Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 50, 9 Kekemapa 1876 — Na Kanawai o 1876. [ARTICLE]

Na Kanawai o 1876.

| aaa ra !aaorj i ka pnlap ila kii ma o ka hoo j hiki o ka Makai nana i lawe, alaila he mu- | na k«> ka A f »a e kena aku e m »i, a I e hoopai ia Ukou no ka hoowahawahi. j Panku 4. E hiki no i ka Loio Kuhioa a o ka Makai N'ui piha o keU a m* knn ; Apaua Hooko'okolo. e noi ako i kekahi \ Luoakanawai o kekahi Aha Kakau m* ke Keen a e kii ia n» hoike i kupnno uo kekahi hoopii K«r'ii(u« i a e ho imakiiukauU ana paha, e h*awi i p*lipala huopia e heie ae a e hoike m i ka h.io* koUkoio ana o ua hoopii 1«, a i ole ia e noopaa ia Ukou ma ka h*!e paahao a hiki aku ia inanawa, a ua ku no i ke kanawii, ua ka Lnuafcana*ai i noi ia peU e hoopuka i k i p*Up*U kena e like me la. ! Paukn 5 AoU no e Koi ia kt?kahi e hule ae i hoike 1111 kesahi inhii k»vih iloko o kekahi Aha Kaxau, ke ole i hanwi ujj<i ia ua lilo o kona hele a'ia nku a me ka hoi ana uiui, i ka wa i hoike la ka paUpaU kii ia la. Pauku 6 Ma ns hihia kaiMima, aoie no e ioan kekahi uku i ua hoiKe o kela a me keia aoao. Pauku 7 E ku no i ke kanawai na kekahi Aha Kakau a o kekahi Luunkanawai paiia o ia Aha ina kekahi hihia ahoopii pih i e w.iiho aua iloko o ka Aha m-imuli o ke noi o kekahi o na aoao o ia hihia a hoopii p'ihi, e kena aku i Ahi Kom aina no ka uimoin'iu ana i na hoiKe e uono ana ma kekahi mna e, a m» kekahi apana hookolokolo e, aole nae o ka apuna kahi e noho aoaiaAhi, mainuii o ka h >ohinimi na ninau i kakauin, a ouo e ae paha ; a maloko o ia olelo a iloko piha o ka olelo heua ma ia hope nku, e hai aku i na ole'o kuhikuhi a pau e pili ana i ka manaw i, kaiu, a iiiu ko ano o la uiuaniuau ana, a me □ t mea a pau e pili ana ia baua, e iike me ka mea i ike ia, ua pouo a poioiei, a e luki uo i keia mu keia mea i hookohu ia, e Uwe i na ike o un hoike mamuli o ka olelo kauoh.i, a pilapiU hookohu poha i hana ia * hoopuka ia paha mamuii o na olelo o keia Kanawai a ma keia ua hooinana ia a ua kauohaia oia e Uwe ia mau hoike. Pauku 8 Ua hiki no i kekahi mea a <nau me* paha i hai ia ko lakou mau iuoa iloko o ka olelo kena i hai moa ia, do ka Lwe ana i kekahi olelo hoike i kauohaia ma ia olelo keua, a ma keia na koi ia Ukou e ham (ina i makemake ia) i palapaU i ka Aha kahi o ka hoopii e haua ia aua e pili ana i ua hoike U, a me ke ano, aokn heie ole inai piha o kekahi hoike a mea e ae paha i pih; ae hiki uo i k i Aha K'ekie, uana i hoopuka i ka pal>p<*U keoa e h»o kumu i na hoopii a e hoopuka i ka paUpi* la kauoha a mao kauoha paha, mainuli oia hoike ana mai, e like me ka mea i ku i ke kauiike, a e like hoi me ka mea e hiki ai i ua Aha U ma na hihia hoowahawaha e se. Pauku 9 O na koina no keia a me keiu noi «oa i ka olelo hooholo a kauoha paha 00 ka n'eniele aua i ua hoike «uamuii o ke komisma uiaUio o keia Kauawai, a me na koiua oo ka oielo hooholo a kauoha p»ha a ine ua hana ana maiaila, he koina no la iio* ko o la hihia, ke oie nae i kaooha ia ma kekahiano e ae e ka Luuakanawai nana i hoopuka i» olelo hooholo a kauoha pah* , a e ka Luoakauawn pana e hoolohe aoa ia hookolokolo a nieniele paha, a o ka Aba paha uaoa e hookolokolo ana ia hihia. Pauko 10. Ina manawa a pau, ina oa nieoiele ia kekahi hoike mamuli o keia kanawai, imua o kekahi Luuakauawai o ke« kt,hi Aha Kakau a imaa paha o ke Kakauolelo paha o ia Aha, a imua pah* o kekahi niea • mau inea e ae pahi e like me ka mea 1 oleio mua ia, o ka olelo hoike i k&kau paUpala ia e oa mea la e hoihoi ako, a e w*iho ia t a malamaia iloko o ke keeoa o ke Kakauolelo o ka Aha oaoa i hoopuka la paiapaU, • e hiki oo ke luoopoka ia oa kope o ia oleio hoike t oo keia me keia aoao. Paoku 11 Aote no e hiki ke helohelo ia kekihi palapah hoike i haoaia mamoli 0 keia kanawai, ke ole e ae mua ia eki aoao koe oia ia hihia, koe nae ka maoawa 1 ike maopopo ia e ka Aha a mea e ae paha i kuleaua e hoolohe a e ninau, o ka me* e oīoauii ana oia k« mea aooa ka aoao koe ( a i oie ia • ooho aaa oia mawaho o ka uau oia Aht, • e ooho aoa paha iloko o kekahi aha hookolokolo eae, it ole ia oa m*ke paha t a hiki oie paha ke hele mai maeooli o ka o»i, » hemahema e ae pahi, a iua i loaa kekahi o keia mau komo, %laīU, o na oleio hoike i kakaaia e hooiaio i» •

HE KANAWAI E hoohui a e hoololi ai i ke Kaoawai no oa rae»i Hoike. E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo oko Hawaii Pae Aioa i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kaoawai o ke Aupuui : Pauku I. Na ke Kakauolelo o kela a me keia Aha Kakau t e hoopuka ae, oa ka Loio Kuhina a i ole ia oa ka Makai Kiekie a i kekahi M*k»i Noi a Hope Makai Nui paha, a oo kela ame keia aoao iloko o kekahi hihia K"viU a Karaima paha e waiho ana iuioa o ia Aha, a i ole ia no ka Loio oia poe, i maii palapala kii hoike i pai hakahakaia i mea e hookomo la'i oa iooa o oa hoike mahope o ka hoopoka aoa ae o ia mau palapala kii. Paoku % E kakao inoa ia «a mau Palapaia Rii e ke K«kaoolrto, a o kona hope piha. a e paHa ae ke stla oka Aha, a he maoa ko ia palapala m-ilooa oka Makai Kiakia a ne kon* poe hope, a me ka poe a paa i kil naaoUia. Paoke 3. I«a aole i ho»e mai ka poe hoike i kii ia, aoa hooiaioia ao ka hoike

n> a poe e >«e pahi n«na i Uwe. e liiki nu ke hoolilo koke i» i oleio hoike aie ka hooin'o ole « *e kakao iuoa «oa, koe □ue ua kuma uui e koe n ke ulu mii. Pauku 12. ka hookolokolo an» o kekahi hihii», a u kekabi mnau p>ha i ulu mai'oko ae n kek»hi hihia a haua p»ha e waiho «ua imna o keknhi Aha, a iuina paha o kekahi mea iaia ka maoa ma ke knnawai, a uiHinuli pahn oka ae ana mai o na.aoao a i elua e hooiohe, e Uwe, a e uio;iu in» hoi<e o keU a uie keia e uoho iu«i ana, he iuea paha i knpuno malaio o kei* kanawai e kti hoike, e htki no Ro kahea ia oia, a'e kau<>huia e h»i m.»i i kon<* ike, a e haawi <nai p.ih'» i kekahi palupaU a lua mahope 0 ia knhea aim, a kauohi aua, aole e hele m-ii ua mea lu, a h»i n»«i i kona ike, a e nuike mai i ka palapiU (aia hoi ua hiki U U) ulailii, e pili ii ia na hoopai e hke me ki mea i hiiawi maoli ia ka paUpala kii e hole iiiai e hoike, a palapaU kena pahi, » p-jl.ip.ila mana e ae o ka Alia, a me he mea U h<>i ua loaa ia ia kona uku inile, a mekn uku no kouii mau liio, ame ka poho oka inani wa. Pauku 13 Uii hiki no i kela ame keia aoio iloko o kekahi nihia a hoopii paha, e waiho ana iloko o kekahi Aha Kakau e noi aku i kela aouo tn>* ka e ae inai i kekiihi » palap.ila paha, koe i ua iii'Oawa ku i kri w.i; a e kakauia keia pauoi a paUpaU oue paha lūike auo 1 hii ia ma ka papa helu aiua iloko o keia Kaaawui a ini la ano like piha, alailo, e kau ia ke koina no kn hooiaio ana ia mea, a p«ha muluna o ka aoao i hana olc>, a haua ole ia p>ih:i me ka naoa ole i ka ;iono i hookoia, ke oie nae ma ia hookolokolo un:i, e hoike inai Uw kumu pono no la hoole ana, aole no hoi e *e ia na koiu;t no ka hooiaio aua i ua paUpala, ke oie i ooi mua in, koe nae ka mauawa e manao ani ka Lunakanawai a Aln piha mti.i i hookolokolo ia hihia, he mea ia e hoeini ai i na lilo.

Pauku 19. K ke kop« o ua p<Up*U ktuoh* U m« ka halo noho o k« oi«s e k*och* ia'o% h® iwakalu;tku<na(n»ba hora *e o ka manaw» i oieioi* e hoolobe . ia'i ka oielo o ka hoike, • e h%nwi hou i : hookahi U okoa (rae k* heiu ule i ka U S t- | bati} i»o keU me kei* iwakAlun kumaoiaii ! m* mile ī hele mu ai kn aoai koe, ioa oao | he iwakalua kumainnlim» imle ke k«awdle o koo* w»hi nobo, m»i kahi e hooiohe ia'o* ka olelo o k» hoike. Pauku 20. K hoohikiia ka hoike, a e ae maoli mai paha e hai mai i ka oiaio, a o ka oiaio a puu lo», a o ka oiaio wale* o, e I pili aua i k.i hihu aoa e hoik«) ai, alaila e j oioauia a ka Lunakaa;«wai Apana, Luoa* | kiiUAWai Kaupuni a Kakauolelo p»h* i olelo mua i-i, a e kela a ms keia aoao pahl iloko | o kn hihia, a e kakau p*Up«U la kana muu j olelo. A o na niele i ua hoike uei, e kakau I paUpaU la p*b*, * e inuiu wahi wale do paha Paoku 31. E kakauia na oielo o ka boike o ka luua naua e huolohe ia y a i ole la, e kekahi moa i kohoiu e u, e kaknu iinua 0 ke alo, a mamuli o ke kuhikuhi o ia luna; e paa U nniu oielo i ke kakauia, aUiU e iieluhelu pololeia iuuua o ka hoike, a nana no paha e lieluhelu, a e kakau inoa ia e ia. Pauku 22. Na ka LunaN*uao hoolohe 1 ua (lelo hoike U, e pakui pu me ke kopo i i paUpaU e hoike ana uo ka inanaw<t a me ke auu i kakauia ai, a me ka iooa o ka aouo i noi i ua men la, a me ka hihia i pili, a c hoike ana hoi no ka biki m.ii, a me ka ole o ka aoao kue, a ioa aolo i hiki mai, e hai ana no ka p»UpnU kauoha iaa he p tlapaU kauoh< i waiho aku iaia, Pauku 2*3 Ni ka Luna Nant i Uwe I Itn liikikA. i» hiuwi nlt«i iu tmi«a « •»- Atn, ka poe knokoa, a poe ku i ka wa paha, nooa ka hookulokoio o ia hihia, a i 010 ia, e wahi ia, a e s-U ia, a e kokauia mawaho ka inoa o ia Aha f a poe paha, a e waihoi i peia me ka eiia a lnki i ka wa i kenaia e wehe, mamuli o ke kauoha a kekahi o na Luoakanawai o iit Aha, aoka poe kuokoa, a ku i ka wa paha. Pauku 24. 0 na kuiuu kue a pau no ko kupono ole a no ka pono o!e pahi o kekahi oiele ia la a me kaua ole'o pane, e hiki no ke hoopuka ia ia muu manao kue, i ka wa i Uwe ia mni ai ka olelo hoike i kakauia, me be mea la, ua noho kino mai ka hoike iloko o la hookolokolo ana, a he mana uo ko ka aha e kauoha e kapae ta ua olelo o ka hoike, ke manao it he pono ; aka hoi ma i Uwe ia na oielo o kekahi hoike rnamuii o na niele i kakan paiapiU ia, aloila, e Uoopuka e la na manao kue i kekahiolelo nieie, mamua ae o ka pane ana o ka hoike, a iua aole i haalele ia uielo, alaila, e kakan ia na kumu kue i hoopuka ia; a ina nae e haaiele ia ka oiele, aUila, aoho e manao ia

Pauku 14 oka palapala hoohiki oka loio a lupe paha ma i» liihia, «o ke kakauoleio paha uo ke kakau iuoi ona ma kekahi palapaU ae i hauaia mamuli o ka palapala uoi i hai tnua ia a i hoopili pu ia me ua olelo hootiiki U, e manao ia i na manawa a piu ua lawa uo ka hooiiio ana no ia Uwe an» msi ; ao ka palapaU hoohiki o ka loio a hope pahi ma la hihia a o kona kakauolelo paha, no ka haawi ana aku o kekahi palapaU aoi e lawo mai i kekahi mea, oiai hoi oa hii mui ia e ooi ia ana pela, ao k« mannwi i haawi ia*i peU, a e noopii pu ia me ka kope oia palapaU noi e haawi mA', aUiU, he inea ia e hooiaio ai no ka haawi io ia ana oia paUpala aoi a <ue ka manuwa i haawi ia ai.

Pauku 15 Ma k« hookolokolo aoa ioa hihia kivila iloko o ke;a Aupuni lua ua makemake i& ka oielo a kekahi hoike e no* ho ana ma ka inokupuui e, aole ma ka u>ckupuui kahi e kukulu ia ana ka aha, a e hoomakaukau ana paiia ua hoike la e holo aku mai keia Aupuni aku me ka hoi ole mai, oiai i pau oie ia hookolokolo aua, a ua mai, a nawaiiwnii ; a ua elemakule paha, a no ia mea, ua mauao ia ua hiki ole ia ia ke hele mat ika hookolokolo, aUiia e hiki oo ke Uwe ia kana oleio i hoohiki ia ma ke ano i hai ia mahope ae nei. E like nae ine ka makemake o ka hoike, aole hoi wa o oa kom aina e like nae ka me» i hai moa la Pauku 16. I keta ama keia manawa mahope oka hooenaka aoa i k« hoopii ma ka hoopoka aoa ioa palapala keua a nuhope paha o ka haawi aoa o ka hihia iloko o ka hma o ka poe kookoa a poe ku i ka wa paha e hoohoio ai, e hiki no i keia aoao a me keia aoao iloko o ia hihia e noi aku i keka* hi Loaakanawai Apaoa, Luoakaoawai Kaapooi a kakauolelo paha o kekahi Aha Kakau, a oaoa oo e hoopuka ika paiapaU kaouha na aekahi aoao, e kauoha aoa ta ia e hele mai imuao ua Luoakaoawai Apaua, Lonakaoawai Kaapuoi, a Kakauolelo paha 0 ka Aha Kakau ma ka manawa, a me kahi 1 hoakaka ia e lawe ia'i ka oieio t ka hoīke, a malaila e hoopuka ai ou ioa oieU aoa i aiaoao ai he puoo. Paoka U. E waihe ia aa palapala kaooha la i ka hope a loio paha o ka aoao koe. a e manaoia ua hke ia me he mea la oa haawi la ma ka lima o ka aea oooa ia aoao. Pauko 18. loa be mau mea eloa aoi ae ma kaHoao hoopīi, a hoopii ia paba oka hikia, aUiU t ioa e waiho ia ua paUpala kaeooa la i ka uiea huukahi o Ukou oa ia* wa ia.

na maoio kue. | Pauku 25. Iqi c haalele ka io»o boo« ! pii iloko o kekahi bihi» i kaoa hoopii, a ua hiule pah» oo kona hoopii ole, a ma ia l»o--pe oa hoowaka hoa ia kekahi hoopii oo ia kamu bibia hookahi iwaeni o m mao aoao elua, ae ko laoa mao hoj.e paho, atiila o oa olelo boike a ptu i l««reu a i waihoia mo ka Aha, e like me ke Kaoawai, e hiki uo ! ke hookomoia a e hoikeia ma ia hoopii alua 1 ana ; me be mea la ua kakaaia oo ia hoo- ! pii ana. i Pauko 26. E biki oo ke kenaia kekahi ! hoike e hele mii ma kahi i kaoohaiama ka j Mokupuni kahi ona f noho ai, a e koiia no » ko« hai mai i kaoa olelo iko, ma ke aoo like a maUlo boi ooa hoopai » hoakakaia 00 ka hele aoa mai *me ka hoike iloko o kekahi Aha e ae. Pauku 27. 1 kela ame keia manawa ina oa makemakeia e malama a e hoomao- : ia ka olelo o kekahi hoike, aa ka mea e maoao aoa pela e wa»bo ako kooa palapala 001 me ke Kakaaolelo o kekahi Aha Kakao, e hoakaka aoa i kooa kuleaea iioko. oka ; hihia i makemake e kakau iaa olelo hoike, | ineu moa a me kah» ooho o ka poe • ae i kuleaoa iloko oia mea, ame ka iooa a , mau ioo» paha o ka botke a mau hoike paha ! i maoaoia e kakolo ae ; • ooi aaa i ka Lq. oakaoawai o ia Aba, e kaooha ak« i k*ao» | ao koe e bel« mai i ka maaawa a me kahi i | oleloia ma ia palapaU kaaoha, e lawaia u olelo ooa boike i o»•« e malama ia ai. Pauku 2d Joa ua manao ka mea bou ka paUpala ooi ( • lilo aoa oia ka mea hoopii iloko o ka hihia ma ia hope ae, aiaiU • hoakaka aka oia iloko oka palapaU aoii « oa mea e kaohi aei i ka hoopii koke. | CAole ipau). y