Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 38, 22 Kepakemapa 1877 — O ke Aupuni Hawaii, he Aupuni Moi Kumukanawai-ia mea aku a ia mea aku. [ARTICLE]

O ke Aupuni Hawaii, he Aupuni Moi Kumukanawai-ia mea aku a ia mea aku.

| (Kakauia e J. H Kanepuu). Ke o Luaehh. I ka lii 8 o OrtHti/ba f IS4O. aa hoohoj loia keia mau pauku kKiinwHi e nn'lii a | me Rikeke, a oia paha ka haole hook;i- -' hi i komo iloko o t ,e kau kanawai o U j manawa) oia hoi peuei : 1 "He o!h!o hoakaka i ka pono o na'lii a me oa k* naka." Ai» ekolu mahele pauku, a he kokoke hoi e like rae ke kanawai o ka 1852. 2 "Hoomnlui na kanaka a pau." Aia maiaila, ekoiu no mahele pauku e piii ana, a ina e kue kekahi aiii i ke kauawai, e pau kona noho alii aux, h pela hoi na luna in=»i»»lo iho. 3 Ke Kuiūukauawai peuei : "Mamulio ia pono i oleioia m-tiuua, ke manao nei *makou f e hooponopono i keia aupuni, e imi hoi i ka maikai a pau na'iii a me na makaainana a pau o keia- pae aina o H iWnii nei. Ua maopopo ia m »k >u, .aoie Ina makou e hiki o makou wale, o ke Akua ka mea e hiki ai, no ka mea. oia ke aiii maiuua o na aupuui a pau o ka honua nei, a oia waie no hoi ka mea e maiu ai a e pomaikai ni ; nolaiia, ke nonoi akunei makou iaia, e kuikahi mai ia makou, i me» e pono ai, a e kokua mai lioi mamuii o ki makou haua. Nolaila, ua paa ko makou mauao." I A >le e hanaia kekalii kanawai kuq i ka oleio a ka Haku a lehov«i, aole kue i ke ano nui o ia olelo. E kulike no na kanawai n pau o keia pae aina, me ke auo nui o keia kanawai. II B hoomaluia no na kannwai o ke* ia pnle keia puie, i ko lakuii hoomaua ana ia lehova, a me ko lakou inalaina ana iaia, e like me ko iakou manao, aole uhg e hoopaiia ke kuuaka no koua malama ole ana i ke Akua, ke hana ino ole oia i kekahi kauaka a i ke anpuni paha. 111 E kokua no keknnawni i kela kanaka keia kanaka i iioopoinoia e kekaiii uie ka hewa oie, a e iioomaluia na kanaka a pau ma na hana pono a pau ; a e hoopaiia na a pau i hoopoino i ke aupuni,ai kekalii kanaka paha. Aole hoi e kauia kek ihi kanawai paewaewa, e hoopomaikai ai i kekahi me ka hoopoino i kekahi. IV Aole e hoopaiia kekahi kau »ka, ke ho«ki«ka oie ia kooa hewa mamua, >»ole hoi e hoop>»iia, ko hookolokolo ole ia imua o ke nlo o kamea nana i hoopii, a hal «wai laua he maka uo he maka, a liookoiokoloia e like rae ke kao«wai, a ku ka hewa imua o laua, alaila hoopai. Y At>ie pono i kekahi kan «ka, aoiehoi i kekahi nlii ke noho lunakanawai a kinre hoi e hookolokolo i kona makamaka ponoi n me ka mea i pili pono iaia. NoUiU, ina hoaiiewaia kekahi kanaka a hoaponoia paha, a mahope iho ike ia, ua hnna paewaewa kekahi o ka poe hookolokol<\ i mea kokua wale i kona mea aloh», a i mea e wwiwai ai p*ha, aiaiiai e hookolokolo liou ia iuiua o ka poe paewae*va ole. 4 Ka hoakaka «na i ke ano o ka noho ana o n« ? lii, Aia malaila, e hoakaka ana o K.ameh«meha X, ka Moi mai Hawaii a KaUai, aia wale no iaia ka oielo o ka pono o ka aina, uole nae nona wale no ka »i»*i a pau, no ua'līi oo kekahi a me ua kan «ka, a oia nae ke poo nui o ka olelo ana ma na mea pili i ka aina. A mahope mai hoi o Kamehameha 11., a me Kaahuuianu 1., a i keia wa hoi o Kamehameha 111., (mamua aku o ka M H 1840) na lakou wale no ka olelo, a o na pah p»U h pau a lakoo e kakau ai, oia walo uo na palapala o ke aapuui. E mau 104 aku hoi ke aopuni ia Kamelmmeha lIL. a me kooa hooilina'ku. Eia hoi kona hooiliua, o ka mea ana e olelo po me na'lii i ko.na wa e ola ana, a i ole ia e olelo, aiaila, lilo ka olelo i na alii wale no a me ka Poeikohoia. E ka poe heiuhelu Kuokoa, e kama-, 1110 iki paha kakon m* keia wahi, no ka | oiea, o ka Kauike iouli inau keiki iauaj o KHiama t oia o Keaweaweuiaokalani 1.1 a me Keawea\veuln>kalani 11., ka mea|

uoua ka "umiumi nui 1» pai," peuei : "Ele Wiihi m«i—a, Keawe—a, A\v«H\wula—a. O Khlhui— a, Nh Hulomanu—a f 0 ke Ali» —•», > Umiumi nui—a, p ; ,—i— H ." 0 ka Holumana uoiiumi nui o ke alii ia manawa, he mea makemnke in, (oia ka ! inoa o kekahi poe kanaka i hoopunnheleia eka Meii, a k>»paia ko lakou iuoa, he Hulumtiuu). Ua haku ia no hoi kekahi man mele, a eia no paha i ke aio alii a me na kaliu, e m-d-«maia mni nei ia poe mele, e laa me W L Moehonua ma ; a eia hoi n* wahi lulani mele i loaa ia'u oloko o ia mau )a ; "He wahi haole puamana an, Mai Waialua hoi au i hele mai nei, i hele m ti nei au e ike ia oe Kalaui, j Aole pnha ia oa ia uwahi —e." * } O keia mau hooiiina alii a k?»kou e ; olelo nei, ua hala e do laua ma kela ao- j ao o ka houu;i, a pela no hoi o N ihien»- J ena, ke Kaiua Aliiwahiue t oia keknhi j Hooilinaalii, aka, ua liala mua no n»e | oia liia kela aono o keia ola ana, tua ka la 22 o Dekemab < 1536, a ua noho keiki ole iho la o Kauikenouli, (keiki ponoi) aka, he keiki hanai nae kana e noho auā ia manawa, oia hoi o Liholiho 11, ke keiki a M. Kekuanaoa me Kiuau, a oia hoi ka mea i noho alii mahope, a ua ike iho nei no kakou a pau. *Ua hoolaha mua ia o L holiho 11, i hooiliua 110 ka Moi Kauikeaouli, miihope iho, me ka ae like o na'iii. A iua aole i hoolaha mua o Kauike<iouli pela, ina ua lilo na na'lii ke koho unn i Moi, me ka hnipu me ka Poeikohoia e na inakaainana. A m i ia m.iu weiiewehe kanawiii ana maluna «enei, .ua haka pono na maka o na alii n me na m ikaaiuana a pau, o Liholiho II no ka Moi, mahope iho o ko Kauikeaouli make aua. 0 ka liooinaka ana ia o ka ana, a pili hoi i ke poo o ka kakoa olelo, 4, 0 ke Aupuni Hawaii, he Aupuui Moi Knmnkanawai, ia mea aku a ia mea aku." Oia no na kanawai hua palapala e waiho nei ma ua keena anpnni o kakou e noho nei. Ama ia Kumukanawai hoi, ka aeliko aua o ka Moi Kauikeaouli uie ua'lii, a me kela haole o Amerika. He makahiki kaulana no hoi ia no ka iho aua mai o Kauikeaouli mai kahi kiekie iuai, a haalele i kona noho Einepera, (noho ano kahiko ano hoo-kaum-tha, oi t wale) a hui pu mii oia me ua'lii a me ka Poeikohoia e na makaaiuana, he poe uo lalo o Keei, a hookahi ke kamailio pu «na, a hoopaapaa pu ana no ua niea e pili ana i ka pouo o ke aupuni, m>ii Hawaii a Kauai, a p.ipani loa aku kiiiaina i K«hikinuifiuaaiai, a he haole hoi ka kakou e ike nei. 5 Na pono oke Alii nui. Eia hoi ko ke alii uui wahi, oia uo ka mea nui maluna o na'iii a me na kauaka a pau, a nooa hoi ke aupuni. I,»ia na koa ame nn mea kaua o ke aupuni, na pu, na pakaua a me na mea kaua a pau. L*ia hoi ka waiwai o ke aupuni, ke da!a o ke kino, ka auhau o ka aina, a me oa la hana ekolu o ka malama, e like me ka oleloo ke kanawai. Nona no kona mau aina pouoi a me na aina hemo i ka maknhiki. Oia ka mea nui o na Lunakanawai K«ekie, a iaia no ka hooko i na kanawai o ka aina, i na olelo kupaa a me na kuiknhi me ko na aina e, e like me ka o(f--lo o koonei kanawai. Naua no ka oleio o ke kaua, ke hiki i ka manawa pilikia,} a pono ole i na'lii ke akoakoa mai, a oia j no hoi ka Alihikaua. Naua no hoi na | olelo nui a pau o ke anpnui. ke haawi j ole ia kela olelo ia hai ma ke kanawai.! Nolaila, e na makamaka ike ole a powehiwehi paha, ke ike «eja no kakon i keia mau okno maluna ae nei, oia na pono a me na hana i haawiia T * i law© lakomaikai ae ka Moi Kauikeaonli ia mau pono noua, me he mea la na nele oia ia ī mau pono mamna «e. aole nona ia m*»u ! pouomua, m»\i ka wa mai o Kameha-; iueha L. a a»e im pona e«e » pao Io >,) ko makemake oia e hoouua mii i keka- ! hi kan*k«, e mai e lawe wale i ka I na makaaiuana, oia iho la no. j (i pau. / j