Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 23, 9 Iune 1877 — Ka Hoike a na Komisina Roiala o ke Aupuni. [ARTICLE]

Ka Hoike a na Komisina Roiala o ke Aupuni.

0 kekahi mau laau waiwai i hoomaopopo ia e ke Komisina, oia ka neneleau (sumacli.) Ke ulu nahele nei keia laau, a ua oleloia, o keia maoli no kekahi waiwai e kalepa ia nei ma ka hooluu ana i na ili maikai loa ; a ina, e ptwt i ka hoomakaukau kupono ia no ka hooluu ana, o kona kumukuai ma Kaleponi, he $150 no ke tona hookahi. 0 ka manao o ke Komisina, o ke koi aku i ke aupuni, e hoomakaukau i ua nenelea u nei, a hoouna aku i na aiiia e, i mea e ike pono ia ai kona ano a me kona waiwai io inaoli. Ke lawe ia mai nei keia mea e pono ai ka hooluu ana, mai ke aupuni mamao loa mai o Sikili ; a ina he maopopo loa io mai kona w r aiwai, he hiki i na ululaau neneleau o Hamakua, 0 Hilo, a me kau mau wahi e ae ke hoolako piha aku i na mea a pau e makemake ia ana o ia ano, no ke kapakai komoliana akau o Amerika Huipuia. Malia he nui a he lehulehu e ae no na mea iilu waiwai e manaoia ae di, ina, e noho mai ana kahi poe kanaka i ike i ka noonoo a me ka hoomakalii ana 1 na mea e pono ai keia mau apana. Na ke kulana o ko kakou mokupuni, e pili ana i ke Kapakai Komohana Akau o Ameiika, e hooia mai, e lilo mau anei kakou i wahi ano nui, nana e lianai aku ia mau wahi i ke ko, raiki, kope, a pela aku. He kumu keia e hookanalua ole ai i ka poe mea dala e lawe mai ia nei e hoopukapuka ai ; a he kono ana mai no hoi ia i ke Aupuni, e komo aku me ka wiwo a me ke kanalua ole, ma na kumu a pau e hiki ai ke hoeueu ia na waiwai ulu o ko kakou aina, a e paulele me ke kanalua ole i ka pii ana mai j me ka mahuahua nui o na auhau wai-! wai, i mea e uku ai i na lilo no keia i mau hana hou o ka hoeueu ana i na miwai nlu a kuloko hoi o ke Aupuni. : O na apaua o Hilo me Hamakua, ua i hiki kupono ke malama, mai ke 30,000 j a i ke 40,000 kanaka, a he manaoio ko Komisina, o na lilo o ka lawa ana mai i na iima hana, a me ke konohia ana aku i ka hoolehulehu ana i keia mau apaaa mamuli o na hana hou i manaoia,—e hoihoiia mai no ia mau lilo a pau i ke Aupuni, mamnli o ka ulu mahuahua ana mai 6 na waiwai auhau kuloko o ia mau apana. | He mea kupono loa ke hanaia a mai- 1 kai pono na alanui a me na alakaka o i ka apana o Hilo. na alanui i keia' wa, aohe malama pono ia. Apakā o Ptr»A. j Ua uhi paapu loa ia keia apana e ke a a me ka pahoehoe, a aohe he man lawelawe oihana mahiai nui &na, koe wale no o ka han&i holoholona ka mea e haua nui ia la. AJta nae, i ka nana ana aku i na kane, na wahine, a me na

i keiki, a me ko lakou wahi uoho, ua | maeinae, a ano oluolu pono k?i noho I ana. Oke kope, ka niu, a pela aku na l mea kanu a kolaila poe. Ua ulu hewa- | hewa ka niu iluna o ka pahoehoe, a ! iwaeua o na mawae poh&ku ; a aia a hi--1 ki mai ka manawa e manao nui ia ai ke ; coptcih (aiia niu) e lilo ana ka niu i waiwai ano nui e hoouna ia aku ai i na ai,na e. Aia ma Kula, e kokoke ana i I kahi o Eldart, he wahi maikai loa e pae ai ka waapa, a e hooili ai ka ukana. Oka maa pilikia wale no i keia manawa, o ka hookomo ana aku, a iua e pau i ka hoopahupahu a me ka palepale ia ae oke aa, alaila, ua kupono loa no ke komo an i o ka waapa ; a malaio mai paha o ka $250 na lilo ke hanaia. olelo pu ia mai no hoi ke Komisina, o ke awa kahi e ku ai ka moku, he maikai, a ina e loaa ka niouo, ua lawa iho la ia wahi me ia uwa i minaoia ua kupono no ia apana. He mea pono ke hana hou ia na alanui e holo ana, a hiki i kahakai i kahi o ke awa. 0 ke ano nui o na alanui ma keia apana, hemaikai. Apana o Kau. O ke ano o na aina mai ka luapele o Kilauea a hiki i Kapapala he kupono no ka hanai holoholona, a aia no hoi ia mau aina ma ka lioolimaliina a me ke kuai ma ka lima o ka Hui Hawaii Mahi Aina, o ka hapanui nae he inau aina hoolimalima ; mawaena aku o Kapapala a me Punaluu he mau apana aina nunui kekahi kupono i ke kauu ko e waiho nei ma ka lima oua Hui la. E kokoke ana i keia mau aina kekalii mau aina e aku no na kanaka a me kekahi poe e ae, he inomona loa, a ua manao ia he mau aina e hoohua nui ana ina e malii in ana. Ua manao ia he kupono e hana ke aupuni i kekahi alanui ina Punaluu ake a>va pae. Ua hai ia mai ke Komisina e manao ana ka Hiii e kukulu i kekahi wiliko nui ma ke ano kanu mahele, ame he la e pomaikai ana no ka poe nona ka wili ame ka poe mahi. He mea maopopo, ona liookele oluolu ana a ka Hui ka mea nana e hooulu i kekahi ohana kanaka waiwai ma ia wahi a e hoohamama ai i ke alanui e lawa ai ka poe e hiki mai ana io kakou nei ika hana. No nā pono ame na pomaikai e loaa ana ika Hui kono aku ia lakou e malama ina ululaau, a ma ia hana, o ke aupuni no kekahi mea kupono e kokua. oke kumu nui e lolohi ai ka holomiia o keia apana oia ka nele i na paahana, oiai he apana oi aku o ka momona o ka aina mamua o kekahi mau apana 0 ae, ma kona ano maoli iho. Ina e hoopahupahu ia kekahi wahi no na waapa e komo mai ai, alatla, ua hiki kupono no ke hoolilo ia o Honuapo i awa pae. Oka aina he maikai no na mea kanu. Aia mauka a e holo pu ala me ke alanui kahi o na inala o ka wili ko o Naalehu a me Waiohinu, e moe kamoe ana a hiki i ka 1600 kapuai | ke kiekie ; mauka iho oia mau mala j waiho kamoe hou aku la kekahi apana | aina niaikai, he 5000 eka ka nui, e holo | aua iuka a hiki aku i ka 2*200 kāpuaike j kiekie —he momona loa keia aina, ahe 1 lawa pono no hoi no na hana lima. Ma kekahi halawai ma Waiohinu ua hoopii ia mai no ka hana ino ia o ka wai, ano ka ikeia o keia pOikia ika nele i ka wai inaikai a me ke kupono e : hoomaha ia, ua manao ke Komiaina i | mea e maluhiā ai ka wai mai na hana { ino a mauna waie, he mea kupono e ; kukulu ia kekahi pa ma na aoao o ke kahawai, a ma kekahi walū he 100 kapuai ke kiekie, e hookio ia ka wai zna kekahi kio wai e kukulu ia ma keia hope aku a e hoomoe ia na paipu wai no ka pono oke kauhale e like me ko Honoinlu nei« He maikai ke awa pae o Kaahialu a he kupono e hana ia i wahi hoopaa no j na moku a i mouo kekahi. I Aia mawaena o Kahuku ame Waio- : hinu kekahi mau apana aina kupono no ! ke kanu ko ina e hoolako ia ana ka wai jno na wili. He 1000 eka aoi aku ka

nui o ka aiu;\ e kupono ana i ka maiii ko ia ke liiki ia mea. j Me na lako kupono ua iko ia ka mai- ! kai a oluohi o ka h&nai holoiiolona ana 'ma Kahuku. He hoike aua ika hiki o ka lianai holoholona me ka olaolu. ! Ma ke auo oke alanui e holo &na i Kona ua hoike ia ma ia han» ka mahalo • iio ka hooko pono a me ka makaala o ka Luna Alanui, a he mea kupono no hoi ;ka hoomau ia ana aku oke ulanui. Ua 1 hana ia he alanui maikai maluna o ka . pahoehoe a me ke a ; ua lawe ia aku ka >: lepo a ua kanu ia ka mauu manienie ma | ke ala i mea e paa ai, me na haawina ; maikai. Ona alamii maikai ka mea {nana e kauo i ka poe makemake e hooI kuonoono iluna o ka aina, a he mea ku- | pono e kiai makaala ia na a na Luna Aupuni. Mohelihemau milo o keia apana he kupono wale no no ke kanu kofe a me ka awa, a makai o ka ulu nahele no ka hanai kao hoi, pola wale a hiki aku i Koua. { Apana o Koxa. i Ua hele pu o Kinuwe (Mr. Grflfenwell) me ke Komisina ma na aina ma ka aoao o ka mauna maluna aku o Kaawaloa, a hiki i ka 1600 kapuai ke kiekie loaa aku kekahi aina kanioe kuj>ono no ke kauu ko£e, he 3000 eka ka nui. Ua inanao nui ia e ike ia ke ko ana o na manaolana o ka mea nona ia wahi a ' | e piha ka aina i ka poe e hookahua ana malaila ma ke konu kofe. I He kupono ka aina amo kooao ko* ! i ia apaua uo ke kanu alani a me ke kofe, a ina e pau ana he kakani e lilo ana no keia i apana waiwai. j | O ki\ uwapo o Kaawaloa ua pau ika ! | heloloi i keia manawa no ka malama ole , ia, a lie kupono loa e hana hou ia. | O na alanui o keia apana ua oki loa i keia manawa, a oia kekahi hana kupo- ; no e hana ia. | Oiai he mea nui ke alanui no ka lioo- i ulu ana i na pomaikai o kela a me keia apana, ke hoike aku nei ko oukou Ko- ; misina imua o ke aupuni i ka hopena w<uwai ole o ka hoohana ia ana o ka : auhau alanui ma ka hana ana ma na alanui. Ua ike n* Luna Alanui aole he loaa mai o ka hana kupono mai ka poe e hana i ko lakou anhau ma ke ala. : Nolaila ke kono aku nei makou he kupono e ohi ia na auhau alanui a pau, ma ka uku dala, a e hoolilo ia ma ka hoolimalima ana aku i ka poe kupono i ka hana alanui, malalo ona Luna Ala- . nui i akamai i ka hana alanui. ! Ke hoike aku nei no hoi ke Komisi- ; na he kupono loa e makaia ia ke kuku- | lu ia ana o na mouo ma na wahi a pau o keia pae aina, a i na wahi a pau i pakolu ia ka loihi o ke kaulahao mamua o ka hohonu o ka wai, a iloko o kela a me keia ekolu mahina, e nana ia a e p«na hou ia, a e hiu ia hoi iiuna i ike ia ai ka hihia oie oke kauiahao. Ake kono aku nei no hoi e kukulu ia na mouo kia-laau ma kahi he 8 anana ka hoho- ; nu, a o na mouo hao ma kahi oi akn o ; ka hohonu oka wai. He nui na pomaikai e loaa ana ma ke akahele ana. Aole ko oukou Komiaina i hoao e S houluulu i ka nui o na aina kupono ma kela me keia apaaa, oiai he pono koho wale aku no no ka nelei na ana ainapololei. Pela no hoi aole makou i houlu- • ulu i ka lilo no na hana ana e noi ia ma keia hoike, oiai ua manao makou na , ka liuna Hana o ke aupuni e houluulu ; anakekahi poe eae pahaiike iake j kupono. I (Ua kau aku ke Komisina malona o : ka moka "Faatome > * ma Kailua ika la ! 20 o Maraki, no Maui.) Ma keia wahi, ! ke hoike aka nei makou iko makou | j mau manao mahalo a hoomaikai i ke KomiaiHa Kanikela Kenela o ka Moi- j j wahine Beritaaia; ai na Kapena Long ! I me Maquay, a me na luna o ka moku kaua Beritania' Tantome," no ka lakou | mau hana lokomaikai oluolu he lehu- - lehu wale. H. A. P. Caut£&. i Jxo. 31. Kapena. i JAMCS MaK££.