Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 12, 23 March 1878 — Page 1

Page PDF (1.44 MB)

This text was transcribed by:  Lynn Mangel
This work is dedicated to:  MacKenzie and Kendall Mangel

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XVII. HELU 12.}                  POAONA, MARAKI 23, 1878.

'Tis Blessed to give.

Colonial Singer no, 113.

                                                1

                        Aloha ke Akua

                                    A lokomaikai e.

                        Makena na makana

                                    Ana i haawi mai.

                        Heaha la ka uku

                                    E uku aku au?

                        Ka hoohalike ana,

                                     no ia hai.

Che.     Aloha i na hune,

                                    Na keiki hune no,

                        E ao i ka baibala,

                                    I waiwai ae lakou.

                                                2

                        Nui ka poe auwana

                                    Ma na Sabati laa.

                        Aia lakou mahea?

                                    E huli a loaa.

                        E huli ikai, i uka,

                                    Ma kahi e pee nei;

                        A kai mai i ke kula,

                                    Ke kula Sabati.

Cho.                Aloha i na keiki

                                    Auwana io, io;

                        E ao i ka baibala,

                                    I ike ae lakou.

                                                3

                        Aia ma Aferika,

                                    A ma lapana no,

                        Ma Kina, ma Inia,

                                    Na kini naaupo,

                        Aloha a kokua,

                                    E pule no lakou

                        I huli mai a lilo

                                    No Iesu Kristo no.

Cho.                Aloha i na keiki

                                    Hoomana naaupo;

                        E oa i ka baibala

                                    I ola no lakou.

                                                                                    HAWAII.

KA

NANEA EEHIA

O KA HIWAHIWA OPIO

ABEONA

KE KEIKI

ALII O KO KE AUPUNI TEROGINA,

KA MEA I

HANAUIA ME KA UMAUMA ALII

LAPALAPA O KA WIWO OLE,

KA WALI WAIPAHE

Nana i kaili ka Puuwai Kupaa o ke    

MARIADANE.

-KA-

OPUU PUNAHELE LUA OLE A KA

MOI MINOSA, O KE

AUPUNI KUPUA O KARETE.

                                                MOKUNA III - LELU 12.

            Haule iho la keia mau kanaka koa a make, me ka ahailono ole aku. A o Abeona ma, hoi aku la laua a hai aku la i ka Moi a me na mea a pau i na mea i halawai mai me laua. Ma ia hope mai ua imi ia ka huina o keia poe kipi e na koa aupuni.

            I kekahi la mai, hele aku la o Abeona imua o ka Moi, a hai aku la i kona manao no Mariudane, a me ka laua mea i hooholo ai. A i ka lohe ana o ka Moi, kaumaha loa iho la kona manao, oiai o kana keiki hookahi wale iho la no ia, a oia kana lei aloha, a o kana punahele no hoi; aka, ua maopopo no nae iaia ke ano o ke ola ana o keia mau alii opio, a nolaila, me ke kaumaha a me ka luuluu, ua ae aku la ia e lawe ia aku kana kaikamahine aloha, me ka hooiaio aku nae o Abeona, e lawe oia i wahine nana, ke hiki aku imua o kona makuahine.

            He kumakena nui ka i ulu ae iwaena o ka lahui ia la, oiai ua pahola koke ia aku la ka lohe iwaena o lakou, e lawe ana o Abeona i ko lakou Aliiwahine opio, ka lei hoi o ka aina i manaoia; aka, ua apono no nae lakou i ka lilo ana i wahine na Abeona, oiai ua aie lakou iaia no kana mau hana.

            Mahope iho o ka haawiia ana o na aloha mawaena o lakou, aia hoi, ua haalele iho la o Abeona a me Mariadane i na aekai o Karete, me na uwe aloha ana a me na hoope waimaka kuhohonu ana. A he manawa pokole wale no ka ahai ana mai a ka makani, a e hele lanakila ana ke koa Abeona, me kana makana makamae maluna o na ale, a nalo aku la na pae kuahiwi o Karete mahope.

            He mau la pokole wale no ko lakou holo ana ma ka moana, a ku hou aku la i ka aina o kona makua. Ua ike mua ia mai la ka huli hoi ana'ku o kona mau moku, a ua hauoli ia, aka, ua kaumaha mua nae ka lahui, no ka mea, he mau la mamua iki iho, ua pauaho mai la ke Aiii ka Moi, a ua make iho la oia me ka minamina nui ia.

            I na la mamua ae, oiai ua Moi nei e ola ana, e makai mau ana oia no ka hoi aku o Abeona, a no ka loihi loa, manao iho la ia ua make no, a nolaila, piha loa iho la oia i ke kaumaha a me ka luuluu; a mamuli o ia mau kumu, ua hoomaka mai la kona nawaliwali ana a hiki i ka make maoli ana, no ke kaumaha a me ka puuwai naha no kana keiki.

            Ma keia huli hoi ana aku o Abeona me ka lanakila, ua piha hauoli na makaainana no ko lakou Moi hou, aka, ua kaumaha nui hoi no ka make ana o ka Makua Moi.

            I ka lohe ana o Abeona a me ka ike ana aku, ua komo ka lahui holookoa iloko o ke kanikau, he mea e ke kaumaha o kona manao, no ka mea, ua lilo oia ma ka imi ana i pomaikai no ke aupuni a me ka lahui, nolaila, ike ole ai oia i ka hanu hope loa o kona makuakane, a ua mihi nui oia iaia iho. I ke ao a me ka po, e kulu mau ana kona mau waimaka a e uwe mau ana oia me ke kanikau nui, a ua oleloia, o kana mau mele kanikau no kona makuakane, aole loa e poina ia e ka lahui Polani a hiki i keia la, no ka eehia a me ke hu i ke aloha o na huaolelo. E hele mau ana oia i kela a me keia po, i ka huli ana ae o ke au o ke aumoe, a e lohe mau ia ana kona leo ma na paia o ke kulanakauhale, i ka pae mai mai ka ilina mai o kona makuakane; a ina e lohe ana ka lahui, o ko lakou manawa no ia e hui pu mai ai me ianei, a hookahi ke kanikau pu ana me ka eehia.

            He manawa pokole mahope iho, ua lawe ae la o Abeona i ka Nohoalii a kona makuakane i waiho hooilina iho ai, a ua huliamahi ke aloha o na makaainana iaia mai o a o o ka aina.

            A i kona hookuene pono ana iho ma ka Nahoalii, hoouna aku la ia i kekahi aumoku kana o kona aupuni, me na Elele Alii, e hai aku i kona makuahine, no kana mau mea a pau i hana ai, mai kona haalele ana aku iaia a hiki wale mai ia manawa, a e kauoha aku ana iaia e holo mai.

            Ua hauoli ko Abeona makua no keia lono e pili ana i kana keiki, a ua uwe kanikau oia no ka make ana o kana kane. Ua hauoli hoi oia e hooko aku i ke kauoha a kana keiki, a holo aku la me kona makua, ke kupunakane hoi o Abeona, e hui me ka laua lei aloha.

            Mahope iho o ko lakou hui ana, ua hooko ia iho la ka hoohui ana i na kaula o ke ola mawaena o Abeona a me kana aloha Mariadane, a ua ulu ae he hauoli nui maluna o ka aina no ia mea.

            Hui ae la neia mau aupuni ekolu i hookahi, a noho iho la o Abeona a me Mariadane i Moi a i Moiwahine hoi maluna o lakou me ke aloha nui ia.

            E ka mea heluhelu, ano, ua kau mai la kakou i kahi i hooko ia'i ko Mariadane mau iini ana, a me ka hui lokahi ana o neia mau mana aupuni a pau, a me ka malama maluhia ana o Abeona ma i ko laua kulana maluna o lakou. Malalo o ka lai a me ka nani o ka manawa, mahope iho o ka noho maluhia ana no kekahi mau makahiki, ua hoopomaikai ia mai la na lahui me na opuu nani, oia hoi, he anaina keiki mohaha a nani ko loko o ka hale alii mai ka puhaka makamae mai o na alii opio; a i keia pule ae, e hoomaka aku ai kakou no ka mamo a Abeona; oiai, ua huli ae la kona manawa, a ua makaukau oia e hooili aku i kona mau ikaika a me na pono kaua a pau i kane keiki makahiapo. ka opuu mua hoi nana i waele ke ala o ko laua mau puhaka.

(Aole i pau.)

 

HE

20,000 LEGUE

MALALO O KE MAI

-NA MEA-

KUPANAHA O KA MOANA

KE ALA O KA MEA HUNA!

-A o ka mea-

POHIHIHI O KA 1866.

Mahele II ---- Mokuna XXI.

            HOOHO ae la au, "E lele ana kakou iluna!"

            "Nani kela," wahi a Nede. "Heaha la keia moku?"

            "Aole au i ike; aka, o ka mea maopopo, e holeaia ana ia iloko o ka opu o ka hohonu mamua o ke kapoo ana o ka la."

            "O ko'u manao no ia," wahi a Nede Lana. "A e kali hoi kakou a hiki i ka po ana."

            I ka hohola ana mai o na eheu o ka po, he meha wale no o luna o ka moku. A o ka ihu o ka moku Nautilo ia wa aole ia i loli ae i ka ihu. mua i ka wa ao. Aia no hoi oia ma ka ilikai kahi i hoopakika hele ai. A hooholo a ae la au me o'u mau hoa, ina e lihi launa mai kela moku, e like me ka hiki e lohe ia mai ko makou mau leo, alaila, o ka wa ia e lele ai makou, a i ole ia, e like me ka hiki e ike ia mai makou. A ninau iho la au iloko o'u a hea la auanei e hoouka kaua ai o Kapena Nimo i kona enemi.

            Ma ka hora 6 o kakahiaka, ike aku la au i ka moku ua kokoke loa he 1 mile me hapa ke kaawale mai ia makou aku. Ia wa hoomaka hou mai la ka enemi e kipoka mai maluna o makou. No ke anoe loa o keia Nautile, nolaila, ua pakika wale no na poka ke pa mai i ke kino o ka Nautilo, a hoomaa aku la no ka holo o ka Nautilo imua o kona enemi. Hoi aku la au i lalo e hoomama aku i kuu mau hoa, no ke kokoke mai o ka wa e haalele ai i keia kanaka. Ia wa pii mai la ka lulipahu me na sela iluna o ka oneki, a hooholo ia aku la ka hale opuu hoa i loko o ka Nautilo, a pela hoi na mea keakea e ae o luna o ka oneki, a waiho nemoaemo iho la ka Nautilo me he kika (cigar) la ke ano. Alaila, i iho la au o ka makaukau keia e hou a puka pu ka enemi. A hoemi ia iho la ka Nautilo malalo o ka ilikai he mau anana. No keia ua piha loa au i ka hoonaukiuki, me ka i iho, ua poho ka manaolana ua lohi oe e ka mokukaua, ke holo nei ka auwaalalua iloko o ke kai kahi hiki ole ia oe ke kaua mai me kou ikaika maluna o na ale o ka moana.

            Pane aku la au i o'u mau hoa, "aole au i ike i ko kakou hopena, oiai aole e hiki ia kakou ke lele iloko o ke kai, a au aku a kau iluna o ka mokukaua eia kakou i ka opu o ka hohonu, a e noho pio hou ana no kakou iloko o keia pauku hao.

            Aole i liuliu iho lohe aku la au i ka owe ae o ka wai iloko o ka waihona ea. Ia wa kuupau loa ia aku la ka holo o ka Nautilo, a naka ka moku, a oia holo no ia a ku i ka mokukaua a puka pu aku la ka enemi e like me ke komo ana o ke kuikele iloko o ka lole.

            I ko'u ike ana i keia mea he mea e ko'u huhu. Holo aku la au iloko o ke keena nui, aia hoi o Kapena Nimo e noho malie ana, aole ekemu.

Mokuna XXII.

NA OLELO HOPE LOA A KAPENA NIMO.

            Pania paa ia na pani ma keia hihio weliweli, me ka hoa ole ia o ka malamalama iloko ke keena nui; pau na mea i ka hamau, a he pouli wale no o waena o ka Nautilo. A o ka mea kupanaha loa, o ka holo launa ole o ka moku malalo o ke kai he 100 kapuai aole i emo o ka haalele ia no ia o ia wahi neoneo. A ua hiki ole ke hoomaopopo ae i kahi e holo nei ka Nautilo, aole hoi e hiki ke ike i kahi a ke kanaka e lele ai mahope o keia mau hana weliweli. No keia mea ua hoi au i ko'u keena, aia hoi malaila kahi i noho ai o Nede Lana laua me Kosila me ka ekemu ole. A he me e ko'u piha i ka inaina ia Kapena Nimo, no keia hana ino ana i hana ai i deia poe kanaka, a ua lilo au i hoike no keia kalohe wale me ka hala ole. Ma ka hora 11 hoa ia ae la ka malamalama uila, no ia malamalama komo aku la au iloko ka rumi nui, aia hoi he neo wale no aole kanaka o loka. A o ka inu o ka Nautilo ia wa aia no i ka akau, me ka holo he 25 mile i ka hora hookahi malalo o kailikai. I kuu nana ana ma ka palapala aina ike iho la au ke hele nei makou ma ka nuku o Manaki (Manche) a hala mai deia, alaila, komo aku la makou i na kai akau ia po hala ia makou 200 legue o ka Moana Atelanika. Ala wale aku la no au me ke ake nui e loaa ka wa e hiki ai ke haalele; aka, aole hiki, o na maluhiluhi o ke kino kai loaa mai, no keia mea, hoi aku la au ma ko'u keena e hooluolu ai; aka, i ka hiki ana ua hiaa wale aku la no na hoomanao ana i ka make ana o na uhane he lehulehu o ka moku i holoaia ai i ko makou moku. Mai ia la mai, aole hiki i kekahi o makou ke ike ae ma kahi hea la o ka Atelanika Akau e lawe ai ia makou. Aka o ka holo he oia mau no ia, a he oia mau no hoi ka uhi paa mai o ka noe akau. Oiai keia pohihihi, hu wale ae la no na manao koho wale i kahi e pili aina iki aku ai ka Nautilo me ka manao ole ae i kahi malihini a aia ka pono o ka pae i ka aina malo, a he mea hiki no ke imi ia aku kahi e hiki ai i ke one hanau. No ka luluu loa o na maka i ka hiamoe, ua haule aku la au himoe oia hoi na hora wanaao, a i ala au i ko Nede Lana kalele ana iho maluna o'u, a lohe ae la au i ka ia la hawanawana mai, "e lele kakou."

            A i aku la au, "i ka wa hea auanei kakou e lele ai?"

            "A ka po o ka la apopo." wahi a Nede Lana.

            Ae aku la au, me ko'u ninau ana, "eia kakou i hea?

            "Ua kokoke kakou i ka aina," wahi a Nede Lana.

            "Owai ia aina?" i ninau hou aku ai au.

            "Aole au i ike i ka inoa o ia aina; aka o ka loaa ka paha o ko kakou palekana malaila," wahi a Nede Lana.

            Pane a ku la au, "ae ua pono ia e Nede Lana. E lele no kakou i keia po, a ina no e ale ia kakou e ke kai, ua hiki no."

            "Ae e hahai no au ia oe, a ina e make oe o wau pu kekahi e make," wahi a Nede Lana.

            Haalele mai la o Nede Lana ia'u, a koe iho la au. Hoomakaukau iho la au i ai a i omole wai no makou, a me na palapala a pau a'u a hoopaa mai la iloko o kuu poli, a hao mai la na kapa manoanoa o'u mawaho. A paa au, hele aku la au ma ke keena o Kapena Nimo me ka manao e halawai hope loa me ia; aka mamuli o ka manao hopohopo o hana pauaka hou mai kela ke ike mai, nolaila, aole au i komo aku, a hoolohe wale aku la no au mawaho, e koele mai ana no ke kamaa ma ka papahele, a manao iho la no au aole i hoi e moe.

            Ia'u i hoi aku ai e hooluolu i ko'u kino, aia hoi, ala mai la na hoomanao ana i na mea a pau, mai ko'u haalele ana i ka Aberahama Linekona; na uhai holoholoholona ana malalo o ke kai, ke kowa Toresa, na poe aikanaka o Papua, kekau ana i kula, ka ilina akoakoa, ke komo ana ma ka puali o Suesa, ka mokupuni o Sanatorina, ka poe luu o Kerete, ke kaikuono o Vigo, ka Atalanata, na moku hau, ka Welau Hema, ka noho pio ana malalo o ka hau paa, ka haka ka ana me na hee, ka makani nui ma ka Wiliau Kaikuono, ka moku Avengar a me ke kulana weliweli o ka moku i holo a ia pu ai me kona poe kanaka. Hele mai la keia mau mea a pau a ahuwale imua o ko'u mau maka, me he mea la iloko o ka panorama.

            Oiai no au e hoomanao ana, ala hou ae la au a hele aku la i o Kapena Nimo la, a i kuu hiki ana mawaho o kona keena, lohe aku la au i ka pane ana ae, a o kana mau huaolelo hope loa ia a'u i lohe aku ai, oia hoi keia: "E ke Makua Mana Loa! Ua lawa! Ua lawa!

            No keia mau huaolelo, ua holo koke au iluna o ka oneki, aia hoi malaila e noho mai ana o Nede Lana a me Kosila, a hoolale aku la au ia laua: " Ina kakou! Ina kakou!" "Ano no la?" wahi a Nede Lana. "Ae, o ka wa no keia!" wahi a'u. O ka awiwi mai la no ia o Nede Lana i ka hookuu i ka waapa.

            Aia nae iloko oo ia manawa, lohe aku la makou i ke olowalu ana mai o na leo, e i ana, "Heaha hoi keia?" Haupu ae la nae au, a i aku la i kuu  mau hoa, "Ua ike ia paha kakou?" O ko Nede Lana haawi mai la no ia'u i kekahi pahikaua. Ia wa i i ae ai au, "Ae, ua ike no au i ke ala o ka make."

            Kaohi mai la o Nede Lana i ka hookuu ana i ka waapa. Aole no o makou makau no na sela, aka, o ke ko wale ia no e ke au ikaika o ka mimilo o Norewai, ka makou mea weliweli nui, no ka mea, aole hookahi mea e pakele mai kona ikaika aku, e pau ana na kohola a me na bea keokeo o ka Akau loa i ka lilo iloko o ia mimilo, a pela no hoi me na moku o kela a me keia ano. A o keia wahi kahi a ka Nautilo e holo nei, ma o ka hookele ana a me ka makemake o Kapena Nimo.

            I keia wa, kupikipikio mai la na ale o ke kai, a haulani ae la ka Nautilo iluna a ilalo, a hoomau no makou i ka paa na i ke kaula, aka, no ka pakela luaiele ia o ka moku, ua pahemo mai la kahi i hoopaa ia aku ai o ke kaula o kahi waapa o makou, a o ko makou lilo no ia, kaawale aku la ka Nautilo, a kaawale maila makou. A o ko'u poo kai ku i ka lina hao, a aneane au e make.

            Maanei pau ka ike ana ia Kapena Nimo, a nona keia mau lalani mele:

Auhea wale ana oe,

Kapena o ka Nautilo,

Nana i noho ka moana,

Na makahiki a he nui.

A he wiliki mai au,

Kupono i ka hoeuli:

Pai ia ma ka nupepa Kuokoa,

Laha ai i Hawaii nei.

            (Aole i pau.)

                       

Make i aloha nui ia.

E KA NUPEPA KUOKOA ALOHA OE: -

            He wahi ukana ka'u e hooili aku nei ia oe a nau ia i lawe hele ae i na wahi a pau au e naue aku ai.

            Ua make o Jas. Kauwe ma ke awakea Poaono Feb 23 1878. Penei ke kumu o kona make ana ma ke kakahiaka no o ka la i olelo ia maluna, hoomakaukau iho la oia no ka holo i kai no kana hana mau he luu ula, a luu wana no hoi, oia a me kona kokoolua o Kaluahine, ia laua i holo ai a hiki ma kahi e luu mau ia'i, ua hoomaka no lauanei e luu a hala he mau hora o ko lauanei luu ana, olelo aku la oia i kona kokoolua, anu mai la ka hoi au. Olelo lai ke kokoolua mai luu hou oe, owau wale no ke luu, aole nohoi keia i luu hou a hiki i ko laua nei hoi ana, ia laua i hoi mai ai a maloko mai o kahi a laua i luu ai, me ko laua hoe like no nae, ia manawa i ike au o Kaluahine i koiala kupou ana aku mamua o ka ihu o ka waa u o ka make loa aku la noia, ia manawa aole oia i pane hou mai a hiki i ka uhi ana o ka lepo maluna ona, he kanaka oia i aloha ia he hookipa makamaka, ua haalele iho oia i ka ohana, he wahine, he mau keiki, he mau kaikaina, a na lakou e u a e kanikau ma keia aoao o ka luakupapau. A ma ka la 24 ae ua hoolewa ia'ku kona kino kupapau ma uka o Makiki; i ukali ia e ka poe hoolewa maluna a na kaa he 18, a hele aku la ia no kana huakai hope loa. Ua hanau ia oia ma Kealakomo, Puna, Hawaii, i ka M. H. 1838.

            He hoahanau oia no ka ekalesia hoolepope, ma ia ekalesia oia a make aku la. Nolaila, eia kona kanikau malalo nei.

Kanikau la he aloha,

Nou no e Kauwe

Ua hala e aku oe

I ke ala hoi ole mai,

Au iho nei makou

Aole oe i loaa,

Ua hala i ka home lani

Me ka Makua mana loa,

Ke noho nei makou

Me ka u me ke aloha,

Me ke kanikau mau ia oe.

            JOSEPH.

Kahehuna March, 18 1878

            O KA moko kaua Amerika Tuscarora, ka moku nana e hoihoi mai i na Komisina Samoa mai Kapalakiko mai, a e ku mua mai ana paha ianei, mamua ae o ka huli hoi loa ana aku i Samoa. O ka Pensacola hoi, aole paha e loihi ka wa i koe, a holi hoi aku oia i Kaleponi.

            LOKOMAIKAI - Mamuli o ka lokomaikai o ka Adimarala Murray o ka moku kana Amerika e ku nei i ke awa, ua ae mai la oia e hoopili aku i ke Kilauea Hou ma ka aoao o kona moku no ka hookomo ana i na kia, a ma ka lawelawe ana a na keiki o ke kai, ua ku na kia iloko o ka wa pokole loa, mamuli o ka hiu ia ana iluna o na i-a o ua maku kaua la, a o keia lokomaikai ua haawi wale ia mai.

                                   

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

- A ME -

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA !

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka Io o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani o

Na PAPA!       Na PAPA!!

- A ME -

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU.

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU ME MOIWAHINE!

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

- NO KE -

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

PAPA, PAPA, PAPA,

            Na Papa Huluhulu,

                        Na Papa Manoanoa,

           

                                    Na Papa i kahiia,

                                    Na Papa Kepa,

                        Papa Hole Keokeo,

            Papa Hele Ulaula.

NA LAAU, NA LAAU!

Na Kua,

           

            Na Kaola,

                        Na Aaho,

                                    Na Molina,

                                                Na Peapea,

Pine Huluhulu,

                        Pine i kahiia.

NA Papa a me na Laau Ulaula!

            Pili ulaula,

            Pili Keokeo,

            Pani Puka,

                        Pani Puka Aniani,

                        Ipuka Aniani,

                        Puka Olepelepe.

PENA O NA ANO A PAU!

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,

            Aila Pena,

                        Aila Hoomaloo,

                                    Waniti, Pate.

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO!

            Na Ami Puka Hale,

                                   

                                    Na Ami Puka Pa.

           

                        ANIANI!

Peepa Hale a me na Lihilihi

                        E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

NO ke DALA KUIKE, e loaa no na mea a pau i haiia ae la, no ke Kumukuai Emi loa. O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, e loaa'ka ana ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono.

E Kipa Nui Ilaila, i ike i ka Olale

                                    @