Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 40, 6 October 1877 — Page 1
This text was transcribed by: | Rob Escuadro |
This work is dedicated to: | my makuakane, Reuben Escuadro, I love you and |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XVI. HELU 40. HONOLULU, POAONO, OKATOBA 6, 1877. NA HELU A PAU 827.
MAIKAI KA HOI KA PAPA!
AME
Ka Laau o kou Hale!
No Hea la!
KA I NO HOI NO KAHI O
WAILA MA!
Nana aku no hoi ia la,
OHI KA IO o KALAAU o MAKAWAO
i ka ua mea o ka nani o
Na Papa, Na Laau.
AME
Na PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU,
MA KE KIHI O
Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,
Honolulu
MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA
makemake. no ke
Kumukuai'make pono loa
PAPA, PAPA, PAPA
Na PAPA huluhulu,
Na PAPA manoanoa,
Na PAPA i kahiia,
Na PAPA kepa,
PAPA hole keokeo. PAPA hole ulaula
NA LAAU! LAAU!
NA KUA,
NA KAOLA,
AAHO.
MOLINA.
PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA
Na papa a me na laau Ulaula!
PILI ULAULA
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PANI PUKA ANIANI
IPUKA ANIANI, OLEPELEPE!
PENA O NA ANO A Pau
Hulu Pena mai ka liilii a ke nui
AILA PENA!
AILA HOOMALOO,
WANIKI, PATE
NA LAKO
o kela a me keia ano
NA AMI-PUKA HALE,
NA AMI-PUKA PA
ANIANI
Pepa hale me na lihilihi.
E LOAA NO MALAILA
Paakai Helu 1.
O KAKAAKO a me PUULOA
No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, loaa'ku ana ia lakou, e hooko koke ae mai ana no ia me ka lawa pono.
E Kipa nui ilaila, i ike i ka olalo
814 3m 826
HE
IWAKALUA TAUSANI LEGUE
MALALO O KE KAI!
NA MEA
KUPANAHA O KA MOANA!
KE ALA O KAMEA HUNA,
A O KA MEA
POHIHIHI O KA 1866!
MAHELE II.
MOKUNA XIV.
KA WELAU HEMA.
HOLOKIKI aku la au iluna ma ka oneki, aia hoi e lana ana makou i ka ilikai, a he mau apana hau kakaikahi ke lana hele ana ma o a maanei o ke kai akea, a he ao okoa hoi no na manu o ka lewa, a no na ia hoi he lehulehu wale malalo o ia mau wai; a o ka wai hooluu o ko laila kai, he omaomao me he lau oliva la, aole hoi ka uliuli pulu, e like no me ke ano o ka papaku o lalo. A o ko makou mea ana wela, aia ma ke degere 300 maluna o ka ole. Ua kulike ia me ka hooailona o ke kupulau ma na wahi e ai.
Aia nae iloko o ia manawa, ninau koke aku la no au ia Kapena Nimo, Eia anei kakou i ka welao loa?
I mai o Kapena Nimo, "aole au i ike pono, aka, aia a hiki ae i ke awakea, alaila, o nana no au i ka hiki o kakou a me ka hiki ole."
Ninau aku la au, E hiki no auanei la ke ike ia aku ka la, iloko o keia paapu i ka ohu?
A pane koke mai la ke Kapena, Ina no e ike iki ia ka la, alaila, ua lawa no ia me ka hikiwawe.
He umi papa mile ma ka hema, ike ia aku la he mokupuni mehameha, e hoea mai ana, nona ke kiekie he 104 iwilei, a holo aku la makou ilaila me ka makaala loa, me ka manao malia paha ua paapu ke kai i na kohola. A hala he hookahi hora o ia holo ana o makou, hiki aku la makou ilaila, a hala hoi na hora elua, puni ae la ua wahi mokupuni nei ia makou. He elima wale no na mile o kona anapuui. He wahi kowa haiki ka mea i kaawale ai oia mai ka aina nui aku, me he aina puniole la, no ka mea, aohe ike ia o kona mau palena. Ua hoakakaia hoi e kekahi kanaka naauao o Amerika, aia mawaena o ka palelala 60, ua paapu ia wahi i na moku hau nui e lana malie ana, aole hoi ia e hui iki ana me ko ka Atelanika Akau. No keia mea, i loaa ai ka manao iaia, e hoopuniia ana ka poai anu hema me na moku hau nui, aole nae i hele loa iwaena moana, aka, aia wale no ma na kapakai. Mamuli o keia mea, ua hoomaopopoia, o ke anapuni o ka ha paa e hoopuui ana i ka welau hema, he 2,500 mile. A no ka hopohopo loa ia o ka Nautilo o ili auanei, nolaila, ua ku ka moku he ekolu kaulahao ka loihi mai ke ahakai mai. Kolo hele ia aku la ka Nautilo, a o Kapena Nimo hoi a me na sela, o ka nana ka lakou i ka la me ka ohenana la, a owau hoi a me Kosila pu ma ia wahi, a o ka hora 10 no ia o ke kakahiaka. A o kahi Nede Lana hoi, aohe ona ikea mai, me he mea la, aohe no paha ona makemake e ike i na mea o ka welauhema. Pela i panee malie aku ai ka moku a hiki i ke one maloo, a o ko makou lele koke aku la no ia iuka.
A makaukau no ka lele, i aku la au ia Kapena Nimo, E ka haku, nou no ko'u mahalo piha, no ka hehi akahi ana o na kapuai ma keia aina.
I mai o Kapena Nimo, Ae, owau no kekahi makemake loa e lele iuka, oiai mai ka wa kahiko mai a hiki i keia la, aole kanaka i hele ma keia welau hema. Oiai oia e kamailio ana, o ka lele aku la no ia i kahaone, a pii ana a kau iluna o kekahi pohaku nui, a apo ae la oia iaia iho me kona mau lima, aua iho la i kona leo, a hookupaa iho la i kona kino, me ka nana lealea ana o na maka, a me he mea la e makemake ana no nona ia wahi. A hala 5 minute, huli mai la oia i o makou la, a ninau mai la, "A hea ka oukou lele mai?"
O ko maua lele koke aku la no ia me Kosila, a koe iho la na kanaka elua iluna o ka waapa. Loihi loa ko makou hele ana iuka, a loaa aku la kalepo ulaula a me na pohaku aone, me he pohaku ulaulu la na pau i ka nahaha. A no keia mau mea, aohe e hii i kekahi ke olelo, aole no ka pele mai ke kumu o keia mau mea. Ma kauwahi, he puwa no ka uahi me ka hohono luaipele; a he hoike ana mai ia, aia no he ahi iwaena o ka honua, e a ana me ka ikaika.
Ma na aina ma ka poai anu hema ua loaa ia James Ross, he elua mau luapele, oia hoi o Erebus a me Terror, na luahi enaena loa ma ka meridiana 167, a ma ka latitu 77˚. 32'. O namea ulu o keia wahi, he kakanalii loa, a he limu ka mea nui iluna o na pohaku.
Oia pii hoi ko makou a hala he hapalua mile, mai kahakai aku, hoea ana makou i kekahi wahi kula, ua hele ia la a paapu i na puuana manu, a hoomaopopo ae la makou, he wahi hanau hua ka ia no na manu o ka lewa. Hoomaka koke aku la no o Kapena Nimo i ka hopuhopu i na manu, a he mau haneri ka i loaa mai.
Ma ka la 20 o Maraki, pau ae la hoi ka haule ana o ka hau lelehuna, a mahuahua ae la ke anu, a haule loa iho la ka waikala o ka mea ana wela i ke degere 2 malalo o ka ole.
Mao ae la ka ohu, a manao ae la au e nanaia ana paha ka la o makou, aole i hoea mai o Kapena Nimo. Owau no a me Kosila, kau iho la maua iluna o ka waapa, a holo hou maua iuka.
Ma keia wahi a maua i holo ai, he nui loa na ilio holoikauana, e lawa ai na haneri noku ke ku aku ilaila, a pepehi iho i mea ai.
Hele oa aku la maua a hiki i kekahi wahi kuono, aia ka hoi malaila aku ka nui loa o ua ano ilio nei; o ka nui paha ia la, uhia iho no paapu, aohe ikeia aku he hau - e malama ana ka makuakane i kana ohana, a o ka makuhine no hoi, e hanai ana i na keiki. A o kekahi mau keiki. ua oolea iki ae. e makaukau ana e le-lele, a e kaapa pale iho ana no kekahi poe keiki. He holoholona oluolu keia, a he maikai ke nana aku. Ina e aoia ana keia ano iio, e lilo ana no ia i mea hoolohe, a e kokua ana no paha ia i kona haku ma na mea pili i ka lawaia.
O kahi e moe nui ai lakou, ma na paala a me ke one, a e huipu no lakou me ka elepani-o-kai. He 20 kapuai hoi ka anapuni, a he 10 iwilei a me hapa ka loihi.
Ia wa, ninau mai o Kosila ia'u. Aole anei hehuhu o keia holoholona?
Pane aku au, Aole, aka, ina oe e hele aku me ka huhu, a pepehi, he oi loa'ku ka huhu a weliweli no hoi.
I hou aku o Kosila, Ina hoi ha pela, he holoholona maikai ka keia.
He elua paha mie mai ko maua wahi i hiki aku ai, lohe aku la maua i ka uwe mai o na elepani.
Aia nae ia wa, ninau hou mai la no o Kosila, He pu-a bipi paha kela e uwo mai la? Hoole aku la au, Aole ia he pu-a bipi, aka, he moresa.
Ninau hou aku o Kosila. E aha nui ana, e hakaka ana anei?
E paani wale ana no: wahi a'u.
Hoomaka aku la no hoi maua i ka pii ana iluna o kekahi pali pohaku, a no ka pahee loa i ka hau. pakika hou mai la au ilalo, a na Kosila au i huki hou aku iluna. A ia maua i hiki loa aku ai iluna o ua pali nei, ike aku la maua i ka pu-a moresa. e uwo ana, me he mea la ua piha nui i ka hauoli.
I ko maua hookokoke ana'ku, ike pono aku la mana i ke ano, no ka mea, ua ku malie loa lakou. He ili pepeekue, a he hulu pekepeke olenalena. O kekahi o keia mau holoholona, he elua auana ka loa.
A pau ka maua makaikai ana i keia wahi, o ko maua hoi no ia i ka moku, a no ko'u ake nui hoi kekahi e ike i ka wa a Kapena Nimo e nana ai i ka la. A ma ka hapalua o ka hora 4, hiki aku la maua ma kahi i kau ai kahi waapa o maua, a ike aku la no au ia Kapena Nimo, e hoomakaukau ana e nana i ka la.
Hoi aku la no hoi maua a hiki i ka moku, a hele aku la no au a noho ma kahi, a ua Kapena nei e ku ana, a kakali iho la au o ka nana ae, me ko'u ekemu ole aku no hoi iaia.
Aia nae i ka hiki pono ana ae i ke awakea, aohe no he ike pono ia aku o ka la, a ua like no ia me na wa mamua ae i hala.
Ma keia la hoi, oia no ka la 20 o Maraki, a o ka la wale no hoi keia i koe, alaila, pau ka ike ia ana o ka malamalama a pau no hoi ka manao ana ae, e nana i ka la me ka ohenana, no ka mea, ma ka la 21 ae, oia ka la e hoi hou ai ka la i ka akau, a nalowale mahope o ka huinaaouli no na mahina eono, a e hiki mai na po loloa o ka welau.
Eia hoi, mai ka hoi ana mai o ka la, ma ka la 21 o Sepatemaba, na luu mai ia malalo, mai ka huinaaouli akau mai, a hiki ma ka poaiolu akau, ma ka la 21 o Dekemaba. Ma keia manawa, e emi mai ai ke kau ana o na aina ma ka aoao akau loa, a ma ka la apopo, e kahe aku ai kona mau kukuna hope oa mauluna o ua mau aina la.
Ma keia mea, hoike aku la au i ko'u hopohopo ia Kapena Nimo, a i mai la no hoi kela: "Ua pono kou manao e M. aronaka, a ina e hoao hou ana au ma ka la apopo, ma ka imi ana i ke kiekie o ka la, a i hiki ole, alaila, o ke oki no ia a hala na malama eono. Aka hoi, ina ho hoi e likeme ka laki o ko kakou hiki ana i keia mau kai nei, iloko o ka la 21 o Sepatemaba, a malia pela no hoi ka na na ana, alaila, e pau no ia pilikia, ke hele a hiki i ka hora 12, alaila, ike ia ka la."
Ninau aku la hoi au, A pehea, e loaa no auanei ke kiekie oiaio o ka la, ke ana ia aku?
Pane mai la ke Kapena, "Aole e loaa ka pololei loa."
Ninau hou aku no au, A pehea la ka hoi auanei e loaa ai?
I mai la ke Kapena. Aia no ma ka wati holomoku e loaa ai ke kiekie oiaio o ka la. Ina ma ka la apopo ka la 21 o Sepatemaba, alaila, o ke pelu ana o na kukuna malamalama o ka la, e oki ana ia i ka huinaaouli akau, a pela e ike ia ai, eia kakou a ka welau hema."
I aku la au, Pela io paha, aka, i kuu manao, aohe no hoi i pololei loa, no ka mea aole i hoomaka pono ka hoi ana o ka la ma ka hora 12 ponoi.
Pane mai no hoi kela, "Ae pela no, aka, aole he haneri iwilei ka hewa, a nolaila, aole no ia e naua ia a hiki i ka la apopo."
A pau ko'u kamailio ana me ke Kapena, hoi hou iho la maua me Kosila iuka, e makaikai hou ai i kahaone, a po ia la, hoi aku la i ka moku.
Ia la ae, oia ka la 21 o Maraki, a ma ka hora 5 o kakahiaka, pii aku la au iluna o ka oneki, a halawai aku la me ke Kapena malaila.
A i mai la hoi kela ia'u, "Ke mama iki ae nei ke ea, a i kuu manao, e holo kakou iuka, e imi ai i kanua e ana ai i ka hua e ana ai ka la, ke pau ae ka aina kakahiaka."
A ma ka hora 9, holo aku la makou iuka, he maikai ke aouli, lele aku la na ao kaalewalewa i ka hema loa, a elehei ae la hoi ka ohu mai ke anu ae o ka ilikai,
Ia pae ana aku no, hele aku la o Kapena Nimo, a pii aku la iluna o kekahi puu kiekie, a malaila e ana ai i ke kiekie o ka la.
He nana loa ka pii ana o keia puu, aka, he mea ole wale no ia ia Kapena Nimo. He elua hora o ko makou pii ana, a hiki loa aku la iluna o ka piko o na puu nei. Nana aku la makou i ka waiho maikai mai o ke kai.
Hoomakaukau koke iho la no o Kapena Nimo i na mea ana. Ia'u nae ka wati holomoku kahi i paaai, a o ka ohe nana no ka iaia. Nana iho la au a hiki pono i ka hora 12 kahea ae a au, Hora 12 keia. Pane mai la kela, "ka welau hema."
Haawi mai la hoi kela i ka ohe ia'u, a nana iho la au, aia hoi, ua okia ke ala hele o ka la a like loa, e ka huinaaouli. A nana pono aku la au i ke kahiko ana o na kukuna hope loa o ka la i ka piko o ka mauna.
(Aole i pau.)
O ke Aupuni Hawaii, he Aupuni Moi kumukanawai - ia mea aku a ia mea aku.
(Kakauia e J.H.Kanepuu).
MA HAWAII, elua mea e kohoia, elua no hoi no Maui a me na mokupuni e pili ana, a elua no hoi no o Oahu, a hookahi no Kauai.
E ka poe heluhelu, ke ike pu ae la no kakou, he 7 wale no Luuamakaaina na o kakou ia wa, a he pakeu loa ae nei hoi ko keia wa, no ka nui loa no nae paha o ke dala o keia wa ea?
"2, Penei lakou e kohoia ai, O na mea ma Hawaii i makemake e palapala mai i ke Alii nui, e palapala no lakou, me ka hai mai i na inoa o na kanaka akamai elua a lakou i makemake ai e ahaolelo pu me na'hi."
Penei lakou e palapala ai: Na Ke Alii Nui Kamehameha III.
Aloha maikai oe: - Ke palapala aku nei makou, e hai aku ia oe, i na kanaka o Hawaii nei, a makou i ike ai, he mau kanaka akamai, he mau kanaka pono, o…..ka inoa o kahi, a o…..ka inoa o ka lua. Ua makemake makou, e Ahaolelo pu laua me na 'Lii i keia makahiki. Na makou, na --."
Ma keia palapala maluna ae nei, oia paha ka balota o ia manawa. He hookahi wale no nae palapala, a lawe hele ka luna imua o kanaka, e kakau pakahi ai i na inoa malalo aku o keia palapala, (me he palapala hoopii la paha i keia anawa), a pela ae ana ia luna e lawe hele ai i kana palapala okoa, a me na inoa okoa no hoi o ka lakou luna i makemake ai, a pela aku. A o na luna i koho nui ia a kakau nui ia e na kanaka, oia iho la na Lunamakaainana o Hawaii, a pela no hoi i ko Maui, ko Oahu a me Kauai.
Pauku 3, 4, 5. O keia mau pauku, ua hoakakaia ka hoopai o ke kanaka a o ka luna kakau paha, he umi dala, ina e kakau hewa a kakau palua paha i ka inoa. A i ka ike ana o ka Moi i na inoa o ka poe i kohoia, oiai oia no ka Luna nana koho ia manawa.
Na ka Moi no hoi e olelo ae i ke Kukuhina Nui, a nana i e palapala aku i ka poe i kohoia, a e hai aku hoi i ka a e Ahaolelo ai. A o na lilo a pau o ua poe nei i kohoia ai, na ke aupuni no ia e uku, oiai lakou e hele mai ana, e noho ana, a e hoi ana i ko lakou mau apana i hele mai ai.
Ua hooholoia keia i ka la 2 o Novemaba M H 1840.
MOKUNA III.
Kanawai hoakaka no ka Auhau.
Maloko o keia kanawai, ua nui loa na olelo i pili ole i ka auhau a me ka houkupu ana. He mau olelo hooakaka, ua pili kekahi i ka hana; ua pili kekahi i na kapu kahiko; he olelo ao no hoi kekahi, aole he kanawai maoli. Ina i papa wale ia na mea hewa, he olelo ao no ia, aka, ina e haiia ka uku, he kanawai maoli ia.
No ka Auhau Kino.
O ka auhau o ke kino ia manawa, he $1.00 no ke kane, a he 50 keneta no ka wahine, a he 25 keneta na ke kaikikane i hala na makahiki he 14, a he 12 keneta na ke kaikamahine i like na makahiki me ko ke keikikane; aole auhau no na elemakule a me na luahine. O ke ana keia o ke dala, a he mau waiwai e ae no kekahi ke nele ke dala. O na la e hookupu ai i ka Lunaauhau, mai ka la mua o Dekemaba a i ka la hope o Feberuari, o kekahi makahiki ae. A ina e laa ole ke dala, kualaia i $2.
No ka Auhau Aina.
Ma ka puaa ka auhau ana o ka aina, penei: Ili aina nui, I puaa anana. Ili aina nuku iho, I puaa muku. Ili aina nuku loa, I puaa iwilei.
Ina e loaa ole ka puaa anana, he $10 - ina e loaa ole ka puaa muku, he $7 1/2. a ina hoi e loaa ole ka puaa iwilei he $5. A ina e loaa ole keia mau mea a pau, e ninauia ka mea i hewa, ina o ke konohiki e hemo ia. A ina e hui lakou me na makaainana, a e hana lakou i kahi i nahelehele o ka aina a maikai, iloko o na malama ekolu, alaila hemo, oiai he waiwai no ko ka aina, o ka hana ole ia.
No na la koele.
Ua hoakakaia na la koele e like me ka hana o ia manawa, oia hoi, 3 la o ke alii, a 3 hoi o na konohiki. a o na la i koe o ka malama, ua hookuuia no na makaainana. Ua hoakakaia no na uku malaila, he hapawalu ka uku no ka la hana ke noho.
Na makua i lehulehu na keiki a me na mea nawaliwali.
Ma keia mahele o ke kanawai, ua hookuuia na makua i lehulehu na keiki, i ka eha a oi aku; a pela no hoi ke kanaka i lehulehu na elemakule, ua hookuuia no i na auhau o ke aupuni a me na la o na konohiki, a ua hoomahuahua ia ko lakou aina.
No ka palaualelo.
Ua kauia kekahi olelo papa i na konohiki, aole e hookipa palaualelo, o hana ole auanei na kanaka i ka hana a ia konohiki i ekolu malama, no kona hookipa palaualelo.
No ke noi aina, haalele aina, pai aina a me ka hana maluna o ka aina.
Ma keia wahi, ua haiia na olelo hoohoihoi i ka hana, a ua papaia na konohiki hookaumaha wale, a pela aku.
No na lihi aina.
Ma keia, ua kauohaia na konohiki, e hoihoi aku i ka lihi o kela a me keia aina i lawe anunu ia, koe no nae na lihi i lilo mamua aku o ke aua ia Mokuohai nei, a pela aku.
No na kai noa a me na kai kapu.
1 No ka noa ana o ke kai - Ma keia, au haawi ke alii nui i na kai mawaho o na kuanalu a pela aku no na makaainana. aohe mana o ka Moi a me na konohiki malaila. A ua haawi no hoi no na konohiki i kekahi mau kai e pili ana me ko lakou mau aina, me ko lakou lawe nae i hookahi wale no ia a ke konohiki, iloko o na kai i haawiia ia lakou.
2 Na kai kapu - Ua lawe ke alii nui i kekahi mau kai nona iho, mai Hawaii a Kauai. O ka anae ko Hulaia, Anehola, Kahili a me Hanalei; o ka hee a me ka hopewai ko Mana. O na koa-ia ko Niihau, a o ua ia ku no hoi mai Hawaii a Niihau, komo na waa elua i ka ia a nui loa, aole o ka waa piha hookahi, a e maheleia no nae keia mau ia me ka poe lawaia.
He oleloao i na Kiaaina a me na konohiki.
Ma keia wahi, ke papaia nei na Kiaaina a me na konohiki no keia: 1 Aole aina a me na konohiki hou aku maluna o na makaainana. 2 Ua papaia ka lehulehu ana o na hakuaina maluna o ka hoaaina hookahi. 3 Ua papaia ka hele ana o ke kanaka i ka hana ma kahi loihi, a haalele i ka aina me ka pono ole. 4 Ua papaia ka noho nui ana mai o na kanaka palaualelo me lakou. 5 O ka maihi-ili a na konohiki i na makaainana. 6 O ka palala ana a ka poe hanohono, i lilo wale mai ai ka ka poe ilihune. 7 O ka hoouku hala ole a na Aimoku a me na konohiki i ke kanaka i manao e imi i kona hakuaina. 8 Oka hoolimalima a ke konohiki i makemake ole ia mai e na hoaaina, a onou aku ke konohiki me ka kookaumaha wale aku. 9 O ka hoouku like ole a ka poe hookolokolo kekahi. Ua kapaia keia mau olelo maluna ae nei he lalau wale, he hao wale, he pakaha wale, he hookaumaha wale, he alunu, a oia no ka mawae huna aina i ilihune ai ke aupuni. E pau keia hana ana a na Kiaaina, na Aimoku a me na'lii, aole e hana hou ia keia mau hewa ino loa ma keia hope aku, no aa mea, o ka mawae huna aina ka keia.
Nui au pomaikai i haawiia mai ia kakou e na makaainana, mai hawaii a Kauai, a pela kakou e ike ae ai e ka poe heluhelu.
(Aole i pau).