Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 15, 8 ʻApelila 1876 — Page 2
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
MA KE KAUOHA.
Ua koho pono ia o J. Welewele, i Hoa Ekolu no ka Papa Kula Aupuni, o ka Apana o Ewa a me Waianae, mokupuni o Oahu W. JAS. KAMIKA, Luna Kula.
Honolulu, Aperila 7, 1876. 743
Ma keia e ike ia ai, i ke koho balota ana o na makua, a kahu mea keiki e hele ana i na kula aupuni ma ka olelo Hawaii, i malama ia i ka Poakahi, la 27 o Maraki i kaa hope ae nei, ua koho hou ia o Rev. Herman Koekamanu i Hoa Ekolu no ka Papa Kula Apana o Honolulu, Mokupuni o Oahu. W. JAS. KAMIKA.
Aliiolani Hale, Maraki 20, 1876. 2ts
OLELO hoolaha i na makua a Kahu mea keiki e hele ana i na Kula Aupuni, ma ka olelo Hawaii, iloko o ka Apana o Kona, Honolulu, mokupuni o Oahu.
I kulike me ke Kanawai, e malamaia ana ke Koho Balota no ke koho ana i ka Hoa Ekolu o ka Papa Kula Apana o Honolulu, ma ke Keena o ka Papa Hoonaauao, ma Aliiolani Hale, iwaena o ka hora 10 o kakahiaka me ka hora 2 o ka auwina la o ka Poakahi, la 27 o keia malama o Maraki 1876.
O na makua, a kahu paha i paa ko lakou inoa i na papa helu inoa i waihoia mai i ka Lunakula, e na kumu kula, ka poe e ae ia ana e koho. O ka poe i paa ole ko lakou inoa i na kumu kula, e hoole ia ana lakou e like me ke Kanawai. W. JAS. KAMIKA,
Luna Kula o Honolulu.
Aliiolani Hale, Mar 14, 1876. 743 2ts
Olelo Kuahaua.
O MAKOU, KALAKAUA ma ke ahonui o ke Akua Moi o ko Hawaii Pae Aina, ke hoolaha nei. I ko makou makemake a i mea hoi e kulike ai me ka hoakaka ana o ko makou Kumukanawai, e hoakoakoa ae na Hoa o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ko makou Aupuni ma ka Hale Ahaolelo, ma ko Makou Kulanakauhale o Honolulu, noa ka lawelawe ana i na hana ku i ka pono o ka lehulehu, ma ka hora Umikumamalua o ke Awakea, o ka Poaono, la Iwakaluakumamaiwa o Aperila, i ka Makahiki o ko kakou Haku. Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahikukumamaono.
Haawiia malalo o ko Makou Sila Alii, ma ko Makou Hale Aia ma ke Kulanakauhale o Honolulu i keia la Iwakaluakumamaiwa o Feberuari Makahiki Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahikukumamaono, a i ke Kolu hoi o ka Makahiki o ko makou noho Alii ana.
L. S. (Sign) KALAKAUA R.
Ke kuhina Kalaiaina,
(Sign) W. L. MOEHONUA.
Ka Nupepa Kuokoa.
— ME —
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year.
HONOLULU. APERILA 8, 1876.
" Ke Kuikahi Hawaii."
Ua ike iho makou i ka manao pepa o ka nupepa Alta o Kaleponi nona ke poo maluna ae, e hooikaika ana ma ka aoao kokua i ke Kuikahi Panailike mawaena o kakou a me ka Ripubalika o Amerika Huipuia. Mai ka hoomaka ana mai o ka hoolalaia ana o keia kuikahi a hiki i keia wa, ka hoomau ana a ia nupepa ma ka aoao kokua a hooholo i ke kuikahi. He nui na manao maikai e hiki ai ia kakou ke mahalo aku ia nupepa, a ina e loaa he wa kaawale ia makou i keia hebedoma ae, e unuhi pau aku no makou me ka hookoe ole i kekahi.
KE KOKOKE MAI NEI ka manawa e akoakoa ai ka aha mana kiekie loa o ke aupuni Hawaii, oia hoi, he ekolu Poaono i koe mai keia la aku. Aia no maloko o ko lakou lima ka mana e hooholo mua i ko kakou aupuni ma na hana e pomaikai ai, a e hooulu hoi i ka lahui ka inii a ko kakou puuwai. O ka ninau hope, ka hooulu lahui, oia no ke kumu hana nui a na kalaimanao o uluaoa mai nei. Ke kalai nei ke kahunapule ma kona awai, ka hookele nupepa ma kona kahua mana a me ka poe kalaimanao mawaho ae, no keia kumu hana paakiki. Ke olelo nei hoi makou ma keia wahi, aole no i nele loa keia lahui i ka hanau keiki — he hanau no, a eia ka hemahema, o ka ike ole i ka wa e hanau ae ai na kama hou. Ua pa no kekahi poe wahine no na kumu, ka puni lealea a me ka manaka i ka malama ana. Eia paha ko kakou hewa loa i keia wa, o ka lili loa o kakou i na keiki i hanau ia e na makua o na lahui e me ko kakou mau wahine iho. He okoa ko makou malaila. Eia ka makou, ke kanaka e imi ana e hoohanau nui mai i na keiki no Hawaii nei, e imi ana hoi i ka hookupaa ana i ke aupuni, ka pomaikai a me ka holomua o keia lahui, he Hawaii oiaio oia. Ina ia ua eleele, keokeo, ulaula a alohilohi paha, a ua loaa nae iaia na haawina maluna ae, alaila, aohe a makou kamawae ma ke ano ili — hookahi mea nui, o ke kukulu paa ia Hawaii maluna o ka heluna kanaka lehulehu, aole hui me ka heluna emi. He nui ko makou manao no keia mea, aka, e kamailio hou no makou ke loaa he wa kaawale.
MA KA PAPA hoike waiwai a ka Luna Dute nui o ke aupuni no ka hapaha mua o ka makahiki 1876, mai Ianuari 1 a hiki i Maraki 31, ua ike iho makou, ua hookomoia na waiwai kuloko o kakou maloko o ka hale dute, a penei na hoike ana : 3,824, 352 paona ko-paa, 17,013 galani malakeke, 67,721 paona laiki ihi ole ia, 460,136 paona laiki ihiia, 44,840 paona kope, 3 tona paakai, 220 pahu poi, 2,381 paona pepeiao laau, 1,702 ahui maia, 2,133 kukaa ili kao, 769 kukaa ili pipi, 85,220 paona pulu, 18, 948 paona pinati, 401 pipi ola, 2,409 galani rama. O ka waiwai io no keia mau waiwai Hawaii, ua hiki aku no ia i ka $271,910.01. O ka waiwai io hoi no keia mau waiwai Hawaii i ka hapaha mua o ka 1875, he $380,794.87. Ua oi aku na waiwai ia hapaha, a ua emi i keia hapaha o 1876. O ke kumu o keia emi ana, aole no ka palaleha o ka poe mahiai, aka no ka auaia o na ko-paa he nui wale ma Honolulu nei, e kali ana no ka holo o ke Kuikahi Panailike. Ua oleloia, aole e emi malalo o eha miliona paona ko-paa e auaia nei ma Honolulu a ma na pa mahiko. Nolaila aole keia he kumu no ko kakou aoao hana mikiala e emi ai. Ina i hoounaia keia huina helu ko-paa nui iloko o ka hapaha i pau iho nei, ina ua oi hewahewa ko keia hapaha waiwai io i ko kela makahiki i hala. E lokahi kakou ka lahui no ka imi pomaikai ana no ko kakou aina kulaiwi, aole ka hoakamai kamailio, a hoohemahema i ka hooulu ana i na waiwai mai ko kakou mau lepo waiwai nui ae.
Ke kulana o ke Kanaka i Kinohi.
Ua hana ke Akua i ke kanaka i kinohi mahope iho o ka makaukau ana o na mea a pau e pono ai ka noho ana. Hana oia i kane a i wahine ma ke ano i kulike me kona. Oia hoi he Uhane noonoo, he noho Hemolele, he hewa ole a pela aku. Hoonoho iho la ke Akua i ke kanaka i alii ai haku hoi maluna o na mea a pau ana i hana'i ; maluna o na mea a pau ma ka honua, maluna hoi o na mea a pau ma ke kai, a me na mea e lele ana ma ka lewa. Aole kekahi mea o lakou i kaawale aku mai keia haawina i ke Akua mai kinohi mai. Nolaila, ua hiki ia kakou ke hooponopono aku i ko ke kanaka kulana i kinohi ma keia mau mea i hoakaka ia.
1 He kulana kiekie a hanohano kona — O Adamu ke kanaka makamua a me kana wahine o Eva. Hoonoho aku la ke Akua ia laua ma ke kihapai o Edena e ai a e inu i na mea a pau i hoomakaukau ia na laua me ka ike ole i ka luhi a me ka inea o keia noho'na kino. Ua waiho ia mai imua o ko laua alo na mea a pau a laua e makemake ai, ua ai a lawa, ua inu hoi a kena i ka momona o na hua ono o ke kihapai Edena. Ua noho keia mau kupuna o kakou me ke kahe ole o ka hoa a me ka ike ole hoi i ka luhi o na hana, ma ka huli ana'ku i na mea e pono ai ko laua noho ana. Oiai, ua hoolako mai ke Akua i kela mea keia mea, a ua akoakoa i ko laua alo. He hopu wale no ka ka lima akau, hului ka lima hema hookomo i ka waha. Aole anei keia o ko laua kiekie a hanohano nui mai ke Akua mai ? Oia no. I ka ike ana i ko kakou kulana i keia manawa, aole loa pela. Aia wale no maloko o ka luhi, a kahe ka hou, a nui ka noonoo ma ka hooponopono ana i kela hana keia hana, alaila, meheu iki aku ke kauwahi unahi o ka pomaikai ; alaila no hoi pono ka noho ana, ola ka wahine a me na keiki. Malaila e maopopo ai, he kulana kiekie a hanohano ko ke kanaka i kinohi, ma o na kupuna la o kakou i kinohi. Aka, aole i pili keia mahope iho o ko laua haule ana iloko o ka hewa. He oiaio ua ika laua i keia haawina hookahi i loaa ia kakou. Ua luhi, ua kahe ka hou o ka lae, ua nui ka pilikia o ko laua noho ana, e like me ko kakou i keia manawa.
2 He ano Hemolele, a hewa ole kona.— I ka manawa a ke Akua i hana'i i ke kanaka, hookomo oia i ka Uhane ola iloko ona, he Uhane noonoo, he Uhane ike a me ke akamai. Oia ka haawina pokole i loaa i ke kanaka a like ole me na mea e ae a ke Akua i hana'i. I ka manawa e noho ana o Adamu a me kana wahine ma ke kihapai o Edena, he maikai a Hemolele wale no laua, he maemae ko laua noho ana ua ano like loa me ko na anela maikai. Aole i ike ia kekahi hewa ia manawa, ua oluolu ke Akua ia laua ma ka haawi wale ana mai i na mea a pau ma ka poho o ko laua lima. Ua hiki ia laua ke lawe a hana e like me ka makemake, koe nae ka hua o ka laau i papa ia e ko laua Haku. Aka, ma ka hua no o keia laau i loaa'i ka hihia ia laua, a haule iloko o ka hewa, mamuli o ka hoowalewale ana a ka nahesa ia Eva, a puni oia, puni pu me kana kane. O ka hoomaka ana ia o ko laua haule iloko o ka hewa a haukae loa i na ki'olepo a ke Diabolo, poa'ea'e ko laua mau aniani hoonui ike, a mamao loa mai ke Akua mai. No ka mea, mamua, he launa pu a kamailio pu, laua me ke Akua i kekahi manawa. Aka, i ko laua haule ana, pau ko laua Hemolele, ko laua pono, ko laua maikai a mamao aku la ke Akua mai ko laua alo aku, kaawale pu me na pomaikai, a noho laua me ka hune a me ka pilikia, a ua hahai mai ia pilikia a loaa kakou i keia wa. Nolaila, ina aole i loaa ka hewa i ke kanaka mua, alaila, ke mau nei no ko kakou ano maikai, a Hemolele hewa ole, kina ole, launa mau mai ke Akua i na manawa a pau.
Me he mea la, ma keia ano Hemolele, a maemae i hoo'lii ai ke Akua ia laua a noho ma kahi maikai, kahi hoi e ike ole ai i ka luhi a me ka inea. A na ke kanaka iho no i imi i ka mea e luhi ai oia. Ma keia komo ana o na kupuna mua o kakou iloko o ka hewa, komo pu kakou iloko o na ino a pau, pau ka noho maemae ana, ka Hemolele a me na ano maikai o ke kino, paapu ko kakou kino i ka pouli, puni loa hoi i ka hewa aohe wahi kaawale iki. Aka, koe nae ke ano alii o ke kanaka maluna o na mea a pau a ke Akua i hana'i, aole nae me ka luhi ole, aka, ma ka hooikaika a me ka luhi nui e loaa'i ka ai, e like me ka uku hoopai i kau ia maluna o ke kanaka i kela manawa. Nolaila o ua kulana iho la ia o ke kanaka i kinohi, he nui aku na wehewehe ana, aka, ua lawa au maanei.
Me ka mahalo, S B. KAPUOE-OPIO. Kapuukolo, Honolulu, Feb. 23, 1876.
HE HANA HIKIWAWE.—He 3000 na lole holoi i lawe i ka hale holoi lole mahu ma Kapalama iloko o 20 hora wale no, a ua pau ia nui lole i ka holoiia a me ka aianaia mamua o ka holo ana aku o ka mokuahi Granada no Kapalakiko. He hana hikiwawe maoli keia.
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Aper., 1876.
MANAWA NO HONOLULU
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA SMITH.]
1 Hapaha Mua...................................5 40.8 AM
8 Mahina Piha....................................9 47.4 AM
16 Hapaha Hope..............................10 06.4 AM
23 Mahina Hou...................................8 42.4 PM
29 Hapaha Mua................................11 33.4 AM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
l Puka la......5 54.1 AM.............Napoo.........6 11.1 PM
6 Puka la.....5 49.7 AM.............Napoo.........6 11.7 PM
15 Puka la...5 44. AM...............Napoo.........6 16. PM
23 Puka la...5 35. AM...............Napoo.........6 18. PM
27 Puka la...5 33.5 AM.............Napoo.........6 20.5 PM
30 Puka la...5 32. AM...............Napoo.........6 21 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Fitner, penei :
Latitu 21° 15' 23'' Akau. Lonitu 157° 45' 45'' Kom.
NU HOU KULOKO.
Ua holo aku nei ke kahunapule o Polelewa i Amerika Huipuia maluna aku nei o ka mokuahi Granada.
LA HOIKE MA LAHAINALUNA.— E hoikeia ana ke Kulanui o Lahainaluna ma ka la 2 o Mei, a me ka la 3. S. E. BISHOPA.
A hiki i ka wa a makou i hoi ai e pai i ka kakou Kilohana o keia la, aole i ku mai ka mokuahi Kaleponi me na mea hou o na na Aina e.
Ua make emoole loa kekahi haole luina moku, i ka la Sabati aku nei, i inu nui i ka Alekohola, i hoomakaukauia no ke kalepa ana aku me na Makinika o Rusia.
Ua piha e ko oukou nupepa o keia la, a ua koe okoa na palapala lehulehu, a mawaena o ia mau palapala, he kanikau kekahi, ua pau i ka hoonohoia, a e puka ana nae i keia pule aku.
Ma ka po o ka la 30 o Maraki, ua kaawe iho la kekahi paahao pake iaia iho maloko o ka Halepaahao ma Wailuku, Maui, a ua make loa. Me kona lauoho loloa oia i kaawe iho ai i kona puanai a make ai.
A keia Poakahi ae, e au hou aku ai ko Kilauea no na ale hanupanupa o Pailolo a me Alenuihaha. No ka loloa o ka la i keia manawa, ua hoopaneeia ka hora holo a i ka 5:30 no na huakai o Maui a me Hawaii, a i ka hora 4 no na huakai o Kauai.
Ma ka pepa o keia la, e loaa ai i ko makou poe heluhelu ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie no ka hihia aina o Lawai i Kauai, a ke Kiure o Ianuari aku nei i hooholo ai i ka pomaikai no ka aoao hoopiiia, e kauoha ana e hookolokolo hou ia ua hihia nei.
KA EKALESIA O KAWAIAHAO.— I ke Sabati mua iho nei o Aperila, ua malamaia ka ahaaina a ka Haku ; a mamua o ka hapai ana ia hana nui, ua bapetizoia he 11 mau keiki hanau hou, a ua hookomoia mai iloko o ka pua hipa a ka Haku, he 13 mau hoahanau hou.
AOLE I LAHA AKU.— No ke akahele loa o ka Papa Ola i ka malama ana i ka mai ulalii mai na inaina a me na kilokilo mai a kekahi poe, ua hiki ia makou ke hoike aku, aohe mai hou i puka ae mai ka loaa ana o ka wahine hope iho nei. Nolaila, aohe lele oili ana i koe.
UA HALA OPIO — I ke kakahiaka Sabati iho nei, ua laweia e ka make ma Houolulu nei, ke keikikane opio a Luka Makasine a me kana wahine o Lilia. O na la o keia ola opio ana, he eono malama a me iwakalua kumamaiwa la. He oiaio, " no lakou ke aupuni o ka lani."
Ma ka pepa o keia la, e ikeia ai ka manao pane a His Ex W. L. Green, i ka Palapala Hoike Manao a na haole i ka Moi, ka olelo hoohola a na Lunakanawai Kiekie, no ka hihia a ka Moiwahine Emma Kaleleonalani, kue ia Hoopiopio ma, ka poe i hoolimalima ia Lawai, mai a Hikoni mai.
KE PII AKU NEI O HONOLULU.— Ke hoomaopopo iho i ka nee ana o Honolulu, me he mea la, ke pii nei. Ke ike nei makou, ke neenee aku nei ka paa i na kauhale kukulu hou iwaho o Kulaokahua, ma ke alanui Beritania a ma ke alanui Moi. O na wahi waiho wale keia, ke pau mai nei i ka apoia.
KA PAPA HIMENI O KAWAIAHAO.— Ua ike iho makou, ke hapai hou nei ke Kama aliiwahine Lilia Liliu Loloku i ke alakai kino alii ana i keia Papa Himeni kaulana kahiko, a ke lana nei ko makou manao, e pau hou mai ana na haumana mua o ia papa a me ka poe hou i ka hele nui ae e hoopiha ia papa himeni.
NANA KEE-HOOPOLOLEI.— Ua apono ole o Lahui i kuu hoohalahala, apono nae ia A. K., o Puna. Mahalo kaena ia Oahu, poina o Kepau hookahi ia paa — pololei oe, Poni ia paha o S. H. Mahuka i Rev. (pepa o kela pule,) poina kaua — halahu au. Inu ti kakou, i Kawaiahao — pane aku kakou no Kunawai. Pa i ka pohaku — nana kee. Aka na omole hene kakou. No 10. C.
Ua lohe mai makou i kekahi makamaka i kipa 'ku ma kekahi Hale i kela po aku nei. O kekahi ona kiule kepa kanaka i hoopiia ia e ko lakou Luna no ka Imihala. Ua hele aku oia imua o kekahi kahuna kilokilo mai Hana mai. A, i ka nana ana a ua kahuna'la, ua pane mai e paa ana na Luna'la o oukou a o oe e John K ke noho ana maia wahi. A mai keia la aku, e kali oe aole e liuliu pau. Aole no e ole he ike kakau ka !
MAKENA NUI NO — Ua hoikeia mai, o ka nui o na dala o Amerika Huipuia i hoolilo aku ai no ke kuai ana i ke kope, ko paa a me ke ti lau, iloko o ka makahiki 1875, ua hiki aku no ia i ke $88,830,000. O keia ke kumukuai i ka wa e hoomakaia ana e hookomo aku i Amerika mai na aina mai i hoouluia, nolaila, ua koe ka uku moku a me ke komisina no ke kuai ana, mawaho aku.
W S PAHUKULA A ME $2,500.— Ma ke kahi olelo hoolaha i puka ae ma ka nupepa haole o ka Poakolu iho nei, ua ike iho makou, ua hoolaha ae o His Highness C Kanaina e papa ana i na kanaka a pau, mai manaoio i ka olelo a W S Pahukula, ua kakau aku o Kanaina he nota kikoo dala nona ka huina i hiki aku i ka $2,500, a e ukuia ma ka la 10 o Aperila 1876 nei.
PEPE I KA WILI.— Ua lohe mai makou me ka minamina, ua pepeia i ka nau wiliko o Hamakuapoko, Maui Hikina, ka lima akau o Hanale P Balowina, ke keiki muli loa a Rev D. Balowina, a ona hoi o ia mahiko, oiai oia e nanea ana paha. Ua komo ka hapalua o kona lima iloko o ka nau, a e ole e hookomoia e ka pake i ka laau, koo iki ai, a hemo mai la. E moku ana paha ka hapalua o ia lima i ke okiia.
Ua hoikeia mai ma na huahelu, ka nui o na dala i loaa i ka Ahahui Eli Alawai o Sueza no na makahiki ekolu, a me na moku i holo aku maluna o ia ala eli a me na dala i ohiia no ka pomaikai o ka Ahahui. Penei no ia :
1873, he 1,077 moku-dala loaa $4,167,800 1874, he 1,155 " " " $4,488,600 1875, he 1,553 " " " $5,230,600 O ka nui o na lilo no ka eli ana i keia ala wai, he $87,593,630.
" KOHU OLE."— Oia ke poo pakike a ka nupepa misionari e hooponoponoia nei e ke kahunapule i pane kohu ole mai nei ia makou. Aole ia ia ka makou ao ana i kela pule aku nei, aka i kekahi mau kanaka nunui a makou i kamaaina ai i ka laua hana a nolaila, hookomo ai makou ia mau olelo ao, " e malama i ka oihana a me ka inoa." Aole keia he olelo hewa i ko makou manao a Ka Lahui Hawaii e lili makehewa nei. Ina no ke ano hoomauhala kahiko no, alaila, ke ao mai nei kela buke nui, " mai hoomau i kou inaina a napoo ka lao."
LIO OWALA — I ka Poakolu aku nei i hala, Maraki la 29, halawai mai la me makou kekahi lio e owala mai ana ma ke Kulaokahua, me ka ukana ma kona kua, a mamua pono iho o makou, haule iho la ke kuka a me ka pauku wahie, a o kekahi mau ukana a me ka noho, haule aku la i kahi kinipopo o kamalii haole, a o ka puawa ka i nalowale loa. Ua oi aku kona mihamina ia mamua o na ukana e ae. Aole i poino ka lio, o ka noho nae a me ka pale, ua lilo i ka poe kolohe. Pela mai ka ona nana i hoohemahema.
IA ALPHA KEKULAIHAOLE, o Ala paa o Kaueleau i Puna ; Ua ike au i kau hoahewa ano ole ma ka " Lahui Hawaii" o ka Poaha nei, e i ana :—" hewa i ka lele mua"— He mea kupaianaha ka hoahewaia ana mai o ka mea hai aku i kau nane, me na wehewehe pili pono au i apono mai nei. A heaha la ka pono o ka poe hai'ku i ka haina o ka nane me na hooponopono hana ? O ka nuku ia mai anei ? Ina pela, he hoopiha pepa ia me na hoopaapaa ano ole, he ake hookelakela olelo — hoakamai kamailio a pela aku. E ao ae oe i ka Luna o ia pepa i hoomanao ai, Na ka lehulehu ka nupepa, aole na ka mea hookahi. ALPHY KEKULAIHAWAII.
Kalo-paa o Waiahole, Ape-rula.
ANAINA PULE A NA HUPO.— Ua pinepine ko makou ike ana ma na anaina haipule po e malamaia nei ma Kaumakapili i na Sabati, i ka maluhia ole o ke anaina. I kekahi manawa, komo iloko o makou ka manao, e pono e noi aku e hoopau. Eia ke kumu, aohe malama iki na kanaka Hawaii i ka ihiihi o ka hele ana iloko o ia anaina pule. Aole wale keia he hana hou, aka, he mea ua kuluma i kekahi mau makahiki aku nei i hala. Lawe pu no kekahi poe i ka lakou mau hawanawana ano ole, hene aka lapuwale, na hookunukunu kuko a me na ano kolohe a pau. Me he mea la, i ko makou ike, he koena pegana no kela i koe. Aole anei e hiki ia kakou e hahai aku i na alakai rula ana a ko kakou poe nana i ao mai ? E ao kanaka kakou i pono ai.
HOU PAHI — Ma ka po Poaono aku nei i hala, he mau haole hou pahi ka i wehe ae i ka maluhia o ko kakou mau kanawai, no ka hoeha ma ka punana o ka hookamakama, oia o Kaopuaua. He mau haole no ua u enemi mua, aka, aole paha hiki ia laua ke hooko maluna o ka moku, nolaila, waiho ai a pae i uka nei o ka aina, hoao e ike ia na keikikane o laua. Ua hoopaaia ka mea i manaoia nona ka hewa, a ua hoihoiia ka mea i eha kukonukonu i ka Halemai, e lapaauia ai. I ka manawa i u halawai like ai, o ka wehe like no ia i na pahi, a hou aku hou mai. Weliweli ole no hoi ka poe a kakou e kipa aku nei he naauao, i ka lawelawe i keia hana pegana. Hele mai no ka hoi ka malamalama, ukali pu mai no ka pouli.
MANOA, MAR. 30.— Ua loheia mai, ke hoomaumau mai noi no ka kekahi poe ma Manoa i ka pepa kukaepele, makahi ka o Akana Kalauki, hele nui na kane a me na wahine malaila ; o kahi poe kane ka, waiho mehameha i na wahine ma ka hale, pela no hoi na wahine i na kane ; pau pu aku la no hoi paha me na keiki i ka haaleleia. O kekahi poe, no kahi loihi mai, aohe i ae e he maloeloe, no ke ake nui o ka manao i keia hana lapuwale, e hoolilo ana i ka hapanui o ka manawa no ia lealea palena ole. No ke kukaepele ke kipi ana, a i ka puka ana nae iwaho, a hoike na puu, alaila, kau ae la ka palaki i kahi puu, a he paa wahine hoi i kahi puu, alaila, eia ka olelo a ka puu palaki, " maikai ka'u palaki ua hele ia mai e ike e ka paa wahine." Me ka hoomaopopo wale aku, me he la ua kau ka ekolu keaka i ka mea nona keia kahua mokomoko, ina he oiaio la, alaila, ua ike ia paa keaka i kahi wai o Pilenio.
Ua hala i ke ala hoi ole mai O Mailohi Kawainui. Ke kaikuahine a muli ponoi o ke Kakaolelo o keia Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, a me kona kaikaina, mahope koke iho o ka hora 12 awakea o ka Poakolu iho nei Aperila 5 ma ka home noho o kona hanau mua ma Honokaupu, Honolulu i ke kanakolu kumamakahi o kona mau makahiki, no ka mea, ua hanauia oia ma Hana, Maui Hikina i ka la 27 o Feberuari, 1845 Ua loihi kona kaa mai ana, me ka imiia o na lapaau, aka, aohe i loaa iaia ka oluolu. Ua make oia me ka ehaeha nui, no ka mai i loaa iaia, a ua waiho i kona mau kaikunane o ka pupuu hookahi a me kona kaikaina wahine, na makamaka a me na hoa aloha mahope nei, e paiauma aku ma keia aoao. Ua hooko kona mau kaikunane i kana mau kauoha, oiai oia e ola maikai ana, a ua ukaliia kana huakai e like me kona makemake. Aloha ino ke kaikuahine i noho makua ole ai ma keia honua me kona mau kaikunane, mahope o ka laweia ana aku o na makua e ka make.
Ua paio ia maloko o ka Ahahui Paio, o Kamoiliili ma ka po Poakahi nei ke Kumu Paio penei :—" Ua pomaikai anei keia aupuni i na koa, aole paha." A eia ka olelo hooholo a ka Lunahoomalu ;—"Aole i pomaikai no ka mea, ola kekahi une o ka aie lahui" &c. Auwe ! nani ka hupo o keia hooholo ana — he makaapaa anei oukou i na hana o ka la 12 o Feberuari 1874 he wa koa ole ia — e ole na manuwa, mai pau kakou i ke ahi — Pela ma Kona i Hawaii i ka haunaele hoomana e ole na koa mai huliamahi o Hawaii ma o. Pela, o na koa kekahi mea, e kokua mai i ko ka Moi hoomalu a malama ana i ka maluhia o ka lahuikanaka. He nele pomaikai iho la anei ia o ka hoole ia ana ?
" O na moku kila ole ke holo pahua 'la."
O ko makou manao ao'ku, penei : Mai hooholo wale no ke ano enemi, aole no ka hoopili mea ai, aole hoi ma kou manao paakiki wale iho no, aka, e kanana pono i ka na aoao elua mau hoikeike ana, e wae me ka ka loea a me ka noiau, me ka pupuahulu ole — a i ka hooholo ana iho e apono ia auanei — a i ole, e hoopanee ka hooholo ; a ninau aku oe i kekahi poe ike, a hai mai lakou — a i kekahi po aku e hai ai ka olelo hooholo — manao makou he hana akahele ia la. E na kamalii, e hoolohe mai ia makou e pono ai. MAKOU
MOE KAU A MOE HOOILO O W NAPE.— Ke noi ia'ku nei kou ahonui a me kou lokomaikai e hoike ae i keia wahi imu kalua loa, oia hoi o W Nape i hoikeia ma ka L. Hawaii ; mai Ian. mai a hiki i Apr. nei ; o ka la 1 nae o keia mahina oia ka la i makee nui ia e papa leo me kona mau hoa kalai manao ma Ulakoheo, oia o Sam. Kaaiai a me Danl. Kaneheana. A eia ka mea kupanaha ; ua makemakeia e hoike kino mai ana o paikano (W Nape) puni maemae, a eia hoi ka ka (L. H.) " pee ia pee ia i nalo," aua hoolohe kela ua pee io no aole i hiki mai ia la. Nolaila, ua noonoo nui maua he pilikoko noia no keia nupepa (L. H.) Ua ekemu ia iho nei maua ua ili iho ka maluna o maua ke kuhihewa nui ia eia ka maua, ua ili iho ke kuhihewa pono ia maua. E nana pu mai kakou : he hana anei i kupono i ka makemake o ka poe heluhelu, a i ka pono Karistiano ka olelo ana " Pee ia pee ia i nalo," He hana keia i ku i ke kipi, a me ka laipila ; he pono anei ke huna i keia hana lapuwale, no ka mea o kou kulana (L. H.) he kulana hoopono, a me keia hana aole i makemake ia ka pono a me ka pololei o ka makou olelo me ke kahu o Kalihi a me Moanalua (S. P.). Aka na ke au o ka manawa e hoike mai i keia ; ua maopopo no, o ka uhi o ka hewa he hewa no ia, pela no i ke au o Adamu a me Eva, Kaina a me Apela, pela no hoi o (W. Nape) he uhi ia no kona inoa ponoi, i nalo pu me kana mau hana hoopunipuni, a ke hoike nei maua, ua lanakila ka mana mau makatila, a o (W. Nape) hoi, ua moe kau a moe hooilo. D. KANEHEANA
Kalihi Aperila 5. 1876. S. KAAIAI
Na Hihia Hooponopono Waiwai o ka poe make.
Feb. 10 — Ma ka waiwai o Solomona Kalama o Honokohau i make. Kohoia o M Makalua i Lunahooponopono Waiwai.
" " 10. — Waiwai o Kaumauma (k) o Lahaina i make. Ua aeia ka lunahooponopono e kuai i kekahi aina.
" 16 — Waiwai o Moo (k) o Wailuku i make. Nana ia ka moo waiwai a hoaponoia. Hookuuia ka lunahooponopono a maheleia ka waiwai.
" 16 — Waiwai o Kuahine (k) o Wailuku i make. Nanaia ka moowaiwai a aponoia. Hookuuia ka Luna Hooko Kauoha.
" 17 — Waiwai o Ehu (k) o Wailuku i make. Hoopaneeia a kekahi manawa.
" 17 — Waiwai o Pahoa (k) o Wailuku i make. Ua hooiaioia na hooilina.
" 18 — Waiwai o Nakihei (k) o Kahakuloa i make. Ae ia e kuai aku ka lunahooponopono i kekahi waiwai paa.
" 28.— Waiwai o Kaniho (k) o Lahaina i make. Kohoia o M Makaloa i luna hooponopono waiwai.
Mar. 9.— Waiwai o M P Peenahele o Hana i make. Kohoia ka wahine kanemake a me Hanuna i mau lunahooponopono waiwai me ka bona $300.
" 9.— Waiwai o J Mawae (k) o Hana i make. Hooholoia ka waiwai no na keiki, a kohoia o Kukawahi i kahu malama no ke keiki opiopio loa me ka bona $100.
" 9.— Waiwai o Haona (w) o Hana i make. Ua hooholoia ka waiwai no na hoilina.
" 9 — Waiwai o Haupono (k) a me Keaka (w) o Kaupo i make. Ua hooholo ia ka waiwai no na hooilina.
" 9 — Waiwai o Waahia (k) o Hana i make. Hoihoi hou ia ke noi e koho ia i Lunahooponopono Waiwai.
" 28 — Waiwai o Kawili (w) o Hamakua i make. Hoihoi hou ia ka palapala noi e koho ia ona Lunahooponopono Waiwai.
" 13 — Waiwai o Ihuole (k) o Wailuku i make. Hooholo ia ka waiwai nona hooilina.
" 28 — Waiwai o Naomi (w) o Lahaina i make. Ua hooholoia ka waiwai no ka mea pili kokoke loa a me ka hooilina o ka mea make.
" 28 — No na keiki oo ole a Kaaikaula o Wailuku i make. Nana ia a apono ia ka moowaiwai a Kealoha ke kahu malama.
NA PALAPALA I KE KUOKOA.
Hoomaikai.
E ae mai ia'u e hoomaikai aku ia oukou e na haku makaainana o ka Apana Koho o Hana mai Kahikinui a Koolau, a me na inoa 169 Oiai ma ko oukou kupaa a me ka lokahi i eo ai ia'u ka lilo ana he kauwa na oukou, a he kauwa hanohano hoi, oia he lunamakaainana no ka apana o Hana no ke Kau o ka A. D. 1876 e hiki mai ana.
A oiai ke kokoke mai nei ka manawa e ili ai ka hana iluna o'u, e hoomaka ana ma ka la 29 o Aperila e hiki mai ana, ke lana nei ko'u manao, e malama no au i ka hana ma ke ano kuokoa.
Oia hoi, " He hooponopono kaulike ana," a he hooholo kaulike ana.
Nolaila, ia'u ma ka hale ahaolelo, e pii ae oukou ma na wahi kiekie me ka pule i ka waha, a me na lima i hapai ia, me Mose i pule ai no na enemi o ka Iseraela. Pela kakou e pono ai.
Ka oukou kauwa. E. HELEKUNIHI.
Home Malamalama !
He wahi nu hou maikai ka'u e hai aku nei ia oe e Hon. Kilohana-o-hawaii, oiai i kekahi mau la o Maraki iho nei, hiki malihini aku la au ma Waialua ehukai, a kipa ae la ma kekahi home aloha o ka makamaka puuwai huihui, S K. Kanoa. He mau minute wale no kuu kaana ana iho i ke aloha waianuhea o ka mea hale, e noho alii pono iho ana hoi o Kahaleki iloko o kuu puawai, a uilani ae la na aa liilii o kuu home kino, i ka mahalo piha i ka nani o ka home launahele o Hawaii, a me kahi pa maikai e hoopuni ana, a me na pua nani hooluolu maka e popohe ana, a i ka moeuhane ana aku, me he la he Edena no ka Ehukai. Aole no hoi i mao ae ia piha mahalo, aia hoi, maalo ana ka Luna Lawe Nupepa, me na nupepa elua ma ka olelo mama, (makuahine) e haawi ae ana ka luua i ka na makua, i ka ke keikikane a me ka na kaikamahine. He ehiku ka nui o na nupepa oia ia " Home malamalama." elima " Kilohana Pookela," elua "Hawaii Maikai." Kahaha ! Nani ka piha o keia home i ka malamalama. Aohe lua ma na aekai o Hawaii ! Owai ? Owai ka home hou maluna ou e Hawaii, e like me keia ? E hai mai !
Ia lakou nae e lea ana kulou i ka hoonuu i ka momona o na mea hou o ke one oiwi a me na aina nui o ke ao nei, aohe pane leo, he meha wale no, no ka mea, aole he mea makilo ma ia home, e like me kekahi poe e ae a'u i ike ai, e noi aku ai la i ka ona nupepa, e heluhelu mai me ka leo nui, i lohe ia ka au hou no ka la-nui a me Elina. I kuu hookapeke iki ana ae nae i ke poi o kuu wahi wati pakeke, o ka hora 9 no ia o ke kakahiaka Poaono. Auwe ! Nani ka holo mama ana oiai o ka nu hou, nona na mile kaawale he 28; o ka la no ka e puka ai ma Honolulu, oia no ka ka la e puka ai ma Waialua, nei. Ina hoi he mea mau keia malaila, aia ma o ka Luna la kekahi mahalo o'u, no kona eleu. He kokoke loa ka Hale Pai ma Honolulu nei, aia no nae i ke ahiahi Poaono ka loaa mai, a i ka Poakahi ae i kekahi manawa, a pela aku. E ko Waialua, ua hikiwawe ko oukou ike ana i ka nupepa, ma o ka eleu la o ka oukou luna, a pela no hoi auanei ko oukou eleu ma ka hanai ana i kona ola. Me ka mahalo, SOLOMONA MALIHINI.
Honolulu, Aper 3, 1876.