Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 35, 31 ʻAukake 1878 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA

 

Hoolaha

 

O na Kanawai. @ @ @ @ @ i ka @ @ @ @ @ @ @ @ @ @, @ @ @ @ @ @ ka P@ @ S@ @ @.  @.   @ @ @ @ @ e lawelawe ia palapala @.  Ma ka P@ @@@ a mahope aku, e loaa @ @ @ @ na palapala @ ma ke Keena Kalaiaina @ @ @ @ @ @ @ @ palapala @.

SAM’L G. WILDER (@)

Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina Aug. 27, 1878          @

 

@ @ pono @ @ @ @ @ @ @ @ SAM’L G. WILDER, @ Kuhina Kalaiaina

@

Ua hookohola @ @ @ M: @ @ K@ i keia la i @ @ @ @ Ewa a me Wai@ @ @.

THOMAS BROWN

L@ M@ P@

@ @ @ @ @

SAM’L G. WILDER (@)

K@ K@

 

KA NUPEPA

 

Kuokoa Me Ke Au Okoa

I HUILA

Na Makahiki $2  Eono Mahina $1

I@ K@ ka Ruia

AUGATE 31, 1878

KA MAI LEPERA

 

He mea ku i ka menemene a me ka walohia o ka @. na hana a ka mai lepera e pahola nui nei maluna o ko kakou aina. Aole paha he mai i oi aku ka ikaika i ke kaomi ana i kekahi hapa nui o kakou i lalo i ka lua me ke kaniuhu e like me keia mai.  He kakaikahi a he ole loa no paha ka p@ i hoopakele ia mai keia mai weliweli mai.  Aole nae i like ka laha ana o keia mai e like me ka mai p@@p@@ Ulalii lua ka M.H.1848. a me ka mai Hebela ma ka M.H. 1853. ka @ hikiwawe loa. aka. he mai akahele loa he nee hakalia a he kali malie no hoi i loko o ke kino o ke kanaka. E hiki no i keia mai ke noho iloko o ke kino o ke kanaka no na makahiki elua. ekolu a oi aku paha me ka hoea koki ole mai mawaho.

 

I na makahiki mamua loa aku nei, ua hoomaka mai ka laha ana o ka mai lepera. a maka M.H. 1864, ua mahuahua ae ka laha ana iwaena o na kanaka.  A mamuli o ka ike ia ana oia pilikia.  Ua kau ka Ahaolelo o ke kanawai a ka mea kaulaha, Jno. Wahiawa, Haleakala, Kauwahi i olelo ai mamua o ka hooko ia ana.  “He Kanawai Pahu Kupapau no Haawii nei.  Ma ka M. H. 1868, ua hana ka Ahaolelo oia kau.  “He Kanawai e pakui aku ana mahope o ka Pauku 1828 o ke Kanawai Kivila, oia hoi, e @ ka loaa ana o ke kane, a wahine paha i ka mai lepera, i kumu no ke oki mare. ke ike ia, aole e hiki ke hoola ia.”

 

Ma ke kau Ahaolelo o 1870, ua hoololi ia ke kanawai i aponoia na ka la 3, o Ianuari M.H. 1865, ma ka pakua hou ana ku he mau pauku hou, make ano he mau rula no ka Papa Ola.

 

Na ka Ahaolelo hoi oka M.H. 1874. i hoopau i ka Pauku 6. o ke Kanawai i aponoia ma ka la 3. o Ianuari 1865.

 

Ma ke Kau Ahaolelo o ka M.H. 1876. ua hana ia he Kanawai.  “E ae ai i na kauaka Hawaii e lapaau i ka poe i loohia i ka mai lepera me ka laikini ole.”

 

Ma ke Kau Ahaolelo o ka M.H. 1878 i hala ae nei. ua lawe mai na Mea Hanohano J.W. MOanauli Jr. a me G. B. Palohau, he mau bila Kanawai, e hoihoi ana i na mai lepera ma kela apana keia apana, aka, aole nae i hooholoia.

 

Malalo o na mea i hoakaka ia maluna, oia ke kumu, a me ke kahua hoi a ko kakou ma Luna Aupuna e hooko aku nei, e like me ka mea i hooholoia e na Kau Ahaolelo lehulehu i hala.

 

Aka, aole nae makou e kamailio ana ma keia mea me ka manao e hoahewa aku i ka hana a na lima lawelawe o ke Aupuni, i ka hooko ana i ka mea a ke Kanawai i kauoha ai ia lakou e hana, aole pela, aka, ke mahalo nei makou ia mea, uo ka mea, wahi a l’aulo. “O ke aloha, ka hooko ana i ke kanawai.”

 

Aka, o ka makou e kamailio nei, oia keia, e hooko ia na hana e pili ana i ko kakou mau hoakanaka i loohia ia me keia mai aai, me ke aloha, ka menemene, a me ka akahele hoi, aole ma kea no pupahulu, me he mea la, ua hana i kekahi Karaima kiekie ku i ka make, aka, me ke ahonui, e hookaawale pono ana hoi i ka poe i loaa io i ka mai mailoko mai o ka huina nui hoopaa ia ma ka hale hoopaa, mamua o ka lawe ana ‘ku i kahi i hookaawale ia no lakou, aole hoi ana kea no “hui kalo i ka nawao a hapala ke kea na ka ele ka ai.”  A e malama pono ia no hoi lakou maluna o ka moku, i ole ai e hoomahuahua hou ia ko lakou mai mamuli o ka loaa ana i ke anu a me ke koekoe mai na ale ua hoa mai o ka moana.

 

Ke kakau nei makou i keia manao me ka ehaeha, a me ke kaumaha, a ke hui pu aku nei makou me na ohana o ka poe i loohia ia me keia mai, iloko o ke aloha kuhohonu.

 

Aole paha he mea i lohe ole i keia leo uwe kumakena mai Hawaii a Kauai no ka hookaawale ia mai ka pili ana kekahi me kekahi.

 

He mea ehaeha no hoi no makou ka ike kumaka ana ma kai o Ainahou ina wa a pau a ke kuna “Warwick” e hoomakaukau ana e lawe i ka poe mai.  Me ka puili hope loa a ka makua i ke keiki, ke keiki i ka makua, ke kane i ka wahine, ka wahine i ke kane, ka hoahanau i ka hoahanau, ka makamaka i ka makamaka, ua hoike ia mai na leo kanikau me ke kumakena, me he la, e haehae ana i ka lewaluna.

 

Ua hooholo iho nei ka Ahaole o 1878, i kekahi haawina he $10,000 no kekahi kauka noho mau ma Kalawao, no ka lapaau ana i ka poe mai.  Nolaila o ka makou e kau leo nei.  He mea pono e loaa he kauka nona ka puuwai oluolu a aloha oiaio ia Hawaii, he kanaka akamai a makaukau no ka lapaau ana i ka poe mai lepera e pue mai la i ka anu a ka makani malualua o na pali Koolau o Kalawao, me Kalaupapa.  E hoomanawanui ana hoi me ke ake nui e loaa ona mea nana e hoopakele i kekahi poe o lakou mai ka lua mai.

 

A na ka mana lani e hoomalu, a e malama ia lakou iloko o na la o ka ehaeha a me ke kaumaha, oiai lakou ma ia aina malihini.

 

A na ia mana lani hookahi no hoi e hoomaha mai i ka naau o na ohana e noho u ana no ke aloha i ko lakou mau ohana i hookaawale ia, he nui na mea a makou i manao ai e kamailio maluna o keia kahua, aka, ua lawa paha no keia Manawa.

 

 

Kuhina o ko na Aina e ma Laie.

 

E ka Nupepa Kuokoa.  Aloha oe: -

 

Ke iouli ku kamahao, i ke kiko waena o ke Aupuni Hawaii nei, e olu nahe mai kaua, o ko ua Aina e, @ Ex. J. M. Kapena, me kana lede Mrs. Emma H. Kapena, me ka mama ona Mrs. Kaleikini Kapena, a me Hon. David Malo, e pekipeki wawae mai ana, mai Kaipapau mai no Laie-Maloo, ma ke bailata ana o S.M. K. Imaikalani, a hiolani aku la, maka Home noho o Hon. J. Kupau, me Niolopua, ka mea nana ka hiamoe kapu, oiai o Kupau ma Kauai.  O kana lede ma ka hale, me na keiki, kaukoo aku oia i kekahi la ihi, (kii) e kipa ma ko laua Home.

 

Ua hooko ia mai la, i ka Manawa i olelo ia maluna, oiai paha oia (Kapena) e hoolana ana i na aakoke pilihua, o kona puuwai, a e ike hoi i na kaiaulu pali hauliuli o ke Koolau, ua oluolu maikai no ke ola o ke Kuhina.

 

HAIOLELO MA KA LUAKINI O LAIE-WAI.

 

Oiai e haiamu ana ka lehulehu, ma Pihanarose no ka Halawai Sabati, awakea o ka la 25 ae, ninau palamimo mai la ke Kuhina o ko na Aina e, ma ka puka o hope o ka Luakini, a me D. Malo, me ko laua baibala S. M. K. I. a o Kana Lede hoi, palanehe moi la laua, maka puka o mua, a hoolai like ana makou i ka halawai, a na alakai o ka Ekalesia, a pau ia, he mau minute mahope iho wehe ia kana halawai me D. Malo.

 

Ma ke kau leo a S. M. Molea mamua, i ke anaina, e haiamu ana, ua hele a ku-i hono.  Eu ae ia ke Kuhina iluna, poha mai la ka leo, me ka nanahe malie, me he leo la no ka hanehane, i ke awakea o ka la lailai malie.

 

Aole a’u pooolelo, e like me ka na alakai i wehe iho nei ia kakou.  O keia wahi olelo e kau nei, “E mau ke eu o ka Aina i ka pono.”  He olelo ano nui maoli keia, o ke Aupuni, a me ka Lahuikanaka, hilinai ma ka pono, aole e auhulihia.  Ua hoomanao a’u i ko’u wa pokeo, noHawaii nei.  Hele mai kekahi Aupuni, e hoopoino me na pu, keke mai na niho e lawe i ka ea o Hawaii nei.  Na ka pono i hoemi i kona inaina, a hoi aku la i kona wahi, me ka hilahila.  He nui na olelo ana, i piha pono ka manao o ke anaina, i ka mahalo piha iaia, maka naauao lua ole o ke kamailio ana.

 

Oili mai no hoi ke ahi lele a Kamaile, D. Malo.  Oia li-ua aku no hoi ia, ke kuhi nei hoi au, ua pau ia hoi ka ono ia i ala, eia ka aole, e pili ana no keia Ekalesia, o na la hope nei, kana olelo, o ka hope, ua mua, o ka mua, ua hope i kokua ia mai e ka Baibala.

 

No ka aie Lahui, e pau wale ka aie, ke hiki aku i ka makahiki 1892, wahi a Kapena, ho@le o Malo, e hookaa no i kela lua makahiki, keia lua makahiki, he mau dala elike me ka pono, a hiki i ka manawa i olelo ia ae la, pau io no.  He nui aku na olelo naauao a laua, i waiho mai i keia anaina, aka, ua p@ e kahi pepa.  Owau no me ke aloha.   J. L. K. KEALAKUHI@NA.

Laie-Maloo.  Augate 26, 1878.

 

OLELO PAPA

 

No ka mea, ua haalele mai o S. H. HAAHEO i kana hana ma ke Keena o Ka Nupepa Kuokoa me ke kumu kupono ole; a no ka mea hoi, he mau aie kona e waiho nei ma keia Keena i hookaa ole ia, a pela no hoi ma na wahie e ae; ke olelo nei ua S. H. HAAHEO nei, n@ ka NUPEPA KUOKOA ka e hookaa i kona aie; Nolaila ke hai ia aku nei ka lono i na mea a pau, o na olelo a ua S. H. HAAHEO nei e hoopuka ai e pili ana no ka NUPEPA KUOKOA, a no ka hookaa ia o kona mau a@ ma keia Keena, he mea ole ia.  A ma keia ke papa ia aku nei na mea a pau, mai hoolohe i kana.

 

NU HOU KULOKO.

 

HON. J. N. KAIAIKAWAHA. – I ke kaona nei keia Keonimana i ka Poakolu iho nei, a huli hai no ke Ehu kai o Puaena ia la no.

 

HE MAU LOIO HOU – Ma ka Poaha Aug. 27, ua ninaninauia o J. P. Kauwalu o Waialua Oahu, a me P. Nui o Makawao, e na Lunakanawai o ka Aha Kiekie i mau Loio no na apana kahi a laua i noho ai, a ua aponcia.

 

HALE KUAI O MR. BOLLES - Ma ka pule i hala ae nei, ua hoomakaia ka uhau ana i ke kahua o ka hale kuai hou o Mr. Bolles, ma alanui Moiwahine, malalo o ke alakai, a me ka hookele ana a Mr. Baker, aole paha e liu wale na la, alaila, e like ia’ku na hiona nani oia hale.

 

E AO O KUHIHEWA - Mai kuhihewa e na hoa heluhelu o ke “Kilohana” no kela inoa i olelo ia iloko o ke Kaao o “Ka Lio Keokeo o ka Waoakua,” a manao iho oukou, o Kahikina, Kelekona ia, aka, he Kelekona okoa no keia.

 

HUILA WAI HOU - Iloko o keia mau la i hoomaka ia ai ka hana ana i huila wai hou ma kahi o L. Makale, a ua lohe mai makou na ka mahu ka e pauina ka wai, a e kanuia ana ma ia wahi he mau tausani kumu maia.

 

HE MAU MAHOE - Ma ka la Sabati Aug. 18, ua hanauia mai he mau keikikane mahoe elua na Juliana Walanika, ka mea nona ke kileo kani hone i kela mau la i niau aku la me ka poina ole.

 

UWAPO MA WAIKAHALULU - Ke hoomaka ia nei ka hana ana i ka Uwapo ma Kahawai o Waikahalulu, a ina e paa pono ae alaila, e lilo ana ke Alanui Kula oia kekahi o na Alanui maikai loa, no ka mea, ke hui pu la kona welau komohana me ke Alanui Liliha.

 

MAI POINA - I ka la 2 o Okatoba, oia ka pule mua o ia malama, e holo ana ka mokuahi Likelike no Kauai, he huakai kaapuni, aole hoi elike me ka mea i hoolahaia ma ka Pana Kuhikuhi. O ke kumu no ka @

 

E KALI IKI - O kau moolelo e ka makamaka W. H. Nailipelapela i waiho mai ai no Mrs. Kala@ Hookano @ ai kona hanau ana a hiki i kona make ana, a no ke ano like loa oia moolelo me ka mea i waiho ia mai e S. Hookano, nolaila, ua waiho ia, aka, ke mahalo nei makou no kou kakau ana mai ia mea no ko kakou “Kilohana,” aka, ina e loaa ona wahi kaawale ma keia mau pule aku, e hoopuka ia no.

 

NA KAAO - Ke puka aku nei ma ka pepa o keia pula ka Helu 1, o ke Kaao i kapaia “Ka Lio Keokeo o ka Waoakua,” a makou i hoolaha aku ai ma ka pule i hala. A no ka pilikia o ka mea nana e kakau “Ka Nanea Eehia o ko kakou hiwahiwa Babela,” nolaila, ua hookaulua ia a keia pule ae.

 

KOMITE OHI DALA - E hoomanao e na keiki o ka ua Lililehua o Palolo, ma ke kakahiaka Sabati Sept. 1 e hiki aku ana ke komite kakau inoa a ohi dala no ka hana hou ana i ka luakini makuahine o Kawaiahao, e like me ka laua hana mau, a mawaena o ka hora 1 a me 2, e kipa ai ana laua no Kamoiliili, a ina e loaa he manawa kaawale ia laua, e kipa ai ana ma Makiki.  E makaala no nae e na makamaka.

 

Ma ke ahiahi o ka Poaono o ka pule i hala ae nei, mamua o ke kani ana o ke oeoe o ka hora 4, oiai e hoomaemae ana ka wilki o ka hale olo papa o Hopper, i na wahi e pili ana i ka Enekini mahu, ua pa aku la kekahi o kona mau manalimalima i kahi e niniu ai ka pahi, a o ka hopena, ua poino kekahi mau manalimalima elua.

 

PAU I KE AHI - Ma ke kakahiaka Poakahi nei ma Alanui Maunakea, ua pau i ke ahi kekahi pake kuke i pa-hu ia e ka aila mahu, ua lohe mai makou, ua palahe kona kino, a ua hoike pu ae ke kauka, aole e ola ana.  Ua kamailio mau na Nupepa no keia mea, nolaila, e makaala loa i ole e pilikia.

 

HOOLEALEA PAELE - Ma ke ahiahi o keia Poaono e wehe ia ana he lealea paele, ma ka hale keaka nika, e ko kakou poe keaka Hawaii paele ; oiai, o ko lakou po hope loa keia, a nalo aku no hookahi malama no ka mokupuni o Keawe.  Nolaila, e na makamaka puni lealea, e ia ka po hope loa o oukou e ike ai, nolaila, e naue ai malaila i ike pono , i ole e lohe pepeiao. 

 

WAI HUI O KA HAU - Ua wehe ai nei o Griffin a me Dwight, he keena ai ma Polelewa ma ka aoao mauka o ke Alanui Alii, a me ka hale kuai o Dillingham, e hooluolu ai i na houpo lewalewa o na ano kanaka a pau; oiai, ua ike makou i ka oiaio, ua panee ia mai imua o ko makou alo ma ke awakea o ka la 28 o Augate, na kiaha wai hui o ka hau, a me na mea ono.  A he oluolu kona e heahea aku i na hoa kanaka a pau e kipa i kona keena, i hooko ia ka iini, a e olu ai ko loko.

 

LEO PAIPAI - Ke paipai ia aku nei oukou e ka poe lawe i ka “Nupepa Kuokoa” ma ka apana o Kamoiliili, e hookaa mai i ke koena ola o ka kakou Pepa, o ka hapa mua a me ka hapa hope nei; mai kakali ko oukou hookaa a hala ka wa kupono ; a mai olelo oukou aia a ka malama o mea hookaa aku wau.  E na makamaka, eia wale no ka ka wa kupono, a mai noho a hoopanee.

 

J. W. Iona

Luna Lawe Pepa.

 

KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA - Mahope iho o ka hala ana o na pule elua me ka hapa mai keia la aku alaila. E nee aku ana ka “Nupepa Kuokoa,” mai ke keena ana i noho loihi ai i na makahiki i hala, a i kekahi keena o luna oka Hale pohaku o Dillingham &co e ku nei ma Alanui papu, mauka iho o ka Hale kauka o Mc. Wayne.  E naue ilaila i ike ia “Maemae i ke kai ka pua o ka hala.”

 

MIKIALA-HOOIKAIKA-HOLOMUA. - Pela makou e puana ae nei no ka lono i loaa mai, e hoala ana ko makou makamaka maikai a kaulana ma ke kaha kii o John L. Rees i hale humu buke no ka oiwi ponoi.  O kekahi keia o na Hawaii Ponoi, a ke hopo ole nei makou i ka puana ae, mamuli o ko makou kamaaina iaia, no kona mikiala, a me ka hooikaika - he holomua no ka hopena hala ole.  E panee aku i kou waa imua e ka Hawaii Ponoi.

 

E KALA MAI - Me ka lana o ka manao e kala ia mai ana no, oiai ua hanau ia ka lokomaikai iloko o ka puuwai o kela me keia kanaka Hawaii, ke noi aku nei au e kala mai na makamaka o kuu ipo ka Nupepa Kuokoa no ka puka ole aku i keia pule o ke kaao o ka kakou hiwahiwa Babela.  Eia no maua ke kui lima pu nei, aole oia i pauoho mai ia’u, a e oili aku ana imua o oukou.  Ano, o ke “aloha” ka hoa i ka houpo - aloha oukou a pau, a mai pauaho mai i ka kakou elele Kuokoa.  Ko oukou hoa. 

MEA KAKAU.

 

HOLO KA HANA - Ma ka po Poaono i hala Aug. 24, ma ka hale halawai o Holokahana, Kunawai.  Ua lulu dala na hoahanau o Kaumakapili, a me kekahi poe e ae no ka luakini hou o Kaumakapili, a ua hiki aku ka huina o na dala i loaa i ka $123.25.  A ma ka la Sabati ae Aug. 25.  Ua lulu dala na hoahanau o Kawaihao, a me kekahi poe i kakau inoa ia Henry Bush no ka luakini o Kawaiahao, a o ka huina dala he $144.50, a ina e hui pu ia keia mau lulu a ielua i ka wa pokole ua hiki aku ka huina o na dala i ka $267.75, holo io no ka hana.

 

BY-PY ME FAIKA IU. - Oia na huaolelo i puka mailoko mai o ka waha o kekahi kanaka me ka leo okalakala.  By-Py me Eia me came me Faiku Iu.  Ea : Heaha Pake iloko o ke kuakoko o ka inaina.  Maikai no nae kona manao, hiki ke hoopili aku i na huaolelo “ao no i ke koa ao i ka holo.”  No ka mea, ina kela e i mai ana, “ia keia manawa ia wau ia paina ia oukou,” ina la paha ua kau ka weli, aka, ua manao oia e kali a hanau hou ia oia i Fiji, a oiai ua kamaaina makou iaia, a ua kuluma hoi i kona ano, ke hopo ole nei makou i ka puana ae, “ke lilo ka mahina i waiu-pata paakiki, aole loa ia e lilo i Fiji.” Mai haaheo oe e ka makamaka ma na olelo o ia ano ole.

 

NA HANA KEAKA MA KA HALEPULE - Ua wehe ia kekahi mau Luakini ma Hawaii nei no na Aha Himeni.  Aole makou e hoahewa ana i na himeni maikai.  He mea nani ka hoolea ana i ke Akua ma na himeni hoolea.  Aka, o kekahi mau mele no ka Diabolo no ia.  Aole pono ke hana ia na hana oia ano ma ko ke Akua hale.  Na mea i ku i ka pono, ka maemae, ka olioli maka pono, ka noho maikai o na ohana o kakou, ke aloha hauoli i ko kakou aina maikai, aole hewa ia ma ka hale o Iehova, ka inoa Ihiihi.  Aka, o na hana e hoeueu ana i na kuko ino, na mea haumia, aole no wahi e pono ai, a ma ka hale a ke Akua ua kapu loa.  Nolaila aole e wehe hou ia ka Luakini o Waialua no na hana oia ano.  E hoomaopopo kakou, e na hoahanau, a me na kanaka a pau, i keia mau mea i olelo ia maluna.

S. N. EMERSON

J. N. KAIAIKAWAHA

Na Komite Ekalesia o Kawailoa, Waialua, Augate 26, 1878.

 

KA PO LEA O HALA’LII. - O ka Poaha o ka pule i hala, Augate, 22, oia no ka piha pono ana o na makahiki he 22 o Mrs. Abigaila Kuaihelani Campbell, ka lede waipahe o ka Ona Miliona o Hawaii nei.  Ua malamaia ka la me ke kelakela, a ua hoolawaia ka makemake o ka lehulehu nui i poloai ia e kipa aku me na ono, na nani a me na hauoli apau.  I ka po ana iho, ua malamaia he hauoli Europa malalo o ka weheolu o kekahi lanai pea nui i kukuluia, a oiai ke anaina e hauoli ana i ka hoea ana ‘ku i na hora liilii o ka liula, ua piha paoa ia’e la ka lewa me ke onaona o na pua, a o na hoku@nani owaowaka o ka po, e haawi iho ana lakou i na imo hooipo ana no ka manawa a ka leo hoolailai o na ohe a na keiki Puhi Ohe o ka Bana malalo o ke alakai a ko lakou alakai noeau e ne-hone malie ana maluna o ka welelau kehau huihui.  Oia po, he po lai molale i ka malie, a aohe mea e kuihe ai no ka hauoli.  Ua hoike mai na haku o ke kahua i ka oluolu a ua haawi mai i na lokomaikai apau e loaa’i i ke kanaka ma na manawa oia ano.  A o ka loihi ona la, a o ka noho oluolu ka makou e manaolana nei no laua.

 

Imua o na Kula Sabati o Hawaii nei!

 

Oiai, ma ka akoakoa ana o na Kahu a me na Elele o na Kula Sabati o ka Pae Aina holookoa ma Honolulu nei, iloko o ka malama o Iune i hala, ua koho mai lakou ia’u i Peresidena a i Puuka no na Kula Sabati, a peu o ka Pae Aina, a ma kekahi olelo hooholo e ae, ua kauohaiia na Kula Sabati, e hoihoi mai e kekahi hapa o ko lakou mau waihona ponoi i ka Puuku Nui a Kula Sabati, no laila, ke kono aka nei ao i na Kula Sabati a pau, e hooko mai lakou i na mea i hooholoia e ia Aha.  Na ke Akua e kokua ia kakou ma keia hana nui.

HENRY WATERHOUSE

Peresidena a Puuku o ka Ahahui Kula Sabati Nui o ka Pae Aina Hawaii.

 

Na Mahina o Iubita

 

            Ma ka makahiki 1610, ka ike mua ia ana o na mahina o Iubita e Kalileo, kekahi naauao nui o na au i hala.  Eha ka nui oia mau mahina i ike ia ma ka malama o Ianuari 1610.

            O kekahi keia o na mea a ka noeau o ke kanaka i kikoo aku ai iloko lilo o ka lipolipo o ka lewa, a hoike mai la i ko ka honua nei lehulehu, i na mea ma kahi mamao lilo loa, e lilo ai paha i mea hoopahaohao i ka uhane o ke kanaka e noho ana malalo o ka malu ohu o ka naau hapa ike.  Ae, o na hapa ike a pau o ka honua nei, e olelo ae no pela, aka, aole i hoonaue ia ka oiaio oia hoike ana mai ia mau mea kupanaha iluna lilo la, ke hui ko ka honua nei a pau e hoole ia ka ike mua a Kalileo i hai mai ai.

            Nani ka mana o ka ike a me ka ikaika o kona kakoo ana iwaho loa mai ka honua ‘ku nei, a hoike wiwoole mai la, eha mau mahina o Iubita, a ke poai nei lakou a pau iaia e like me ka hooponopono ana a I-o.

            E na hoa heluhelu KUOKOA, ma ka po o ka la 20 o Aug. nei, ma ka hora 8 a oi ae, unuhi ae la au i ka’u ohenana, a hoopololei aku ia ka leha ana ia Iubita, oiai oia no ka hoku nui hookahi e ikea aku nei, mahope iho o ka poeleele ana.

            Ma ia nana ana, ua ike ia aku na mahina ekolu e kau ana ma ka aoao hikina o Iubita, a ua kau lakou ma ka lalani like, o kekahi mawaho mai o kekahi, ma ka laina hookahi.

            Maka po o ka la 21, ma ia wa hookahi na, nana hou aku la au me ka ohenana ia Iubita a me na mahina ona, ua ike hou ia aku na mahina ekolu, aole nae e like me ka ike ana i ka po mua.  Ma keia ike ana, ua hoi elua mahina ma ka aoao hikina a hookahi ma ke komohana.

            Ma ka po Poaono, la 24, ua ike ia na mahina ekolu e kau ana ma ka aoao komohana o Iubita, a ma ia po Sabati ma la 25, ua ike pau ia na mahina eha; ekolu mahina e kau ana ma ka aoao komohana o Iubita a hookahi ma ka aoao hikina.  He mau ia mau wahi mea hou o ke kahua kilo hoku, hui me ka wai olu kela.  E. K. W.

 

Na me Hou o ka Panalaau o Kalawao.

 

            He mea no keia i hoomakaulii ia e ko oukou makamaka i ka aina polikua a ka pilikia o na mea hou, pela wau e lawe nei i ka’u maka sila a hoike ae ma ke akea.

            Ka heluna o na mai, mai ka la 7 mai o Iulai, 1878, i hoopae ia mai, ma ke ano keonimana, a he mau lede, no ka manawa hope loa, a i ka la 23 o Aug nei he 33 mai, A ke puana ae nei au.  “O ka hao a ka wai nui aohe opala koe.”

            Ua niau. - Mai loko mai o Oct 1877, a ua lokuloku o ka hooilo.  Ka’u ia e manao ae nei.

Na wai e ole ke aloha,

Ua pulu maua i laila,

Ua eha loku i ka puuwai,

I ka ua kilihune o uka.

Mau keiki Luluhua. - Ke pulu nei na lima o na keiki i ka hua o ka lakou hana noloko mai o ke kanu ana i na Paka.  Ua loaa he mau “mano” o ka paka, o keia poe nae he poe aohe mai, o ka helu ekahi nae o Mr. E. Kahului, he kanaka mai keia, ua loaa ia ia $100, dala a oi ae no ke kanu ipu ai waha no loko o eha mahina i @ ae la.  Aole na’u ia e kanaenae, aka, naka manu Palahu, @ i ae, hoomau aku i mau ka pokeokeo.

            Heluna o na Lete i Hooili ia Aku. - Ma ka hoi ana aku o ke kuna Warwick, ua ili aku ka makou mau palapala ma ia hoi ana 184 leta, na ko makou mau ohana, maka la 15 o Augate nei.

            A Hooniponipo. - Ma kekahi o keia mau la iho nei, ua hooniponipo iho kekahi wahi taata me ka holo pupule e lele i ka pali, no ke komo ia o kona wahi muumuu lainakini e kekahi mea e ae, ua pakele no nae.  Hu ka aka pau ole ka apa ia Hawaii.

            Kiaahi i ke ao. - Ua paa loa ae nei ka luakini o Kalaupapa nei, me kona puao nani mamuli o ka loea maiau ana J. S. Kanakaole kekahi o na hoa o ka popilikia, aole i hoolaa ia.

            Ua hiki mai. - Ma keia ku ana mai nei a ke kuna Warwick, i kau pu mai nei o Mr. Loke no ka lawelawe i na mea pili i kana oihana no ka Papa ola, me kana wahine pu me na ola maikai, ua hele wale a e-a-e-a kai i ka nee ia aku paha e ke ehukai a ka moae hehi ale o Kaiwi, me ko makou hoa make o keia aina, Kopena.  He mau ia, o nele loa auanei hoi ko makou home Koolau i kahi mea hou ole.

KAUHAKO

Kalaupapa Augate, 23, 1878

HOOLAHA HALE KUAI.

E NA Keonimana a me na lede o ka makani holo uha o kekaha, na opio hoi o ka ua l@lehua o Palolo, na keiki @ hoi o Poahia a me Kamoiliili nei, ke hoike la aku nei ka lohe ia oukou, @ wehe ae nei au ihale kuai ma Kamoiliili ma kahi kokoke i ka hale noho o Naka@, nolaila, ke kau @ ia aku nei oukou a pau e naue mai ma ko’u hale kuai, i ike i na nani hohi hi a ka puuwai o kela a me keia a@, i oi ae mamua o ko @ hale kuai e ae o Kamoiliili nei.  Eia kekahi, @ hiki ia’u ka humuhumu i na lole a pau ke kauoha ia mai.

AHLO (Pake)

Kamoiliili, Aug. @, 1878.  @

 

E ike auanei ma kanaka a pau, o maua o na mea, nona ka (@ malalo iho, ke papa a ke hookupu loa aku nei ma@ i na holoholona @ hewa e holo ana maiana o ko m@ @ kuleana ma N@; oia hoi ka lio, pipi, @, @ a pela aku.  A @ koho aku @ ia K@ @ i hana nana e nana i ko mana @, a nana e h@ i na holoholona @ hewa i @ me ia malama ma ka uka aeea i hookahi dala no kela a me keia holoholona pakahi.  E @ keia i kanawai mai kona @ e puka aku ai.  MALAHA KAOAOPA, HAMUKOKI

H@, Aug. 28, 1878.  @

 

E IKE auanei na kanaka a pau, @ a ka mea @ ka @ @, ke @ ia aku nei ka lohe i na mea a pau, a ka hapa @ o Kekapa @, mai kona kupunakane mai o L@, e waiho nei ma Oh@, Kohala Akau, Hawaii, @ na e@ he 18 @, @ @ mai ia’u kekahi mau @ @ 14 ma ka @ iloko o na makahiki @, i hoomaka ia i ka la 11 o De@. makahiki 1878.  A nolaila, ke papa a ke h@ @ aku nei @ i na mea holoholona pipi, lio, @ a me ka @, @ e hoopaa a hoo@ wale maluna o @ i lilo ia’u i ka hoolimalima ana.  A ke papa pu ia aku nei na @ kanaka a pau, @ e hele wale maluna e lawe i kekahi mea a ka @ a o ka poe e @ ana i keia, e h@ no au na ke kanawai, koe wale no ka p@ a’u i @ aku.  Owau no me ka @.  KEOKI LIKANA.

K@, Kohala Akau, Aug. 2@, 1878.  @

 

OLELO HOOLAHA.

 

AHA Hoo@ Kiekie o ka Hawaii Paeaina, ma ia hooponopono @ ma ka hana o ka waiwai o Maria K@ ma Honolulu, Oahu i make ma ke K@, imua o ka Lanakanawai Kiekie C. C. Harris.  Kauoha a hoolaha i ke @ Hoike.  @ ana @ i ka waiwai.  Ma ka @ a @ ka waiho ana @ o ka palapala @ a me ka Papa Hoike o M. K. @ , na @hooponopono waiwai a Maria Kalama @ a mai ana @ hoolilo he $30 a e hoike ana o na me i @ mai iaia he $@, a e @ ana e @ a @ kela mau mea, a @ e mahele i na waiwai @ waiho ana ma @ i na mea kuleana maleila a e @ iaia a me kona mau hope mai ko lakou  noho ana ma ia ano.  Ua @ o ka Poakahi, ka la @ Sepatemabe, 1878, ma ka hora @ o kakahiaka, @, oia kahi a me ka manawa i @ , a me na @.  A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e p@ maloko o ka Nupepa Kuokoa, he nupepa i @ ia a hoolaha ia ma Honolulu i ekolu @ mamua ma ka manawa i olelo ia oe ka hoolaha ana.

Kakau ia ma Honolulu @ Hawaii Paeaina, i keia la 9 o Augate 1878. 

CHAS. C. HARRIS

@  Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.

A. @. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.  @

 

AHA Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai ma ka waiwai o @.  Kauoha a hoike i ka @ kuai i ka waiwai p@.  Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala nui a K@ Koolaupono, ke Kahu o ke @ ma ka waiwai o @, he keiki @ e haawi ia ka @ kuai i kekahi waiwai @ nei, a e hoike ana i kekahi @ ke kanawai e kuai ia ai ua waiwai paa@.  Ma keia ke kauoha ia nei a hele mai ka poe i @ i na keiki @ ole nei, a me na mea a pau i @ o ka waiwai @ o keia Aha ma ka Poalua, la ekolu o Sepatemaba 1878, maka hora 10 o kakahiaka, ma ke Keena hoo@ o keia Aha ma Honolulu, ma ia manawa a ma ia wahie e hoike ai i ke @ e haawi ole ia ai ka mana e kuai i ka waiwai i @.  A ua kauoha hou ia, e hoolaha ia ke kope o keia @ aole e emi malalo o na pule @ ma mua o ka La i @ ia ai ua @, ma ke Kuokoa he nupepa i @ ma @.

Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Paeaina, Augate 10, 187@

A. FRANCIS JUDD.

@ Lanakanawai o ka Aha Kiekie

@  A. @, Hope Kakauolelo.

 

O KA mea @ ka inoa @ e like @ ke kanawai @ o Honokohau, Kaanapali, Maui, no kona mau pono @, waiwai paa a me @, i loaa @ mai ia @ Honokohau i @ o na palapala @ i ke kanawai.  Nolaila, o ka mea a mau mea he kuleana ko kakou @ o @ waiwai la o K@ i hoolilo @ mai me @ hooponopono ai.  Aole loa e hiki i kekahi ke @ e lawelawe i @ mau waiwai la, a loaa @.  Ma ke kanawai @ o keia ano.

ABEL K. KOHOKALOLE

Wailuku, Aug. 10, 1878  @  Hope @

 

KAPU LOA!  KAPU LOA!

 

INA kanaka a pau ma ka hele ana a komohewa maluna o na aina o Kamalo a me Puakoolau, e waiho @ ma ka mokupuni o Molokai ua kapu ka ua mea a pau maluna o ua mau aina la e waiho ana, e @ ana a e holo ana, aole e @ lawe i kahi ola mau mea me ko’u ike ole a me ko’u ae ole aku, a ka ole hoa e loaa mai la ia aku kekahi palapala i @ e ko’u mua, oia o J. McCo@.  O ka ike ka pono a malama o pilikia auanea.  HENERE PEELUA

Lana Aina o Kamalo a me Puakoolau.

Kawela, Molokai, Aug. 9, 1878.  @

 

AHA Kiekie o ko Hawaii Paeaina, Oahu @ Kau o Iulai 1878.  K@ hoopili no ke oki mare, kue ia Keoniana ka mea i hoo@ @ oki mare.  Ma ka palapala hoo@ i oleloia maluna no ke oki mare, ano ua kauohaia, o ka olelo hooholo e oki ana mai ka berita mare aku o hookomoia ma ka moolelo o ka Aha, mamuli o ka aoao o Ka haawinele @ no ke kumu o ka kaalele mau a hala ekolu makahiki a oi o Keoniana @ i oleloia, e @ paa mahope o na malama eono mai ka la i hoopuka ia ai keia olelo hooholo ke hanaia e like me na olelo maloko nei, ke ole nae i ike la ke kumu kupono e hoole ai.  A ua kauohaia ka mea hoopili a hoolaha i ke @ o keia olelo kauoha ma ka Pacific Commercial Advertiser a me ke Kuokoa i kela a me keia o na @; o ka hoolaha mua ana iloko o ka malama hookahi mai ka la aku i hoopukaia ai keia olelo kauoha me a hiki ai i na mea a pau i pili ke hoike @ iloko o na malama eono, ina ke kumu ko lakou e hooko ole ia ai ia olelo hooholo a @ i mea paa.

Na ka Aha   A. ROSA. Hope Kakauolelo.

Hanaia i keia la 15 o Iulai, 1878.

Honolulu, ss:  Ke hoike aku nei au me ka @, o @ olelo a pau maluna @, oia no ke kope oiaio @ pololei o ka olelo hooholo o ka hihia maluna ae, a e waiho nei ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Hoike ia ma Honolulu i keia la 23 o Iulai 1878.

@  A. ROSA.  Hope Kakauolelo Aha Kiekie.

 

AHA Kiekie o ko Hawaii Paeaina, Oahu, ss.  Kau o Iulai 1878.  Kahele @ ka mea hoopii no ke oki mare, kue ia Kapahuume @ ka mea i hoopiha, hoopili oki mare.  Ma ka palapala hoop@ i oleloia maluna no ke oki mare, ano ua kauoha ia o ka olelo hooholo e oki ana mai ka berita mare aku, e hookomoia ma ka moolelo o ka Aha, mamuli o ka aoao o Kahel @ no ke kumu o ka moekolohe a me ka haalele @ o Kapahuume @ i oleloia, e lilo i mea paa mahope o na malama eono mai ka ia i hoopuka ia ai keia olelo @ ke hanaia e like me na olelo maloko nei, ke ole @ i ike ia ko kumu kupono e hoole ai.  A ua kauohaia ka mea hoopili e hoolaha i ke kope i hoo@ o keia olelo kauoha ma ka Pacific Commercial Advertiser a me ke Kuokoa i kela a me keia ona @ eono; o ka hoolaha mua ana iloko o ka malama hookahi mai ka ia aku i hoopukaia ai keia olelo kauoha; i mea e hiki ai i na mea a pau i @ ka hoike mai iloko o na malama eono ina he @ paa.  Na ka Aha:   A. ROSA. Hope Kakauolelo.

Hanaia i keia la 15 o Iulai, 1878.

Honolulu ss:  Ke hoike aku nei au ma ke oiaio, o na olelo a pau maluna ae, ola no ke kope oiaio a pololei o ka olelo hooholo o ka hihia maluna ae, a e waiho nei ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Hoikeia e ko’u lima ma Honolulu, i keia la 25 o Iulai 1878.

@  A. ROSA, Hope Kakauolelo Aha Kiekie.

 

E IKE auanei na kanaka a pau loa, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke papa aku nei au i ka poe mea waiwai, aole e @ mai i kuu kane mare ia Iakoha Kamakaaluia.  Aole hoi ona mana e @ i na uku hoolimalima o kuu mau aina ponoi ma Kohala Hawaii a me na h@ o’u malaila, me na lio o’u ma Honolulu nei, aole hoi e kii wale i na mea kanu o kuu aina hoolimalima ma Maemae.  Honolulu, no ka mea, ua haalele mai oia ia’u a me ka maua kaikamahine.  Ua hele aku ia i ka @ he lealea, no laila, e hoolohe e kuu kane i keia, a e malama hoi e ka @ waiwai o poho oukou.  Owau iho no.  BEKE WAIANU@KA.

Kapauhi, Honolulu. Aug. 8, 1878.  @

 

E IKE auanei na kanaka a pau ke nana mai i keia, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ke p@ ia aku nei na kanaka a kela a me keia @ wale i na holoholona @, @ me ke kao, maluna o @ aina kuni @ o Kapaahu, e waiho la ma Puna, mauka o ke alanui aupuni @ ka mea e kue ana i keia mau olelo, a loaa aku i @ J. W. Kahoomana, e hoouku aku @ke  poo hookahi, ina o ka mea e kue ana iaia, e h@ @ o ke kanawai e lilo keia olelo i mea paa mai keia la aku @

AKA@

Iulai 29, 1878 @

 

PAPA  KUHIKUHI  MANAWA  HOLO

 - O KA -

M O K U A H I   H A W A I I

 

KILAUEA  HOU.

 

Poalima hora 4 pm ..............................No Lahaina me Kahului

Poakahi hora 4 pm ...............................No Molokai me Kahului

Poaha hora 4 pm ..................................No Lahaina me Kahului

Poakahi hora 4 pm................................No Nawiliwili me Koloa

Poaha hora 4pm....................................No Lahaina me Kahului

                  @

 

LOKO  IA  MA  EWA.

 

MA ka Poaono Aug. @, 1878, @, ma ka hale @ ma ke kauoha a Rev. S. E. @ aku ana ka LOKO I-A o H@ ma Ewa, mokupuni o Oahu, nona ka @.  Mai ka @  Ae kuai @ ia manawa, he @ aina @ me 3 @ AINA KALO, e kokoke la i ka Loko I-a.  Mai ka @ ko ka AINA KULA,  a @ ka AINA KALO.

He hookahi hapakolu @, a e @ koena mai ka hookahi a i ke eha makahiki me ka @ e uku ia ana i ka @ makahiki ma ka @ o ke dala ma ka makahiki, e hoopaa la hoi ma ka @.  O ka uka no na palapala hoolilo, ua ka mea @ mai.

@  @. P. ADAMS, @

 

KUAI MORAKI.

 

MAMULI o ka mana i waihoia mai ia’u iloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia e Kanakaole a me Ka@ kope ia ma ka Buke Kakau Kope, Buke @, Aoao @ a me @.  E hoolaha aku ana wau no ke kuai @ ma ke Keena o E. P. Adams ma Honolulu, ma ka la 21 o Sept. @ mai ana, ma ka hora 12 o ke awakea, ka aina a pau i @ iloko o na @ hoi elua apana @ ma P@ Honolulu, mokupuni o Oahu, i @ na palena ma na Palapala @.

CHAS. K. BISHOP

Honolulu, Aug @, 1878

Castle & Hatch na Loio  @

 

KUAI.

 

E KUAI ia ana hookahi eka kalo a oi aku ma Niolopa, e o-o ana i ka malama o Okatoba. 871 @   E ninau ia  J. H. CONEY, (Koni.)

 

E ko Makawao,

 

E Naue!   E Kipa!!  A Ninau!!!

I KA

HALEKUAI HOU MAIKAI LOA O

C. H. KALEKIKA.

 

A e nana i na Lole Hou no lakou na kinohinohi nani e like me na Waihooluu o ke Anuenue ke nana aku ka anapa.

E na Makamaka o Makawao nei, e hele nui mai, i ike ia “Maemae ke kai ka Pua o Kahala.”

@