Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 39, 29 September 1877 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XVI.  HELU 39.  HONOLULU, POAONO, SEPATEMABA 29, 1877.  NA HELU A PAU 826.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

A ME

Ka Laau o kou Hale!

No Hea la?

KA INO HOI O KAHI O

WAILA MA!

 

Nana aku no hoi ia la,

OHI KA IO o KA LAAU o MAKAWAO

i ka ua mea o ka nani o

Na Papa, Na Laau.

A ME

Na PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU,

MA KE KIHI O

Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,

Honolulu

MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA

makemake no ke

Kumukuai make pono loa

PAPA, PAPA, PAPA

Na PAPA huluhulu,

Na PAPA manoanoa,

Na PAPA i kahiia,

Na PAPA kepa,

PAPA hole keokeo,

PAPA hole ulaula

NA LAAU! LAAU!

NA KUA,

NA KAOLA,

AAHO,

MOLINA,

PEAPEA,

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA,

Na Papa a me na Laau Ulaula!

PILI ULAULA

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PANI PUKA ANIANI

IPUKA ANIANI.

OLEPELEPE!

 

PENA O NA ANO A Pau

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui

AILA PENA!

AILA HOOMALOO,

WANIKI, PATE

NA LAKO

o kela a me keia ano.

NA AMI-PUKA HALE,

NA AMI-PUKA PA

 

ANIANI!

Pepa hale me na lihilihi.

E LOAA NO MALAILA

Paakai Helu 1

O KAKAAKO a me PUULOA

 

            No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa.

            O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, loaa'ku ana ia lakou, e hooko koke ae mai ana no ia me ka lawa pono.

E kipa nui ilaila, i ike i ka oiaio

812 3m 825

 

O ke Aupuni Hawaii, he Aupuni Moi kumukanawai--ia mea

aku a ia mea aku.

 

(Kakauia e J.H. Kanepuu).

 

AKA, no ka hiki ana mai o ka pono o ke  Akua, a me ka naauao ma keia pae aina, nolaila, ua hoopalupaluia ka naau o na'lii, a kaapa wale aku la no na makaainana, a ulu ae la ka pano Karistiano iwaena o keia lahui, a kau ia na kanawai e hoomalu ana i ka pono o na kanaka a pau, a hala aku la ke ano noho'na aupuni hopepe, a hookahi no mea nui a na kanaka e kulou aku ai, oia ka olelo a ke kana o kahi alii; a i ka hoomaka ana o na kanawai o ke aupuni, mai ka wa i hanaia ai a hiki i keia la, ua kuokoa ke kanaka, malalo nae o na kanawai, ua akea ka manao, ua heluhelu i na kanawai i pai palapalaia, ua heluhelu i na nupepa me ka olelo akea no kona mau pono iho, no ko ke aupuni pono.  Ua hooponapono akea ia ka olelo e na kanawai pono Kivila, a oia hoi keia a kakou e kamailio nei, oia hoi no ka wa i hala (1840 &e).  A mahope no a hiki mai ka kakou kamailio ana no keia a kakou e noho nei.

            6 No ke Kuhina Nui o ke Aupuni--He mea pono i ke alii nui ke koho i kekahi alii akamai, i alii nui hoi, a e lilo oia i kanaka ponoi nona, a e kapaia oia, ke Kuhina Nui o ke Aupuni, a e like no kona noho ana a me kana mau hana, me ka Kaahumanu I., a me Kaahumanu II., no ka mea, i ka wa e ola ana o Kaahumanu I., ia Kaahumanu no ke ala a me ka make, ka hewa a me ka pno, a i kona wa i make ai, kauoha ae la oia, "no Liholiho ke aupuni, a o Kaahumanu ke kanaka."  A o kela pono a Kamehameha I., i imi ai i Kuhina, e hoomauia kela pono ma Hawaii nei, e like nae me ka olelo o ke kanawai.

            O na mea nui e pili ana i ke aupuni a ke alii i manao ai e hana, na ke Kuhina no e hana, ma ka inoa o ka Moi, a pela no i kela a me keia mea a ke Kuhina e hanaai, na ke alii nui no ia mau hana; a ole no hoi e hana wale ka Moi, me ka lohe ole o ke Kuhina, a aole no hoi e hana wale ke Kuhina i kekahi mea, me ka lohe ole o ka Moi.

            Ua ike ae la kakou i keia mau olelo maluna, e pili ana i ke Kuhina Nui, a nolaila, e nana ae hoi kakou, ua koho o Kauikeaouli ia Kekauluohi i Kuhina Nui nona, a make ia i ka 1845. ua koho hou o Kauikeaouli ia Keoni Ana i Kuhina Nui nona, a hiki i ka make ana o Kauikeaouli, i ka la 15 o Dekemaba, M H 1854, a ua mau iho no ko Keoni Ana noho Kuhina Nui ana, i ka wa ia Liholiho, a hiki i ko Keoni Ana make ana, a ua kohoia o Kamamalu II., i Kuhina, a i ka make ana o Liholiho i ka la 30 o Novemaba 1863, lilo ae la o Lota Kamehameha i Moi, a koho iho la oia ia Mataio Kekuanaoa i Kuhina Nui, a hiki i ka wa i hooholoia ai ke Kumukanawai a Kamehameha V., i ka la 20 o Augate 1864, oi ka wa i pau ai ke ano noho Kuhina Nui ana no ke aupuni, a lilo iho la o ka "Aha Kuhina," oia paha ke ano.  Kuhina Nui i keia manawa e noho nei.

            7 Na Kiaaina--Ma keia haawina, ua haawiia ka mana i na Kiaaina, e liko no me ko keia wa e noho nei, a na lakou no e hoomalu a e ohi mai i ka waiwai aupuni a haawi aku i ke Kuhina Nui, (aole he Kuhina waiwai o ia wa), e like no me kekahi mau pono i haawiia i na kiaaina ia manawa, a pela no i keia wa, a he mau haawina hou hoi kekahi i keia manawa.

            8 Na'lii malalo o ke Alii Nui--Eia na alii nui o ke aupuni i komo pu me Kauikeaouli, e kau i na Kanawai o ke aupuni ia wa, (1840 &e.) Kamehameha III., Kekauluohi, Hoapili-wahine, Kuakini,, Kekauonohi, Paki, Konia, Kahekili, Keohokalole, Leleiohoku, Kekuanaoa, Keliiahonui, Kanaina, Ioane II, Keoni Ana a me Haalilio, a o lakou nei ka poe alii nana i kau ke kanawai, a he poe no hoi nana i haawi mai ka pono kaulike a kakou e ai haaheo nei, a e noho hanohano nei  ka poe i hooko i kela olelo kaulana a Kamehameha III., a oia hoi, "O ke kanaka a me ke alii hoi e malama i ka pono, o ko'u kanaka ia, a o ko'u alii hoi ia."  O Paki me Kona, o Kekuanaoa a me Keohokalole, o lakou na'lii i puka ka lakou mau mamo e noho nei i keia manawa, a o na mamo a na'lii e ae a kakou i heluehelu ae nei, ua loaa ia lakou kahi mele o ka Haku o Hawaii.

            O ka hana a keia poe alii i oleloia ae nei, o ka akoakoa mau i kela a me keia makahiki, e imi i na mea e pono ai ka aina, a e kau hoi i na kanawai no ke aupuni.  E akoakoa mau ana lakou ma ka malama a Aperila o kela a me keia makahiki, ma kahi a ka Moi e makemake ai.  A no  lakou no hoi ko lakou mau aina ponoi, ina he moku oia, ina hoi he kalana oi no, a e hana no lakou ma ko lakou mau aina iho, e like me ka mea i pono i ko lakou manao, aole nae me ke kue i ke kanawai o ke aupuni.

            9 No ka Poeikohoia--I kela makahiki, e kohoia kekahi mau kanaka e aha olelo pu me na'lii, a e imi pu i kanawai no ka aina, oia hoi, no Hawaii kekahi, no Maui, no Oahu, a no Kauai, a na na makaainana e koho e like me ko lakou makemake.  E hoakaka no ke kanawai i ke koho ana e like me kanui o ka poe i kohoia.  Na keia poe i kohoia kekahi olelo o ke aupuni.  Aole e kauia kekahi kanawai, ke ae ole ka hapanui o lakou.

            Ma keia mau olelo maluna, kekakhi pono nui o na makaainana, a he pilipaa loa no ke kanaka, ke koho balota ana o ke kanaka i kekahi kanaka naauao a akamai hoi, e lilo ia kanaka a o lakou paha i waha olelo no lakou, e hele pu me na'lii e kau a e hoole paha i kekahi kanawai hookaumaha, a e hoololi hou ae i ano kanawai kaulike, i ka pono o ke aupuni a me na makaainana.

            He mau pono keia i haawi wale ia mai e ka Moi Kauikeaoli a me na alii a kakou i heluhelu ae nei maluna, me ke noi ole ia aku a me ka hookahe koko ole ia, oiai ua maa iho la no paha ke ano o ka noho mau kahiko ana.  Aka, ua aie ke aupuni Hawaii i ko Rikeke ao kula kanawai karaima ana a me ke kuhikuhi ana i ke ano o na aupuni nui noho Moi Kumukanawai, e like me Beritania ame na aupuni Kumukanawai e ae, a ua hooholo koke ka Moi a me na alii malalo iho, a oia hoi keia mau pono kohoia a kakou i olelo ae nei, a e kapa kakou, o William Rikeke ko kakou Lunamakaainana mua.  A o ka pono a ia poe i imi ai a i haawi wale mai ai, oia ka kakou e lohe nei ma na huina alanui a me na wahi e ae, ma na waha e kakani ana, a e olelo ana, "Ina oukou e koho mai ia'u, (aole i'au i ka mea e kakau nei) e pau no ko oukou pilikia, e lu au i ka mea, a e lu au i ka niu."  Pela iho la e olelo mau ai ka waha, a puni io no ka mea naaupo, a lawe i ko ia la balota, a pela aku  ana, a o ko ia la komo io no ia, loaa ke kulana hanohano, hilinai lua kela, kau na kika oki ka hana.

            Ke olelo maopopo nei au ia kakou, ma ko'u wahi ano ike iki i ke kanawai, oia hoi, aole loa e hiki i ke akamai o kekahi kanaka, ua oi kona akamai ma na mea helu, ua ike i na mea o ka lani, o ka honua a hiki i ka paa olalo o ka honua; a o kona ike kanawai nae, me ka hoopaanaauia e ia, mai ke kanawai o Luaehu a hiki i ko 1867 iho nei, ke hele mai oia me kona ano hookiekie, a ano olelo pelo paha i na makaainana nana ia i koho mai, a ku me kona mau maka haaheo, a keehi mai i ka mana o na'lii he 20 a me na Kuhina 4.  e noho ana iloko o ka Hale Ahaolelo, a hai aku hoi me na wahi Lunamakaainana hapa uuku a kakou ma kela aoao, ao ka holo no ia o ke kanawai, ma o ka uahi.

            Oiai hoi, o na Moi mamua iho o Kalakaua I., aole i ike ia aku e ka poe olohe nana kanawai mawaho aku nei, ka hoopihaia ana o na'lii he 20, e like me ka naauao o keia Moi e noho nei, i ka hoopiha ana a piha pono na kuineki, e lawa ai na alii Ahaolelo he 20 no ka aoao alii.  i kupono ai e like me ke kuhikuhi a ke kanawai, a pakeo wale aku na Kuhina 4.  Aole hoi ka ikaika o ka Lunamakaainana, e hoonakulukulu aa i ke pakaukau, ka mea e hio mai ai ka aoao alii, he ole loa. oiai ua loli ano e ae ke aupuni i keia manawa, a ua hala e aku na'lii nana i haawi mai i keia mau pono a kakou e olelo nei, a ua koe uuku na mamo a lakou, a o na'lii haole kohoia ka hapanui, he poe hoomakaulii aina a dala hoi a me na mea e pomaikai ai kakou, a e poino ai no hoi, wahi a Vanegoua.

            Eia hoi; i hookahi wale no Lunamakaainana a kakou e kohi aku ai, oia no hoi keia, "Mai manao oukou, o ko oukou koho ana mai ia'u e hele i ka Ahaolelo kau kanakawai, he mea ia e pau loa ai na pilikia o kakou ia'u.  aole, e hele no au e like me ke alakai a ke Kumukanawai; aole e kauia kekahi kanawai hoomalu o ko kakou lahui kanaka, a e pomaikai ai paha kakou a me ke aupuni, ina e ae ole ka hapanui o ka poe i kohoia.   A ina e ike makou na Lunamakaainana, he kumu laau nui e hio mai ana maluna o kakou, e ku like ana no makou a koo aku i kona hio ana mai, a e hooikaika loa paha i hio a hina aku ma ka aoao o na'lii, a pela no hoi lakou la e koo mai ai, a hio ma o kakou nei.  Aia nae i ka hana ana, a ina e hio ana na kumu laau nei ma kahi e ae, (bila kanawai) a ua pakele iho la ka aoao 'lii a me ko kakou, a pela no e hana mau ai i kela a me keia la, a ma kahi no hoi e kupono ana i ka pomaikai o ko kakou aoao, alaila, e wikiwiki ana no makou i ka ae koke aku."

            A eia ka ninau, Owai kekahi o na Lunamakaainana mai Hawaii, a Kauai, i olelo mai pela ia oukou, mai ka hoomaka ana o keia mea he kau kanawai a hiki aku i keia kau koho balota ae?  E hoole mai auanei paha kekaei poe, a e ae mai ana no paha kekahi poe.  Eia nae ka'u e olelo nei, Ina paha e olelo mai ana kekahi Lunamakaainana pela, aole e loaa ana kana wahi mea paina, a aole no hoi e kohoia ana, a o ka oe naauao io no a ike kanawai hoi ke kohoia ana, a o ka poe ike ole nae koho no, no ka mea, ua kuhihewa ka poe powehiwehi o ka ike, he oiaio kela mau olelo akena; a i ke koho ana nae a ko ole iho la ko lakou makemake, ua oki oe i namunamu ana, a naha hoomakae aku la i ua Lunamakaainana nei ana i koho ai, a hoolalau ae la na maka i kahi e.

            O ka poe naauao io o kakou e noho mai nei, aole lakou e hele ana i ka Hale Ahaolelo, a kukulu hewa ae i kona lima e  kau mai i na kanawai hookaumaha maluna iho ona ponoi a me ka lahuikanaka.  Aole no hoi oia e hele imua o na makaainana, e hoolimalima ai i mau luna, i mau kaa a pela aku, i mea e komo ai i Lunamakaainana, he ole loa no, no kamea, ua oi aku ko'u pono, e noho aku malalo o na kanawai a hai i kau ai  maluna iho o'u, ina paha he pono a he hewa, oiai o ke ao holookoa no ka mea nana e hoike mai i ka pono a me ka hemahema o ia poe nana i kau kanawai.  Mamua hoi o ko'u hele ana e kau i kanawai maluna iho o'u a me ko'u lahui kanaka, a loaa ia'u ka mea e waia ia ai, a like hoi me Kanelaauli, ka mea i make i ke kanawai. Pela iho la ka olelo a ke kanaka ike maoli, a hoopno Karistiano e noho hoopu mai nei.

            A owai la hoi o kakou e koho  ana ia kanaka, a aia la mahea kona wahi i noho ai, i huli ai kakou iaia?  Ua lohe au ma na aina haole, i ka wa ka e noho ana kekahi kanaka paahana, he amara paha, he kamana, kumeka, humu lole, hana wati a me kela ano hana keia ano hana naauao e ae, me kona ike ole nae e kohoia mai ana oi, aka, i ka puka io ana ma ia koho malu ia ana e na makaainana, a kahi no oia a ike, oia ka kai koho ia, a o kona hele iho la no ia e hooponopono pu me na'lii i ka pono o ke aupuni mao na Kuhina la a me ka pono o namakaainana nana ia i koho: aole oia e hoopilimeai, aole hoi e hoopili oihana, oiai aohe ona kumu lilo i ka la kohoia'i.  Aole no oia e hoonuu wale i ka olelo, aole no hoi e hoololoiahili wale oia i ka olelo ana iloko o ka Hale Ahaolelo, no kamea, he hana no kana e pomaikai ai oia, aia no ke waiho wale mai la ma kona keena hana, a e ake no oia e pau ka Ahaolelo, a e hoi i kana hana ponoi, aohe ona manao nui i kana mau dala hoomaikeike iloko o ua hale la.  A ina ia e ike, ua paakiki loa ka loaa ana o ka pomaikai o ka poe nana ia i koho aku, alaila, e noi koke no auanei oia i ka Lunahoomalu o ka Hale, me ka ae like mai o na hoa, e hookuu mai iaia, a e koho hou ia i Lunamakaainana no ia noho.

            E ka lahui naauao o ka pae aina Hawaii nei ke kamailio iki neu au ma keia wahi me kakou, (aoleme ka poe ike ole, hawawa a walaau wale). I ka wa a'u i ike ai ke hiki aku i ka manawa koho balota, he kuhihewa ole au, o kekahi poe ano palaualelo paha, aole paha, he poe paa no paha lakou i ka hana.  Ina e loheia, o H. ka kakou LUnamakaainana, o ka pipili aku la no ia o kekah poe hoonuu, a olelo aku la, Ea.  owau kau luna, a pela ae ana i amea, a pela aku, a loaa he 10, he 20 , a pela aku, a o ko lakou hoonuu aku la no ia i ke dala a kela Lunamakaainana, i maneoia e komo ana paha, o ka pau e no ia o na $250. a oi aku, a ku hohoma wale iho la no kela kanaka, a ninau, Heaha ka'u mea e hana ai, ina e komo ana i ka Ahaolelo? A ku oia a lolii, a kikookoo, a uha ka waha e hamama ai, a houwiuwiki ka maka, a nana kapakahi ae la, aole kela eke dala nui ana i luhi mua ai me ka wahine, he mau la okoa ka imi ia ana me ka luhi, a nana ae la, aole Kela poe hoonuu, ua hele, ua nalowale, aia iloko o na hale inu kope kahi i hoonuu ai, e noke ana, e hoohialaai ana, e hoolilo ana i ka opu, e hookaakaa ana i mama iki ae ka maona; a o kekahi poe hoi o lakou, aia ma na apana mawaho aku nei, ma na lio me na kaa, a i ka wa helu o na balota, haule iho la a nele; a pa iho la i ka poe nana ke dala, oia kela kanaka a kakou i olelo mua ae la maluna, puana ae la paha oia i keia mau wahi lalani mele, mahope iho o ka pau ana o ka anu o na kui:

            "Hele lako ke aikane."

A ina hoi e ko iho, a komo iloko o ka Hale Kau Kanawai, hoi ae la ka eha a ka iwikuamoo, eia ka hoi he wai eha ia o kakou, a hookahi hana o ka lomilomi i ke kau, e

            "Hilinai ai Puna kalele ia Kau."

A heaha la ka bana i koe a ua Lunamakainana nei a kakou i koho ai?  Heaha la, oiai aole kakou i ike aku i na mea poliuliu o loko o kona puuwai, aka, aole i papaia ka Hale Ahaolelo, no ko kakou hele ana e nana, e hele no kakou e nana hoaiki iaia, a ina e ike ole, e kau me ka maka aniani, e kulou aku, e pee, e pili aku ma ke kua o kekahi kanaka, a e ku okoa ae no iluna, ma kahi kupono ke ku, ina nae aole e huhu mai ana ka Ilamuku o ka Hale.

            A i ko kakou ike ana iaia, e hio ana ma ka aoao pono kaulike, mai ke aupuni a na makaainana, alaila, ua holopno ka kakou koho ana.  ua lilo makehewa kela mau dala nui $250,000, a oi ae i kela poe luna a kakou i olelo aenei mamua, oiai o ka kakou luna noia i manao ai, a i ko lakou nei hoikeike ana mai hoi i na kaa, a na lio, loaa wale noi ia wahi mea e oluolu ai, pa aku kahi wai ki a ka pake, ke lu la no.

            Aka hoi, i like no hoi ka hoonuu o keia lunamakaainana me na luna hoolimalima ana, ka hoonuu like, aia no malaila o Ahuna pake ka mea ia ia ka awaawa.  E nana hou kakou i kana mau hana, aia hoi kela poe lunamakaainana a kakou ke loihi loa ae la ka o ana o ka lima, a o kekahi malalo iho o ka pepeiao, a o kekahi hoi hoonenene ae la ka o o kalima, a pela me ke ku ana iluna.  A o kekahi hoi, huli okoa iho la e nohi iho ilalo, a o kekahi hoi, huki okoa ae la iluna, me ko ia la kanalua paha.  A o kekahi hoi, hoopipili ae la me na kuhina,  a me na luna aupuni e ae paha.  A oia paha ka mea e minamina ana i kela mau dala ana a kaou i olelo aeni.

            E ka lahui kanaka Hawaii mai o a o, na Lunamakaainana i kau kanawai iho nei, he moe uhane hoopahaohao paha keia a'u e kamailio nei, ina he moe uhane wale no keia mau olelo, nolaila, ke noi nei au ma ke akea i lohe na kanaka a pau; e kala mai ia'u ma keia mea.  A ma ko'u noi ana ia oukou e kala mai, a i puoho mai kekahi, alaila, aole au i noi aku nei ia oukou no ke kala mai.  E hoi hou kakou e kamiliio hou mamua o ka kakou moolelo.

            Hookahi no halawai ana o ka makahiki, elike me ka olelo maluna.  Aka, ina e manao na'lii e halawai i kekahi manawa, e halawai no, e like me ko lakou manao. Penei hoi lakou e hana ai, e koho na 'lii maoli i Kakauolelo na lakou, a i ka la e akoakoa ai, nana no e kakau i ka lakou olelo a pau, o na olelo hoi i hooholoia, a a e malama mau loa ia keia Buke i ole e nalowale e lakou e imi ai no ke aupuni. Pela no hoi ka poe i kohoia, e koho no lakou i kakauolelo na lakou, a i ko lakou la e akoakoa ai e imi i ka pono no ke Aupuni, a holo kekahi olelo ia lakou , alaila, e kakauia kela olelo iloko o kekahi Buke, a e malama loa ia ia buke i mea e nalowale ole ai na pono i imi ia no ke Aupuni. Aole hoi e kau ia kekahi kanawai hou ke ae ole ka nui o na alii maoli, ame ka poe kohoia.

            A ina holo kekahi olelo ia lakou, alaila, e laweia kela olelo ma ka pepa, a i ke alii nui, a ina i pono i kona manao, a kakauia kona inoa malalo, a me ke kuhina nui, alaila, lilo ia i kanawai no ke paupuni.  Aole hoi e noe ia kanawai, a na ka poe nana i kau e hoomoe.

            Ma keia wahi, ua kaunui ko'u manao, e ike pono i na lunamaainana mua i komo iloko o ka  Ahaolelo ma Lahaina, aole nae e loaa, oiai, aole paha kakou e manao, ua komo kekahi lunamakaainana i keia makahiki, oiai, aole hiohiona o ko lakou komo ana, he mea wehewehe, a he mau haawina e komo ai lakou mahope iho, ka kakou mea i heluhelu ae nei.

            11 No na Lunaauhau.--Aole paha a kakou olelo no lakou, oiai, ua ike no ka poe oia wa i ka hana a na lunaauhau oia manawa.

            12 Na Lunakanawai.--Ua ike no ka poe oia manawa i na hana a na lunakanawai apana oiai, aole i nui loa na kanawai ia wa.

            13 Na Lunakanawai Kiekie. --O ka poe i kohoia, e koho lakou i mau luna 4, e kokua i ke Alii nui a me ke Kuhina nui.  A o keia poe eono, o lakou na Lunakanawai Kiekie o ke Aupuni.  O na hihia pono ole i na lunaauhau me na lunakanawai ke hookolokolo, oia ka lakou hana, ia lakou ka make a me ka ole, ka hoopaa a me ka wehe, ka uku a me ka uku ole, ua pau ka olelo ana.

            Aole kakou i ike i keia mau hoa 4, o na lunakanawai kiekie.  ua olelo ia o Poki kekahi hoa o lakou.

            14 No ka hoololi hou ana o keia kanawai.--Aole e manaoia ua paa loa keia olelo, a lohe na kanaka a pau mai o ao.  a kohoia kekahi mau mea e like me ka olelo maloko, a ae lakou, alaila, ua paa loa keia Kumukanawai.  A mahope aku ina e manaoia e hoololi hou, e hai mua ia a lohe na kanaka a pau i ke ano o kela hou, i manao i a e hookomo, a ia makahiki iho i ka halawai ana o na 'lii, a me ka poe i kohoia, i wai ana o na 'lii, a me ka poe i kohoia, i na i manao like lakou e hookomo hou i kekahi olelo a e hoole i kekahi olelo paha, pono no oia hana ana.

            A o ka pau ana keia o na kanawai i kau ia a i hooholoia i ka la 8 o Okatoba i ka M H 1840 ma Honolulu Oahu. (Ma Lahaina Maui paha ka pono.) na ka poe ike e hoike mai.

            Na Kanawai o ko Hawaii Pae Aina.

            Ua pau aenei i ka heluhelu ia e kakou na mea e pili ana i ke Kumukanawai mua o ko kakou pae aina o Hawaii nei.  A ma keia wahi aku na Kanawai maoli. A penei kekahi mau hoakaka ana.

MOKUNA I

            "He olelo hoakaka i ke ano o ka hoolaha ana i na Kanawai."

            Ma keia mau olelo malalo iho nei ua hoakakaia na mea e pili ana i keia.

            "Ma keia hope aku aole e paiia kekahi Kanawai no ke aupuni, ke pii ole ia ka olelo o ke Kanawai mamua, hoolahaia mai o a o."

"2&3"

            Ma keia mau pauku. E hoakaka ana i na poe e hiki ke haawi wale ia ke kanawai, A ma kekahi hoi, ina pohihihi ke ano o ke kanawai, e ninau no i na lunakakanawai kiekie.  Pehea la i keia manawa?  Ina lunakanawai kiekie no, a i na loio paha a me kekahi poe ike kanawai e ae.

            Ua hooholoia keia kanawai i ka la 2 o Novemaba M.H. 1840, ma Lahaina Maui e Kamehameha III, me Kekauluohi.

MOKUA II.

            No ka poe e kohoia.--Mamuli o ka olelo o ke kumukanawai a kakou i heluhelu ae nei mamua.  Ua hooponopono i aka mana koho o na makaainana i mau lunamakaainana no lakou, penei:

            (Aole i pau.)