Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 42, 19 ʻOkakopa 1878 — Pehea e Loaa ai i ke Kanaka Hawaii ka Noho ana Kuonoono ma na Pono Kino? [ARTICLE]

Pehea e Loaa ai i ke Kanaka Hawaii ka Noho ana Kuonoono ma na Pono Kino?

He ninau nui keia i waiho ia a i hoopuka ia no hoi ma ko kakou Nupepa Kuokoa na ka iehulehu e imi, a e kaana pono i kona ano. a e wehewehe i kona io. A ma ko'u noonoo ana i keia ninau, he ninau keia i laweia mai ma ke ano, ua hakiUia a halaloia na paia o ke kanaka Hawaii mai ka hiki mua ana mai o ka pono i Hawaii nei a hi|fi i keia wa e nee nei, a ua ike ia, aole i ku ka hapanui o ka Lahui Hawaii maluna o ke kahua o ke kuonoono ; ua imiia keia ninau, a waiho ia mai na ka lehulehu e imi a huai puka nui ae i ke akea ; penei a penei e hana ai ke kanaka Hawaii a loaa ke kuonoono; nolaila, ma ko'u kaupaona ana i ka waiwai o keia ninau, oia keia, " Ua aloha ia oe e ke kanaka Hawaii, oiai oe e paialewa ia ana e na kikiao makani o ka uhauha a me ka lealea ; a eia iho ke ala la e hele ai, alaila hiki aku i ka home o ke kuonoono, wahi a ka mea haku manao. A oiai ka ninau imua o ko'u maa maka, halia e mai la ia'u ke aloha i kuu aina hanau a me na keiki o ka aina, a puana ae la au i keia mau lalani himeni : " Kuu Aina hanau e, Kuu Aina makamae, Aloha au I kou mau knhawai, Na kualono e, Na kula uli mai, He oli ko'u. " Ua aloha au i kuu aina i ka liio na hai e hoonuu na ono, a e aki-ku i na lihaliha o kuu aina makuahine, a e paeli mai i na kula uliuli o kuu aina hanau, a koe iho la na keiki hanau o ka aina, e kuoe hele ana ma

0 a nia o o ka aina, e nana hele ai i ka ulu wehiwehi o na home o ka poe i hoomau ma k& hana, a ī loaa ka noonoo e hoohana iaiu iho malalo o ka han:\ ana i koho ai, a malaila oia i ku ai, a loaa ke kuonoono e iike me ka makemake o ka ninau e ninau ia nei. Eia ka wa pono ia kaua e na keiki o kuu 1 aina hanau e noonoo iho ai, oiai ua hala hope aku Ia na la o ka lealea, ka uhauha a me ka makona, a ke kaupaona iho oe i ka mea i loaa maloko oia mau hana, eia ka mea i loaa, aohe waihona, aohe home, aole no hoi he noho'na kuenoono. Eia iho ka ninau nana e hoeueu ia kaaa, o m kakou, a i ka lahui mai o a o. E ala, e ku, e imi, e hana, a e liki ia oe iho no ka hana ; alaila, e loaa no ka noho ana kuonoono. E nana'ku i ke kulana o na haole, aole lakou i hoopau wale i ko lakou manawa ma ka mea waiwai ole, aka, ua ku iho lakou maluna o ka hana a lakou i koho ai, a malaila ko lakou haawi nui i ko lakou manawa, a ke hoala ae lakou e ike ia aku no, he mau home i hoopuniia e na ea aala o na pua, a he mau kihapai i noho ia e ka momona. E ninau iho kaua, nohea mai keia mau home nani, a me keia.mau halekuii nui, a me keia nui loa o ke dala ? Eia, noloko ae o ka hou o ko lakou mau lae, a lakou i hoomanawanui iho ai i ka hana a lakou i koho ai e hana. ! Eia na olelo a ka makuakane o Linekona iaia, " Aole pono ke noho wale, o ka poe i hana maoli, oia ka ke Akua i kokua mai ai." Ua kaulana no hoi ia no kona hana mau, hooikaika, hoomanawanui, hoopono a me ka' mau o kona aloha i kona mau makua. A no ka loaa ana ia'u he wa kupono e kamailio ai no keia mea, ke lawe mai nei au i kekahi mau kumu a'u i noonoo ai, e waiho aku na kakou e wae no kakou iho, e like me ia malalo iho nei : 1. O ke koho ana o ke kanaka i hana nana iho, a hoopaa iaia iho ma ia hana, me kona hoomakaukau iaia ma ia hana. 2. O ka ike o ke kanaka i kana hana iho, ina he hewa a īna he pono. 3. O ka malama i ka loaa nui a me kahi loaa uuku me ka uhauha ole. 4. O ka hoopono o ke kanalM ma na mea a pau. A ma keia mau kumu au i hilinai ai oia ke ala maopopo e hiki aku ai i ke kuonoono. A e hoomaka no au e wehewehe aku ī ka manao mua, oia keia, " O ke koho ana o ke kanaka i hana nona iho, a hoopaa iaia iho ma ia hann, me kona hoomakaukau iaia ma ia hana. " E ninau iho paha ka mea ninau, heaha la ia hana ? Ke hai aku nei au, he nui a he lehulehu na hana i waihoia mai i keia honua, n na ke kanaka e nana iho. Ina he mahiai, a he kamana, he amara, he kumuao, he kahunapule, a he hana e ae paha i ike ia ka pomaikai e hoea mai ana. Aka, o ka mea i makemake ia ma keia manao, o ke koho o ke kanaka i ka hana ana i ai, me ka hoopaa ana iaia iho malalo oia hana, me ka hoopau ole i kona manawa hana ma na mea e ae, e hoomau aku no ia i kana hanu i kela a me keia la, a hiki i ka wa ana e ike iho ai, ua hua mai i ka hua ; eia ka lesu i kana mau haumana no ke kanaka lulu hua, "Ao ka mea i luluia ma kahi lepo maikai, oia ka mea i lohe i ka olelo me ka hoomaopopo, a hua mai i ka hua he pahaneri ka kekahi, he pakanaono ka kekahi, a he pakanakolu ka kekahi. " Peft. no ke kanaka i hoomau maluna iho o kana hana. E hua inai ana no ia i na hua aole e emi iho malalo o na tausani, no ke aha ? No ka mea, ua hoomau ia i ka hana me ka molowa ole a me ke kunukunu ole. E nana hou ae no kakou i ka mea kanu laau, aole oia i nele i ke kipulu ana i na lepo momona a me ka hookahe ana i ka wai i ma-u mau ka laau, a hiki mai i ka wa o ka laau e hua mai ai; alaila, e olioli no ka mea kanu laau, oiai ua ike i na hua ohaha o kaga laau ; aka, hoopalaleha oe i ke kipulu ana a me ka hookahe ana i ka wai, alaila e ike iho no oe e mimino iho ana a e make loa iho ana. Pela no ke kanaka i koho i ka hana, aoie nae hana, aole hoomau, molowa wale no, alaila, e ike ia aku e mimino iho ana, e neo iho ana, a e nele loa ana kahi waihona, a e ike ole ia aku ana he wahi home kahi, no ke aha ? No ka mea, ua haalele oia i kana hana, a ua oia i ka hoopaa ana i kona manawa hana ma kana hana 'iho. 2. O ka ike o ke kanaka i kana hana īho, ina he hewa a ina he pono. He mea paha keia i kamaaina mau i na kanaka a pau, a aole no paha he mea malalo iho o ka la i nele i ka ike i kana mau hana iho, ina he hewa a ina he pono. O ke kanaka i lilo nui ma ka ona a me ka moekolohe, ka aihue a me n& hana i ano like me keia mau mea a'u i helu ae la, he hiki no iaia ke ike, ua loaa iaia na haawina pomaikai ole. Penei e maopopo ai, iaia i lawelawe ai i kekahi o keia mau hana 1 hoike ia ae la, he mea maopopo, mamua o kona komo kino ana aku īloko o kekahi oia mau mea, ua ike e no ia, ua hewa oia, aka, | aole oia i kuemi hope mai no kona ike iaia iho ua hewa, ei aku kahi ona ī ike ai; iaia e ; nanea ana me ka lealea, a e hoohialaai ana i na ono a ka hewa, a maona ī na ai a ka hewa, a i ka 'manawa ana i ike ole ai o kona hora ia e kii ia mai ai e na lima o ke Kanawai, eia ka he leo no ka pilikia, ua hiki mai la ma kona home, a ke poehu la na wahi apani dala i loua, o ka aina hoi kela, pau aku la i kuai ia, o na wahi holoholona hoi keia, pau aku la. Heaha keia ? He hana ole hoi paha i ka mea ku i ka pono, a i keia wa, ua hiki aku ia kakou i kahi e ike īho ai ke kanaka iaia īho ua hewa oia. £ ke kanaka opiopio naaupo, ua iike pu kona malino me he kai aniani la. Aka, iaia e hookele ana i kona moku maluna o ke kai o ka hewa, nalo koke ae la na puu uliuli o ka hoopono, a hoomaka mai la na kai ku- j pikipikio o ka poino e aleale iaia. Nou ino mai la ka makani o ke kau hune iaia, opili mai oia iloko o ke kuaua o ka mainoino, a '

emoole, ke lana nei oia he moku poino maluna oke kai palena ole oka ino mau lo». A he nui aku na mea e ike ai ke kanaka i kana mau hanā iho; ika, i mea e loaa ai [ke kuonoono i kanaka Hawaii, oia keia, o |ka ike i ka hewa a haalele, no ka mea, ua | kauoha maopopo mai ka Palapala Hemolele ' " O ka mea ike i ka hana pono a hana ole, he hewa ia nona, " 3. oka malama īka loaa nui ame kahi loaa uuku me ka uhauha ole. Me he mea la, o ka manao e kau ae ne*i maluna, oia kekahi mea nui ake kanaka Hawaii e noonoo ai, oiai, ina i nele oia i ka malama i kana mau hana, oia hoi ka makaala ole ana i kana mau hana ponoi iho, pela no ia e nele ai i ka milama i kana mau loaa iho, Aka, i mea e waiwai ni kakou ma keia manao, e lawe kela a ine keia i kana mau loaa iho a waiho ma ka waihona. Ninau iho paha kakou, pehea e malama ai kaleou ina wahl loaa uuku, a pehea e hiki ai ke malama, oioi he uuku kahi loaa oka pule ?Ke hai oku nei ag, penei; Ina loaa ia oe elima dala no ka pule, penei oe e hana ai, e lawe oe i ekolu dala, a e waiho aku ma ka waihona i elua, a ina pii ae kou loaa pu« le ika ewalu dala, alaila, e lawe oe i ekolu dala i ola nou, a koe iho ika waihona elima dala, a pela īho la oe e hoomau ai i ka waiho ana i kau mau wahi loaa, ina he nui ka uku pule a uuku paha, pono no e malama ī kau wahi o kau loaa no ka wainona, ina he uuku ka mea i waiho ia no ka hoiliili ana, trlaila, a h.ila ka wa kupono, e loaa no ia oe ka huina ona dala i ike mua ole ia e oe. E kamailio aku au no kekahi mea kamahao a me ka mana o na mea liilii. Aia ma na mauna o ka mokunina o Kaleponi, ke ulu nei kekahi laāu nui kamahao, he 11S kapuai ke anopuni ma kahi i pili me ka honua, a mai ka 300 a ka 400 kapuai ke kiekie, ake ike aku i keia laau, aole i kanamai ka lua ole oka nui ame ke kilakila o kona kupu ana mai, aka. ke hoomaopopo iho oe i ke kumu o kona ulu ana mai, aole no ia no kekahi mea nui mai, aka, noloko mai oia ona anoano liilii loa. O kona kumu, he mole anoano liilii, a o kona hope, he mea kaulana ahe mea kamahao. Pela no ke kanaka i malama i ka mea liilii a mahope lilo i mea nui. ao ka hua oia malama ana, oia keia, he mea kamahao a he mea kaulana, a he ona no na tausani a ona miliona paha. Ano ko'u manao ona mea liilii i huiia, oia ke kahua o ke kuonoono, nolaila ke puana ae nei au i keia mau lalani himeni : " Kulu wai liilii la, Huna one no, Hui i moana, Me na aina pu. Pela na minute. Na sekona pu, Lilo i wa loa, 1 O ke ao mau no. " 4. oka hoopono oke kanaka ma na ma na mea a pau. Aia ma keia manao hope ke koula kaakolu nana e hooma-lo pono i na manao i haiia ae nei a paa pono, oia hoi ka hoopono o ke kanaka ma kana mau hana, a i nele ke kanaka i keia, alaila, he inea maopopo, e loaa ana oia ina wiliau a ka uhauha ame ke aumiki a ka lealea, a me ke au-ka o ka nele, e ko hele ana ia oe maluna o ka īli hualala o ka aina. Aka hoi, iku iho ke kanaka maluna o , ka pono, a hookele iaia iho maluna oia kahua, aole nele no kona -pae pono aku i ke awa pae o Kuonoono. Eia ka olelo kaulana ako kakou Moi i aloha nui ia, Kalani Kaukeaouli. "O ke kanaka pono oia ko'u kanaka. M E ninau hou iho kakou, heaha ka hua a ka pono ? ' Eia, he kuonoono, he kulanalana ole, he ] malama i kahi loaa uuku a me ka mea nui, j a he noho pono ana o ka ohana, he loan ole 0 ka inoa ino, ahe nohona maemae, a he I nohona kuokoa ana nona iho, a pela aku. Nolaila, īna oe e hooko ma ka pololei, i alaila, aole oe e loaa ana i kekahi kumu e alalai ai i ka maluhia pono o kou naau ; a aia a maln pono kou naau, malu pu no me kou kino. He kanawai paa keia ;o ka mea e hooko ana ma ka pololei, ma na hana a kona lima i lawelawe ai, aole ia e nele ana 1 na lako kupono no keia ola ana. A ke manao nei au, o Kanalua a me Molowa, o laua na makua o na hewa a pau. O Hoomaloka ka laua makahiapo, i mare aku ia Palaleha, a loaa mai na laua na moopuna he lehulehu wale ; o MaUuea, o Holoholoolelo, o Wokuahana, o Hoopilimeaai, o Hune a me Aihue, a hanau mai i na kama o Satana he paapu wale ma ke ao nei. Nolaila, ina ua kikeke aku o Kanalua ma ka ipuka o kou naau, e kono ana ia oe e kunalua no ka pono ake Akua me kona lokomaikai, mai wehe ae oe ika puka o kou naau, o komo auanei ia, a hoomahuahua mai i kou luhi ma a kou mau lima. E hookuke oe ia molowa, ina oia e hawanawana mai ma kou pepeiao, me he kakaolelo la. 0 kou naau oia no kou afihikaua. E hoolilo oe ia Manaoio, Manaolana, ia Aloha, ia Makaala a me Noonoo i aha kuka malu nou, a i mau kakaolelo no kou naau, a i alakai hoi no kou pono. Eia na rula a'u i manao ai e waiho aku imua o oukon e o'u mau hoa, i mea e hoomama mai ai i na haawe a ka luhi, a i mea no hoi e kokua mai ana ina manao a'u i hai ae nei maluna. Akahi.—E hooko ma ka pololei. Alua.—E hooko me ka lauwili ole. Akolu.—E hoomau aku oe ma ka hana e paa nei ma kou lima, a loaa mai ia oe kekahi hana e ae i oi kona loaa. Aha.—E hooko oukou me ke akamai i loaa ia oukou. Eia ka oleio kaulana a na poe naauao o ke ao nei, " 0 ka poe i hiki ole ke hooko ma na mea liilii, aole loa e hiki ana ia lakou ke hooko ma na mea nui. " Ano ke aha hoi? No ka mea, mai na mea liilii mai na mea nui. David Keaweamahi.