Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 31, 4 August 1877 — Page 1
This text was transcribed by: | Kahi Mcclellan |
This work is dedicated to: | Kahoali'i |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XVI. HELU 31. HONOLULU, POAONO, AUGATE 4, 1877. NA HELU A PAU 818.
MAIKAI KA HOI KA PAPA!
-AME-
Ka Laau o kou Hale!
No Hea la!
KA INO HOI NO KAHIO
WAILA MA!
------
Nana aku no hoi ia la,
OHI KA IO o KA LAAU o MAKAWAO
i ka ua mea o ka nani o
Na Papa, Na Laau.
-AME-
Na PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU,
--MA KE KIHI O--
Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,
......Honolulu......
MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA
makemake no ke
Kumukuai'make pono loa
------
PAPA, PAPA, PAPA
Na PAPA huluhulu,
Na PAPA manoanoa,
Na PAPA i kahiia,
Na PAPA kepa,
PAPA hole keokeo,
PAPA hole ulaula
NA LAAU! LAAU!
NA KUA,
NA KAOLA,
AAHO.
MOLINA,
PEAPEA,
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA,
Na Papa a me na Laau Ulaula!
PILI ULAULA
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PANI PUKA ANIANI
IPUKA ANIANI.
OLEPELEPE!
------
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka liilii a ke nui
AILA PENA!
AILA HOOMALOO,
WANIKI, PATE.
NA LAKO
o kela a me keia ano.
NA AMI-PUKA HALE,
NA AMI-PUKA PA
------
ANIANI!
------
Pepa hale me na lihilihi.
E LOAA NO MALAILA
Paakai Helu 1,
O KAKAAKO a me PUULOA
------
No ke Dala kuike, e loaa no na mea a
pau i haiia ae la no ke kamukuai emi lua
O na kauuha a pau mai H. waii a Nu-
hau, loaa 'ka ana ia lakou, e hooko kuke
ae mai ana no ia me ku lawa pono.
E kipa nui Ilaila, i ike i ka oiaio
814 3m 638
Ke kii o ka Emepera Wiliama
o Geremania.
______
Ka piha ana o na makahiki he ka-
NAWALU O KONA OLA ANA.
______
Ua malamaia he kulaia hauoli ma ka la 22 o Maraki, oia hoi ka la i hanau ai ka Emepera e kau ae la maluna, a o ka lawa ana hoi ia o na makahiki he kanawalu. No keia mea, ua hauoli nui ko Geremania a pau, ma ia la a po. Ua nui na makamaka a me na alakai o kona aupuni a me na luna o na aina e, i hele mai e ike i ka Moi ina ke ano hauoli i kona ola loihi ; a ua hele mai oia a ku mai la ma ka pukaaniani o kona Halealii, a kulou hoomaikai aku la.
O na leta a me na waea hoomaikai i hiki mai i ka Moi, mai na wahi a pau o Europa, mai na Poo Kalaunu a i ka poe malalo aku, he 5,000.
Ma ka hora l o ia la, ua makanaia mai i ka Moi, e na'lii o Geremania, i alakai ia e ka Moi o Sekone, he kii nui, no kaolelo kuahaua ma Vaseile i Farani, e hoolilo ana i ka Moi i Emepera no Geremania. He nui wale nae na poe nou i kekahi mau kii iloko o keia papa kii ; a ua oleloia keia kii e kekahi mea kakau o ka nupepa "Manawa" o Lodana ma Beritania, "O ke kiekie hookahi keia, a o ka mea hoolele manao keia no na mea o ke au hou."
O na makana o kela la hanau aku nei o ka Moi, ua nui no ia e like me ko ke ia. He mau tausani pu-a pua i makanaia, a he pua kolina ka pua i makemake loa ia o ka Emepera, a i hoiloliia me ke akahele loa, maloko o kekahi hale wela, i kupono no na haua o ka la. A o'kekahi mau makana e ai, he pono ke hoikeia aku maanei, he naau-kake Baronawika kekahi, he eouo kapuai ka loihi, me ka opu mohala i hookomoia ai he moana kele (jelly) me kanawalu mau ia i makaukau e paina me ka hua Easter o na pua kulina a me na laau pua ulu, i kuia na welau i kaupoka o kauhale, he noho hale i kinohinohiia, he pahi keli penikala, a he mau upa helehele lole, i hoikeia ai na ea kupanaha o na mea hana lima akamai, a pela aku, a plea aku. Ua makana pu mai hoi kana mau moopuna kaue opiopio loa, me ka buke kii i paiia na kii maluna o ka papa keleawe e kekahi o laua, a na kekahi hoi i humuhumu i ka buke, no ka mea, na ao wale ia no na alii a pau o Geremania i na hana lima. O ka Hooilina Alii, he hoonohonoho hua kepau kana hana i aoia ai, a o ka ka laanui Emepera hana hoi i aoia ai, he kapili aniani hale, a o ka Ferederika Wiliama I., hana hoi i ao ai, he paa palau ; a ua kakania maluna o kana palau keia mau huaolelo Latina hanohano a kiekie o ka noonoo ana, malalo iho nei : "O keia ke alanui e kau ai i ka hanohano." Malia paha o keia haawina a keia Hale Alii e ao mai new, na laweia mai no ia mai kekahi mau lalani mele kahiko penei:
O ka mea ku ma ka palau e ola ia, He pono iaia ke paa kono a i ole e huki ia, a ko kakou Moi Kalakaua hoi e ao mai nei i kona lahui ma ka palau kino ana i kona aina ma Kapaa i Kauai.
_____________
HE
IWAKALUA TAUSANI LEGUE
MALALO O KE KAI!
---NA MEA---
KUPANAHA O KA MOANA!
KE ALA O KA MEA HUNA,
---A O KA MEA---
POHIHIHI O KA 1866!
------
MAHELE II.
MOKUNA X.
------
HE LUA LANAHU ILOKO O KE KAI.
I Ka La 20 o Feberuari, ala ae la au, aia ka ua awakea loa. O ke kumu nae o keia awakea loa, o na maluhiluhi i loaa mai ia'u ma ka hele wikiwiki ana. Komo koke iho la au i kuu mau kapa a paa, a hele aku la au e nana i ka ihu o ka moku, aia hoi, oia mau no i ka hem , a e holo ana he 20 mile i ka hora, a he kanalima hoi anana mai ka ilikai iho a hiki i kahi a ka moku e holo-nei.
O na ia o keia wahi, aole no ia i okoa ae i ko na ia o na wahi i hooakaka mua ia ae nei. O ka ia weliweli no nae o keia wahi, oia no na mano niho wakawaka.
Hoike mai la o Kosila i kekahi ia hauliuli, he makaira ka inoa, he ekolu hoi iwilei ka loihi ; a aia nae ma ke a luna, he niho loihi me he pahikaua la ke ano ; a o kahi ano e o keia ia, he aiai ka mea i ike ia i ke au o Arisetotele, ke deragona o ke kai ; a he ia weliweli ia, a he oi launa ole ke kokala o ke kuala. A he he mau ia e ae no hoi kekahi i kapaia he koripina, he ulaula makue hoi ma ke kua, me na kaha uliuli loloa mai ke poo a hiki i ka hiu, a paukuia me na kaha melemele, me he lauki pala la ; a he mau ia nani e ae no hoi kahi, i kapa ia he dorade, he 24 kapuai ka loihi, a ua holo pualu lakou i ka manawa hookahi, a he ku no i ka weliweli i ka nanana aku.
Ma ka hora 4 o ke ahiahi, hoopaa loa iho la au, ma ka nana ana i ka papaku olalo ma ka puka aniani, hoea ana makou ma kekahi wahi aa loa ; a ma ko'u hoomaopopo iho nae, he a no ia na ka pele i ka wa kahiko, koe nae ko'u hana i ka romi nui, e nana ai i ka monometa, oia ka makou i ka ilikai kahi i lana ai a lohe aku la uo hoi au i ke pahupahu moi o ka puai iluna o ka oneki, a hele aku la au, ma ka puka aniani e nana ai, aia hoi na hamama ; aka, koe nae ka hoomaopopo ana, eia paha i ke awakea loa, a i ole eia no paha i ka po okoa oiai ua hele a aaki ka pouli i ko'u ala ana ae, a ui wale iho la no au iloko iho o'u, Eia la makaou i hea?
Oiai hoi au e hoohuoi aoa, lohe aku la au he leo e ninau mai ana. O oe no anei ia e ke Kumu? Pane aku la nae au, Auwe! e ke Kapena, eia la kakou i hea i keia manawa? I mai la o Kapena Nimo. Eia kakou malalo o ka lepo i keia manawa. I aku la hoi au, Eia no hoi ka Nantilo ke lana nei. Pane hou mai o Kapena Nimo, Ka i no hoi he mea mau no ia no ka Nautilo. Noonoo iho la nae au, a no ka maopopo ole, ua hoao no au e ninau aku, Maopopo ole ia'u kau mea e olelo mai nei. I mai la nae kela, Ina pela, e kali iki iho oe a a ae ke kukui, alaila, ike pono oe i ka'u mea e olelo nei.
Ku malie iho la au me ke kali ana, a oia mau no o ka pouii, aohe ike ia aku o ia la, a o ka leo wale no ka lohe ia aku. Aia nae i ko'u alawa ana ae iluna, ike aku la au i ka uwiki iki mai o ka malamalama aweawea. Iloko o keia wa, ho-a ia ae la ke kukui, a pee aku la na mea pouli a pau ; aka, no ka holioho nae o ko'u mau maka, ua oe hou iho la au a liuliu iki, owaka hou ae la ko'u mau maka, aia ka ka Nautilo ke lana nei ma kahi kokoke i kekahi mauna, me he uapo la ke ano. A o ka moanawai e kokua ana ia mauna, he moanawai i hoopuniia e ka poai paia paa, nona ke anawaena he elua mile, a he eono mile ke anapuni. A ma kekahi aoao o ua pohai nei, he 600 iwilei ke kiekie ; a aia hoi maluna pono o ua mauna nei, he puka poepoe, nolaila, i holo mai ai ka malamalama aweawea a'u i ike ai ; a o ke kumu o ia malamalama ana, o ke awakea no ia.
Ninau hou aku la nae au ia Kapena Nimo, Eia kakou i hea? I mai la kela. Eia kakou iloko o ka puuwai o ka lua pele i hoopihaia kona waena konu e ke kai, mahope iho o kekahi olai ikaika ana o ka honua. I ko wa nae e hiamoe ana, oia ka manawa i komo ai ka Nautilo iloko o keia moanawai papau, maloko aku o kekahi kowa, ua hoomaka aku kona hamama, he umi iwilei malalo iho o ka ilikai. O ke awa palekana keia o keia wahi, aohe e loaa i na makani ikaika. Nolaila, e kuhikuhi mai hoi oe ia'u ma na kapakai o kou mau mokupuni, i al nui e maopopo ai ka loaa ole ; i na makani ino.
Ae aku la au, me kuu i aku, He hiki loa no ia'u oiai ke ike nei au ia oe iloko o ka puuwai o ka lua pele, a owai la ka mea nana e huli mai a loaa oe ianei? Eia hoi, ua ike au he puka aia maluna pono o ka piko o ka mauna.
Pane mai la o Kapena Nimo, Ae, o kona puka ia e hoolei ai i ka pohaku, ka uwani a me ka lapalapa o ke ahi i ka wa mamua, a i keia wa hoi, he puka ia e komo mai ai ke ea a kakou e hanu nei.
Ninau hou aku la nae au, no ka mokupuni hea la keia mauna pele? Pane mai la hoi kela, No kekahi o na mokupuni e ku paapu nei ma keia kai, a ina moku hoi ea, he puuone, a ia kakou hoi ea, he ana nui. Na ka ulia i alakai ia'u a loaa ia ia'u, a lilo hoi i pono no'u.
Ninau aku la au, E Kapena Nimo e, heaha iho la ka waiwai o keia puuhonua? Aohe pilo awa i ka Nautilo.
I mai la nae kela, Aohe io no he pilo awa iaia, no ka mea, na ka uwila ia e panee i kahi i makemake ia, aka, no hea mai la ka uwila--eia no ke sodiuma mai a me ia mea e hiki ai ke hana i uwila ; a noloko mai hoi o ka lanahu ke sodiuma ; a o ka lua hi kahi i hoahuia ai a nui na lanahu, ka mea i loaa ai ka lanahu. A maluna pono o keia wahi, ua uhi paapu ia ke kai me na ululaau i kanu kele ia i ka wa kahiko, a auo, ua lilo i minerala i ku a lanahu.
A no keia mea, i aku la au, E hele hoi ha aunei ou kanaka i nei?
I ai la kela, Pela uo, no ka mea, o keia mau lua lanahu, eia no lakou malalo o ka maluhia o na ale, e like me na lua lanahu o Newcastle (Kakela Hou). A ua lako no i na kapa luu, na kipikua, a me na kopala maloko o ka Nautilo nei, a he hele wale no ka na kanaka e hana, a loaa mai ka lanahu, he lanahu ia i oi loa aku k maikai i ko na lua lanahu malalo o ka honua maloo. Penei nae e maopopo ai, i ko'u wa e ho-a ai i keia lanahu, i loaa mai ai ke sodiuma, puka no ka uwahi ma ka puka uwahi o ka mauna, a o ke okoko wale no ka'u e ike i ka aa mai, a oia no oe i ke ahi pele maoli la e aa loa ana.
I aku la au, E hele auanei na kanaka la i keia wa?
I mai la kela, Aole i keia manawa' no ka mea, e awiwi loa ana au e kaapuni i ka honua malalo o ke kai. Aka, ina he makemake kou e kaapuni i keia ana, alaila, e hele no oe i keia wa.
Ua ae aku la au i ko ke Kapena manao, aka, mamua ae nae o ke kai ana'ku o ko'u mau kapuai wawae, hoomaikai mua aku la au i ua Kapena la, a hele aku la au e nana i kuu mau hoa, a e koi aku hoi ia laua e hele makou, me ko'u hai ole aku ia laua i kahi o makou e ku nei. Ia laua nae i pii ae ai a luna o ka oneki, a kahaha koke iho la no o Kosila i kona ike ana i keia wahi, me ka i ana iho, He mea kupanaha, malalo hoi o na ale ka hoomaka ana e hiamoe, a eia ka hoi ka puoho ana malalo o ka mauna. A o ka Nede Lana mea noonoo nui hoi, o ka loaa o na puka mu ka aoao, i wahi e holo ai. Mahope iho o ka pau ana o ka ainakakahiaka, a ma ka hora 10 paha, o ko makou hele no ia.
I ae la nae o Kosila, Kau hou no kakou i ka aina maloo. Pane mai la nae o Nede Lana, Ma ko'u manao, aole keia he aina maloo, a eia no hoi, aole kakou mawaho ona, aka, eia kakou malalo nei ona.
Aia mawaena konu o na, paia paa o ka mauna a me na wai o ka moanawai. he puu one nui, he elima haneri kapuai ka palahalaha o kona wahi palahalaha loa. Ma keia lepo, ua hiki oluolu i ka manao o kekahi ma ka hele kaapuni ana i ka moanawai. Aka, ma ke kumu o kahi kiekie loa, he aa ia wahi, ua awili pu ia me ka lepo ; a oia aa, he aa na ka pele, ua hele a ku ke ahua. A o na mea iloko o keia wahi aa, he pohaku aniani, oia hoi ka (quoartz) ua hele ia a hinuhinu i ka ike aku, ma ke kokua ana o na ipukukui uwila o makou. O na one opuupuu hoi ke pa aku i na wawae o makou, puehu aa la iluna me ka owaka me he huna ahi la.
I ko makou hele kaapuni ana nae, he paa wale no na wahi a pau o keia mauna, a kuhikuhi aku la au i kuu mau hoa, me kuu olelo aku, E noonoo olua, pehea la keia lua i kona wa e a ana, a kiola aku i ka pohaku enaena, aole anei i like ia me kekahi umu hooheehee hao?
I mai nae o Kosila, E hiki no ia'u ke noonoo a hai aku ia oe. Aka, e ke Kumu, ua hiki paha ia oe ke hahai e mai i ke kumu i pau ai ka a ana o kekahi mau lua pele nui a lilo oi ma kahi e e a ai.
I aku la au, Eia ke kumu i pau ai ka a ana o keia lua pele a me kekahi mau lua e aku, o kekahi olai ikaika loa ana malalo o ke kai, ke kumu i wahiia ai ka pohaku, a komo ke kai iloko lilo, a pio ke ahi, a no ia mea i komo ai ka Nautilo iloko nei o keia mauna, a lilo iho la ia mau lua i ana lai-ku.
Pane mai hoi o Nede Lana, E ke Kumu, ke mahalo nei au i kau mau wehewehe ana, aka, eia wale no ka mea apiki, o ka hala loa ole o keia kowa a puka mawaho o ka ilikai, e loaa ki la ia kakou he pomaikai.
I ami la hoi o Kosila, Pehea no hoi e komo ai ka Nautilo iloko nei, ke ole hoi he kowa malalo e like me keia?
Aole au i pane aku no ka ia la ninau, aka, hoomau aku la no makou i ka pii malie ana, ma ka hapa o ka piiku o ka pii ana. A hiki makou ma kahi nana a me ka ololi loa o ka pii ana, hooki iho la makou i ka pii ana, alaila, hele kaapuni ae la makou ma ia wahi ae, a hiki ana makou ma ke kumu o kekahi kumu laau nui, hooho ae la o Nede Lana. He punana meli la!
I nana io aku no hoi ko'u hana, he punana meli io no. O ko Nede Lana kii aku la no ia i ke ahi a puhi ae la, a o ka pau aku la no ia o ka nalo i ka lele, a koe iho la ka meli, a o ko ia la ohi mai la no ia, he mau paona ka nui, a ho-o iho la iloko o ka eke kapolena.
Hoomau aku la no makou i ka hele kaapuni ana i ua lua nei ma ka aoao o ka pali. O ke kukui wale no ka malamalama o na wahi a pau o ua moanawai la, aohe aleale a owe hoi, oia laiku wale iho la no, a nolaila, aohe oni o ka Nautilo. A ia hoomaka hou ana aku hoi o makou e hele, ike iho la au, aohe o na nalo meli wale no na holoholona o keia lua pele, aka, he mau mauu no kekahi e lele ana ma o a maanei.
A e like no hoi me ko Nede Lana ano mau, ke hanina ike aku no i kahi mea hihiu, o ka hele ino iho la no ia, aia no ka palena he loaa, alaila, oluolu iho la ko ia la manao. Eia nae ka mea hilu, ua haalele makou i na pu a makou, a o ko ia la hopu koke iho la no nae ia i ka pohaku, e ia hiu ana aku no, pa no kekahi manu, a haule iho la ; a hopu iho la no i ka pohaku, a ia nou ana aku no, halahu loa aku la ia pohaku ; lalau hou iho la no ia i ka pohaku, a ia iliki ana aku no oia pololei no a pa ana ka manu, ahaule iho la, komo no iloko o ka eke, a o ko makou huli hoi aku la no ia a hiki i kahi a makou i pii mai ai. He ekolu hapaha hora paha ka loihi o ko makou hele ana.
Ia makou nae i hiki aku ai iluna o ka Nautilo, o ko pau ana ae no hoi ia o ka hooili sodiuma ana a na luina o luna o ka moku o makou.
A makaukau ka Nautilo no ka holo, aka, koe nae ka hoolale ana ae o ke Kapena, no ka holo ana. Nalu wale iho la no hoi au iloko o'u, E waiho ana no paha auanei a po hoopuka, a i ole, aia paha i ka la apopo.
Noho iho la no makou a po ia la, a i kekahi la ae, hoopuka ia aku la ka Nautilo mai loko aku o ua awa lai-ku nei, me ka emi ana he mau iwilei malalo o na ale o ka Moana Atelanika.
(Aole i pau.)
------
Nu Hou o na Aina E.
[KOENA MAI KELA PULE MA.]
Bukaresa, Iune 29.---Ke hoikeia mai nei, o na puali koa Rukini keia ma Hirasova, ke hele la i Sihstiria, he kulakauhale Tureke lako i na papu ma ka aoao Tureke o ke Denube, a me he mea la, aia paha lakou ma kahi he 40 kilometere ahiki aku i ua kulanakauhale la.
Ke houluulu nei na Tureke ia lakou iho maloko o na pau nui, kahi a lakou e upu la, e lele kaua ia aku ana.
Ua maopopo loa i keia manawa, o kahi akaka loa a na Rukini e a-e hou aku ai maluna o ke Denube ma ke komohana aku o Giugevo, aia ma Peteroceni a me Parapana, malaila aku o Siminiza. Malaila e aoloolo nui ia aku ai ka nui o na puali koa maluna o na kao a me ua waapa ahiki i ka wa e loaa ai he kulana no na Rukini ma ka hema o ke Denube. I hana ia penei i mea e uuku mai ai ka poino o na Rukini, no ka mea, e hookawalawalaia ana ke aolo ana a na waapa ma ke ano kaua ki hakahaka la, i mea e nui ole ai ka poino mai na poka mai a ka enemi. Ua a-e pu ae no hoi kekahi mau lalani koa ma Turunu--Maragareili, a na hui aku lakou me na Puali o ke Duke Nui Nikolosa ma Sistova.
Ua hoouna pupuahulu aku nei na Puuku lako kaua o Rukini ma ka waea olelo i ko aupuni, e hoouna wikiwiki mai i na lakou ai no ka paali, me ka hoike po aku, ua nele loa ka aina ma kela aoao mai o ka muliliwai i na lako ai, me ka hoopohopo pu me he mea la, e wi ana ma Bulagaria.
Lodana, Iune 29.--O ka moolelo malalo ino mai ka ike kumaka mai no ia a kekahi mea kakau nupepa, no ko na Rukini a-e ana ma kela aoao o ke Denube:
I ka uhi ana mai a ka poeieele, hoomaka iho la o Generala Diragomirofa o na.