Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 51, 22 Kekemapa 1877 — O ko kakou Lunamakaainana oiaio, o ka Hon. Ed. K. Lilikalani. [ARTICLE]

O ko kakou Lunamakaainana oiaio, o ka Hon. Ed. K. Lilikalani.

j E na makaiiiaaua o ka Apaoa koho, j mai Maunalua a h<ki i Moaoalua. ke koj koke inai nei ka \va e koho ai kakou i j iuāu Lunamakaain in»kupooo uo kokou | no keia oiakahiki ae. Ma koho hou ka- | kou i ua hupo e like ma ko K.nlaQkoa j ma ano, u He leaiea kalakalai olelo, he I manumanu ka loaa." Aka, e koho ka : kou ,i na kaimka kupono, i na kanaka i ike ia healoha aina, heaioha lahui a he aioha ohana a he naauao hoi. I kela kau Ahaolelo i nalo ae nei, ua koho kakou ia Henrv Waterhou3e, a ia | S M Kamakau, A P Kalaukoa a me Ed. K. Liiikalani. Ile ekolu o keia poe i hooikaika loa e kue i ke Kuikiihi Panai Like, a koe no.E K Lilikalani. ! 0 Heury Waterhouse kue ana, he wahi ano iki no, oiai he kanaka Beritania kona makuakaue, a he poho kona 1 waiwai o Beritania ma keia kuikahi, a he wahi pono iki no kona ma ia kue ana ; aka, aole nae pela o Kalaukoa a me Kamakau, a i pakele walē no o Kamaikomo pu iloko o ka hoohilahila ino ia, ina oia i maalo ae maloko o ka Hale ( Ahaolelo iloko o ia mau la. j 0 ua nei no hoi, o Pilipo, j Nawahi, Nakaleka, Aiwohi a me Mahe- j lona, o lakou ka poe naua i hapala i kiko eleele, e hoohilahila mau ana i ko kakou anpuni, ma ko lakou koi ana i ke j kau Ahaolelo o ka 1876, e loaa ia lakou he uku kaulele mawaho ae o ka mea i ae ia e lakou malalo o ke Kumukanawai, aka, o Lilikalani, ua maemae oia mailoko mai o ia lukuna aluka poho, o ka poe e makemake ana e noho man keia lahui iloko o ka ilihune, ke poho a me ka make. Me ka wiwo ole i ke kue a na tansani ona waha elepi e kakani ana, me ka hooho ana, "He ino ke kuikahi panailike I He ino ke kuikahi pauailike !I He ino ke kuikahi panailike !!!" Aole nao kela i kuemi, ua oiaalo aku no oja imua o pa makaainana ma halawai me ka wiwo ole, e hoike ana, he waiwai ko ke kuikahi panailike, niai na haole a na kauaka a ke ike maka nei kakou ia mea ; a o ka poe i ikaika loa ma £ ke kue ana, ua hoopau lakou i ko lakou kuhihewa, a ua iele aku me he auna manu la, e huli i ka wai&ai o ke kuikahi panailike. 1 keia wa, e na.Poola a meka Ahahui Hawaii Opiopio, ke ai nei oukou i ka ai, ke omo nei īka waiu o ka waiwai, a ke mukiki nei hoi i ka waihona meri ono o kana m iu kahu aina ana, no ko oukou pono e na makaainaua. A ke loaa nei i ka poe mauuauwu ho oU no ko lakou hoopukapuka ana ; a ke lo.ui nei hoi i na kuewa he mau kenikeni i kela la keia la ; a ke loaa nei hoi i na Poola o Aioahou, he $1.50 ka haahaa, a he $3.00 ke kiekie no ka ukn o ka la. A ke loaa nei uo hoi i na kuuiakahiki, mai ka 1 $10. a hiki i ka $15.00 no ka malama. | Ke emi nei na lole o na wahine a me j na kane, mamuli o ke kuikahi pauailike. | O ka holoku kalakoa ano ole mamua, j mai ke $1.50 a hiki i ka $3.00 e lawa ai j no ka holoku, a i keia wa, he hapalua j wale no Inwa, a hiki i ka hookahi daia.; Pela no hoi na laau hale o kela a me \ keia ano, a he hooiuolu aua no ia i fea j noho nna o ka khui. Nani ka waiwai I o ke kuikahi panailike ! i Ma kahi o na moku 'kuna liilii, be 15 ; ka nui mainua aku o ke kuikahi panai* | like, a i keia wa kokoke e hiki i ka 20 j a oi akn ka nui ; a ma kahi o na moku-1 ahi, ke hoomahuahuaia ae nei ko lakou f helu. A iloko o keia nui moku, ua la-1 wa o!e no ka lawe ana i ua ukana o | na wahi e wehe hou ia nei ma ka p*eai- j na hoiookoa, no na malnko hou e kuku- j iuia mai nei. I 0 ka uui o na waiwai kalepa i hoo- 1 pukaia mai keia au[>uni iloko o na 1875 j a me 1376 mamua o ke knikahi panaili-1 ke, he $1,177,471.25: a iloko o ke au j kuikahi panailike 1577, he $2,200,000 ; i a o ka nui boi o na waiwai kouio imi o | na aina e iloko nei, ua iike uv« $771,407.- \

02 no ka 1876, i ka wa mamna o ke kui- | kahi panaiiike, a i keia wa hoi ua like | me $1,545,136.87 no keia 1877. | Oka nni oua eka ko i mahiia mamaa ■ aku o ke kuikahi pauailike, ua like me | 15,-00 eka, a i keia wa ua kokose loa e I hiki ike 30,500 eka. Ua oi ke kanu 1 ana o na laiki a me na kalo i ko keia au i ko kela au. Aia maloko o ka hiohiona o keia mahookahi e ko ku ana o ke kuikahi pauailike iwaena'o kakou, u«ike oia--10 ia ka pomaikai o ka luhui, mai na haole a i na kanaka. Ua ko ia mau wanana a Eel. K Lilikalani, i ke kau o ko- | na holo bu!ota ana, he pomaikai ko kakou makeia kuikahi panailike, a ua koe uae ka pomaikai no ka u Aie Miliona."! Ua wanana no oia, aia uialoko o keia "Aie Miliona," e pomaikai ai ke kauaka Hawaii, a pela io no, a ke mimihi ! nei kekahi poe i hoole, no ka hoopauia una o ke Aie Miliona." Me ka wiwo ole no oia i ku aku ai imna o ka lehulehu e hoike akea ana, he pomaikai a he waiwai io ko ke kanaka Hawaii ma ia aie ana. Uu nui ka poe i kue iaia, aka, i keia wa, heaha ko lakou manao ? Eia uo ia ; aia ma na wahi a pan a na kanaka Hawaii e makemake ai e hapai i ka oihana mahiko, ua knia mai oia e ka nele i ke dala ole. Ua nui ka aina e loaa ina kanaka Hawaii e hiki ai ia lakou ke hoowaiwai ia lakou iho, aka, ku mai ka pa--11 nui o ke dala ole imua o kona alo, a me he mea la e hoopepe iho ana ko lakou manaoio a ikaika haua e pelu malalo oka ilihune ame ka nele. Ua nui ka aiua, ua nui ka ikaika, ua ike hoi i* | ka hana, a ua liiki ke hooulu i ke ko, I aka, no ke dala ole e hiki ai ke kuai i i ka wili, ua poho ka manaolana ; nolaila, ke noi ia aku nei ko oukou lokomaikai, e koho hou no kakou ia Ed. K Lilikalani, ka mea muia i hooikaika i ka nui o ko kakou mau pono a me ko kakou mau pomaikai oiaio a kakou e ike maka nei, a mai koho hou ina elepi waha kani laukua, me ka hoopunipuni mau ana i makaainana, i na olelo alapahi me ka wahahee. Malalo o keia mau kumu oia e komo hou ai i Lnuamakaainana: 1 E noi hou i ka Moi, e holo i Beritania ama na aupuui eae e kuikahi panailike. 2 E hanaia i kanawai, e hoopuka ke aupuni i mau l)oua dala hou, e hiki ana i ka $10,000,000, i mea e hooulu ai i na oihana mahiai, na wiliko, ua kula, na halemai a dala Hoola L ihui a me ka lawe ana i wai ma ua kula panoa, i hiki ai ke mahiia i pomaikai uo ka lahūi. 3 E weheia ka uahau kino o ke poo. 4 E weheia ka auhnu kino o na Ma\u mai Hawaii a Kauai ; elua lio hookuu. *5 E weheia eha lio o na puali koa pualu a pau, hele wawae a }taua lio hoi kekahi. 6 E hooemiia ka auhau ilio i ka 90 keneta no na ilio haole; a i 50 keneta no na ilio kupaoHawaii nei, oiai he mea ai no ia na kanaka. 7 E hoopauia ka noho ana o na mai lepera ma Knlawa6, a e hoihoiia mai I na kela mokupuni keia mokupuni e malama i koua mai lepera iho. 8 Na ke* aupuni ke ao ana i na keiki ma ka olelo Uaole. 9 E hooemiia na lilo o ke kanawai oki mare. 10 E hoopauia ke kanawai moekolohe, a e hoopiiia na hihia o ia ano ma ke ano Kmla. 1 i E hoonoaia ke kanawai e papa ana i na haole, aole e haawi i wai ona i na kanaka Hawaii, a e hooponoponoia na degere o ke kiekie o k«t ikaika o ka alekohola, i inu ai na kanaka, aole hoi e like me ko keia w» e hoohainuia nei, a nojke kue uo hoi o ia kanawai i ka pono kanlike o ke kanaka, a kuo no hoi i ke Kumukanawai. 12 £ malama i ka la 1 o ka pule, elike me ka mauao o ka lanaikehala o keia a me keia, e like me ka paaka 3 o ke Kumnkanawai.

13 E hoonoaia ka inu aua o ke kanaka Hawaii i ka awu, a e hoemiia ku lai* kini no ka awa. | 14 E hoopauia ka laikini ona waapa. 15 E iiov)p4oiaka laikini o na lio holo le,ilyii o Honolulo nei, oini ua kiekie ko lakou mau auhan e uku nei i ke aui'uni i keia wa. ; 18 E hoopau ana ike kanawai auhau papalua i iiit auhau. 17 E hoopau i ke kanawai 75 keneta no ka 300 auhau waiwai, a e hooeeni i 50 kenel i ma kahi o 75 keneta. 18 Na hoololi Kumukanawai, Pauku. 19 E hoemiia ua hlo o na Luni a me ka poe kau i-a o ka Makeke o Uiakoheo. 20 E hoomahuahuaia ka uku o na Koa Ponoi. Nolaila, e na makaainana o ka aina o ka inakani lauahe Xona, e lawe mai ana i ke ala o ua pua o Kanikawi, mailoko mai o kupinai ; a e nana iho hoi oukou i keia mau inoa i hoikeia malalo iho, a oia no ka kakou e koho ai i mau Luuamakaainana no keia kau ae, Ed. K Lilikalani, R. Hoapili Baker. ona keiki oiaio keia o ke kaona o Honolulu, a he poe ike wale no i ke kanawai a me ua rula o ka Hale Ahaolelo, a me'na loina ilunailalo. He mau mea ike wale no i ka olelo haole, a he mau kanaka Hawaii oiaio, a ua hanauia no laua ma Hawaii nei,a ua makaukau wale no ma na loina liilii o ka Hale Ua alauie a mania ke kai, a o na olelo mai ko laua waha ae, aohe hemahema a hopohopo no laua. Nolaila, e na makaainana, na makai, na koa pnalu, na kinai ahi a me na puaIi a pnu, na kalepa, na kanaka wai-wai, na ilihune-, na Poola, na koa ponoi, na keiki o ka uwapo, na Hawaii opiopio hou, na kaue, wahine, keiki, no oukou ka pomaikai like ke koho oukou i keia mau inoa, E. K Lilikalaui a me II Hoapili Baker, e hookuuiakeia wahi o lima manao ia oukou e na hoa kuilima o ke kaona, a ke uwalo akn nei, a i kupono ai ka iini o ke mele a ka poe kahiko e i ana : "Ke huli laulua nei ke oho o ke kawelu, Malama opu i ka ua a Kawaahila, I ka hoaka wai ia e ka makani-la, I ala^e. He ia nui keia uo ka makamaka. Ua kuku wale ka olioli e lawe. Nau wale nooe i ka hookaha loko-a, I ala —e!" J. T. B. Naonoeha. Ua noi ia aku ko laua inoa, a ua ae mai laua, a e ike uo oukou i ko laua manao e puka aku aua ma keia mua aku. Honolulu, Dek. 11, 1877. Ia Hon. E K Lilikalaui, Aloha oe : O makou o na Komile o na makaainana o Honolulu, i koho ai ia oe i kela kau i h ila ae nei, i Lunamakaainana no ka apana o Honolulu nei, ua lana loa ko makou manao e koho hou u oe i Lunamakaaiinana no ka apana o Honoluln nei, noke Kau Ahaolelo o ka makahiki 1878 e hiki mai ana. E paue koke mai oe no keia, a e makemake ana makou e holo koke mai oe i ka ia 1 o lau. 1878, © launa pu me makou ame ka hoike ana i kou mau manao imua o na makauiuana. J o hn T Beker, Mose Kamanele, Komilo koho Lunamakaainana. Honoiulu, Dek 12,1877. Ia Mose Kamanele a me J T Baker, ke Komitke o na Makaainana, Aloha olua—Ua loaa mai ka oukou palapal i, e noi mai ana ia'a, e lilo awan kekahi o na Lunamakaainana oka Apana o Honolulo. no ke Kau Ahaolelo o ka makahiki 1878. He hana nni ka oukou e manao nei e hooili mai maluna o*u, e imi hou aku i mau pono hon no na a me ka holomna o ka waiwai o ko kakou anpuui. Aole keia oka wa a J u e hoolohi ai i ko'n mau manao, a e like me ko ookou manao, aka la 1 o lanuan, e m*kaukau au no ka haiolelo imua o ua makiaiaana, ma kahi a onkou e hai mai ai« Ka onkou kauwa iioolohe. Robert Ho ipili Baker.

Kap-ia, Knoai, I)ek 16, 1877. Ia Mose Kaui*nele a me J. T. Baker, Komile o na Makuainana : Ua ioa>v mai ia'u k» oukou palapala, e noi mai ana ia'u, e lilo hou owau kekahi o na Luuamaainana o ka Apana o Honolulu, no ka 1878 e hiki uiai ana. Ua kuhi au i kuu haalele aua «ku i ke kaona, ua ualowtle au i na makaainaua i aloha nuio ke one o Kakuhihewa, aka, nani nae ka hoomanao ana, a ke ae aku nei au i ko oukou pela io ko oukou manao, a e hooikaika hou no au no ko oukou pomaikai a me ka huopilimeai oleiloko o uahana a ou* kou 6 hooili mai ai ia'u. Ka oukou kauwa hoolohe. Ed. K. Lilikalani.