Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 29, 20 Iulai 1878 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ma ke Kauoha.

 

Um hookehu ia ka poe malalo @ i poe Lena Hel@ no na apana @aha@ kela Aupeni no ka makahi@i 1878:

Hawaii

Hilo..   .........   .........   .........   .........   ...D. H. Hitchock.

Kau...  .........   .........   .........   .........   ...G. W. C. Jo@.

P@....  .........   .........   .........   .........   ...T. Kaaihi@.

Hamakua..       .........   .........   .........   ...D. F. Bandi@rd.

Kohala Akau.. .........   .........   .........   ...Godfery Brown.

Kohala Hema. .........   .........   .........   ...Is@se T. Davis

Kona Akau..    .........   .........   .........   ...D. Makai@

Kona Heme..   .........   .........   .........   ...H. Man@r.

Maui

Lahaina..         .........   .........   .........   ...D. Mamaki

Wailuku..         .........   .........   .........   ...L. Aboi@

Makawao..      .........   .........   .........   ...Charles H. Dickey.

Hana..  .........   .........   .........   .........   ...C. K. Kal@si

Molokai a me Lana@  .........   .........   ...S. Ku@ihea.

Oahu

Honolulu..       .........   .........   .........   ...Charles H. Judd.

Ewa a me Waianae..    .........   .........   ...H. A. Kaba@a.

Waialua..         .........   .........   .........   ...J. Amars.

Koolauloa..      .........   .........   .........   ...Pa@kealani.

Koolaupoko..  .........   .........   .........   ...L. Keilip@o.

Kauai

Lihue.. .........   .........   .........   .........   ...B. K. Holi.

Koloa..            .........   .........   .........   .........   ...E. K. Kuap@

A@aho@..      .........   .........   .........   ...P. P. Kanoa.

Hanalei..          .........   .........   .........   ...S. Ka@.

Waimea..         .........   .........   .........   ...I. H. Kap@niai.

                               JOHN M. KAPENA, Kuhina waiwai.

  K@ena Oihana Waiwai, Iulai 7, 1878                  5@3m

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUHA.

No la Makahiki, $2.     Eono Mahina, $1

Dala Kuike ka Rula.

 

                                            IULAI 20, 1878.

  UA MANAOIA ma na wahi a pau, o ka Ahaolelo Kaukanawai, he mea ia e hooko ana i ka makemake o ka lehulehu. Aka, aole paha pela ko kakou Ahaolelo i ka wa a lakou i ka ai i ke Kanawai e ae ana e hoopuka ia ka laikini kuai opiuma.  Mai ka makahiki 1860 a hiki i ka makahiki 1875 ua ae ia ma ke kanawai ke kuai ana i ka opiuma, a ua noho ia mea make iwaena o kakou, a ua ike ia kona hua ino.  Ua make kanaka, a ua hoopoino nui ia na ohana niamuli o ka opiuma.  Ua hai mai ke kahuna lapaau iloko oia niao makahiki he nui na ola i poino i ka opiuma; ua olelo ia ma kekahi wahi he ehiku kanaka Hawaii i make ma ia wahi hookahi.  Hoko oia wa ua ulu nui ke puhi opioma ; ua komo ka poe opio e hoao i ka ai a me ke puhi opiuma; a ua ike aku na makamaka o ka lahui enemi hou e nao ana i ka puuwai o keia lahui kanaka.

  Mamuli o na palapala hoopii ikaika, i kakau inoa ia e ka poe ai opiuma e ake nui @na e hoopakele ia lakou iho, a me na poe e ae no hoi he nui wale, ua hoo holo ka Anaolelo o 1874 he kanawai e papa ana, aole kuai ia a aole no hoi e lawelawe ia ka opiuma ma keia aina. Ua lilo kela kanawai i mea mana ma ka malama o Augate, 1875, aole i piha na makahiki ekolu oia kanawai.

  Ia wa ua piha ka aina i ka opiuma, a he mea maopopo aole e pau koke in men me @a hoomanawanui ole.  Aka, ua emi lulu aku no ka poe ai opiuma, aole no hoi he poe hou i hoao ma ka lawelawe ana ma ia hope mai.  He oiaio no, uu hookomo malu ia mai kekahi opiuma ia mau makahiki.  Pela no hoi na waiwai kalepa, ua hookomo malu ia no , aka, he kumu anei ia e hoopau ia ai na kanawai dute ? aole.  He mea maopopo loa i hiki ole ke hoole ia, iloko oia mau makahiki ua emi ka. opiuma.  O ke kumu kuai kiekie loa o ka opiuma i keia wa kekahi hoike oia mea.

  No keaha la i hoopoino ai ka Ahaulelo i @a pono o ka lehulehu ma keia mea? Aole palapala hoopii mai na makaainana maikai aku e noi ana no ia mea.  A o ke Komite i wae akahele ia mai loko ae oia Hale, hoike maopopo mai lakou, o ka manao ake loa o ka lehuhelu, aole e kuai hoi ia ka opiuma.  O na pake kekahi poe e kue ikaika loa nei i keia mea ; no ka mea, ua ike lea lakou i na poino, a ua hoao iho nei i ka pono o ka papa ia o ka opiuma no na makahiki ekolu, a ua ike ia he pono.  Aka, ua manao ko kakou poe kanaka naauao he pono ke kuai ia ka opiuma i na pake, aole nae i ka poe Hawaii.

  A no keaha e kuai ole ia i ka Hawaii? no ka mea, he make ia.  Me he mea la, ua manao ia e pepehi i na pake. @Aka, he poe lakou malalo o ko kakou malu, a malalo o ka maluhia ; he pono anei ia kakou ke lawe i ke kulana o ka pono me ka hoopoino aku?  Aole loa!  O keia hookau like ole ana o ke kanawai kekahi mea e akaka ai he kanawai hewa keia.  Aka, o ka mea maopopo loa, e loaa ana no i ko Hawaii ka opiuma, a o ka hana i hapai ia me ka manao e hoeha aka ia hai, e hoi hou mai ana ia mea maluna o kakou, me ka hoeha ana i ko kakou io ponoi.  Aole e ike koke ia ka hewa o keia hana i keia makahiki a me keia makahiki a@ paha, aka, mahope aku, aole no hoi pak@ loa, a e hapai @ 1878 me@

 

NA OLELO LALAU.

 

  MA kela pule i hala aku nei ua pane iki makou no ka hoopoeleele ana o ke kanaka i ka noonoo o kona hoa kanaka me ka haipu aku i ka minamina i ka poe hana pela, me ke aloha no hoi i ka poe i hoopoeleele ia, koe  nae  ka mahalo. He oiaio no ia. He elua ano o keia hoopoeleele ana : he hoopouli kekahi me ka ike maoli no he alakai hewa kaoa e hana nei ; a o ka lua, he alakai hewa i ka noonoo me ka ike ole i hana ia--o ka mua, he mea make kaakaa e hoomakapo ana ia hai ! e o ka lua, he mea makapo e alakai makapo ana ia hai.  Penei ka hoohalike ana ; ma ka Poaono iho nei i hala ua hoolaha ia iwaena o kakou, ua kuai aku ka kekahi hui k@lepa o keia kulanakauhale i na eka ko he kanalima ma Makawao, Maui, no na dala he 50,000!  O ka poe i ike i ke kanu ko ma Makawao a me ke kuai ana o ke ko, ua ike  koke lakou, aole oiaio ia mea i hoolaha ia, aole lakou e puni ; aka, o ka poe naaupo, e puni ana lakou.

  Eia hou kekahi hoohalike ana ; ua hoolaha ia iwaena o kakou mamua aku nei ua olelo ka kekahi kahuna pule o Honolulu nei mui luna aku o kona awai, "aole e hiki kka uhane o kanaka Hawaii iloko o ka lani."  O ka poe i ike i na kahuna pule o Honolulu, e ho@opopo koke @na lakou ia ka oia@o ole oia olelo; no ka mea, aole oia ke ano o ko kakou poe kahuna pule ; aka o ka poe naaupo e puni ana lakou, a he ino ka mea e ulu mai ano.  Ina e alakai hewa ka mea maka kaakaa i kona hoa makapo i kahi o ka pilikia, e poino pu auanei laua ilaila, aole o ka mea makapo wale no ke poino, o laua pu, a me ka poe hahai malaila. Ina e alakai kahi makapo i kahi makapo, e lele pu auanei laua i ka pali, a e haule pu paha i ka auwaha hookahi.

  He nui na olelo iwaena o kanaka i haku wale ia me ka noonoo ole, a o kekahi hoi, ua haku ia me na noonoo kolohe maoli, elike me na hoohalike ana maluna ae la.  A he nui na mea pono ole e ulu mai ana no loko ae o ka lakou hana ana pela   O na nupepa a me na kanaka, a me na ahahui e hana ana pela, e hana ino ana lakou ia lakou iho.  No ka wa pokole e apo ia ana ka lakou mau olelo, a e hoolohe ana kekahi poe i ka lakou; aka, aia a pau ka puni ana o ka poe i hoopunipuni ia, @ ike lea ia ko lakou ano, e pau ana ka hilinai ana o ka lehulehu ia lakou, a o ka hoowahawaha ia ka hope. 

  Nolaila, e kiai pono kakou i ka kakou mau olelo i pono a i oiaio.  Mai hoolaha hoopunipuni, a mai hoolaha naaupo.

 

KE KANAWAI

HELU 13.

  O na olelo hoopunipuni a pau e konokono ana i ke kanaka e kakau i ka aelike, he kumu no ia na ke Kaulike e hoopau i ka aelike.  Aka ina he hoopunipuni ano ole, i maopopo i ka mea e kakau ana aole he oiaio, aole hoi oia i puni i kela olelo, aole e hoopau ia ana ka aelike mamuli oia ano hoopunipuni.

  O ka huna ana i ka oiaio ua manaoia ua like no ia me ka hoopunipuni : penei, I@a e kuai ana o A ia E i kekahi hale. Aka, ua pau ka hale i ke ahi i ka wu no a laua e hooholo ana i ke kuai.  Ua ike o A, aole ona hale, ua pau i ke ahi, aole nae oia i hai pela ia E.  He huna ano nui keia, a e hoopau ana ke Kaulike i ke ia kuai ana.

  He nui loa na ano hoopii imua o ke Kaulike e wehe i na palapala iwaena o ke kanaka a me kona mea i hilinai nui, a he mea mau i ke Kaulike ka nana makaala loa i na palapala i hana ia iwaena oia poe. @n ina he mea huna, i hoopuka ole in iwaena o laua, e hoopau ia ana ka palapala.  Oia na palapala a me na aelike a me na kuai ana iwaena o ka Loio a me kona Haku hana, iwaena o ka Mua o me kona Hope, Makua a me ke Keiki, Kahu Malama Keiki a me ke keiki oo ole, Kane a me kana Wahine, a iwaena hoi o na Hoa o kekahi Hui, a iwaena o na poe oia ano.  Me he mea la e komo ana i ua palapala iwaena o kekahi alii a me kona kanaka iloko o keia.  Ina ua ike kekahi kanaka ua ona loa a ua pupule paha kona hoa kuai oiai oia e hana ana ke kuai, aka hooikaika oia e hana ka mea ona a o ka mea pupule paha i ke kuai, hiki no ke hoopau aku ke kuai ana no ia kumu.  O ka uuku o ke kumu kuai wale no, aole ia he kumu e hoopau ai i ka aelike, ke ole nae i komo iloko oia kuai ana kekahi ano kolohe, a hoopunipuni a mea huna paha.

  O na aelik@ e keskes ana i ka hooko mea i ka pono o ka lehulehu ma ke kanawa@ he hiki ke @pau ia e ke Kau@ ia ka aelike e @ ke hoike i kekahi puu dala, @ aoao nana ka hoike, e @ keia aelike no @ i ka @ola pona ana @ o na hana o na Aha Hookolokolo.  Ua makemake na Aha i na hoikeoiaio, aole i na hoike e hoonui ana i na olelo mamuli o na dala kipe.  Pela no ina ma kekahi Apuni e kuai ana na Oihana Aupuni ma ke dala.  Hiki ole ke hooko ia na aelike no ke kuai ana i ka Oihana Aupuni, no ka mea he kue keia i ka hooko ana i ka pono.

  Pela no na aelike a pau, i hana ia i mea e hooko ai na kuko ino, oia hoi ka launa kino ana o ke kane me ka wahine ma ke ano kue i ke kanawai.  Nolaila, o na palapala Kepa i ke kane me kekahi wahine e noho pu ka wahine me ia, aole e ku ana keia palapala imua o ke Kaulike.  Ano like no ka palapala aelike o kekahi makua e hoonoho ana i kana kaikamahine e hookamakama me kekahi.

  O na palapala hoolilo waiwai i hana ia no kekahi makamaka me ka manao e pakele ai ka mea e hoolilo ana mai kona aie aku, ua manaoia he palapala ano kolohe keia, a ua hiki ke hoopau ia imua o ke Kaulike ina e hoopii mai na mea o ka mea hana palapala i aie aku ai.

  Pono no e nana akahele na Loio Hawaii i keia, no ka mea, he mea maa iwaena o lakou ka hana i na palapala hoolilo no na hooilina no ka makau i ka p@lapala Kauoha.  O na palapala hoolilo, ma ke ano haawi wale, aole he kumu kuai oiaio, aole e lilo ana i mea paa, in@ he aie ka mea e hoolilo ana.  O ka hookaa ana i na aie oia ke Kaulike a me ka pono, a e hooholo mau ana na Aha pela.

                                 (Aole i pau.)

 

Opiuma.

I NA 'LII A ME NA LUNAMAKAAINANA :

  Ke kau leo aku nei na makaainana ia oukou e hoopanee loa oukou i ke kanawai e laikini hou ana i ka Opiuma, ma kona heluhelu ekolu ia ana.

  O ka Opiuma, he wai mailoko ae o kekahi hua laau ulu, (poppy.)  Ulu nui keia laau ma Inia a me Tureke, a o kahi i ai nui ia aia ma Kina.  O kona ano, ina e ai nui ia, he laau make--make emoole.  Ina i puhiia o ka hiamoe a me ka moeuhane lealea a me ka hoomalule o ke kino ka hopena,  Ina i maa ke kanaka i ka puhi Opiuma, he mea paakiki ka haalele aku.  He laau pipili keia, ake mau ia, iini nui in, e like me ka iini o ke kanaka makewai no ka wai.  O ka hepena o ka puhi Opiuma, oia no ka wiwi, ka lena, ka mai a me ka make--a o ka hiamoe, ka nea haukae, ka pololi, ka ilihune a me ka aihue, kekahi o kona mau hua.

  I ka makahiki 1860, ua laikini ia ke kuai Opiuma ana, aole nae nui loa na Pake iwaena o kakou ia manawa.  Mai ia manawa mai hoomaka liilii na kanaka Hawaii @ puhi Opiuina.  Hoao ka ohana, ke aikane paha, ka makamaka, a iloko o ka makahiki 874 ua nui loa no na kanaka Hawaii i maa i ka Opiuma--mai Hawaii a hiki i Kaauai.  Ala mai na Hawaii oiaio a kau ia ke kanawai oolea, e papa ana i ka Opiuina aole e hookomo mai iloko o keia Aupuni, aole e puhi, aole hoi e lawelawe.  Malalo o keia kanawai ua loaa ke ola a me ka maluhia.  Mamuli o keia kanawai maikai, ano Kristiano, ua haalele na kanaka Hawaii i keia mea ino ; no ka mea, uole he loaa.

  Pela wale no e pono ai, ma ka hookapu lou ana i ka Opiuma e pakele ai ke kanaka Hawaii.  No ka mea, ina e ne ia ka Pake e puhi, alaila, hiki no i ke kanaka  Hawaii ke lalau i ka ipu baka i piha i ka Opiuma a puhi, a i ka wa i hiki aku ai ka makai, hoihoi no ka ipu baka i ka Pake, a pakele! Aole Opiuma ma kona lima, a o ka Opiuma aia no me ka Pake, a o ka Pake he mana no kona e lawelawe, no ka mea ua ae ia oia ma keia kanawai hou.

  Heaha na pilikia nui iwaena o kakou ? Heaha na hemahema nui o ke Aupuni i mea e pono ai ka hooholo i keia Kanawai Laikini Opiuma ? Aole, aole, aole.

  I ia mai he puu dala nui e loaa ana i ke Auuni mamuli o keia kanawai.  Ae, he mea maikai anei ke kuai ana i ke ola o ke kanaka Hawaii me ke dala?

  E kaupaona kakou.  Make ke kino a me ka uhane o na kanaka Hawaii, he iwakalua paha ka nui, mamuli o ka Opiuma.  Loaa i ke Aupuni Hawaii na dala he 20,000 no ka Laikini.  Me he mea la, ua kuai lilo aku na kanaka he iwakalua ma ke tausani dala pakahi. 

  Oukou, ea, ka poe i koho ma ka aoao e kokua i keia Bila Kanawai, hiki anei ia oukou ke moe pono ma-ko oukou mau moe ina i make hookahi kanaka Hawaii mamuli o ka oukou hana ? Ka wa kupono kela ia oukou e hoole @ keia Bila. a e a e hehi ia malalo o na kapuai, a loaa ia oukou  ka mahalo nui mai na makaainaoa aloha lahui, aloha lahui, aloha aina, aloha i @a maluhia a me ke ola o n@ kanaka Hawaii.  Malia paha ua koho oukou ma ka aoao kokua i ka Bila, nolaila makemake oukou e hooholo loa ma kona heluhelu ekolu ia ana.  Ua kukala ia ka olelo "O ka pohaku kaa, aole ona lima."  Aka ina he limu awaawa, limu make, e aho e limu ole ka pohaku.

  "E aho e hoololohe i ka hana pono ana mamua o ka hana pono ole."  O na Pake aole lakou i makemake i keia Kanawai Laikini Opiuma.  Pela no na haele, a pela no na kanaka Hawaii.  Aole lakou i hoopii mai e hooholo i keia Bila, aole no hoi lakou i makemake.

  Aole no ke Aupuai keia Bila, nolaila e na 'Lii, aole he mea nui ia oakou i ke kekua ana i ka Bila!

  Aole i makemake ka Lahui Hawaii i keia Bila, nolaila o oukou e na Lunamakaainana mai koku oukou.  E pepehi i ka Bila, a e mau aku ka lanakila o ka pono!

NO KA OPIUMA.

  Ea ! auhea oukou e o'u mau hoa makaainana, aole paha oukou i ike i keia mea ino he Opiuma, o keia mea he Opiuma, oia no ka luahi o Gehena, kahi e hoonee iho ai i keia lahui maikai, a pau na ili ulaula i ka make, alaila noho mai na ili keokeo o na aupuni e i ka aina hanau o na kupuni o kakou.  Pehea kakou e Hawaii Ponoi e hooholo naaupo nei i Laikini Opiuma hou ? Iloko aku nei o kela mau makahiki i hala ae neii, ka wa e Laikini ia ana ua Opiuma nei, ua aneane e hiki i ka 500 a oi aku na kanaka Hawaii i make mailoko mai o ua Opiuma nei, a i ka pau ana o ua Laikioi nei, he elua wale no kauaka i make.  Me ko kakou ike aku no he mea ia e poino ai keia lahui, eia nae, ke hooholo nei keia Ahaolelo Hanohano, i ua mea ino ne he Opiuma.  Elua a ka lio, oia hoi na Rama a me ka Opiuma, na mea ino ma Hawaii nei. Nolaila, e na lani, mai ae oe e kau kou pulima aloha lahui i keia mea ino he Opiuma.

                                    F. K.

 

KA HALAWAI MAKAAINANA NUII

KAHEAIA.

  E na makamaka, na hoa/loha, na hoalauna a me na makaainana a pau o keia kulanakauhale alii, Aloha oukou;--

  Mamuii o ko'u ike pono ana i kekahi mea nui, ua kono ia mai ko'u manao e ke aloha aina, a aloha hoi i ke Kuokoa o ko kakou aupuni, e hoala i halawai makaainana nui ma keia kulanakauhale, no ka noonoo pu ana i kekahi mau mea i manaoia he ponoke hana aku.  Nolaila, ua imi aku au e loaa. ke ae ia mai o ka hale, kahi e kukulu ai ka halawai makaainana.  A ma ka la 10 a me 11 o keia malama, loaa mai la ka ae ana o elua hapakolu o na mea mana, no ka ae ia o ka luakini o Kanumakopili, oia o ke 'lii Moanauli @ me Kalauao, koe hookahi o M. Kuaea.  A ua manao hoi au, ua hui aku laua me ia hapa o ka mana e hooholo like no ka wehe ana i ka luakini no ka hala wai makaainana nui.

  Nolaila, ua hele aku au e noi i ka luna o ka NUPEPA KUOKOA, e hookomo iho i wahi hunahuna oia ano, a na kekahi hoa'loha maikai hoi i lawe aku ia mea hookahi no e hookomo ma ka nupepa Ko Hawaii Paeaina.  A i ka puka ana mai o na nupepa a elua ma ka Poaono la 13, ua ike ia ua olelo kahea halawai la.

  Aka hoi, i ka hiki ana aku i ka wa i hai ia no ua halawai makaainana nui nei, aia hoi, he mea ano e  kai haoa ia mai e ke Kahu Ekalesia o ua luakini la.  Ua hoohoka ino mai oia i ka mea nana i hoala i kela halawai, aua hoolapuwale mai  hoi i ka poe he nui i hele mai mai kahi loihi mai e lohe a e ike i na hana i kaheaa ia ai ka halawai makaainana, ma I@ona hoole maoli ana mai, aole e weheia ka luakini no ia halawai ia po.

  O ka mea nana e lawelawe ka luakini, oia kai hai maoli mai, ma kana (M. Kuaea) kauoha i paa ai ka luakini, aole e wehe ia no ia halawai makaainana.

  I ka ike ana i keia mau mea,  ua moakaka koke no ke ano, aohe pohihihi.  Nolaila, ua hoi aku la ka lehulehu me ke kahaha nui i keia hana ano e, a ka mea i manaoia he alakai pololei.

  Ma ia ahiahi n@ ua hoouna aku au i kekahi mea e imi aku in M. Kuaea, a e nonoi aku i ka hale.  I kona hele ana e hooko ia kauoha, he mau olelo pono ole kai loaa mai i ua makamaka la i hoouna ia aku ai.  Pela mai kana hai mai, ina hoi he oiaio.

  Ma keia mau hana a ua Makua nei, ua

 

 

A HA Kiekie o ko Hawaii Paeaina, Oahu ss.  Kau o Iulai 1878.  Kaaoao w ka mea hoopii no ke oki mare, kue ia Kalama k ka mea 1 hoopiiia, hopii oki mare.  Ma ka palapala hoopii i oleloia maluna no ke oki mare, ano ua kauohaia o ka olelo hooholo e oki ana mai ka berita mare aku, e hookomo ia ma ka moolelo o ka Aha, mamuii o ka aoao o Kaaoao w no ke kumu o ka moekolohe a haalele loa o Kalama k i oleio ia, e lilo i mea paa mahope o na malama eono mai ka la aku i hoopakaia ai keia olelo hooholo ke hanaia e like me na olelo maioko nei, ke oie nae i ike ia ke kumu kupono e hoole ai.  A ua kauohaia ka mea hoopii e hoolaha i ke kope i hooiaioia o kela olelo kauoha ma ka Pacific Commerical Advertiser a me ke Kuokoa i kela a me keia o na hebedoma eono; o ka hoolaha mua ana iloko o ka maiama hookahi mai ka la aku i hoopuka ia ai keia olelo kauoha; i mea e hiki ai i na mea a pau i pili ke hoike mai iloko o na malama eono, ina he kumu ko lakou e hooko ole ia ai ia olelo hooholo a lilo i mea paa.

       Na ka Aha:       A. ROSA, @ope Kakauolelo.

  Hanaia i keia la 18 o Iul@ 1873.

  Honolulu ss :  Ke hoike aku nei au me ka oiaio, o na olelo a pau maluna ae, oia no ke kope oiaio a pololei o ka olelo @ holo o ka hihia maluna ae, a e waiho nei ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

  Hoike ia e ko'u lima ma Honolulu i keia la 18 o Iulai 1878.

     868 6@       A. ROSA, Hope Kakauolelo Aha Kiekie.

 

KUAI AKA ILAMUKU.

MA ka mana i loaa mai ia'u mal a Kepahooi mai ka mea kue ia Apana o Waikiki, i aponoia e ka Aha Hookolokolo o Honolulu no na koina he $136.99.  Nolaila, e kuai akea aku ana au i na pono a me na pomaikai o Apana, oia hoi I halekuai, I hale moa e kokoke la I ke alanui o Waikiki-waena ke hiki aku i ka Poaono la 1 o Augate,  Aia wale no ke koe o keia mau mea a uku ia mai.   W.C. PARK@, Ilamuku.

(868  4@)

 

O KA'U wahine mare ponoi, o Puhaihai Kaapana, na heo aku oia mai ko'u poli aku me ka haalele kumu ole mai ia'u, a me ko maua wahi moe, a aia keia i Manua kahi i hooialao ai; nolaila, ke ao maopopo aku nei au ia oukou a p@ loa e ka poe waiwai, mai hoaie mai o@kou i ko ouko@ waiwai iaia, o poho oukou.  Aole au e hookaa ana ia mau aie, a ke papa hou aku nei au i na mea a pau loa, aole e hookipa wale iaia me kuu ae ole, oiai, aole au i hemahema i ka malama iaia i ka ai a me ka ia @ me na pono aahu e linohau ai.  O ka mea hookuii, a lohe au a ike pono i ka mea a ma@ mea nana i hookipa wale iaia, alaila na ke kaoawai e ao hope i ka me@ hookuli a lohe ole.          Y.N. KAAPANA.

  Kiolakaa, Kau, Hawaii, Iulai 1, 1878.         868 t@

 

O MAUA na mea nona na inoa malale, ke hoike aku nei maua i ka lehuleh@, e haawi ana maua i aha@ina no ka la hanau o ka maua kaikamahine ola o Keliinihi@moe, ke hiki aku i ka la 7 o Augae 187@, ma Waiawa, Ewa, nolaila ke kono ia aku nei na mea a pau e na@e mai i ka la ahaaina o ka ma@a kaikamahine @ kahi aloha p@ mai no, a @ makaukau loa mana e hookipa @i i na lehulehu a pau e na@e mai ana mala la me ka la@ kupo@ lo@ i na mea a pau.

                                  R. KAUPENA, @. W. NAKIKIAO.

  Waiawa, Ewa, Iulai 16, 187@.           86@ 2@

 

KE pepa ia ak@ nei na me@ a pau, na haole, pake a me na kanaka Hawaii, aole e hoai@ mai i ka'u wahine mare oi@ o Kekua (Maria) Brown, no ka mea, ua hoop@ oia @ ke kanawai no ka hihia @oekolohe, mol@lla, aole a@ e uku m@ i kona mau aia a pau             ROBERT BROWN.

  Kaneohe, Iulai 1@, 187@                                   @65  @

 

HOOLAHA PA AUPUNI.

EIA iloko o ka Pa Aupuni of Ko hol@oa, Apona o Honolulu, e k@ai k@la in ana h3 6 @o, ke hiki aku i ka Po@kohu hora 12 awakea, la 31 o Iulai, me I hoki.  L@ k keokeo ak @ he@ V. Lio k uiaula, 3 w keokeo, keokeo iki ka l@ ak V.  Lio k ka@ekoa laekea nui 3 w keokeo ak hao ano e malama P@ m@alo o ke apo.  Lio k u@aia @etea 4 w @okeo ak CIS ma@ama @ malalo a-i h@ aka @ OC.  Lio k @la 4 w keokeo @a @e hao k@i mahoe e like mo keia, JTL  H@ki k ui@ia haali@l ak @ hem @ mahoe.

                                              A B KAAU@UU,

                                    Laaa Pa Aupuni e Kek@laloa.

  I@lai 1@ 187@.                          (1t@)

 

NO ka me@ waih@ia @ e ka mea Hanoh@no W. L. Moeho@ kekahi palapala @ i ke K@ Pal@ Aina o Ma@i, e hoop@ p@ ia @ mokupuni  Maui.  Nol@, ke haii@ ka lohe i @ mea aina a po@. E haoloh@ hora 10 kakahiaka o ka Puak@, la 31 o Iulai 1@78, @a ka hel@ kook@o a Waillak@.              AB@ FORNANDER.

                     Ko@iaina Pakoa A@ o Maui @.

  Lahaina Iulai 10 1876.          84@ 1@

 

lilo i mea hooiaio loa i na olelo a Ieremia Ielup@pela i hoopuka ai ma ke KUOKOA o ka la 13 o Iulai nei, a me kekahi manao pepa oia la.

  Pela iho la i nele ai kakou i ka halawai makaainana ole ma ia po, e like me ka hoolaha @na a na nupepa a me ke Kahu Ekalesia o Kawaiahao a me ko K@umakapili ma ke Sabati la 14.               E. K. WAHINEHUHU.

 

(K@ena mai keia p@ie mai.)

E KA NUPEPA KUKOA @;  Alohe oe:--

  O makou kekahi o na makaainana i hele i ka halawai nui i kahea ia ma @aumakapili i ka po Poakahi iho nei, a ua haohao makou no ke ano e loa o na mea i hana ia @laila.

  1 O ke kumu hana i waiho ia ma@ imua o ka halawai, oia ka mahalo i na Kuhioa hou a me ka Haole dala nui o Kaleponi.  E hiki anei ia oe, e ka Lunahooponopono ke hai mai i ke kumu o keia mea, no ka mea, he hana hoa loa, aole pela i @ Kuhina mua.  Heaha hoi ke kumu ikaikai pu ia mai ai ia mau mea elua i ka wa hookahi, na Kuhina me ka haole dala nui, no ka mahalo pu ia iloko o ia wa hookahi ; Heaha ka pili o kekahi me kekahi i manao ia ai he pono ke waiho pu ia aku na mahalo ana, maluna o lakou, aole maluna o kekahi poe e ae ?

  Ma ka ninau aua mai o ka. lunahoomalu Keliipio, no ka mahalo, me he mea 'la o ka hapa uuka wale no kai kau ka lima, a i ka noi ia ana 'ku e ninau no ka hoole, ua hoole ka lunahoomalu, aole ninau.  I mai la keia "ua holo iho la no."  Heaha la ke kumu o keia mau mea, e hiki paha ia oe, ke hai mai me ka mahalo.  HE MAU MAKAAINANA.

  Kou, Iulai 10, 1878.

  [E na makamaka, ua pohihihi like no ia kakou ke kumu o keia  hana.  L. H.]

 

ALFRED S. HARTWELL,

[HAKAWELA.]

LOIO a he KOKUA ma ke KANAWAI!

Aia kona Keena Oihana maluna ae o ka Hale Baneko Hou o Bihopa ma.  867 @f

 

AI LIO MAKEPONO LOA.

Ua loaa mai i na mea nona na inoa malalo, ma ka moku " Ariela " mai Kaleponi  mai,

Ka MAUU, OKA a me ka BARANI

A ua makaukau e haawi aku i ka poe kuai no ke kumukuai oluolu loa.

Ano ka wa kupono oiai ua lawa a piha ka Makeke i keia wa.  E kii koke ma kahi o

                               FRIEL & BUSH.

  Ma Alanui Papu.                       867 3t

 

AHA Kiekie o ko Hawaii Paeaina; Oahu @s.  Kau o Iulai 1878.  Hoopale Pioi w ka mea hoopii no ke oki mare, kue ia Pioi k ka mea i hoopiila, hoopii oki mare.  Ma ka palapala hoopii i oleloia maluna no ke oki mare, ano ua kauoha ia o ka olelo hooholo e oki aoa mai ka berita mare aku, e hookomoia ma ka moolelo o ka Aha mamuli o ka aoao o Hoopale Pioi w no ke kumu o ka haalele wale o Pioi k i oleloia, e lilo i mea paa mahope o na malama eono mai ka la i hoopuka ia ai kela olelo hooholo ke hanaia e like me na olelo maloko nei, ke ole nae i ike ia ke kumu k@pono e hoole ai A ua kauohaia ka mea hoopii e hoolaha i ke kope i @alula o keia olelo kauoha ma ka Hawaiian Gazette a me ke Kuokoa i kela a me keia o na hebedoma eono; o ka hoolaha mua ana iloko o ka malama hookahi mai ka la aku i hoopuka ia ai keia olelo kauoha; i mea e hiki ai i na mea a pau i pili ke hoike mai iloko o na malama eono, ina he kumu ko lakou e hooko ole ia ai ia olelo hooholo a lilo i mea paa.

      Na ka Aha:       JNO. K. BARNARD, Kakauolelo.

  Hanaia i keia la 6 o Iulai 1878.

  Honolulu ss :  Ke hoike aku nei au me ka oisio, o na olelo & pau maluna ae, oia no ke kope olaio a pololei o ka olelo hooholo o ka hihia maluna ae, a e waiho nei ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

  Hoike ia e ko'u lima a me ke Sila o ka Aha Kiekie ma Honolulu, i keia la 5 o Iulai 1878.      JNO. E. BARNARD,

      867 6@                      Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

 

MA ke keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana @ o ko Hawaii Pae@a.  Ma ka waiwai o Kekuanoni k no Honokohau, Maui i make.  Ua heluhelu ia a ua waihola ka palapala noi a Th. A. Dudoit, e noi ana e hoonoho ia l  l@ahooponopono no ka waiwai o Kekuano@i k no Honokohau, Maui i make aku nei.  Nolaila, ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau i pili, o ka Poao@o oia ka la 27 o Iulai 1878, ma ka hora 10 o kakahiaka ma ka hale hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoikeia.               ABR. FORNANDER,

                     Lunakanawai Kaapuni Apana 2 H P A.

  Lahaina Iulai 2 1878.                       867 3t

 

EIKE auanei na kanaka a pau ma keia, ke papa a ke hookapu loa ia aku nei ka poe e hele ana ma ke kula o Mokuleia ma Waialua, mahope iho o ka napoo ana o ka la.

         866 3t                           MENDONCA & SILVA.

 

MA keia ke hoolaha ia aku nei, o na mea nona na inoa @ malalo iho, ua hookohu pono la i mau Lunahooponopono waiwai no ka palapala kauoha hope loa a Duncan McBryde, o Wahiawa, Kauai i make me ke ke kauoha ; a ua lawe mai laua i keia hana ma ka haawi ana I n@ bona e like me ke kuhikuhi ana o ke kanawai ; ke kauoha ia aku nei na mea a@au no lakou na koina iloko o ka waiwai o ka mea i make e hoike mai, a o ka poe i aie mai i keia waiwai e hookaa koke mai.   ELIZABETH AMELIA McBRYDE, Wahiawa, Kauai.

          JOHN N. WRIGHT,  Koloa, Kauai.       866  4@

 

MA ke keena o ka Lunakanawai K@puni, Apana Elua o o ko Hawaii Paeaina.  Ma ka waiwai o Makoleka k no Hana, Maui i make.  Ua heluheluia a na waihola ka palapala noi a Mo@e Ulunahele k, e noi ana e h@oiaia la ka palapala ka@oha hope loa a Makolik@ k no Hana, Maui i make aku nei.  Nolaila, ke kanoha ia aku nei na kanaka a p@u ke pili, no ka Poaha oia ka ia 25 o Iulai 1878, ma ka hora 10 am, ma ka hale hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i koho ia no ka hoolohe i ua nonoi ia, a me na mea kue ke hoike ia.                    ABR. FORNANDER,

               Lunakanawai Kaapuni Apana 2 H. P. A.

  Lahaina. Iune 28, 1878.                866  3@

 

AINA KUAI A HOOLIMALIMA.

HE Kanalima Kumamaono eka aina ma iwilei. (Makai iho o ka Halepaahao.) He Loko I-a, Ai@a Kalo, Aina kau Paakai, aina kula a me ke kai.  A me kekahi ma@ eka aina ma Peleu@, he aina kalo, aina kula a me ke kai. He oluolu ke kuai ana.  E nina@ la     J. H. CONEY, (Koni)

  Honolulu,                                   863 @f

 

EIKE na kanaka a pau ke nana inai I keia, o@u o Kaina w ka wahine mare a Mr. Murdoik, no kona @alele wale ana mai ia'u a hala na makahiki elima, @a hele malu ia me ku@ ike ole, nolaila, ke kahea nei a@ me ka @eo @ui, e hoi mai oe e Mr. R. Murdoik ! e noho p@ kana : i@a ei@ o@ maloko o keia aupuni a aia paha mawaho o keia aupuni, e hoi mai no, a ina i kali au ia oe a hiki i ka mala@ o Novemaba o keia makahiki, a i hoi ole mai oe, e hoopii no au im@ o na Lanakanawai Kiekie e hookaawale i ko kaua mare ana.

                                       MRS. KALUA MURDOIK.

  Kawaihae. Iune 25, 187@.                 86@  3@

 

PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO

MOKUAHI HAWAII

LIKELIKE!

KAPENA,   :   :   :   :   SHEPHERD.

Poalu@ Iulai 23, hora 6 pm..................K@ ia Hawaii

Poalu@, Iulai @0, hora 6 pm...................................Hilo

Poalu@, Aug. 6, hora 5 pm..........Kaap@ni ia Hawaii

Poalua Aug 13, hora @ pm........................................Hilo

Poakahi Aug. 19, hora 6 pm..........................Kawaihae

Poalim@ Aug. 23, hora 6 pm........................Kawaihae

Poakahi Aug. 2@ hora 5 pm ........Kaap@ni ia Hawaii

 

  No ke a@ n@i e hoop@ia @hoolo@ Lik@ ke Papa Hoike Ma@ o@ Mokaahi e @ me malama.

AOLE AIE NO NA UKU OHUA!

Ma ka Hale Oihana e loaa'i na Palapala.

  A@ k@na o hope @lo, aia wale no a k@ m@ wai ka @. Aole a @ ka hewa no @ p@i, @ ke ole e kaka@ia ka @ mai.  @ ka aku @ana i ka wa e @ aku ai.

                                 SAMUEL G. WILDER,

                                                    (WAILA) Agen@.

  Kae@ ma ka Pa K@i P@p@ W@la M@, @iki o @ Al@ Papa a @e M@wa@in@.                               @40 1@

 

OLELO HOOLAHA.

 

KO BIHOPA MA

BANAKO MALAMA DALA !

E MALAMA NO MAUA I KE DALA O na kanaka mal@ko o ka Banako, penei

  Ina h@moe mai ke kanaka hookahi i m@ @ala $@00 a em! @ai paha. ala@ e aka ma@ ! eo@o hapah@ ma kahiki, mai @a la o ka lawe ana mai a @iki i ka @  o kona ohi ina, ke waih@a ke dala hoomoe i ekolu malama a k@ pa@a Aole ukup@ e @ ia @o ka hakina o ke dala hookahi, aole no h@i no ka hapa malama.

  Ina a@i koke @ia i ka@ dala aole i h@ia @a maiaina ekolu @.

  Ina i manao ke kanaka e ohi i ka@ dala, e pono k@hoike @ mai oia ma ka Banako i @ m@o @ ka Buke kekahi ke @awei@ mai.

  Ma ka la mua o Sep@meba 1 keia makahiki a i keia, e ho@ i hoomoela no na malama ekolu @ k@u, a mak@, ke k@

  I@ oi aku ka haha hoemoe mam@a o @

  E weheia ka Hale Banako I na la @a@ a pau.

  @31 4f                    BISHOP & Co.

 

OLELO HOOLAHA.

ONA k@ Banako Malama Dala.  Na lakou no hoi a @aawi aku i na palapala ho@ no ka mana, @ ka h@hoi ana aku ia kakou. a me ka @awi ana aku i ka mak@u mau hoke @man@ ! na poe mea da@ i waiho mai.  Aohe hoi e emi iho mal@o o ka oh@ dala @ booko@ ia mai ai.

  REV. J. W. SMITH...........................Koloa, Kauai.

  T. W. KV@TT..................................................Maui.

  REV. @. BOND.................................Kohala, Hawaii

  LUTHER SEVERANCE........................Hilo, Hawaii.

     857  3m             BISHOP & CO.,

 

AHA Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pa@aina. ma ka hooponopono waiwai.  Ma ka ha@ o ka waiwai o J. B. Keli@kaole @ Kool@upoko l make, ma ke k@a La@wai McCully.  Kanaka e hoo@aka i ke moi e ap@o i @ papa hoike. hookau ina, a e mahele i ka waiwai.  Ma@ ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala aoi a @ ka papa hoike o F. Pahia ka L@ Hook@ Ka@ka o ka waiwai o J. B. Keli@kanaka ole @o Kooh@poko l make, @ apono ia @ heelilo he $13@  mai iaia ke --------@ e noi ana e nana a apono la keia @ mea, a e ka@oha ia e mahei@ i @ waiwai a waiko am@ lima i ua mea i kuiea@a mal@, a e @ookua @ @aia a me kona ma@ @pe mai ku l@kua noho ina @ ia ana.  Ua kamoha ia. o ka @ olu ka ia i o Augate 1@7@. ma ka hora @ o kakahiaka. imua o @ Lunakanawai ia, ma ke @ ma ka hale hookolokolo ma Honolulu. oia kahi a me @ manawa i koho ia no ka heo@ me na papa hoike i oleloia, a o ka poe@ i pili malaila e @eie mai a @ koike I ke kumu ima he kamu io ko lakou, e ae ole ia ai @a o@ ia, a ka waiwai i olelo ia.  A o keia ka@ ma ka olelo Hawaii. @ paiia maio@ o o ks Nupepa Kuokoa, he napepa i pa@a a @ ia ma Honolulu, i ekolu pula mamua ae o ka mamaw@ olelo ia no ka hoolohe ana.

  Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Paeaina i keia la @ o , @

lsi 1878                LAWRENCE McCULLY,

          Ikea:            Lunakakawai o ka Aha Kie@r.

          A. Rosa. Hope Kakaialeio Aha Kiekie.       846 3@

 

HOOLAHA A KA LUNAHOOPONOPONO

WAIWAI

UA hookoh@ia ia maika mea @a ka inoa mahalo i@ e ka mea hanohano Abr. Foroander ka Lunakanawai N@puni apana elua o ko Hawaii Paeaina i lunahooponopono @ ka waiwai o Ka k i make aku nei. oulail@, ke kaooha ia aku nei ka poe he kuican@ ko lakou i ka waiwaio Kan@ a me ka poe a pau ana i aie aku ai, e heike ke@e mai i na bila aie i ho@ioia a me ka poe i aie i ai@ hookaa koke mai mawaena o na malama eono mai keia la ak@, ina @ele e hana @kahi mea k@leana i kea waiwai ma@ o ka mana@ i ole loia, alai@ e hoole mau loa ia           M. KAPIHE.

                      Lunah@ponopono Waiwai o Kanui k i make.

  Makawao,  Iulai 1 1878.                  866 3@

 

He Nui Anei Kou Makemake i na

Mekini Humuhumu Lole?

Ina pela, alaila, e kipa mai no ma ka Halekuai

--:O:--

KAKELA A ME KUKE.

A malaila oukou e ike ai a makaikai i na ano

MEKINI a WHEELER a me WILSON,

mai ke $40 a hiki i ke $50 ke kumukuai o ka mea hookahi

Ka MEKINI a SINGER,

ma ke $50 pakahi, a me ke ano

MEKINI n WILCOX me GIBBS,

me ke $30 a hiki i ka $50 ke kumukuai.

  I mea e pau ai ko oukou kanalua e na Makamaka no ke kupono o keia mau ano Mekini. o naue mai no me ke kuihe ole, a e ike no oukou iho.               862  tf

 

NA NANI HOU LOA!

KA IINI ANA OLE A KA MANAO.

E NE HONE ANA I KE KINO, A LOAA

IHO KA OLU HE WAI O LALO!

NA PAPALE WAHINE NANI LUA OLE

o na ano a pau, e kau @ ai ao@ oki

a koe aku, a i ae h@ "Kau

kapakahi no ka la i Mana."

NA HAINAKA SILIKA MAE OLE

o kela a me keia ano; a ua kohu ke i a@,

"I lei a-i oe no'u i na kau a kau."

NA KIHEI UHI HULUHULU o na ANO

he lehulehu wale, e kipu iho ai panio

lua kela i ka la pihana kanaka.

NA SILIKA HOLOKU O NA

ano he nui wale, e komo iho ni @, hai e na

pua i ka nahele, i ka ua moa o ka anapu.

NA KAMAA WAHINE me ko @a KANE,

o na ano a pau, e houhene koekoele ai kela i

ka papahele o Papiohuli, huliia mai au.

NA PAHU KOA NANI O KINA

o na ano a pau, i hele wale a punia o loko i

ke ala onaona, e hao ai iloko o na wahi

lole, aohe no hoi he ala a k@ mai.

NA

PAHU IAPANA

o kela me keia ano, ua lehiia a noho ke aka.

Na. wai ala aala wai@ o @

a pa@, a me na aila Lukini hamo lauoho e

paoa aala ai ke oho no elua la no ka

hamo hookahi wale ana no.

A o ka hui ana o keia mau nani a pau iluna

  o ke kino, ua hiki ke olelo ae, paihi launa ole,

  hoohiolo lua nawaina owa a ke kehau. Nolaila

  e naue nui mai, eia la ua hele a kupai, a he

  emi loa ke kumukuai.             L. ASEU.

 Kihi ma K@a o na Aian@i Moi a @ Nuuanu.

   Apr. 3@, 1878.                  @57@

 

Ale ka Waike Ike Aku.

I keaha la hoi?

I na Waiwai Nani ano Hou loa hoi paha o

ka Halekuai o

GOO KIM.

Nana aku no hoi oe, "Hoonuanua i

Apua a Kalamaula."

OIA no ho@ @a Hainaka Silika Nun@! El@ete a Cla@, Pat@, Wai G@'@ a Wai Da@. Ka Hainaka hihi Lei A-L Na Ma@la kane, wahi@ a @oe na Mamalu Hi@i kihi waiewela o na kaikamahine.  Na @hi h@hai nani @nei a liilii.  Na Ki@ @ka lau ma kaekae.  Na Koloka kamalii oani a me na Koi@ka hoop@hana no @a @e@o. Na Halakip@ l@ hakihai@ holo@ na wahine.  Na Maom@u keokeo @wahine lihilihi m@ ke alo, a me na Pai@koki  Na Papale wahine @a I hoopieanaia kekahi aoao, hele kela a kapakahi Manai@ o Keokoi ka moka.  Na Papal@ Waiokila aiai, a ke k@ m@i i ke poo, @ @kea loa kela ke p@ iho ka @, a @ wale na ano papal@ e i ike ole ia mamua.  Na Hul@ na papale wahine, e kau @ ka iwa.  Na Kaiak@ na Maka@a a ma na lo@ I@wai, na Pauwai Ou@ a me na Oa@ Pepe@ o na wahine.  Na K@naa ano hou o na k@, wahine a me na kamahi, na K@ke Kanah@ aa lole wawae a me na Palol@ o @ he noi wale, a me @ Pah@ Paka@k@.

  O keia moa waiwai, @ia no ke aka mai @i o a@ a@a h@ loa wal@ no, a @ kekahi m@a waiwai e @e he o@i loa i k@i ol@ he hehe papa aku.  Ina aka no hoi a kapah@iu @oe m@, @ keia a me keia ka @ mai o ka mok@ahi o @ aina @. Nel@ e komo hale no e na hoa o k@ ia o ka la, o wa@ i ka @k@ hoi mako@ o @iha ihi, @a hele mai @akou o k@uka@ I na waiwai i@ no  ke k@i a nana wale no paha.  @ k@a aku no keia mao mea @a @. Ma na P@kahi a @e na Poao@o oia na @a e k@ai hoopaki @a ia aku ai @u @ waiwai @*

     858  tf     GOO KIM.