Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 9, 26 February 1876 — Ka Aie Lahui. [ARTICLE]

Ka Aie Lahui.

"Ue iuu ka aie, be akua lapu no ka po, a bo uaheBa o pelu inai a\u\ i kona poo e alo okoa aku i ka Lahui," wahi a kekahi mea kakau. U» puk» mai keia uoloko mai o oa nune ana o keia wa no kiv aie lahui. Mamuii o keia mau ano, ko nana aku nei ka lahui nao ka hoohuoi, no ko kulaua paoioi o ke aupuui iloko o ka aie, a kc hoomaka oei lakou o pehi aku i na pohaku o ko hoino ma na hokua aku o ua kauwa au- ! pon», a i na ala hoi o ka makona ma koalo j mai. O ko kakon Aio Lahui maoli i keia , wa, ua hoike akaka i« mai.he 5459,157.59, | ; h mo keia emi ana o ka lahui, me ke emi | ! pu hoi o ua hana o hoomahuahua ao ai i ko | ; kakou mau loaa. He moa ononinoni i ka j mauao ka ike ana he pua aie uui ko ka la» j hui e koe ana j a pehea la o .puu ai i ka j ! hookaaiaT Mo ka oana 010 aku i ua loaa ; ; a mo ka mahuahua aua mai o ka waiwai o j ka aina no ka wa mahope, ho moa pono no ! ko nana ia ke kulaua a mo ko ano o ka neo ; ana o oa loaa o keia'\v« r a o aipakiko ooe- : au i na hooiilo ana inalalo mai o na loaa i ; mauaoia, oia ke k&lai i ku i ka uaauao ma- | oli. S Ma ko kau Ahaoloio i bala, ua hoike mai S ko Kuhiua Waiwai o ia manawa, he Ewa- { tu lUneri a me Kumamaiwa Tausani Eko--1 lu Haneri Kaoalima D.tla, oia iho la ka i nui o na loaa i manaoia no na makahiki elua, e pau aua i Apenla ae uei o hiki mai j sna ; aka, me ko kaupaona ltke ole o na I Hoa o ia Kau Ahaolelo, ua hooholo iho oo Ukou i ka Biia Haawiua oo na makahiki f relua, e pso ana iloko o iamauawa a oi aku I I mamua o na loaa, oia hoi, he hioeri kaoaII bika kumamaouo Uuaaui a koo ka oi wale

&ku Euaoiea o k« GĪV» kapooo. Aohe OJ* : - ksi ikī o na h <>ldo an% peia a it Kaa Ah*-ele-lo j aole bol 1 ku i kf» aipat»ko o-''-e*n j fco lakou bix>ho!o #ot. Ina p«U o» j>ab'a ]<ui hosi a keia Kau ee e hiki ma» ana, a ; pel* bo» ako, aliU», e hi*i a*a no ko kakoo Aie Lihoi i ba B*otkorcpa, Oiaīo, e l»ke me ka makou e hoīke ako nei, e «oeane roai oo ka wa e naueae ai : ki.'U rnau p*e poa e ke Aupaoi Hawaii in* , me keia. E aia mai ao % no n* onoe sqo ■ okoa loa «e, s be maa kahihi w»le m»i boi kftbi m»wsho, i hiki kopololei ole ai3i ma o ka Aio Lihoi la. E ooba aoaoei oa kanaka, a e p«o ko iakou bi[inai aoi naalon» j , o na kauWii a ka lehaleho ; a he mea mi- [ oioiioa uui ka hoea ana mai o oa h -pena | 0 ia ano, ioa ao!e e Loomaemāeia mai keia | wa aku. ! Ud hoike &ko makoo i ka huioa o oa di* < la 0 ka Bila Haawioa m%luoa ae, oo na ; (oakahiki e!o% e eoeaoe aoa e pao, aka, aole paLa e like loa ako aoa me ia ka hoina o oa dsla uo ka B;la Haawina o na maksiiiki elua e hiki mai aoa, ke oie he m&o h jornahuahua hoo, oo ka inea, he mau hauwīna e hoopaa loa ia aoa, a he tnau haawiua boi kekihi aole e haawi hou la aru, e like me oa hoo.nau no P. Xah*olelua i make, a me ka hauwiua hoomau no ke Kiaaina P. Konoa, no ka mi'a, aole oia i h ialelo i kona kulana Kiaaiua 1 keia wa, ehiki ai ke hoolilo'n ; "na lilo uo Dr. Powell a me Akaua, uo ka hoo* la ana i na niui lepera "kokua aua i ka wahine kanemako a J W Loaoaei ;" 4, ua poho o oa poino i ioohia no ka haunaele o ka la 12 0 Feberuari 1874 "oa iiio huakai kaaheie o ka Moi i ka 1374 ;" "no lilo no na Komisina nanā e hooponopono aa Kanawai o ke Aupuni "pai ana i ka Iloikeiionua Hawaii'' ('nalia o pipaui hou ia keia haawiua e ke kau Ahaoielo e hiki mai aoa, oiai ke manaoia nei e pai hou i ka Buke Ao Heluhelu) ; *'khhi hoopili waapa ma Pelekunu Molokai ;" "ka hoolawa ana i na heiniheiua o ka Hale Aupuni Ilon/' a uie kekahi uiau haawina e ae i kupono e hoopau 'u ; a ina e houluuluia keia mau haawina e hiki &ku ana ko lakou huiua i ke kauakoiu tiusani dala ; a o kekahi o keia mau dala ua hooliloia, a o kekahi iie mea maopopo aole i hooliioia ; aka, noloko mai o keia huine, aoie ia he rued na ke kau Ahaoielo o keia makahiki e noonoo hou ai, ke ole i hookomo hou ii mai kekalii inau haawma hoa e ae. Aka hoi, me ia mau haawina i hooemi ia, ua koe iho he aueane hanori kanaiima tmsani ka oi aku o ka Bila Haawiua imua o na loaa i manao ia no keia mau makahiki e pau aua. He hoiko aua mai ia i ke ake ahuai o ia kau. A ina he inau hiawina hoolokomaikai wale kekuhi a keia kau Ahaoleio ae e hooholo hou ai, he oiaio e pii paila auauei ! Nolaila, o ka mea nioakaka a ka iehule iiu e|uoonoo nei, no ka ike aku i ka mahuahua ana mai o ka aie, o ka hooemi ana i n>i I'lo mamua o oa loaa. No ka mea, o ke emi ana mai o na lilo mamua o na loaa, me ke koe ana o kekuhi koena iloko o ka waihona aupuui i kela a me keia makahiki, he hoike aua mai ia ua hiki i ke aupuni ke hookaa i koua mau aie iho a e unuhiia aku uo ka makau, ka piiihua, a me na ano hopohopo a'pau miiloko aku o ka puuwai o na makaaioana, a e hiliuai auanei lakou me ka paulele kapekepeke ole maluna o na kauwa aupuni, a me ka lakou mau hana, no ka mea, aohe mea nana o hooluliluli i ko lakou uoonoo uo ka aie lahni : Aka, hookahi a ehia niuau a ua lawa. Pehea e iiooemi ai i ua lilo, ina aoie e hooemiia aua ka uku o na luna aupuni? Ina aole e emi ua lilo he inoa akaka unei e kau ana ? Aole. Ao!e loa. 0 ka hilinai ana aku i na uiia pomaikai o ka wa e hiki mai aua, i mea e hiki ai ko hoopau i ka piiikia, aoio ia he kalai noeau ana. Noiaila me ko kakou koho ana i ko kakou mau Lunamakaaiuaua i poe nana e kuka i ko kakou mau pono, pela e hooili aku ai kakou i ko kakou inau manaolana ia Ukou 6 hana pu i oa mea a pau e pono ai, a e pomaikai ai ko aupuni. E hooemi iukou e pouo ai i na uku o ua luua aupuoi e like me ke kupono e pilikia ole ai ka oihana. E hoopau hoi i na oihana waiwai ole, a i ku ole i ka pGmaikai pili laula uo ka lehubhu, ma na wahi i hiki e hana peia. E hooki loa i oa hoolilo ana no kekahi miu haawina hou e waiho ia mai auo, ioa aole he pilikia e loaa inai ma ka hana ana pela. Ua aneane e puanaia ko kakou Ahaolelo he hana kama- | iii, a eole makou i m&kemake e hana hou pela keia kau ae e hiki mai. Aoo, o kamailio iki makou no ka "Aie Miliona," no ka mea, oia no ka mea nui o keia mau la, a o ko "akua lapu" hoi i maka'e loa &i kekahi poe. I ka nana aku he biU neia na kekahi loea mawaho ae o ka Ahaoleio i bana, a haawiia m» ka lima o kekahi lula o ka hale, a ua hooholo pupuahulu loa ia e ko ka hale. 0 ka uhaoe a me ka manao o keia bila, he mea ia na ke kahi kalai aina \ noonoo ai, oia iho la ka mea e pakali »ku ai i hae ia mai oa waiwni okawae hiki mai au» ma ka aina : i hoo- ! kaaia ai hoi ka »ie lahui i keia wa ; a i ulu ! mai ai n» mea e kokua ai i ka hooholo mua an» i ke aupuoi. Aka, e like me ke ano maka'a o kahipoeo hoomahuahua loa ia ka aie, peia oo makou i kaoalua ai : Oiai, me uahookele akahele loa aoa no ua inili-

orss d»U U ( ame ka o iin au» w» le no e 1 ke ai ke aj»osc4*na, e htsi pono aku no ia i kon* pa'eoi e o!e i» A in» e Uwel*w<ia kei* paa d»la n>e k% hae-ae», a nie ua ho ,hl> aoi nv keU » c*»e j kei* ro<a i ka o*lo i k% hvn-pofc% i o* ; komo loaa e waiwsi ai, he mea akak» so!e no e kai ani. A ia, he oi aku rue ka mr-, , kai o ka aie ana t ko loko nei mimua o ka ; aie aku i ko w&ho : oo ka mea, ooa eke- ; ' panee a pie e heokaaia uo ia i ko leko oei, ; me ka ohi boo la mai o na aubao oo ia rosu aiea ika waihona» aoponi. lt>a iko waho. e !iio loa aoa me ka hui hou ole mai. I kekahi wj, he mea maikai so ka a;'e, a i kekehi wa he pomo, e līke me na eli.i ! a me ke aoo o ua hoohani aoa aku i ka ; ) eoea i aieia. L'a i!se kakoo, me ka oie w?- j le oo i ioaa ai i ke aupuoi oa haoa ano hou | 0 keia wa. Peia i kukuiuia ai oa ba!e aupuoi, na Haie Papaa, ns wapo, a me oa aoo eae i like pu. O kekuhi o keia mau ! mea i oie ai ke anpuoi, ke hoihoi nei lakoo ■ 1 ko lakou mau puka i ka waihoaa o ke : aupani, na kaa k&hiko ka puu diia i aie ia ai ; e iike la me ka hioa aoi i oa ohe- j Wdi uo Hunuinlu oei, ke kuai eua ia Amahou, a uie ka hnna ana i aa wapo lioopili moku, a me keka.hi mau mea e ae ; aki o kekahi mau haua ho >ulu e ae i aie ai ke aupooi aole ia i kaa a hiki i keia wa, e like ia me ka llotele [lawaii, na Haie Papaa, a me ka Hale Aupuni ; o ku mea hope nae aole kakou e mauao e hookaa mai ana ia i oa mea i aie ia nona iho. O keia mau aie nae a piu inailoko wale mai no ia o ka Ahaolelo i hoea mai ai, kahi knpono e hooholoia. Eia ka mea he.pe, e hoouela ae e na hea o ke kau Ahaoleio e hiki m-n ana i ko oukon noiau mamua o ko oukuu mau ui ua. Ma kekhl.i paiapala uona ke poo "Ka rnake aua o A'īawa Pake," e ikeia ai ka halawai ana mui oia moi o!a kino me ka poino mauaonao. I ka heiuhelu ana i keia ua aue kahaha ui&kou i ka ike ana, o ua iuoa no o ua Luua makaainann mua a i elua o Molokai kek&iii e kau nei maluna o m waapa mai Lahuina a i Molokai. Aole i poina ia inakou ko laua iiooikaika loa ann imua o ka Ahaolelo o ka 1874, e haawiia i uku hooiimaiima no ka moku e hoioholo miu mawaena o Molokai, Lanai, a me Lahaina ; a o ke kumu o keia hooiimalima aua i moku o ia auo, no ka uui wale o ua waapa i poino ma ke kai o Pailolo, a me ua ola pu kekahi ; a no ka mimo maikai o ka laua kaiai ana, ua hooholo ia e ka Ahaoielo e haawi i $1,000 no kekahi moku e hooholo mau ana mawaena o ia mau wahi. lloko okawn e hoopaopaa ia ana keia haawina, ua puka mai kekahi ninau, "He mea anei keia e hoio hou oie ai ua kanaka o Molokai ma ua waapa V" Me he la ua ae aku no ua mau Luna nei. Kai noa pela. Eia no ka ! ua mau Luna Hauohano nei e boii" ana aole ma ka moku a laua i noi ai. E aho uo e hoopauia keia haawina hookahi tausiini e keia kau Aiiaolelo ae. Ua ioaa mai ia makou kekahi nuhou me he ia ua huuakele ioa ia a i-i. Oia hoi akahi no a loia mai ia makou iie paiapala i kakauia i Dek. 10, 1875, e hoike ana i kekahi hana lokoino a kekahi kanaka i haua no ua pule ekolu mamua aku o ka la i kakauia ai. E hoike ana ua palapala nei ma ka po oka la 17 o Nevmaba ua heie ae kekahi kanaka niau makau oie me ka welu i owiliia a paa, ua hoopuiuia i ka aila honua, a kuni i ka aina-ko (o ka Wiii-ko o Naalehu) me ua welu la i ho-a ia me ke abi Ua a akuhele loa nae ka aina ko no ka pulu ana i ka ua, a hiki wile i ka wa ;iko ia'ai ke ohi o ke kuke a ka poe panhan», ma ka hora 12 o ka po, a ua pio koke ke ahi, aolo i ioaa ke kolohe. Oia iho la ke auo nui o ka palapala, aka ua h'.ohao nae makou no ke kahiko loa o ke kakau aii3, aneane ekolu m ilama, akohi no a iiuea mai. Maiia paha lie hewa no ka noouoo ana i ka malama i kakau ai. lua aolo i loaa a ua koiohe la a hiki i keia la he hoohuoi ko makou i ka ike aua o ka mea kakau (D. N. Elia) i ke auo i h>a ia ai ho weiu i hoopuluia i ka aila houua. Ua loaa mai ia makou kek&hi palapaia mii Waiohinu, Kau mai e hoike ana no ke kuee mawaena o ka ekaleaia malaila a me ko lakou kahu, i kakauia e J. H. Kauihonua, ma ka la 15 o Feb. nei, a peoei kekahi hapa oka olelo oua palapala Ia : j Mai ka malama mai o lanuari —"ua hoi | ke lea mai oia (Kahu e.—) i kona manao| hana i b*lota nona, a eia hoi ka mea kupa-1 naha nui, o kaua mau hana i ku i ka la noa ua liio ia oo na ia o ka Oaku, a o kana mau haiolelo ano nu§ oia 1«, ma ke ano e piii aoa i ka biloti, ft pe{a no ia e kamailio nei a hiki i keia la, a ma i» hina a ua kahu haioia oei, ua uiokuahaoa ka ekalesia, a ua ulu mai k» hoopaapaa enawaena ooa hoahaaau ame ia. Ekolu sibati o kooa hana ana me na hoahanau, a oa hooie aku na iaiu aole e malamaia kona ola ma ke kokoa ana iaia e haoai kabu." Ei» ka paue a ke kihn : "E noho no »u a kanu ia kua l;ioo kupapao maanei me ko'u kokna ole in mai ms ke ano he kahu eka!esia, a e malama aku no au i ka'u hana, a ke pane nei keli aole ona mes e pio ai o kaoa mau h&oa, aole no ia e kanalua i kaua hana maikai."

E KA LusAH;*or js : l'i b»i mii i* taik>J koVsb' p*ha m*i ; keiah: k4Q%ka :a» tw a-e* iloko no ks N«i—he kii j aiia i j*o a meoi kii O ** paU- | n:e uip»"a eei, u% O k*U 1 mau mea i loia it he rasu ais» wai- s j wai nui, a ke ake nei makon e la** ka m:* oaoi i», » ba*«ri aku ai m«k-r.i i k* mahalo : nooa, a i ka wa e ku«iU aa miu ki* l», e | •; bo-->uoa aku no mkoa i ke kunnakuai U »«. i E o!ooSu oe e hoike aku u iie paUoal» ; mii ii'u. ?AML. S. G. Wa"L4. - Kom 3ina n<» k* H. iieike Hauen oiikauiki. t Kfb. -22 I