Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 48, 1 December 1877 — He leo Aloha hope Loa. Na Au i hala e aku, A ME NA HOOMANAO ANA O Na makahiki he umikumamalua. [ARTICLE+ILLUSTRATION]
He leo Aloha hope Loa.
Na Au i hala e aku,
A ME NA HOOMANAO ANA O
Na makahiki he umikumamalua.
Kee.va Kcokoa, Dc'Kecuiib't 1, 1877. I o'u mau kini m iknmak-i, nn t*us>4ni poe helunelu oke '*ivuokoH/ ; uh poe houikaika i k t honliih i hdh inia, a une n i hod luakaha a pau o keia n«>ho uh aoa uo ka holo uua o ke "K'ioko i" iloko o oa mak'ihiki ho umikuui iuoHlu i,
Aiolia oukou a pau lot : Ua manao uu he haua pono na'u ka lawe ae i ka aoao mua o ko Kiluhana o keia li, i wahi n.»'u e p ihola akn ai i ko'u aloha hope loa iama o onkou, m iinua o ko'u waiho loa ana aku i *in U2>i ka la e inauliawa hope loa ai keia m-ikahiTci 1877 ; a kaa aku hoi ka hookele niia iloko o na lim t o k-t poe nkahia-k-ihi a lawelawo kino i keia haiia uui o ka hooiaha aua i uupepa ma ka olelo Hawaii. Ko'o ONE hanau ame na hoomanao ana X0 NA MAKUA. Ua hanauia au ru i Haua i Maui Hikina, kekahi o ni ap »na aina kanUna loa o ka mokupuni o M uii, i ka la 27 o Dekem»ba A D 1542, ka eha hoi ia o ua koiki m ti ka puh tka m ti o ko'u m iku thine me ko'u m >kuakane, oia o loaua Kawaiuui a me Keawekunane. lle wahi makuakaue kuonoono ko'u ma ka aina oiwi, a he ano hnlomua oia ma ka naauao ma ka apuna kona one hanau. Iloko o ka wa i hoohnliia ai keia Pae Aina i ka pono Karistiano, oia kekahi o na huli mna. A no kona aapo i kinohi, oiai, o kona haawina paha ia, ua mau kona ikeia; a i ka wa e hooponoponoia ana na oihuna hoomalu o ke auputu,.ua koho ia oia i Lunakanawai uoka apana. Ua mahaloia oia no kona hoopono ma ka hana, a ua kapaia hoi ma kekahi inoa, "he ukihi waha pololei." No kona maiama p<»lolei, ua hooili hou ia mai kekahi man hana a na alii maluua ona, ma ke ano he konohm. Ma keia aina kanlana an i hanaiia ai ahiki i ka umikumainakahi o ko'u mau makahiki. Malaila no hoi au i hookomo mua ia ai e ao i'ka ike paUp-ila H »waii, malalo o ua kumukula la D. B. Mahoe, S. Kauakaolo a me S, K anakahiki; eia uo lakou a pau ke*oU mai nei, a ke ike mai nei paha i k* hana a ka lak<yi haumana. Hele no au i ke kula i ka wa pnno, a mab«ma pu no i ka pu-* pipi a ko f u makuakane i ka wa e pau >«i ke kul». Na kuko o ko'u mau la kamalii. 0 na kuko o ko'u wa k?«m tli-, oia no ka lilo i kup ik tko, a me be mea U ua hookoio ia np ia kuko i keia manawa. Oiai au e noho ana ma na kula haole. o ka'u hana hooikaika loa no ia. A i kekahi manawa, i ka \va e kakau lima ai ua h lumana malunao ke kanana, a lawe aku o hoikeike i ke kutuu i ka wa e pau ai, nole e nele ka maba|oia o kn'u no ka maemae. E»a ka i maemae ia wa, a i nui aku ka mea e kakau ai. e like me ke kakau ana e bot>pih i i ka nnpepa, nohe kaii e hoouiikioi >»i, ain ka p uo o ka paa 0 ka mi»nao e haku a e nnuhi ai. KA MANAO PAA i KE ONB HANAU. Aohe au i m.iuao, e haalele aua an i ko'u one hanau, a e hele i ka aina malihini e like me o*bu nei. 0 ko'u manao ia wa kamaiii, ua pipili ke aioha maluna o ka aina kulaiwi. Nana ae, he ai loaa wale; he kahakai i kam lainn; he nui ua makainaka; aohe lau komo ole ke lalau ae; h» mau kula i kamaaina; he aa i leheleheii»*; he mau kawa i lele i •; be mau kuahiwi uele ai ole ke pii aku; be mnu hua laau pala kokoke ke lea-u h© manu iiwi polena loaa wale ke k*pil« kepau ae» he mau lei hala kaulana o Khhal«oaka, ke apo aku a p>*pthi mai me kt» kumukuni ole; be \\\\\\ i moe U no; he w«i i iuu 'poo ia: he nalu i hee »a: a he aina a ka m »nao kamalii i hoohihi
»i, oi»» iho i » no ka nanī; he uh Ken e hopohopo oie ai; a o hh h«.»oiaHC no » pau o ke hloha h'\sih. ai* iloki» o ka noonoo k> mnlii. Aka uole peU, "ua bnn>* ke Akua i ke e noho kuokoa a e noho p*a ole." Ka haalele ana ia Hana uo o*hu. i ka in*lama o Mei, A. D. 1853. kuai iha U kuu inakuakane i ka o KuluWHi'elniH m;t Kamoku, Apnn» o Honolulu nti. no ke t'.us*ui elala. A ilokono oii ninkahiki ka ho<'m.tka no ia o ka nee ana o ka ohana holaokoa, oia he elu.« mau makua, hnokahi kupunawahine a me eha mau keiki. Waiho aku la i ka nin* hnnHU a'u i aioha uui ai me kona mau kuouoono. liu mai ke aloha i ke one haoau. I ke kau aiir« iluna o ka moku a huli hoi loa Qi<ii l»o Honoliilu nei, nnna aku U i ka aina hanau a hu mai la ke aloha, na ka wuim>'ka no e bio)o. 0 ka ulmli m»i ona ku.ihiwi, ka waiho m-ti okaaiu;«, ke keokeo m-u o ke on.e o Pueokahi, ka puapn »i mai o k>ihi w*i kopipi o Puiiiihoa. ke ku kilakila m»i o ka pun o Kauwiki, ka hone ae a ka he o N-inui-lele, k« uliuii m u o ke one o W iikolo ». ua pakui m i keia mau n>»n »ina i na p »• uma atia a ke aloha iloko o ka pviuw.ii, Kaain>t m ilihiui a mekon i mau hiohiona
Hooiho mni U makou i ka nukn o Mainala, uia hoi, pioo ae la ua nanain-i o kamiilii, i kn ike una mai ia uka uei o kn aiua, be man puu, he kuU p*Ub*l». ha, be kuianakauhnU nai umaliuihua me na lule i pili ke ku nnn, a he uln moku okohol i nni eku ana iloko nei o ke awa o Kon. He huikau aua ona kanaka, he mau alauui i hoomnikniia, he inau haie kiiai lole lehulehu, he ra »u ha le knlepa, he hale poepoe, a ia mea akn ia mea nku. Mawaena o ke awa ku mokn o Kou a me ka aina kahi e uoho nku ni, he kuU paUhaluha kuane i, aiaa peki wawae kn malihiui iekolu miie a me ka hapa, alni la hiki aku iUiU. Aia koke no ina kniii pi.li loa i ke poo o ka aina, he kahawai uui e hoolnwa atia i na aina knlo me ka wai, a puka loa aku U kona holo ana i W »ikiki-kai. He aina loi ia, aole hoi i like me kuu aina hannu he kanu uialoo. 0 ka noho nna o ga aina uei, me ke ku-»i wale no e loaa mai ai ua mea a pau. A iua e nele i kahi ia, me ka mnkau poepoe e hele ni.i H uiolulu, alaila loan kahi i nni o ka ai—Liookaniaaina iho 1.. ka noho anu i ua aina nei. Ke komo mua ana i ke Kula haole. 1 na malama hope o ia makahiki 1853 no, hookomoia il.o U au i ke Kula olelo E'ielani e mala»iiaia nna eMr J"Sepl» W.«tfc ma K-iwaiahao. A i ka hiki koke ana tuai o ka mai iuku "hana e ka pahu" i kekahi mak.»hiki ne. hookiia iho 1•> ko'u hele ima i ke kula. A i ka pau nnn o keia m ii lukn nana \ lawe aku he umī tausaui o ko kakon man kannka ui a me ua wnhiue ui, ua hoi h«»u an i ke knU. A i ka makahiki 1857, komo loa ao i ke kul t alii ina Knheiiuna, o Mr. M. B. Beckw»tb ke kumn luna ia manaw.. lie elua wale no maua ika maua papa kula, a ow«n no p»tba ko m*ioua men oki loa m t iia hikimu* oka ike haole. Ki nobo hope kuniukuU ana. Maiinm umi ahiki i k»i 1863 paha, hiKiiiloi i iho 11 au a me J. P. Kam ti i man hope kumn. 0 ko makou poe akamai a hoh-mua, ua p<u «ku Ink«»u i ka helo i Kapuimho», na puka kekahi e iawelawe hana, a o kekahi poe, ua wai ho mai Ukou mamuli o n t manao manaka kula Ua eoho maua ma ke ano hope kumu ame ke atm h*umana ahiki i ka malama o lane, 1565, mahope o ka pau ana oka hoike mnkahiki ame ka waiho aha oko maua poo i ka oihana kumu luua, ua waiho aku au, a o kuu kokooln'*, ua hoomau «kn oU no ke kuU ana i hookahi paha h»p iha me kekalu kumu luua hou, a wniho «kn ta i k* han ». O k« uku no keia ao aiia, he $30. no ka hapaha kuh hook»bi o kuu kokooln* ahe $25. hoi ko ? o. Ok * hapaba kti!a ia m<ai*Wrt t be umi w«ie uo hebedoma.
j Ka Uwe'awe mu.i ana i ke "Kuukoa." | Noho ole iho la an mai k;« maU\ma aku o lulai 1865 ahiki i ka m.iUma | o i o in m>»k'ihiki n«>, kiiia ae ana au e noho m* kahi o Ios : a Kaaukai i make aku »i, maluko o ke Keena Kno*! koa, oiai o Rev. L. H. Kulika ka Luna Hoopuka nui ia mannwa, ? He ano hopepe ka hoomaka ana o na ■ hana ia oimu U iao wale uku la. Aka 1 . . ! me ka hoomanaw>«nui a n» ka hooi'^aiI ka, ua pii m«i kahi ike uuku a me ka : ■ . . ♦ ikaika pu raa keia hana a hiki wnle mai | i keia la a*u e uwalo bope akn nei. la'u i hoolauna mua aku ai ma ke Keena Kuokoa e noho paahana ana o losU Kua a me H. Kauaihilo. A mabo-j pe oka noho pu ana me ia mau makamaka ma kei » h*n* no kekahi mau ma-. kahiki, ua hanlele mar o Kauaihilo i ka makou pili a hele aku la e ao i ka oihan* laa. Ka honpiiia ona o ke L'ina Hoonnka o ke Knokoa e k« At»ao!elo o 18«>S. U» n<»hn kokoolua ihomaua me MrKus. b i ka 1868, oUi e nohn ana ka Ahaolelo Aupuni i* makahi 4 * 1 , ao ko roau» poo lioi m* k® o'han«, iu kaawile aku i Waialua, u* hoouuka aku nv»ua i keknhi mana»e kupa »ua i ke'<ahi mau lnnaraanaain;<na he hoopilime»ai. Ua hoopukaii he olelo hooholo e ii e Uweia aKu ka Luna Hoopuka o ke Kuokoi o ia Hale a e hookolokoloia no ka hooheoehene i kekah* mau o ia Ht»le. Ikiwa ab H »le i hooholo ai na k* Peres'dena M. Kekunnaoa eao mai i L"n>i H »opukt a >le e hana hou pela, me k i ae ole ia o ka L'ina Ho >puka e pale n«»na iho, «a hoio ka Peres deua e hoop>»u w-,le i keU hana me ka olelo mai, o K»«i kea-'iili. ua amuimuia oia e k<» h«oie he nika, aole oi« i bael<o, a o ou&ou ka hoi, fie poe lepo, ke keeo nei ou-*ou no ke knpa»a he hoopilimeaai. No ka nui hookekenaia eao wale »ku no kana hana, ua oia i ka olelo hooholo pokoie, e hele oe mai hana hou aku i kei i haua, He makahiki n oi iki paha muhope iho o keia hookolokoloia ana, na waiho «nai o Mr. Ku i iko miua pili kokoolu>) «na, a hoi aku la ia me kon* oh >na i ke one hanua o kona h«pa mnikai Un nolio hookahi iho la au ma ka noho hookele e Uwelawe «na i nn hana n pau a na kinaka * eina, me ka hnomanawanui a me ke kaiiiuhu ole. Mai Ka eln » d -la niai a me h>»palu* o ka heb»-d ma bbiki i k» um» dala ka uku o k* nohu h«na ana no keia hnha nu l , ena ka wa nui ole mai o na b»na uhiki i ko'u wa luuluu e lawe ana i na hana e lawa ai uo na kunhka kaawale ekolu. Ka ho ho ia ana oke *'K'uokoa ,, ia H. M. Wini i ka 1870. I ka makahiki I*7o, i k* wa a na mea a p*u e ho'Mn-ikaukan ana i ka m*U<n* o lune, e hnpai m>i ke an» ku'aia a hoonnnao akea i ka puni aua o n» mak*hiki he fc*n-limn oka noho nn» oka olelo ake ma keia P«e A«na, na loaa ia Kaukt Kol»ka ka mao-io e ha»lele i keia aion, ae kele ma oa aiua akea a mahuahua aku o n& kihapai huii. NoU»Ia, ua hoihoi hou U ka ''Kuokoa" ii H. M. Wioi, ka mea nbna i kokulu a boolaba aku i ka ma* kah'ki l?6l. I ka wa i lilo hou aku ai ia Wīoi, oa »kn o Kulik*, owan no ka me* kupooo e maliim» ai ika oupepa U-» h>liu»i o Wiai is hoikeike ana aku a ua Ihn o)ti ioa hiui « ptu nn k»>'u lim% ioi p*p*kolu ae ka luhi «mu'* o ko m w« a p*o m-mu» aku. U-* k«a hook»hi ia'u ka hoop h* ana i »a nupep*, k' ptne «n»i ako ī n* f a ap»U, ka maiami aoa ike d»la a m* ka pule ka hoihoi, ka ma'ama bake aoa i na helu o keia a me keia Luua Kuokoa, ke kikoo aoa ina bila, ao ka b:\pa nai loa ; pabs, oia oo ka hiki ole ke hooonaia keka- | hi oupepa ke ole e hele ako ia malilo o ka ike aoa o ko'u msu malia ponoi. K 'u hoikaika ooi i ke Aole p ha ao e hewa ke olelo ae ma kei% «r«hi me ke k«li ole a na 6a< e oielo mai, na hooikaika maoli oo au oo ka hoiooMia o | ke ''Kouko»" idi o* mea a pau, oi-*i e j»«- \ oni, n» mai »na ka nupepa aopuui ' Ke Au O.o*/' ame oa uupepa eae e hooU«a wtle ajaa a nie ka b«awi w«le me ka uka | ole ika h*pa om o kona poe Uwe, u ke-1 | la nopepa "Ke Ao Ok»*** noua o» h oh»*»-) ]oa he m«u kokua puipui koia uiai ke »u-j
puni m»», ua hoo^al^Uh» a ka cuaUm» a ; aoa e n » hAkio» lo**, a ua hoikao na hela. I Aka o*au, u* maUma au i nn w ; \hi ha'-«i- t na lo»a a pan o ke Knokoa i loaa ia*n, no | ka makee iaia a me ka mun%o paa e hoo- . koloihi i kona oU aoa. | ! Ua puni ia'u Re>» m*o moku o Hawaii \ ioei uo ke ka&puni &oi eohi i kooa 1 d«U. Ua bolobo!o pioepine au ma'una o , na moku, ua polu i nt ale o ka my.«n», ua ' ha'aw->i me ua uiak*ni ikmkai, ua hele ! . booit hi ke aUuui, ua hele a pueleele ma'ihuu qv» ke aU U«, u* hou bewa i k*iu ;ekipaakuai, ua hele a moe iluua o ka noho lio, ua hele meh-uneha iloko o ka ulu laau, hook»hi leo ho 'lohe o ke kioi o na ieo o oa manu, ua au i ua kahawai a me na muliw ii, ua hrle malnua o na aa, u« hOQmanawinui i ka puiuli ma kani <ita*amaka ole, aa auau i na wailele, ua ike i ua wan> panu o ka uiua, ua uwe waiuioka i ke kua miio uo ka p<ulu o ka I i«> t ua poholo pu ile ko o ke pohopoho o ke al.«nui o Aip >, ua tu»e ia o ka waa a uie ka waapa uiai kekatii awa a kekaii. O ke kumu o keia mau huakai a pau i hele ia ai, no ka pomaikai wale uo ia o ki nupepe a me koua huioinua ana. Aole au i kaawaie aku inai ke keeni btna aku ke holo i k» ohi dala, i elua pih<», aole hwi i nol»o i ka hile no k» mai i hookahi hebedotna. Aole hoi au i hele hoom-iha muwaho ae o na mannwa huna iloko o keia mou makahiKi he unu a keu. He mea nni na'u ka nupepa ke kaawale aku au uia kahi e, no ku inaneo no «o'o e haoa ko'u mau hope e like oie ka'u ike he p uio aole hoi e huo'-iipa maikaiia ua mea ■t pau ke kipa tnai roa ke Keen i Kuokoa. Ka houpuupuia ana e pepehi i ke Kuokoa. 1 ka uiukahiki e hoopa>paa nui «a ant ke Knnawai o oa Luku e me na k;tuw.imaloko o U4 uupepa, m ulu ae iioko o keliahi poe kuono«»u<> o k<* <>iua nei, ina e hoo j mauiei keia huonaau io nna pela i na pua* hana, bUi!a, e puioo' na No la.il i. U i kukuiu ae u& haole o M >ui i h*Uwai hakihaki konawai, me ka mnnao e ktnai i ka hoolaha ana aku o ka nupepa "Knokoa v a me ka uupepi haole o Wmi O keii h.iUwai ohumu i kukuiuia e oa baua ku maoli uo ia i ka luihii kanawai at?a, aole i hookoia ka Ukou hina. Ua haule pn wale, a ua lauakila mai ke uKuolioa" ahiki i keU la. Ko Wini hoohuoi ole i na mea pili ddla. Mai ka wa m«i i hoi hou ai ka nupepa ia Wini i ka 1370 ahiki i keia la a'n e ha»« wi aku nei i ke a>oha hope loa, ar>U mi i mahui ua hoohuoi m*i uia no oa me4 pili d .la, aki o ka n e t i maopopo iu'u ua hil-. n<ii piha oia m>»luna o'u no koua pom ikai ma keia nupepa. A i kumu e maopopo lea ai o kona hilioa» p'h->, noUila ke hoike nku nei an, i*ia i holo aku ai i Amerika i kekahi m»k«hiki, me ka noho t»n* a h><U he hap»lua mallahiki, ua noi mn oia a maka. na mai ia'u m* ka la hape uuia, he kaoali» ma d'.la mo»Ii. A » e pel» oia i h-»na ai i keKahi poe pa haua e aku i nuho loihi me ia, a akahi wale no ia'o. Ua oui no hoi ka poe i akiaki aku e hoo pao ia'a mii ka n >bo aut mai ma ke Kuokoa, aka aole i hilinai aku o W ni ia mao opukekene. Ua hoopaa no ia'u ahiki loa mai i ke a ia, a naua piha auauei'e paot>ho mai, aole oa'o. He bana nui ka haolaha nupppa. He bxna ko koi keia o ka houUna oup* • pa, a he h ina Ooi e kiulaua ai a e meioe »i o ke kulans, ke maUma pono i<«. £ l ke me ke kiekie o k« u»oi m- kon» noho «*lii, ka ahhikau»» o kona pnab *o» oui a me ke kahunapnle m luua o kooa awa-, pela ka Lnoa U'»'»pooopouo nupepa maiuoa o ka Uhoi hol okoa. He hena keia e h<x»oa«oao boa ia mai ai ke kaofcka, no ka mea, e heluholo noi ao& oia i na oupepa o aa aioa e mai»kela a me keia wa. £ ike e ana oia i ka ooho ana o kela a me keia aupuni nni—o kooa pepeiao ke mahui e ana i na mea hon a pau e pa*a mai aoa aa kela a ma keia pea o oa aina oamao ako mai ia kakoo. Ua lewa ka hoooa i ke kanaka hookele nupepa, aohe e paiia kooa poo ma i» mea Aole pooo o aei* haoa he hoolaha nupepa ī ne k«t*ak» h iiu hik»«awe ( p eu>, sa uti 0-«olu uie v oa a»*-® ano uo ka mea, i >* uo e m»opopo tu i a » | k«ioaa» ke &ou e o ke Kat*as » oa la Kolaoa ) tu h<»*>m*ka m»» l* Oii« & p tn* » | k» e; »ia waie oo ka j> a he a ū »*a ike
i n* «»e» « pau t e b«a »»o» i ke k»aaktt kiekie * me ka hiihai. I ko*u la*eUwe ana i ke Kuokoa i na m-»k-h«ki i htU, u* hoopnpao lo» eu i k'/o m»DBwa miiuiia oi» haoa. B booram aaa i ka hookomo i oa tne* hoa o ot ano a p»u, e aua i na manao kupono mke k«ao» an*. A i m»Q*wa, i ka wh e kt«UM an» o Far»i.i » me Pt>rosis t ua »11 pi'<eomc »u i ka pa a w he ki pli o ke a i no ka ununi »ni i n» mi»i hon o ke k<iu« t e »ne a e houkaa*a'c «nai im ou hou o neU »me keia ia. A ua hi«i no ia'u ke )ohe »ka i k* ole'o « na ksa\ka. "maikai ke Kaokoa, pau pono d» toea hou 0 ke kauB. ,> 0 ko*u ake oui inawa a pau a T u i Raht hookele «i, o ka ike Hne o ke k«n:vki II i» waiī i ua n\e» hou o n* aina e, e uko me Ko ka h.»ol j «k» an». Ake knn <1 *a "le nei >io i ka huoiio ho, iu h »«)ko p>>no *n i* ake noi o'u oo ka pomnkai o ke k«ouk<t Uuwaū. Ke kilokilo mni nēi hoi kekahi raaktonka haole o'n ina no e kaa aku ka nnpepa •'Kuokoa" i« ha', e make ana oo e like n»e ua nupepi e ae, aka ao'e au i hoohuliia e «e aku ia kilokili ke m<lana% pono ia ka hooke'e aa». No ka hopuhopo o kekahi mau me\ kiekio loa iloko o ke aupuni o niike kn nnpepa ke kaa ako i ko h»i tnau lima, oolaili, ua hoopoka mai laua ia'u o lnve au uii'n iho, a o laua kekahi e kokua moi. 1 ke kukaknka an« no ke kuai me ka ona okn napf , p < i, ua ne holole» mai i kino. ; h«, a mihope iho, i ke komo «na mai o keHahi mau poe "o ke aon manu hulu hooka- ! hi," e koi mai e ku»ji roelakou, u« e ia | mai la na kma mna ann, a o ka hopen* ko'u hoihoi aoa i ku'a kuii « ae mu» ia | mai ai. ! Hookahi mikahiki oi loa oka helnna j o ke i 'Kuokoa ,, i hiki i ka e'ja t itiBiiti a ! keu pop li\ve. iluko o na mikahiki he omi- | kumamalua a'u i noho ai he kimaaina m« j k«»na man ku-iun*, ao ki nui o ua maka- ! h>ki mawoena lakou o ka 2,000 a uie 3,000 pi-e lawe. 1 N T a makana ake "Kuo<oa i kona poe hooI kaa mua. ; lloko o na makahiki he umikuo»m iltia a'u i noho tieiki kupa pu ai me it, u* hti« WI uihkAOaia aku no ka poe honkaa mua i oa d h fl<>a no ka ukn m kuh'ki o ki pe« na kii o Kamehnmehi III t Kamehame* hi IV, V, Luunlilo I. Ka Mo W ih ue E nma, Ka Makua Alii M Ke. (iu»naoa, na ki» o na Mui A hooknht o keia mau mjk»u.i i h»m iuo I >* ia a Uuamuimu in > lua ia e ka oupepa "Kn Lah»u Uaw-..i, M ke kii oko Alii o F ji, oia N;ii Aupui» K*u*ht oeh \ I, ka mea hoi a ka 1 ihui i aie uui L>a ai, a he mea ole ia i ku opu ieo. Hoho o keia noho loihi ana mi kein oihaoa a aloha, a »le au i manao iki e ha .le'e aku ao» au lam, aka i k« au pokole aku oei o Luoalilo I, u t hoouuaia mai kekihi p^ptla e ake aua e hoehui aku i keii aupuni me Amei'ika Uuipoia. Ua kakauia keia piUpala e kekahi alii o ka Ahakasam»>lu ma ka olelo h«ole, a hoounaia mai e uouhi a ma ke akes. Ku iho la au e ooonoo, me k.a nioau iho, "(Ja oi aku anei ka pnno o ka ooho aua ti«&Ulo o ka hu'e hoop:li'ne*>*i mimaa ao 0 ka hale no ka oiwi pouoi iho? ' O ka ioei 1 loaa mua i ko*u ooono\ ««ia keia, ina e bn»»p<taiii*i ka Luna Ho*«puk* « hooUha no •hiU, e waih«> au i k-» b-»n». N »la«U i ko'u bele aua e wehewehe ako ia«a i ka'u m«u mea a paa i noouoo ai oo keia p 1 »pala hoohui aupuoi. ui e eoai keU e hoihoi hoa > ka p«Up«la » k* oao* i<*. Aol* p*ha e pouo ke kapaia o kibi okope hookahi ia : i loaa mawaeaa o naua. i i Ka nui ona nopepa i make iloko o umika ! mamaluamakahik:. | Ua noho ao iloko o oa aiakahiki loihi o | ka noho paaua ana ma keia haoa, e ike aku , i ka maalo ae a m« ka m»ke ana aka o na | nupepa leholehu wale vo lakoa na inoa ; oal«io iho oei: **Ke Au 0«oa, w '**K* M«- jj n*wa, w '*Ka Jio Hoa Haw«ii" i hoopono* ! poooia e W. M. Kipikooa; "Ka Hoku L'>i," ; 'Ke AlaaU." u Kt Lao o;itr* M •m* -*K+- \ wamh»»," fo» tmp*pa pili ek*lea»». O «a ; napepa • p»tt «n»h»»pe ih*>o "K* II •u," ' 04 h"t.ponopon * w»itf ia uo Ukoo e Kt»v. ] H. H. Fa a ua nouio paha • boopv>n >• pouo b p*.
| Na haea ano owi o*lowae ole iloko o l"i! iDakthiki. ] j Ko H*wftii lob'.le i ka IS7O, ka ro»ke | > taa o Kaoiehameh» V me ke k«uob« oie. » • ke koho lokahii« ana o Laniiilo i aioi e \ ka cn»keajako o k» l«bui, k% b«p»ii* &o» v } : ke kaikahi kalepa i ke ao o K«meb*totb» | V a me ka nele ao«, ka paio noi no t* | pooo e haawi ia Puuloa i loaa ke kuikahi a nae ko Loa&Uio hoole ana, ka makekauo : hi o!e ana o kona hooiii ana i kooa maa waiwai w% Jce aoo aloha makaainana, koea kauo'ia ana e kanu pu ia oia mawaeaa o na kupiipau o kona cdāu maka- • aīnana, ka hauaaefe o na k'iJi, i ka wa o | i Lanal 10, ke kohuu anao KiUkaaa i Moi, I i ka ulupuo» o na CDbkaaiuaua i ka huhu rna ) ; ka la i kohoia ai, ka hoehaia ana o kekabi ! maj iunaenakaaiuaoa, kona kaapuoi ana i namoko, ka hapaiia aoa o ke kuikaūi psn&iiike a ene ko ka mof holo kino aua i j Amenka, ka hooho'o io ia ana o ke ko»kahi panailike, ke au kahu anpani, ka ! haneu aua o Raiutani f ka make aoa o ka Hooiliua o ke kaUunu o Hawaii aei i . ApcriU IS77 f ke kohoia ana o LiliookaUj ni i Hooilina Alii, ke kaapuni ana o ke | Ahi k» Moiwahiuo e kakaiu i na ahahai | | Hoola Lahuī, ka holo ana o Liliuooamoku 1 a kau iltf na o Kaula, ka hooholoia aua o i na laioa moknahi mai Kikane a Kapulakiko me ke kipa nia Ilonolulu nei, ki ioaa ana he mokuahi Il iWaii holo piii aiaa hou, k«» luaa ana he ou* miliooa ma Luliaiuu, ke kukuluia aua o kekahi mau halo uui ma Honololu uei, ke ala nni »na mai o k;i iahui e inahiai i ua aina, ka inake aoa o na t inukua olii Kekuanaoa a luo Kwnaioa, a pela akit a pela ako. Ua hakiio loihi au i keia mau makahiki aenei i haia uo ko kakou nee ana i inua ; ma ke ano aupun», oa enaopopo ia'o, ke emi nei ko kakou heluua i keia a ine keia i wa. He inea hiki ole i kekahi aupuni ke ka loihi, ke ole e hoomahuahaa ia koua luhai rua oa aao a pau. A iua aole e hiki ii kokou ke hookawowo i ko kakou aina j wa ka Uoopulapula ana i ka lahui, alila, | ua kokoke ioa kakou ma ke kae o ka ma- | uawa a ua aupuui uui e hookuu wale naai | ai ia kakon na kakou e malama iho ia kakou, a unuhi aku lakou i ko lakou mau iuua aupuni. 0 ka mea hoi i maalo mau i mua o ko'u mau maka i ua wa a pau uo ke ano o ke I kauaka Huwuii, oia ka hooknno o ko kaj kou mau kauaka uj, ka hookiekie koke | mai uo ke loaa na kuluua kiesi® oe, ka | uhauha ke loaa na haua maikai, ka akiaki | •ku i kekahi i ka uianawa e apoia mai ai | kekahi euaoihana. Ua lilokeia aiau niea a pau i pula kau uiaka mau no'u. A iloko o keia noho loihi ana ma keia | oihana nni a hanohana be hoolaha nupepa, ! me ka iko aku i ka haule make aoa o na | nupepa i helu mua ia teuei mamua, ua I koho ko'u mauau r he aneane hiki 010 i kekahi nupepa ke ola loihi iua oia ma ke auopili hooinaoa wale no e hele ai, a «ole no hoi he mea pono i kekahi nupepa kekue i k» aoao hooaiaaa a keia lahui i aie nui ai. Ua naanao uo hoi au, owau wale iho no paha ia, aole e pono i keia au hou ke noho wale me ka uupepa ole ma ko lakou hope e malama ana i ko lakoa mau pono. Owai ka Hawaii oiaio ? Aolo au i lioopa ma kou iuau manao maiuuao uei 110 kekalii mea e lioohalahala ai kekahi a iuo kekalii o na lahui >\aihooluu aiio liko 010 o noho pu nei mo kakou, iio ka mea, ko manao nbi au, eia 110 kakou a pau maluiia o ka waapa hookiihi, a eia wale no ka pono, e hoe Jiko kakou, a o ka poo a pau e hapai noi 110 ka hooholo ana ia Hawaii imua makawaiwai iua ia he malihini a he kamaaiua, ko manao nei au he Mawaii oiaio no ia. Ka makao liu o na Kamaaina. Ua pa mau ma ka pahukani o ko u mau pepeiao i keia mau makahiki hope mai nei, kekahilono ano nune mawaena 0 na kanaka ponoi iho nona ka aina, no ka lilo nui o na oihana aupuni i na haole a manao ole ia na kanaka Hawaii. A ke akena nei kekahi poo Hawaii, ua hilei loa i na kanaia Hawaii ke hookele 1 ko kiikou aupum imua ma o na Hawaii iho. Aoie au i wikiwiki o pane ivku ma ka aoao ae o keia kiunumanao a na kamaain% e nune nei, no ka mea, aolei piha ka poho lima i na kanaka Hawaii kupono e noho ma na oihana kiekie o ke aupuni. Ua manao au, ua hiLi no i na kan&ku Hawaii na oihana liilii o ke aupuni, e like no me ia e kaana ia nei i keia mauawa. Aolie o kā lele kamoko e aku no i kinohi a hookele hemahema i ka moku aupuni. O ko'u mea minamina nai, o ka hookomo ia o na noonoo ano lili iloko o kekahi o na»poe Hawaii e ano kue ana ma ke ano lahui. Keolelo akuuei aumaauei, mai noouoo no ia mea. Eia wale no ka haua nui i koe, e hookawowo kakou i ko kakou aina aloha ma ka hooulu uni e paniia na makalua okapoeehelenei ikalua. Ekukela a me keia mea'aloha ia Hawaii nei ma kona wahi maluhia, a e pani i ka holpmoku ana o ka lahui i ka make. E Ihoopiha mai kakou i ka aina me na lahui naauao e loaa ana ia kakou. E ae aku, eliele mai ko kane a me ka wahi-
ne a me sa ohana e noho ma Hawaii nei, a e loaa iaia ka maiaiaa pono ia ana o kona makihia īne ka maikai. Mai kaokai kakou, sole hoi e kali aia na ka lahui oka aina nei wale no e hooulu. | E noonoo m. ( i ka mea e hooloiliiia ai ko ! kakou kuokoa. Mai manao kekeue kakoa. E lokahi ka manao e pupukahi e : hooho e ola mau ioa o Hawaii! Na Kolaoa Kiekie i loaa ia'u. I loko o keia maa makahiki loihi a'a \ nobohsns ai no ke KueKoa :ua hauoli au ika hoike ako, ua uui m | maftam«ka a me na hoalaona i loaa iaa. oa | hale kipa a aie na hookipa eloha ana, mai ) oa lima mai o ka lehulehu o na kama a elna; a malaaa ae o keia mau mea, aa hookienie ae an ma na ku'ana hanohano o ke anponi, oia ka Hoa no ka Aha Kakamalu, Lala o ; ka Papa Ola Hawaii, Lala o ki Paoa Ola Haolo, Hoa o ka Papa H>opae Lima Hana, Hoa o ka Papa Hoonaauao o ke Aupani, Kom»Binao ka Hoikeike nui o PiladeUpia no na mea Hawaii, Luu* Ohi Aahau, Luua Hoohana o ka Puali Kioai Ahi Heln 4: i Ua aie nui loa au i oa hoohanohano ana a | pau i loaa ia'n i ko kakou Moi. No ka nui | loa o keia maa haavre oka hanohano, aa | noi au e hookuu ae ia'u mii ka aoho ana lala ae no ua Papa Ola a i elua ame ka Papa Hoopae Lima Hana, a o ke koena akn, ke paa uei au. Aole no ka hiki ole ii»'u ke lawelawe i na oihana a'u i waiho aku nei, aka, uo ka luulun maoli no. Ka Hopena. * A i ka poe a paa no lakou na minao hoohoihoi i loaa mai nei ia'u ma na palapali, e pahola mai ana i ko lakou man lima kokua e hooikaika lakoa e kokua iau a oi ae mamua o k* wa i hala, ke lawe aa ike Kuokoa a-hookele aku i ka 187S aenei, ke apo mai nei au ia mau lima a pau <ne ke aloha, aka me ka minamina au e pono aku nei ia lakou pakahi ua nele ke kanaka Hawaii i ka pepa ole a e lilo aku ana ia hai, ka poe hoi aole i loaa na kaau olelo ana me kakou, e like me na wa loihi i hala aku nei a ke kanaka Hawaii i noho ai ma kona poo. Aka ina e hiki mai ana he wa no ke kaii3ka Hawaii e ku ai maluna o kona r.ina iho a hookele aku i nupepa no ka pomaikai ame ka holomua o kona aiua a me kona aupuni, alaila, e kahea hou aku ana no au ia oukoo. Aka no keia manowa, e hookuuaku kakou na ka poe e lawe malihioi ae aua i keia haua nui e imi no lakou iho. I ko'u hookuu ana aka i ko kakou Kilohana e kaa iloko o n>* lima o ka poe aole i kamaaina loa a i lea|ea pu ua luakaha olelo aua me oukoo, o ko'u liui hope loa, o ko'u pahola aka i na hooinaikai paleoa ole aua maluoa o ka poe » pau i kokua oui mai ia'u iloko o na makahiki he nmiknmamalua i hala ma ka hooholo ani e ku loihi ke "Kuokoa," oia na inakua o ka pooo, na kahu ekalesiu, na Luna Kuokoa k'a poe lawe, na makamaka, na hoaloha a me ka poe no a pau i hiliuai maiuaa o ko'u hookele ana. Ke hoike aku nei au me ka hookam»ui ole, ua aie nui au i* lakou, a e hoonaniia hoi ke Akua Kahi kolu, no koua malaaaa ana mai i ke ola o kona kauwa haahaa loa nei iloko o oa makahi loihi i hala. Me Ke aloha pau ole. , losepa U. Kawain'ui.