Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 12, 18 Malaki 1876 — Page 2

ʻaoʻao PDF (1.77 MB)

KA NUP EPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

ni du kino pilalahi, aole i loaa ia ma ka hoomaopopo ana, aka, he mea hiki no paha ka manaolana ana'ku, no ka hoea ana mai o ka manawa e hoao ia'i.
            O k a lua o na apana o Asia e waiho mai nei, e like me ka oukou puana pololei ana mai la, " na mokupuni laupai o Malae." Ua kamoe mau ia ka noonoo o na Aha Kuhina Hawaii a pau ma keia apana o ka honua, no ka hooulu ana i ko kakou lahui, a ma na moolelo o ke Keena Kuhina o ko na aina e, ua hoomaopopoia, ua ninaninau mau ia e ke aupuni ia mea. Ke hai aku nei no hoi na mea nona na inoa malalo iho, ua hooikaika laua no ka hoomaopopo ana, ina he mea hiki ke loaa mai ona mau  lima paa hana mai laila mai a o ka hopena o keia man ninaninau ana, ua ano like no me ko na Aha Kuhina mamua aku nei, oia hoi, he mea wale no i kohoia, ka loaa ana mai ona lahui no kakou malaila mai. O na lono hope loa mai ko kakou Kanikela mai o Ladana, oia o Mr Manley Hopkins, ua hooia mai i na lono i lohe mua ia mai a Mr. Varigny, Dr. Hillebrand a me kekahi poe e ae i hookohuia no ka nieniele ana ma ia mea hookahi, a oia mau lono a pau, ua nana'ku lakou me ka maopopo lea, aole e loaa ia Hawaii ke kahua no ka hooulu lahui ana mai na pae aina mai o Malae. O na kumu e hiki ai ke hoomaopopo lea, oia no ka hooiaioia, ma ka hoomaopopo ana, o na Geremania o Sumatra a me Java, a na Beritania hoi o Queensland a me Fiji, he poe aole i kawa loa malaila aku, ua makemake nui lakou, aole nae he loaa no ka hoopae ana'ku, a o ka hooia oiaio ia no ke kumu loaa ole ia kakou. Ua loaa ka manao o ko ka Moi aupuni, mahope iho o ka nele mau ana mahope iho o na hoao ana, ua hiki mai ka manawa no ke kapae ana i keia mea mai mua ae o na maka o ka lehulehu.
            O kekahi wahi hou aku o As ia i manaoia e kupono kona lahui no keia mau Paemoku, oia no " na kula laupai o Beritania Inia," e like me ka oukou mau olelo oiaio. Iloko o ka M. H 1866, ua hookohuia o Dr Hillebrand i Komisina no ke Aupuni Hawaii e holo aku i Asia no ka nieniele ana i ke ano oia mau wahi no ka lawe ana mai i mau lima paahana. He mea kupono i na mea i kakauinoa malalo iho, e lawe mai i kekahi mau olelo hoike a ke kauka imua o ka Papa Hoopae Limahana, mahope iho o kona hoi ana mai. Ma kahi e pili ana i ko kakou hooholo ana i aelike me ke Aupuni Beritania e ae mai ia kakou e hoolawa i ko kakou lahui mai Inia Beritania mai, eia na olelo a ke Kaukau, aoao 33 : " Aole o'u manao e halawai mai ana keia aupuni me na kumu hoihope no ka hana ana i Kuikahi ; aka, he mea pohihihi ole, ke ala mai nei he kue ikaika o ka poe Europa o Inia i ka laweia ana aku o na lima paahana. O ka nui o na ala kaamahu e hoomakaukau ia nei no ke kukulu ana, i kumu kokua i na oihana kuloko i hoala hou ia iho nei, mai ka wa mai o ke kuee ana, oia hoi ka mahi ana i ke ti a me ka pulupulu, oia ke kumu i ala mai ai ka makemake nui ia o na lima paahana i kela a me keia makahiki. E ano kahaha ana ka lehulehu o keia mau paemoku ke lohe aku, ua ano hopohopo ia ka nele o na paahana ma ka aina, nona ka uku haahaa, elima wale no rupee ka avariga no ka malama, a e loaa mau ana hoi i ka wi i na makahiki a pau ; aka, he mea hiki wale no ia'u ke lawe mai i na hooiaio ana, no ka oiaio o ka'u e hoike nei ; a o keia mau hopohopo, ua ane ili aku no ia maluna o ke aupuni Inia." Ma ka aoao 35, ua hoike mai no ke Kauka no na mea e pili ana i ka nui o ka poino o ke ola o na Paahana o na Pali (Hill Coolies), ma ka lawe ana aku ma na moku, a ma kekahi mau ano hoi, ua oi aku ko lakou kupono mamua o na poo o Inia Hikina. Penei kaua : " He nui ka poino i hiki aku ma kahi o ka iwakalua a me ka iwakalua hapa haneri o ka poe i make, ma ka hele ana aku i na wahi mahi ti, a ua pii aku no a hiki i ke kanakolu hapa haneri ma ka holo ana i Mauritia." Aia hou ma na aoao 38 — 39, penei na olelo a ke kauka : " Ua hooia mai elua mau kauka i ka'u mea i lohe ai no ka nui o ka poino o ka poe paahana o na pali, iloko o ka hebedoma mua o ka holo ana ma ke kai. He mai ahulau korela ke kumu o keia nui o ka poino o ke ola, a ua olelo ia, no ka ai i na mea ai a lakou i maa ole ai ke kumu o keia poino" * * * " Penei ka olelo mai a kekahi o laua : ' me he la ua lawe aku lakou i ka mai korela iloko o ko lakou koho !' " Aka hoi, me keia mau hoike hoohikilele ana mai, a me ka poino nui o ka lawe ana mai i keia poe kanaka, me he la, ua apono no ke Kauka e hoaoia " kekahi mau haneri Paahana o Inia mai na lahui like ole mai i hoikeia maluna, no ka hoao ana a ikeia ke kupono ana ia kakou nei." O ka mea nui i hiki e laweia noloko mai o keia olelo hoike, no na noi lima hana, o ko ke Kauka manao ana he mea pono e hoaoia, a o ka hopena e loaa mai ana kana i ao mai ai ia kakou, ina paha no na poe o Inia Hikina, a ina paha he mea e poino ole ai ko kakou lahui. Ua manaolana ke Aupuni, e ae mai no ko Beritania Inia i kekahi kula ona, no ka hoao ana e hoolauai i ko kakou lahui, a e ninaninau mau auanei lakou no keia kumu, me ka manaolana, a hiki mai i ka wa kupono, ia wa e hoohana ia ai kekahi mea. Ua loaa ia kakou na hoomaopopo ana mai a Capt. Daniel Smith mai, ka mea i komo i kekahi mau manawa ma ka halihali ana like ia e kanaka i na Panalaau o Beritania. Aka hoi, he mea maopopo, me he akahele wale no e pono ai ka hana iloko o na loaa ana a pau e hoopulapula i na kanaka mai Beritania Inia mai, o ili mai ka hihia kaumaha maluna o kekahi Aha Kuhina, no ko lakou pupuahulu koke e kauoha aku i poe kanaka hou, malie, he mea ia e hookomo mai ai i na mai iloko o kona aina o ke aloha o ke Akua i hoopakele mai ai.
            O na mea nona na inoa malalo aole lana i manao e hoolilo hou i ko oukou manawa, no keia mea, ma ka noonoo ana i na kumu a me na mea nui iloko o ka oukou palapala, no na mea he hili wale na hana mau, ua kai*i ana, a me na hooponopono ana o keia aupuni, oiai, he mau kumu manao laula loa, e komo hou mai ai na noonoo ana a me na hoakaka ana a oi aku mamua o ka mea i manaoia no ka pane o keia ano Aka hoi, ke hoike oluolu aku nei laua i ko laua manao, o ka hapa nui o ka poe i kakau inoa ma keia palapala, ua ake nui wale no lakou e ike i ka wehe akea ia ana o kekahi hana no ka ninau mai, he hoolauai kanaka, aole lakou i hoomaopopo lea iho i ke ano o ka olelo, ua pili i kekahi hope ia kaumaha, oiai, o kekahi hana hou a nui o ka pilikia, he mea nui loa ia no ka pomaikai, a me ke kuokoa o ke Aupuni Hawaii, he hopena a na mea nona na inoa malalo i hiki ole ke manao, o ka ka hapa nui ia o oukou i manao ai e lawe, a no ka mea hoi, aole he mea i ikea ma na hiohiona pili kalepa a pili kalaiaina o ke aupuni i keia wa, e ku ai ka nana ana i na manao hooweli ikaika i hoikeia ma na wahi he nui o ka oukou palapala ; nolaila, aole he mea hou e hana ia ana a oi aku mamua o ka mea i hanaia iloko o ka hapaha keneturia i hala aku.
            Ua minamina no hoi na mea nana na inoa malalo iho, i ka ike mua ole ana o ka hapa nui o oukou, i kekahi manao koho hewa ma ke kau wahi o ka oukou palapala, a kekahi no o oukou i hoikeike ae ai e pili ana i ka mea a oukou i kapa iho ai, he noi walohia a me ka anoi nui a ke Alii Kamehameha IV. i kona aha kau kanawai ; na ka Hon. S. N, Castle nae i hoakaka pono mai i ka puana, ua pili wale no kana noi no ka hoopakele ana i ka Lahui Hawaii, aole no ka hookomo ana mai i ka poe e, he mea maopopo keia e hiki ai i na Hawaii ke hoike mai, oia ka oiaio maoli ; a oiai, ke panee mai nei oukou i ua noi walohia la a kekahi o ko kakou mau Moi naauao loa, e kuka kokeia, me ko oukou manao paha ua nele ke aupuni i ka noonoo ana no na mea o keia ano, no ka hoolaupai ana i ke aupuni mai waho mai ;— Mai oi loa aku ka pono ina i nonoi kahiko mai oukou, e hana hou ia keia wahi o ka oukou noi a like me ka Mr. Castle i hoomaopopo ai oia ka mea i makemake ia, no ka mea, ua akaka no aole oukou i manao e hana ia e like me ka Kamehameha IV. i noi ai i kona ahaolelo e hoao i ikeia ka hua, he mea okoa loa ka oukou e koi mai nei i ke aupuni o ka Moi i keia wa e hana aku ; o ka ukana nui i ikea ma ka oukou palapala, o ka hoolaupai ana ia Hawaii nei mailoko mai o na miliona o Asia. He oiaio, ua pili no ka oukou noi i ka " hoopakele ana i ke ola," o ka Lahui Hawaii, ma ka " hookomo ana mai i ke koko hou," a ma keia kumu la, ua pili laula ke ano o ka hoolaupai ana i na lahui e ae a pau e komo mai ana, o ka lahui hea la ka auanei ka mea maopopo. O kakou no a pau ka i haiia mai, i Asia e hoolakoia mai ai " ke koko like," e hoola hou ia ai ka Lahui Hawaii. Na ke Akau e hooia mai pela, Oia wale no ka i ike i na lahui like mawaho aku nei o ka Polunesia i kupono no keia mea i manaoia ; aole i ike ke kanaka ; aole i hoike mai ke ake akamai ia ia pela, he mea pohihihi ia. He mea hoolana i ka manao ke hoomaopopo iho, ma ka noii ana aku, a me ke kauoha palapala ana e hiki mai ai na lahui e i keia Pae moku, a ma ko lakou hui ana me na kanaka o ka aina, e " ola hou" ai ka Lahui Hawaii, aka nae, o ka poe i noonoo nui no keia mau mea, ke hoike mai nei lakou, he mau ninau paakiki keia a me ka nihinihi loa, a he pono e noonoo akahele loa kakou a pau ma keia mea, me ka hoopili pono iho i na olelo hoakaka maloko o ka oukou palapala i kakau inoa ia o ka Rev. Bihopa Lui Maigret, ana i i mai ai, " e hoomanao i na olelo a Davida," " Ina aole o Iehova e kukulu i ka hale, hooikaika makehewa ka poe nana e kukulu."
            Aka, aole i mak emake ke aupuni e kamailio pau loa aku no ia mea ma keia palapala a lakou i lawe oluolu mai ai, he pono no lakou e lawe hapa, a no ia mea, o kekahi hapa wale no ka lakou e waiho aku nei ; o ko lakou iini nui i noonoo ai no keia mea, he okoa no ia me ka manao e kakau inoa mai auanei ka hapa nui mamuli o ia mea, a ua oluolu no hoi lakou e launa mai oukou i keia wa, a i na manawa kupono kokoke e ae ma keia hope iho, a mahope iho o ko oukou lohe ana i ko lakou mau manao no ka hoohana ana aku, aole no ka hoolaupai wale ana no i ka Pae-aina Hawaii mai waho mai, o ka hoopakele ana kekahi i ke ola o na kanaka me kakou nei. Ua ike lea oukou i ka nui o na dala i haawi mau ia no ke ola o ka lahui, a i hoolilo ia hoi, pela no e hana ia ai no ka wa e hiki mai ana, a o ka hooholo ana, na ka ahaolelo no ia, a me ka haawina no ia mau lilo. I keia malama ae e halawai ai ka ahaolelo, nolaila, eia ka wa kupono e hui mai ai oukou me ke aupuni no na mea a oukou i manao ai no ka ahaolelo, he mea e kaohi ai i ke emi ana o ka lahui, ka mea nona na hooikaika ana a kakou i ike maka ai, ua hoopauha mau ia na ahaolelo a me na aha kuhina a hiki i keia wa.
            Ua haawi aku ka lahui a me ke aupuni i na dala no ka poe i hiki e hoola i ko kakou poe lepera ; ke alakai nei kekahi poe ia kakou e manaoio, he hiki ia lakou ke kaohi i ke emi ana o ka lahui, a e hookomo hou mai hoi i na kanaka, a ma ia hoohui ana e ola hou ai ka lahui Hawaii ; no keia mea, e kokua mai oukou e na keonimana i ke aupuni a me ka Ahaolelo o keia aina, ma keia ninau ano paakiki, pela e hoomaunauna ole ia ai na loaa o keia aupuni ma ka hoao ana e hoolilo aku i ke dala a ka lehulehu, no ka punihei wale i ka poe i ku mai me ka wiwo ole, a me ka paulele nui ia wale no, me ka nana pono ole ia o ko lakou kupono maoli, a me ka hiki io e hana.
(K akauinoaia) W. L GREEN. J. S WALKER Aliiolani Hale, Honolulu Mar. 3, 1876.

            OLELO hoolaha i na makua a Kahu mea keiki e hele ana i na Kula Aupuni, ma ka olelo Hawaii, iloko o ka Apana o Kona, Honolulu, mokupuni o Oahu.
            I kulike me ke Kanawai, e malamaia ana ke Koho Balota no ke koho ana i ka Hoa Ekolu o ka Papa Kula Apana o Honolulu, ma ke Keena o ka Papa Hoonaauao, ma Aliiolani Hale, iwaena o ka hora 10 o kakahiaka me ka hora 2 o ka auwina la o ka Poakahi, la 27 o keia malama o Maraki 1876.
            O na makua, a kahu paha i paa ko lakou inoa i na papa helu inoa i waihoia mai i ka Lunakula, e na kumu kula, ka poe e ae ia ana e koho. O ka poe i paa ole ko lakou inoa i na kumu kula, e hoole ia ana lakou e like me ke Kanawai. W. JAS. KAMIKA, Luna Kula o Honolulu.
Aliiolani Hale, Mar 14, 1876. 743 2ts

            I ko Ewa & Waianae.— e malamaia ana ke koho Balota no ka Hoa Ekolu o ka Papa Kula o ia mau Apana, ma Waiawa, Ewa ; i ka la, ka malama a me ka hora e like me ko Honolulu i hoomaopopo ia ae la maluna.
W. J AS. KAMIKA.
Lunakula no ka manawa no ka Apana o Ewa & Waianae. Aliiolani Hale, Mar 14, 1876. 745 3ts

Olelo Kuahaua.

                O MAKOU, KALAKAUA ma ke ahonui o ke Akua Moi o ko Hawaii Pae Aina, ke hoolaha nei. I ko makou makemake a i mea hoi e kulike ai me ka hoakaka ana o ko makou Kumukanawai, e hoakoakoa ae na Hoa o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ko makou Aupuni ma ka Hale Ahaolelo, ma ko Makou Kulanakauhale o Honolulu, noa ka lawelawe ana i na hana ku i ka pono o ka lehulehu, ma ka hora Umikumamalua o ke Awakea, o ka Poaono, la Iwakaluakumamaiwa o Aperila, i ka Makahiki o ko kakou Haku. Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahikukumamaono.
            Haawiia malalo o ko Makou Sila Alii, ma ko Makou Hale Aia ma ke Kulanakauhale o Honolulu i keia la Iwakaluakumamaiwa o Feberuari Makahiki Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahikukumamaono, a i ke Kolu hoi o ka Makahiki o ko makou noho Alii ana.
L. S. (Sign) KALAKAUA R.
K e Kuhina Kalaiaina, (Sign) W. L. MOEHONUA.

            O NA poe a pau i hoolimalimaia e ke aupuni a me ka poe e ae he koena dala ko lakou iloko o ka waihona aupuni, ke kauohaia aku nei lakou e hoike mai me na hooiaio kupono no ka hooponopono ana ma ka la 31 o Maraki 1876 a mamua ae paha, a o ka poe e paa nei i na dala o ke aupuni, ke noiia aku nei lakou e hoihoi koke mai me ka hookaulua ole, i mea e loloiahili ole i ka hooponopono ana i na helu no na makahiki elua e pau ana i ka la i halia maluna.
J. O. C ARTER. Malama Buke Nui o ke Aupuni.
K eena Waiwai. Mar. 10, 1876. 745

Ka Nupepa Kuokoa
— ME —
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year.
HONOLULU, MARAKI 18, 1876.

                O KA HAPA NUI o ko kakou pepa o keia la, ua hoopihaia me ka Palapala Hoopii i ka Moi a i kakau inoaia e ke kanahiku mau haole, ke huiia na Kanikela, na Kahunapule haole, na Bihopa Enelani a me Katolika a me kekahi poe e ae. Ke hoolaha pu ia aku nei no hoi ka pane i hoomakaukauia e na Kuhina o ka Moi. Aia maloko o keia mau palapala a elua ke kumuhana nui — oia, ka hooulu i ka lahui o Hawaii nei. O ka ninau nui — pehea la auanei e ulu ai ka lahui ? Ke make nei kakou na kanaka Hawaii me he mea la ma ka hookahi tausani o ka makahiki. Ke helu hou ia aku ka lahui, me he mea la, e hoike hou mai ana ia heluna ua emi iho kakou malalo o ke 44, 000 Hawaii maoli wale no. He kanaha makahiki i hala ae nei (1836), o ko kakou heluna ia wa, he 108,596. Ina kakou e ae ana i keia emi e hele aku ia me ke pani ole ia, alaila, aole e emo a hoihoi aku na aupuni makamaka o kakou i ko lakou mau elele mai o kakou aku, hoopauia na kaikahi a e olelo mai no lakou e malama kakou ia kakou iho — no ka mea, e uuku loa ana kakou ke kapaia he lahui.
            Ma ka H oike a ke Komite o ka Ahaolelo nui o Amerika Huipuia i hoolahaia maloko o na nupepa haole o kakou o na hebedoma i hala, ua hoike maopopo leaia, hookahi wale no kumu ikaika i ae ai ke Komite e hooiaioia ke kuikahi panalike, no ka uuku loa o ka lahui Hawaii a me ka nawaliwali pu, a nolaila i aloha wale mai ai ka lahui Amerika ia kakou, a manao e hooikaika ia kakou ma ka hoomau ana i ko kakou kuokoa maloko o keia kuikahi, e like ka loihi me ka manawa o ke kuikahi panailike e noho mana ai, oia hoi he ehiku makahiki.
            No ia mea, na kakou e na Hawaii ka noonoo i keia kumuhana ano nui, a na kakou e hana me ka makaala i loaa ona lahui e like me kakou, i hui ai me ke koko hou a loaa ia kakou he ola hou a e hooikaikaia auanei ko kakou lahui. Ke hooikaika nui loa nei na haole e hupaiia kekahi kumu e hoolaupaiia ai ka aina. Oia no hoi ka makia o ko ka Moi Kalakaua aupuni, o ka hooulu lahui, e ikeia keia no ka mea, ma kana olelo alii i ka Ahaolelo, ua hooikaika oia e hapaiia kekahi hana i mea e hoouluia ai ka lahui. Ua ae ka Ahaolelo ia leo alii, a ua hookaawaleia i $50,000 i mea e loaa ai ona lahui. Aka heaha na mea i hanaia iloko o na makahiki elua, me he mea la, he ole loa. E hoonaauao kakou, a e hapai i keia hana, no ka mea, oia no ka hanu a me ka make o Hawaii nei. O ko kakou ola a me ko kakou emi ana, eia no ia iloko o ko kakou mau lima ponoi.

            M A KA LA 20 o Feberuari iho nei, ua malamaia ke koho balota Lunamakaainana no ka Hale o lalo ma ke aupuni holookoa o Farani ; a mailoko mai o 499 apana koho, he 306 wale no o na apana koho i loheia mai a hiki i ka la 26 o Feberuari. Mailoko mai o keia heluna i loheia, ua ikeia iho penei ke kulana o na lunamakaainana ma ka hoonoho papa ana : 187 Repubalika : 71 Repubalika Kuikawa : 50 poe Bonapati : 23 poe ma o na alii kahiko la : 20 poe Kuikawa mahope o na alii : 18 poe mahope o ke aupuni Kumukanawai : 17 poe Radicala, oia paha ka poe ma ka aoao hooponopono hou i ke aupuni.
            Ua lanakila na Lunamakaainana Repubalika ma ka hapanui o ke aupuni, a ua hele loa aku no a i na apana i nohoia a paa loa e ka poe pipili mahope o na alii kahiko. O na lunamakaainana a pau i puka mai Vaseile mai, koho o ka ahaolelo e noho nei, he poe Repubalika wale no. Ke Iubile nei na Repubalika me ka hauoli nui no keia lanakila nui. Ke hooia mai nei na nupepa Bonapati, o ka lanakila ana o ka aoao Ripubalika, he mea ia e hooloihi aku ai i ke aupuni Emepire.

Ka B apetizo ana i ke Kama Alii wahine wohi Hawaii.

                Maloko o ka "nupepa Secotia Amerika" paiia ma Nu Ioka o ka la 10 iho nei o Feberuari i hala i ike ai makou i ka moolelo malolo iho no ka bapetizoia ana o ke Kama Aliiwahine wohi Victoria Kaiulani, a penei na olelo :
            " Aloha oe :— Ke kakau nei au ia oe i wahi moolelo pokole no kekahi mea ano nui i ikeia ma Honolulu nei ma ka la Karisimaka.
            O ke Kama Aliiwahine Likelike, ke kaikuahine muli loa o ka Moi Hawaii Ka lakaua, he elua a ekolu paha makahiki i hala aku, ua mareia oia me Hon A S Cleghorn, he keiki hanau no Edeneboro, Secotia, a o ka hua mua oia mareia ana, oia ka hanau ana he kaikamahine alii ma ka la 16 o Okatoba i hala. Ma ka la 25 koke mai no o Dekemaba, ua bapetizoia ka bebe Alii e ka Bihopa Enelani maloko o ka luakini o Sana Anederea i Honolulu, imua o ka Moi a me na luna aupuni, na luna aupuni o na aina e, ke Kapena a me na Aliimoku o ko ka Moiwahine moku kaua " Myrmidon."
            I ka wa i hiki mai'i ka manawa no ka bapetizo ana, ua haiamu e ae la na poe waiwai a me na poe puni nani o Honolulu e komo iloko o ka luakini a hiki i ka wa i piha loa ai a kuku. I ka hora 1 auina la, hiki mai la ke kaa me ka Moi kane a me ka Moiwahine maloko, i ukaliia mai e na hoa o ke alo alii a me na hoohanohano kiekie loa o ke aupuni, oia hoi na kahili e paa ia ana, he hoailona kahiko no Hawaii nei no ke ano alii wale no. Komo koke mai la na moi a me na hoa o ke alo alii iloko o ka hale a lawe ae la i na wahi i hookaawaleia no lakou e poai ana i ke pa wai e bapetizoia ai, ke pa wai hoi i papahiia e na pua aala a me na wehi o ka nahele. Ua hoomakaia na hana me ka heluhelu ana a ka Bihopa i na olelo kupono i hoano okoaia e kona ekalesia, a i ka wa i pau ae ai ka heluhelu ana, pipi iho la ia i ekolu kulu wai maluna o ke poo o ke kaikamahine mailoko mai o ke pa wai pu, alaila hoopuka ae la i ka inoa, " Victoria Kawekiu Kaiulani Lunalilo." He pono no'u maanei ke olelo ae aole i lilo ka huihui o ka wai, aole hoi ka leo e kapa aku ana i kona mau inoa loloa i mea e puiwa ai a ano e hoi, oia hoi ka opuu mua o ka lala hua hookahi o ko Kalakaua laau alii. He hapalua hora paha ka loihi o ka manawa o keia hana, alaila hele aku la ka poe i konoia i ka Pa Halealii e haawi aku i na hoomaikai ana i ke alii opio a komo pu hoi iloko o na luana paina ana i hoomakaukauia e ko na alii lokomaikai.
            Ma keia la, ua aahu iho ka Moi, ka makuakaneakua o ke kaikamahine me ke kahiko eleele i kinohinohiia me na hoailona alii i pili iaia ; oiai hoi o kona kaikaina ke Keiki A lii Leleiohoku, ua aahuia i ke kapa koa a pela no hoi na aliimoku a me na luna aupuni Hawaii. I ka hiki ana aku i ka puka komo o ka halealii, e ku ana ka Moi e hookipa, a o ka makuahine o ke kaikamahine nona ka la kulaia ma ka puka o ke keena hookipa, kahi a ka Moiwahine Kapiolani e luana ana a e ike mai ana i ka poe komo aku, ma ke ike alii ana o ko Europa mau alo alii. I ka pau ana o na hoomaikai ana i ke kaikamahine alii a me ka hoonanea ana i na leo a ka poe puhi ohe, alaila, ua kohoia ka poe i hiki aku e komo e paina pu ma kekahi keena o ka hale me ke pakaukau loihi i hoholaia ; a ai iho la kela a me keia me ka maluhia. O na hana a pau i ikeia ma keia la ma ke ano Europa wale no, a ua hookuuia na hana me ka maikai a me ka oluolu o ka poe a pau i komo aku."

            MAI ULALII.— Ua puka aenei ka mai ulalii a ka " Mikado" i lawe mai nei maluna o kekahi ohua wahine i holo mai nei mai Kaleponi, a ua hoihoiia aku nei ia i ka Hale Hoomalu mai i Kahakaaulana. I ka Poaha iho nei ka ikeia ana mauka iho o Kaukeano, a maloko o ka pa o Maraea Kanamu. E malama loa oukou e na kanaka i keia ; a mai noho a hele e auau iloko o ka wai, i ka wa e hookau iho ai ka li a me ke anu.

Nu Hou Kuloko.

                U a lohe mai makou, ua pahola iho ma Hilo kekahi mai, aka aohe nae he pa make.
            E leha ae ko oukou mau maka i ka olelelo hoolaha kuai poho a Ake ma, a e hele nui ilaila.
            O ke kiekie o Maunakea, 14,000 kapuai ; Mauna Loa, 13,700 ; Mauna Haleakala, 10,000, a o Hualalai, 7,000.
            Ua waihoia mai kekahi kanikau ia makou, aka no ka piha loa o ka kakou pepa o keia la, ua waihoia a keie pule ae.
            U a holo aku nei i Lanai kekahi mau kanaka Hawaii akamai he umi i ka ako hulu hipa. No Kahuku, Oahu aenei lakou.
            O ka inoa Kailiko le i hoopukaia ma ka Helu 738 o ka la 29 o Ianuari, he luna aina no Kaelepulu ma Kailua, Koolaupoko, aole oia ka pololei, o Kailikakio ka pono.
            Ua h oihoiia mai i o makou nei kekahi holoku silika a me ka palemai wawae kane i loaa ma ke alenui. Auhea ka ona o ia mau waiwai e kii mai me na lilo.
            U a ili ma ke kakahiaka o nehinehi makai aku o ka Halekukui o ke awa o Kou nei, ke kiakahi Wailele o Mrs. Ipuhao me ka ukana he pai ai. Aole i pani hakahaka ia.
            Ua kohaia, o ka nui o na kanaka ma Europa, he 296,013,000 ; ma Asia, 620,329,600 ; ma Aferika, 74,571,000 , ma Amerika Akau, 57,076,000 ; ma Amerika Hema, 25,880,000, a ma na aina mokupuni, he 25,924,000.
            No ka pakuikui mai o ka makani kukulu hema ma ka nuku o M amala i ke ahiahi Poakahi iho nei, nolaila, ua kauo huluhuluia aku ka moku kuna Nete Mele hou e ka ikaika o ka mahu o Pele i kona wa i hoopuka ai e holo no ka malu ulu o Lele.
            Ma ke ku ana mai nei o ka Mikado, ua hoi mai o Miss. Ingraham, kekahi kumu kula wahine mua iho nei o ke kula kaikamahine ma Kawaiahao mai Kaleponi mai, a e hoi ana oia e malama i ke kula hui o Hilo ma kahi o Miss Richardson e waiho mai ana ke pau keia hapaha kula.

            H E KAUKA ELEMAKULE — Ma ka auina la Poaono aku nei i hala, ua make iho la o Kauka Makipine makua ma kona home noho ma Honolulu nei iloko o na makahiki oo o ke ola ana, oia he kanawalu makahiki Ma ke ahiahi Sabati ae, ua maneleia aku ia i kona wahi hoomaha hope loa. Ua kuu kona luhi.
            Ua lono mai makou he hoonohonoho akua ka hana a kekahi ka naka i hoonaauao ia e noho mai nei mauka o Nuuanu. Ua koho aku la oia i na poe kanaka eha me ke kapa ana o lakou na anela kiai o ka ipuka o ka lani. A he hookohukohu kahuna lapaau ka kekahi hana waiwai la ! Kiekie no hoi ka naauao o keia akamai !

            HE KAUWA KAHIKO.— A hiki i keia la e puka aku nei ko kakou Kilohana, o ka puni ana ia o na makahiki he iwakalua kumamakahi o ko Mr. Pelekake noho luna aupuni ana malalo o na alii lehulehu o keia Paeaina; a iloko hoi o ia manawa loihi, aole oia i haalele i keia aupuni a holo lealea aku la hoi mawaho aku nei.
            — O Uilama Jerrett no hoi kekahi kauwa kahiko a ke aupuni e noho kakauolelo mai nei no ke keena o ko na aina e, no ka mea, ua hoomaka kona noho ana mai ma ka oihana i ka 1845. Makepono na dala ia laua nei, o ka ole no kai kahi poe holo lealea wale iho no.
            Ua lohe m ai makou ke malamaia nei ma Waikiki waena, iloko o ka luakini o Kamoiliili, i kela a me keia po o ka pule, he aha paio, a o ka wa e pau ai ka paio, o ka moku ana o ka pawa — o i a aku na wahi kuikui a hopipi i ka ua mea o ka hookena. Eia keia wahi lohe ele, iwaena o kahi poe moho, he noho aku la ka ia la e kali ai e ake o ka pau ae o kahi awa i ka hoka,— pau no hoi, kau mai la, alaila hele akula i ka paio. I oki iho ka ona a ka awa, oki aku la. Hookahi hana he kuamu. Ina he oiaio keia mau lohe i laweia mai, alaila, e ia ka makou, ua oki, aole no ka huluhulu awa ka naauao, aka, no ka poe hoopono.

            KE KULANUI O AHUIMANU — Ua hoopuka ia ma ko makou papa o kela hebedoma aku nei i hala, kekahi palapala i kakauia e kekahi mau keiki o ia kula, e pili ana i ka noho ana, ke ao ana a me ka hana ana ma ia kula. I keia pule, ke hoike aku nei makou, ua ikeia ka laau me kona hua. Ua laweia ka olelo nupepa a i kela a me keia haumana pakahi, ninauia aku, " he oiaio anei keia mau olelo maloko o keia nupepa ?" O ka mea ae aku, kipakuia, a o ka mea hopepe, hoopaaia. He elima o na haumana i ae no ka oiaio oia mau olelo, a o lakou a pau, ua kipakuia mai nei. Ke makemake nei makou e nana aku ka Papa Hoonaauao i keia kula, a i ke ano o ka lakou hoonaauao ana. Ua waihoia mai nei he palapala mai kekahi haumana mai e pili ana no ua kula la, a e hoopukaia no ma ke akea. Aka, ua lohe mai nei makou, ua hala aku nei ka makua Bihopa Lui i Ahuimanu e nana no keia hana ano nui maloko o ia kula. Ina ua ikeia ka hewa, e pio, a ina he pono e hoomau aku. Ke kali nei makou e ike i ka hopena.
            I ka Poalima i hala ua malama ia he anaina ohana no na kamalii a me na makua o Kawaiahao maloko o ia luakini, me ka hoonaneaia mai e na leo mele o ka papa himeni, na keiki kula o Keoneula a me na pokii o ke Kula Sabati, na luana kamailio ana, na hoolauna ana, a o ka panina loa, o ka ukemu meaono ma ke keena halawai ilalo. Ua lawa no na mea i hoomakaukauia no ka poe keoni-lede a me na keonimana, koe ka poe alanu. No ka poe alunu ka makou e ao aku nei mai noho a alunu hou i na anaina o ia ano, a pela hoi ma na wahi e konoia mai ai.
            Kaulana no o Hawaii nei i ka hikiwawe i ka huli i ka pono, aka, ina e manaoia na halepule, he wahi eehia, alaila, o ka malama makamaeia ka pono. Palaleha no na karistiano Hawaii ma ia mea. Kapuluia na noho me na lepo, kuha wale ia na papahele me ke kuha baka nau, a kakauia kekahi mau paia hale a me na noho me na peni-kala. Laweia mai na ilio, a i kekahi wa, aoa mai lakoa iwaena o ka wa e hai ana ka olelo. Aole keia he mau hiohiona ku i ka malamalama ka lawe pu mai i na kapulu o ka wa maemae ole. E pono e maemae ka hale o ke Akua.

NU HOU O NA AINA E !

                Ua hooholo ke Komi te o na Hoemi lilo o ka Ahaolelo nui o lalo o ke aupuni o Amerika Hui, he bila e hoemi ana i ka uku o ka Peresidena o Amerika Huipuia a he $25,000 wale no o ka makahiki, a e hoomaka ka ohi ana o ia uku, mai Maraki 4 aku o 1877 e hiki mai ana. Ai pakiko io no keia aupuni i ka lakou loaa, eia no ka ole.
            Ma ka la 17 o Feb eruari i hala, ka hoopau loa ana o na hihia hoopii imua o ka Papa Komisina Hooponopono o ka moku Alabama o ka poe i noi mai ma ke kahea aluaia ana, a me he mea la, elua paha la i koe, alaila e hooiaioia mai ana e ka aha Kiekie na hooholo ana a me na koina o ka aha, a e waihoia aku ana i mua o ke Kuhina Nui a me ke Kuhina Waiwai no ka hooiaioia mai e uku.
            Ua holo lea ka hoomoeia ana o ka waea olelo moe moana mawaena o Nu Holani a me ko Kilani, a e komo ana keia mau panalaau iloko o ka poai o na aupuni kamailio waea olelo i kela a me keia la.
            I keia la 4 ae o Novemaba e koho hou ia ai ona Peresidena no Amerika Huipuia, a ia wa e akaka ai, o ka aoao hea la auanei ke ko ana.
            Ua loheia a e, ua pahola aku nei ka Vaticana, oia ka Pope ia Don Carlos, e hoopau ia i kana kaua, no ka meai aohe i akaka kona lanakila.
            Ua hookiekieia ke K uhina Noho o Italia ma Vienna, a o kona kulana, he Amabasadoa.
            Ua mak e mai nei ke kaikuahine o ka Emepera o Rusia, a ke noho nei ia alo alii me ke kumakena.
            Ua kauoha anei ka L oio Kuhina o Geremania, oia o Von Luck, e hopu aku i na waiwai o Couna Von Arnim. I ka loheia ana o ke kumu hewa o Von Arnim he kipi, ua lilo i mea kamailio nui ia.
            Ua hopuia kekahi Kahu napule Beritania, oia o Rev. R T. Green iloko o ka hale paahao, i hoopiiia no ke kakau inoa ana i ko hai inoa ma ke kua o kekahi bila kikoo dala e ku aku ana i ka Banako

E KA NUP EPA KUOKOA E, Aloha oe :—
            I ka la 11 o Maraki iho nei ua paiia ma kou mau kolamu he palapala e pili ana ia makou na haumana kula o Ahuimanu nei. Ua oleloia na makou ka ia palapala ! Ke hoike nei makou imua o ka lehulehu aole na makou ia palapala hoino, na ke kumakaia no, a me kekahi mau mea elua a ekolu paha i puni iaia. Ina na makou ia, hiki no ke hoopiliia ia makou keia mau huaolelo a ka Palapala Hemolele. " Ua hanai wau he mau keiki, a malama hoi ; aka ua kipi mai lakou ia'u." Pilipono paha i kela poe opuino la, aole i pili ia makou. I ko makou olelo ana pela, aole manao makou e hoomaemae ia makou iho, a e kaena paha i ka makou oki pau i ka maikai. Maopopo loa ia mea i ko makou luna paipai ma kela hana kolohe keia hana kolohe i papa mau ia e ko makou kumu. Aka, ua hooiliia ka hewa maluna o ka mea hewa ole, a oia ka mea i ehaeha loa'i ko makou manao. Ke kula nei ko makou kumu i na hora he elima a eono paha. He mau manawa hoomaha kekahi, a he mau manawa hana kekahi. I na manawa hoomaha, hoomaha no makou. I na manawa hana, hana no makou ma na hana i kauoha ia, he mahiai, he kahuimu, kaka wahie, he pulumi, he holoi papa, he holoi pa, he holoi omole, he kopi i ko makou ai i ka paakai, ia hana aku ia hana aku. O ke ano no ia o ko makou kula mai kinohi mai. Auhea ka hewa o na kumu iloko o laila ?
            Auwe ke al oha ole, ka lokoino a me ka eleele o ka naau o ke kumakaia a me kona mau hoahana ! Na makou no na haumana nui o Ahuimanu.
T SPENCER , G TlTCOMB, FRANK BARREL, I C ASAM, MANNUEL ROBERTS, LUKA MAKAKOA, PILIPO O KUAULU, MICHAEL LUSAN, LOUIS MANOMANO, H S KAMOHAI, JOE PERRY, H MAEMAE, N POKA, CLEM. AKINA.
Koe aku na keiki liilii.
Ahuimanu, M araki 16, 1876.