Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 12, 18 Malaki 1876 — MAKE KAUOHA. Palapala Hoopii i ka Moi. Ka Hooulu Lahui. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MAKE KAUOHA.

Palapala Hoopii i ka Moi.

Ka Hooulu Lahui.

Ihr AUihi E R\ Makua :—0 makon poe \ kak;iu ino.i mnliilo, he poe Kupa a Kamaaina no ko Aupuni nei, a ho poe makaniak•» hoi «)ou e ko Alii, nia-o ko makou hooinaopopo nna i kekahi haawina ano kiiumaha m:ihma o ko kulaaa o na Aupuni, ua lawo mai i ke kuleaua o ke kaui.iiiiu Hiia'ku iuiua ou y ma ke ano kuihe 010 a makeo alii, i kumu e kuhikuhi aku ai i ka pilikia e ane kau mai nei maluna o ko Aupuni, a ia inauawa hookahi e hoike aku i na knmulmna kupono e palo aku ai i ka pilikia o ko aupunii. Ua makomake makou e puana ae ma ka hoom ika ana, i ho.ilaia mai makou e lawelawu pu ma koia kamailio ana, aole no na kumu makeo walo no, a aloha ia oo e ka Moi, uka, mamuli o na kumu o ko niiikou mau manaopaa, e hoomauia uie ka hauohano kupono a me ka po* niaikai ke kuoko:\ oke Aupuni Ilawaii, ka mea hoi a makou e manao nei, ua aneane loa i kuhi o ka poino i keia manawa. 110 mea i ninau nuiia ka ponooka 1 haawi aua i na pomaikai o ka nolio'na kuokoa o kekalii aupuni nona na heluna kanaka uuku o lilee mo Kou o ke Lii. i A o na nune ana ma keia ninau, he mea j kue ia i ka hauohano a me ke kahua o ka noho Alii. Ua hoalaia no keia ninau iloko o na inukahiki i hahi, ka wa hoi i oi loa aku ka heluna o na kanaka o llawaii maloko mai o kona mau palena. 1 ka wa a na Komisina o Kamehameha 111., i lu> iko aku ai i na makemako o ko keia pae moku, e ikeia mai iua ko ano he aupnni Kuokoa, i ko Aupuni oßeritania Nui, i ka M. 11. 1813, ia wa, ua hookuiia mai lakou, nio ka lioole inaopopo loa a ka ll<iku Abei\leen, oia ke Kuhiua no ko na Aina E no l>eritania, no keia kumu, oia hoi, o ko Aupuni o Mawaii, he wahi | aupuui alii uuku walo no, malalo iho o | na alakai ana a nu aupuni e ; a no kona | kulana haahaa loa, ua hiki ole ke haawi ia na pono o ka hooponopono uupuni ana a mo na mana ma na Kuikahi. A ina he mea hiki ke oleloia pela no ko kakou aupuni iloko o na makahiki he kanakolukumamakolu i hala aenei, oiai ua hiki aku ko kakou heluna i ka hookahi hnuen tausaui kanaka, heaha lana kuiuu © uiauaoia mai ai, ua loaa ia kakou ka mana no ke kuUua kuokoa i keia wa, oiai ua «neauo hiki ole ko kakou holuna i ke kaualima tausani kanaka, na Ilawaii a mo na haolo kahuiua pau loa. Aka hoi, iloko o keia emi nui o na kanaka a mo ke kaumaha no ka like ole 0 ka heluna o na kane a me na wahine, 1 iko maopopoia o na mea a pan, he mea luuluu ia makou ka hai nna'ku. Aole loa i hoalaia kekahi knmu noonoo, a aole loa no hoi i houlaia kekahi kumu na i uiea o hoolaupai ai i ka mn<i, a e ola ai hoi ko aupuni. Aka, ko hoomanao like uei no makou a pau i na hopuna olelo aloha aina au e ke «Aliii ma ka hoomaka ana mai o Kou noho alii ana, oia hoi keiu, "0 Ko'u aupuni, he aopuni hooulu lahu»/' A nolailu, aole no e hiki ia makou ko kaualua, ho mea nui ma kou noouoo uua ko kupan a nio ke ola o Kon iahui o emi nei. A he moa hiki no hoi i kahi poe o makou, ke kahea mai i na hoomanao ana i na olelo a kekahi mau Moi i hala aku, o kaniuhu aua no ko emi o na kanaka, a o uwalo aiia no nn hana e hooulu ai; a he mea pono loa no puha ia makou i keia mauuwh, ka hoike ana aku i na olelo aloha a ka Moi naauao, oia o Kamehu meha IV, &na i waiho aku ai iuiua o Kouu Ahuolelo, i Koua pano ana'ku: u fio ninau i oi aku na kumiu noonoo mamua o nn uinau A'u i hoiko uku

nei, oi;i hoi ka emi ana o ko kakou laliui. E lilo aiM na kumu hiii.i oue a pau i mea uuku, ke hoohalikeia me keia ninuu ; uo ka raen, o ka kakou hina mua, a hana nui no hoi, oia ka malauiii ana ia kakou. He oiea makehewa ka : kakou mau hana, ke pua o!e ia kakou I ka lima mana e hoopoino nei i ko kaj kou Lahui-kanaka. Ke hoomaopopo | nei Au, he haawina koikoi ke kau nei 1 maluna O'u, e pili ana no keia mea, aka, | he mea pouo e lawe like oukou a pau i I keia mea ; a aole hoi e loaa ia kakou ka [ pono a ke kanaka a me ke Akua, ke j haalele kakou i keia haua, a ke hooko | ole hoi kakou i kek.»hi hana uaopopo j no ka pouiaikai o ka e make mai nei imuaoko kakou mau maka." Aka, mahope iho o keia leo eehia a me keia uwalo ana, hoaha la ka mea i hanaia ? Ileaha la ke Kuinuhana noonoo uupuni i hooholoia no ka hoolaupai ana i ka aina, ka mea hoi i oi aku mamua o na kumu hana e ae a pau iloko o keia aupuni ? Heaha la ia hana ? Eia, ua kii aku kakou ho mau wahi pake paahana kaue, a ke manao nei kakou c loaa hou mai aua he uiau hanei'i, a he moa kupono io no hoi no na pono hana lima o ka nina, aka, e pakui houaku ana keia i ka heluna liko ole e poino ai, oia hoi 7 he 1831 pake kune, iio 107 pake wahine! Aole keia ho hana ma ko ano e, aka, he hoi hopo ana, a he noonoo koho wale ana no ke kokua ana i na Oihana Mahiai, nolaila, ke nana niMkehewa nei kaj kou, no ka noonoo ana i kekuhi hana e l ai i ka aina. [ oka hoomahuahua ana ak'i ina kaI ne, me ko kakou ike pu aku no i ko lalakou ano lapuwalo, he mea la e oi aku ai ka pa o na wahine Ilawaii, a peU no e liooiia aku ai ke emi mau ana o ka lahui Hawaii ou oko Lii. oka huina o ka heluna emi iloko o na makahiki i hala ao nei, ho tausani a oi iki no ka mnkahiki hookahi. A manuei.ke noi eehia'ku nei mnkou ia oe e ka Moi, o ku a o noonoo pono. Ika nana'ku, ma kekahi wa iloko uo o Kou wa ola kiuo, o hiki aku i ana ke emi hope o Kou iahui kanaka, ma kahi e kulike ole ai ke kulana o ke j Aupuui Kuokoa, ma ka heluua o na kai naka, alaila, o ka pau loa aua no ia o ka manaolaua no ke ola o na kanaka Hai waii. Malia paha o oleloia ana no ka emi ole o na pono kalepa, aka, ua mahuahua ! aku iloko o keia aupuni, a aole no hoi e emi ana iloko o keia mau makahiki aku, nolaila, e mau ana iio na loaa o ko au< puni, a e hoomauia no ko kakou maluhia ame ke kulana oke aupuui. Aka, I ina e mau ana ke emi hope o kou lahui kanaka, o ka hoomaopopoiaou e ka Moi ma ke ano ho alii no kekahi lahui kanaka kuokoa, i houuku loa ia, a he kumu hoi no na lahui e, e hoihoi hou aku ai i! ko lakou ike ana mai iko kulana kuokoa o kou aupuni. ] He inanao ko makou e pale i keia bo-| pena. 0 makou, e ka Moi, ka poe i; uianaolana a i hooikaika no koa nobo*j ana maluna o ka noho alii o Hawaii, he I manaoiana ko makou, a ho manaoJ hooikaika hou o liko mo ka mea kupono ia makou, no ka ike ana'kuiaoe e hoomau ana i ka hanohano pii mau uou iho a me kon lahui. A nolaila, ko noi aku nei makou ma ou ia, no kou lahui e emi nei, { no ka pono o ke kauaka, a ma ka inoa o | ua puuwai aloha a pau a me na uhane! aloha kannka o ka honua nei a puni, ka j poe e haaheo ana ma ka lawehwe aoa j ika haua e ola ai kekahi lahui; ke noi nei makon ia oe e ka Alii, e hooholo pu mo na kanuka naauao a oiaio o kou aupuni, e hookuuiu iho i kekahi mau ha> na, a e hooko aku me ke pald ae i na meu o ae a pau ; a e nana i keia mea hookahi, oia hoi ka hool&upai aua i kou lahui a um ka h<>omau aua i ke kuokoa o koo aupuni me ka hakalia ole. Nau, e ko Alii. ka mea i kohoia i Alii a i aiakai uo keia lahui nawaliwali i manao uuiia Nau io uo koia hana, e ka liio aua i Makuu a i Hoola no lakou. ooe ka mauaolana o Poluuesia. He

Aiii no hoi oe i m>mao nai ia e ku poe aloha kaaaka m:i n-i wahi e ne, ma se ano Looia i kou iahui. Muhm-i 011 keia h»ma nui o ka hoohi ana i kou lahui, a aole oia wale no f aka, o ka holomua o na liooia ana aku i ka noho'oa naauao tna na aiua o na poai auo like me Hawaii nei, a noiaila, o na noonoo ana a me na hana a pau a kou aupuni e ka ! Moi, he mea pono ke kokua iamau mea | i ka hoomahuahua ana i ka heiuna o na i kanaka a me ka hoomau aua i ke Ea o ka Pae Aina Hawaii. E kala mai ia makou, e ka Makua, ke I olelo iho makou, ''e hanaia keia mea e | pono ai. ,? Oia hoi keia, ke koi nei ka : naauao o ka honua nei a puui i keia, o j ke kumu hookahi waie no e'mau ai ke | knlana kuokoa o keia aupuni, ma ka ; | hooikaika wale ana no o ka Moi a uie i ka lahui e hoola ia lakou iho, a e hoo- [ mau aku i ko lakou kuokoa, no ka mea, ! ; lie au keia o na aupuni nui, a he inea ! ! pono ia kakou ke noonoo, o ke aupuni ! | e like me Hawaii nei, me kona wahi hei luna kanaka kakaikahi, me na pono ha- ! na aupuni i oi loa aku mamua o ka la- i l wa kupono, me na iilo uui no na oihana j e hoonele ana i ka manao ana'ku no na | hana kuloko a me ka hiki ole no hoi i | na wa a pau ke hoolawa no ka malama l ana no kona mnluhia iho, he moa ane-! . | ane hiki 010 ke ikeia mai e noho mawa- j ena o na ohana 'anpuniNolaila, ha mea pouo e hoololiia mai j ke kumu ao ke kuli»na o keia pae aina, ka hoalaia ana o na liana no-ka hoola lahui, e ukaliia'ku e na hana hooma nawanui, e apo aku me ka manao paa i na kumu hoemi i na lilo iloko o na oihana aupuni a pau loa, e hoomaka ana mai me ka noouoo ole i na manao kuihe a me na poho o ka mea | hookahi, a hiki i ka wa o loaa ai ka waij hona puipui no na iiana knloko a me ka ; hoolaha ana i na kanaka hou ; me ka hoomaopopo ana no hoi i na hana hou a pau no ke ola kino a me ka hoomaemae. Aka, e olelo iho makou maanei, ke kono mai nei ka aina nui o Asia, e hoala ae i ko kakon lahui, mailoko mai o kona mau miliona lehulehu wale. 0 ka loaa ana mai o ke koko. hou mailoko mai o na lahui ano like, he pono ia no Hawaii, a e loaa no ia kakou ua mau koko ano like la e pono ai maloko o na aina piha kanaka o Inia Beritania, a iloko hoi o na mokupuni o ka pae aina o Malae, iloko hoi o ke aupuni o lapana. ka mea opiopio hoi ma ka noho'na naauao, a iloko no hoi o na lahui lehulehu e ae o ka aina makua nui o'ka honua. A he mea hiki no hoi ia kakou ke nana aku ma na wahi e ae, ma na wahi e loaa ai ia kakou kekahi lahui o | ike mai ana i ka pono o ko kakou noho j ana, ka aina, a me ka maluhia aupnni o i kakou e hoike aku ai ; ka poe boi i kuj pono ana, a me kekahi maa kumuao i i kou lahui, ina mea pili i ke ola kino. i i mea e hiki ai ia lakou ke malama i na kino ma ke ano naauao ; a pelae alakai iaai lakou i ka hoomaopopo ana o ke kino ola a me ka ohana maluhia, oia wale no na kumu oiaio nana e hoike mai i ko lakou noho'na naauao. Aole no hoi o makou manao e kama* ilio ma na wehewehe ana o keia mau hana a me na hoopouopono aupuni ana, ka mea i knpono no na hana kiekie o kon aupuui e ka Moi. A o noho makon iloko o na manaolana, oiai, i keia wa pilikia o ke aupani Hawaii, aole e waiho wale ia kekahi noonoo. a aole hoi e paleia kekahi kuma naaaao. i ike ia he knpoao ma kekahi mau mea no ka hoo~ lanpai ana i ka aina a me ka hooman ana aku i ke kuokoa o keia pae aina. ke hoohuiia me ka lahui e noho nei ma keia pae moku. He mea oiaio, o na lahui a kakou e makemake uei, ka poe hoi a kakou e imi ai no ka pono, ua hoomaluia e ua aupuni a me na hooponopono, e kne ana paha i ko kakou makemake i kinohi ; a no na kumu pili oupuni, e hoole ana ia kakou i keia pomaikai no ka hoola Id* hai ; aka. o ka hooponopono aupnni naauao a pololei, ka mea hoi a makoa e

in inao nui nei, e lawe mai ana oe e ke Alii e hoohana no ka pomaikai o ka ai- , na, aole e 1-iwe mii i ka hoole. aka, e imi aea i na kumu kupono a pau e loaa ai ka m \nao maikai ia mai 110 ko kakou kuhina ma ka noonoo ana o na aupuui Karistiano, A e olelo ae makou maanei, o na mea e mauao ana e hoohuli ia oe e ka Moi, a i kou aupani paha a me kou lahui kanaka, mai ka hooko ana me ka manao paa i kek»ihi hana e hoolau- . pai hou ai i keia mau moku mo ua la- ! hui auo like, a mo ka poe noonoo like me ko Hawaii nei, ma na wahi a pau o ka honua, ho poe kue lakou i na pom«ūkai kiekie o ka aiun, a he kuo i ko kulaua kuokoa o Ilawaii nei, a ho auo kipi ia oe e ka Moi a me kon aupuni. ■ E loaa ana no ua mau lahui Ia ! A o Ika uoonoo pono, ka manaoio a me ke ! aloha no keia aina uialalo o ka hoopo- ; nopono i hiki i kou aupuni e ka Moi, : oia ka mea nana e hoolawe mai ia lakou, | akfi, >ie pono ke lawe ia mni lakou ma j ke ano naauao, me ka noonoo pono ia !o na heluna like, me ka hoonaauno poj noia ma na mea e loaa ana ma Hawaii ; nei, a e hoohalawaiia lakou ma ka laj kou huakai helo mai, a ma ka pne ana j mai i ko kakou mau kapakai me na ma- | nao aloha a me na hooponopono hoonaauao, i mea o hiki ai ia lakou ko apo koke mai i ko kakou aupuni i Hoine no lakou. Ao ka lanakila ma keia iiana nui, o ka hooulu hou ana ia llawaii, he hanohano . kiekie loa ia nou e ka Moi, he pomaikai nui no ka aina, a he hanohano no ka poe a pau i hooikaika 110 ka holo mua ana oia hana. 0 keia haua, oia ka mea e loaa mai ai ke aloha o ka poo naauao ma na wahi a pau, 0 ka hana ana i keia, he mea hoohanohano koke ano i keia aupuni uuku ; a he holomua aua e pnluaia ai ka heluua ! kanaka o Hawaii nei iloko o keia mau | makahiki he iwakalua e hiki mai ana. | a like kona kulana me ka wa i hooiaioia ! mai ai kona kulana kuokoa, he mea ia j e hoomau ana i ka paa o ia kulana, alaila, me na pomaikai a me ka maluhia j maloko mai o kona mau palena, o lilo : ana ko kakou Ilawaii 1 hoola hou ia i hanohauo no kona Alii, a o kau hana, | ma ka hoola ana i kou aina, ma ka hoo-! kupa ana he mau lahui oluolu elua ma; kahi i ikeia he hookahi wale no mamua,: he mea e lawo mrii ana i ka hanohano e i kulenna ai ka haaheo ana a ka Moi Kiekie loa o k* honua nei. Auo hoi. mo ka pulo mau ana no ka hoomauia o Kou pomaikai e ka Moi, a uie ka hoomauia o ka Nohoalii Hawaii. O makou no, Na kauwa hoolohe ou eka Moi. I Honolulu, Feb 25, 1876. I ———_—! Ua oluolu i ka Moi ka pane ana mai imua oke Kom\te, i na huaolelo j malalo iho nei : E ka Keonimanw :—Ma ka pane ana aku i ka oukou mau kumu hoakaka i waihoia mai imna 0 ; u, e kekahi Elele o na kamaaina o Honolulu nei, ke pua na ao nei Au, o haawi ana au i Ko'n noonoo ana ma ia kumu. Oke knmu j haua a oukou i hapai mai nei ma keia ? palapala hoakaka, oia no kekahi o na I niuau nui uo ka noonoo ana, mai Ko'u ] noho «lii ana mai, a i na au hoi o Ko'u j mau mua aku. i Ke hooia aku uei Au, e na Keonima- I na, i Ko'u mahalo piha, no ko oukou | mau hooikaka a aloha aina, a ke hui lo- | kahi aku uei au me oukou, ma na ku-1 mu kiekie o ka onkou hapai ana, a oia j uiea, he haawina pomaikai uo ke au-i aupuni.