Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 6, 5 February 1876 — Page 1

Page PDF (1.55 MB)

This text was transcribed by:  Kamakana Aquino
This work is dedicated to:  To my parents, Rogelio & Marbeth Aquino

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XV. HELU 6. HONOLULU, POAONO, FEBERUARI 5, 1876. NA HELU A PAU 740.

E Pau na Pupupu Kahiko!

E pani me na Hale Laau.

PAPA, PAPA, PAPA

O KELA ME KEIA ANO,

A ME

NA LAKO KUKULU HALE

O KELA ME KEIA ANO, MA KA

PA-PAPAO S.G. WAILA MA!

Kihi o

ALANUI PAPU me ALANUI MOIWAHINE, no ke Kumukuai HAAHAA LOA! ae like ka nui me ka makemake.

LAAU NOUAIKI!

NA LAAU KAOLA,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA HELE,

NA KUA,

AAHO,

AAHO LIILII, &c

LAAU ULAULA!

NA LAAU KAOLA,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA HELE,

NA KUA,

AAHO, POU,

AAHO LIILII,

MOLINA, &c

Pili Cida keokeo, Pili Laau ulaula,

Na Puka Hale, o na ano a pau,

Na Puka Aniani, o na ano a pau,

Na Olepelepe Puka, o na ano a pau.

Pepa Hale me na lihilihi.

NA LAKA PUKA

NA AMI-PUKA,

NA AMI-PUKA LIILII.

NA KUI NAO

PENA, AILA-PENA, VANIKI,

WAI HOOMALOO.

PAAKAI Helu 1,

O PUULOA.

            E lawe wale ia no na mea i kuai ia keia Pa Papa aku a i kahi o ka mea i kuai mai, in a ma ke kaona nei, a me na Awa o koia Paeaina e like me ka aelike.

Aia maanei ke Keena o ka MOKUMAHU "KILAUEA, "

L. MARCHANT, Kapena.

S. G. Waila ma.

709 3m 721

HE

IWAKALUA TAUSANI LEGUE

MALALO O KE KAI!

NA MEA

KUPANAHA O KA MOANA!

KE ALA O KA MEA HUNA,

A O KA MEA

POHIHIHI O KA 1866!

MAHELE 1.

MOKUNA VI.

KUUPAU IA KA MAHU.

            I KA hala ana ae o na minute he 10 o ka hora 11 o ka po, ua ike hou ia'ku la ka malamalama uila o ua mea kupanaha nei, he ekolu mile ke kaawale mai ka aoao akau aku o ka moku, a na like hoi ka ikaika o kona lilelile a me ka a me ko ke po mua.

            Me he la e moe oni ole ana ua a-u nei o ke kai, ua luhi paha no kana hana o ke ao, a e hookuu ana iaia iho e hiolani malie iluna o na ale kupikipikio.  A o keia ka wa a ke Kapena i manao ai e loaa ana. 

            A no kona manao ana pela, ua kauoha ae la oia, e hoohapa i ka mahu.  Pela i holo malie aku ai ka Aberahama Linekona, me ke akalawe i ka ili kai, o hoalaia auanei ka hiamoe niolopua o kona enemi.  He mea mau ka loaa ana'ku o na kohola i na moku o i-a, e hiamoe ana maluna o na ale o ka moana, a ua paa koke lakou i ke o ia.  A o Nede Lana nae, hele aku la no oia a ma kona wahi e ku mau ai, malalo iho o ka laau ihu. 

            Me ka owe nui ole o ke kai, i hookokoke aku ai ka moku, a elua paha kaulahao ke kaawale, ku iki iho la ia me ka hoohuli ae e hahai aku mahope o kona alanui e ko-ia hele ia ana e ke au.  Aohe mea pane leo, ua noho alii iho la ka malie maluna o ka moku a pau.  Aole i emi iho malaloo ka haneri kapuai ko makou kaawale mai na mea a-a la, nona ka malamalama olinolino nana i hoopowehiwehi mai i ko makou mau maka.

            I keia wa, e hilinai ana no au ma ka hua-ke o mua o ka moku, a malalo aku o'u kahi i ku ai o Nede.  Ke paa nei kekahi lima ona i ka matinigele, a ma kekahi lima kana o nui, e anapa ana i ka weli olinolino o ka i-a nui. 

            He 20 kapuai i koe, pili aku makou i ka i-a, ia wa i aua ae ai kona lima a hoolei aku la i ke o me ka ikaika.  Ua lohe no au i ke koele kani o ke o me he mea la ua ku aku la i kekahi mea kino paakiki.  Ia wa no i pio koke iho ai ka malamalama uila me ka emoole loa ; he owe ana ka mea i loheia, aia hoi, elua mau kolamu wai i pupuhi ae la, a haule kawakawa iho la iluna o ka moku mai mua a hope, a pau iho la na kanaka i ka hina, mokumoku no hoi na kaula  o na i-a.  A i ka lua o na kolamu wai ikaika, na malana ae la au mai kuu wahi e hilinai ana ma ka palekai ; a mamua ae o ka manawa e paa ai ia'u kekahi mea, ua haule aku la au iloko o ke kai.

MOKUNA VII.

KA WELO KOHOLA ANO E.

            NA KEIA ulia pakalaki i hoopouli mai i ko'u noonoo maikai ana no kekahi manawa.  Ua lumilumiia aku la au iloko o ka lipolipo hohonu e na wiliau ikaika, a me he la ua moni aku la ka hohonu ia'u iloko o ka iwakalua kapuai o kona waha eehia.  He akamai no au i ka au, aole nae i oi aku mamua o ko Bairona a me ko Edega Poe, na kumu kiekie o ia hana he au moana.

            Ia'u nae iloko o ia pouli o ke kahi, malalo ae la kekahi mea palauli imua o ko'u mau maka, me na manamana loloa ewalu, no lakou ka loa i ka'u hoomaopopo aku, ua aneane e hiki i ke kanakolu kapuai.  Heaha keia mea eehia o ka moana?  He kohola anei?  O ke kino anei o ke a-u nui a'u i manao mua ai?  Aole, he mea weliweli okoa loa keia!  O ke ano o kona kino, me he hihimanu la ke kihikihi, aka, he mau huelo loloa nae i ane like me ko ka muhee ; hoomaka mai la kekahi o kona mau lala e apo mai ia'u, aole i kana mai ko'u weliweli ; awiwi ino aku la au e puka iwaho o ka ili kai, aka, pehea e hiki ai, oiai ke milo hou ia nei au ilalo e ka ikaika ano e o na wai nana e pale ana i hope, a ilalo loa hoi.  Aole i emo, ua maalo hou ae la kekahi mea eleele nui mawaena o'u a me ka hihimanu, a na ia mea i ooki iho i na aweawe loloa o ka hihimanu.  Ia wa i pau loa ae ai ko'u ike, a hoomaha ae la au me na nae ana o ka mea e aili hope loa ana, a e nana aku no ko'u hopena ma kela aoao o ka muliwai.  Me kahi ikaika hope loa i kapeau ae ai ko'u mau lima, a na ka ikaika o na wai i kokua mai, oiai lakou e pipii hou ana iluna, a me he la he wahi umoki huewai ko'u lele ana ae mai ka lipolipo mai o ka hohonu a i ka ili kai.  No kekahi mauawa, ua ane maule au, aka, i ke komo hou ana mai o ke ea kai, ua hoi hou mai la ko'u ike.

            O ka'u mea mua nae e noonoo ana, o ka nana aku i ka moku.  Ua ike anei na luina i ko'u haule ana iloko o ke kai?  Ua hookuu iho paha ke Kapena i waapa e hoopakele ai ia'u?  Heaha hou aku la ka'u e manaolana ai?  He pouli konoele ke hohola ana maluna o na wai, a he lewa lipolipo hoi malalo ae o kuu mau wawae.  Hookahi puuhonua o kuu manaolana, o ka moku, eia la i hea?  Nana aku la au, aia hoi he mea punohu paiauli ke emi aku ana, a o kona wahi kukui, e a uiuiki mai ana i kahi e, aole nae i emo, ua nalowale aku la.  Elima nae mile mawaena o'u a me ka moku, ua hoomaka koke no au i ke kahea ana, "E kokua! E kokua!!"  Aohe nae he mea nana i hoolohe mai keia leo. 

            Ua pipili iho la kuu mau lole komo i ka ili, ua hele hoi a ulupe ; na ia mau mea i hoonawaliwali  koke iho i kahi ikaika iloko o kuu mau lala.  Hoomaka iho la au e piho-piho, a ua ane paupau. aho loa.

            Kahea hou ae la au no ka wa hope loa, "E kokua!"  Aole nae i puka pono loa aku ia mau wahi huaolelo, piha koke mai la kuu waha i ke kai, a moni aku la hoi au i kekahi olopu o kona au awahia.  Ua hooikaika ae la au i mea e mau ai ko'u lana ana ma ka ili kai, i ole ai e ale ia aku e ka hohonu.  Ma ia manawa, ua paa mai la kuu mau lole i kekahi mea lima ikaika, a hukiia ae la au i ka ili kai.  Lohe a-le ae la nae au i kekahi mau huaolelo, "Ina e hiki ana i kuu haku ke paa mai ma kuu mau poohiwi, e hoao no oia e hoolana pela."

            Hopu aku la kekahi lima o'u i kuu kauwa paulele, a ninau aku la, "O oe no anei ia?"  Pane mai la no hoi o Cosila, "Owau no."  Ninau hou aku la no au, "O oe pu no anei kekahi i haule iloko o ka ulia nana wau i kiola iloko o ke kai?"  Hoole mai la kela, "Aole , oiai au malalo o na lawelawe ana no kuu haku, he pono ia'u e ukali aku mahope on a."

            Hookoni aku la no au ma ka ninau hou ana, "Auhea ka moku?"  Pane mai la kela, "Auhea la?  I ko'u wa no i anehe mai ai e lele iloko o ke kai, lohe aku la au i ke kahea ana mai o ke kanaka ma ka hoeuli, ua haki ka hoe a me ka huila i na niho o ke a-u.  Oia wale no nae na wahi o ka moku poino."  A no ka ia la olelo ana mai pela, pane aku la au, "Ina pela, e poino ana kaua."  Ua pane mai no kela, "Pela paha, aka, he pono ia kaua e hooikaika ma ka au ana no na hora loihi i koe o keia po."

            No ka ia la olelo, ua hooikaika iho la au e au aku imua, aka, no ka pupu loa i kuu mau lole, na ooki mai la o Cosila i o'u mau kapa a pau, a pela iho la i hoomama ia ai ko'u kaumaha.

            O ka hora 11 o ua po nei, oia ka wa i hookui ai o ka moku me ke a-u nui, a nolaila, ewalu hora e au ai maua i ka moana a hiki i ke kakahiaka o kekahi la ae.  Ua a-u aku la maua me ke kuka ana, in a e pilikia kekahi, e kokua kekahi.  Ua malie loa ke kai, aole ikaika o ke au, nolaila, ua maikai loa ko maua ho-au hele ana.  Ke hakilo mau nei no ko'u mau maka i na ale o ka moana, me ke ake e ike aku i ka moku, a i ole ia, i ka waapa paha, aole nae he ike ia aku, o na ale hanupanupa wale no, no lakou na weli e anapa ana, a me he la eia maua iloko o ka wai dala kahi i au ai. 

            I ka aneane ana e hiki i ka hora 1 o ke kakahiaka, ua ane pau loa ko'u wahi ikaika, ua maloeloe mai la na lima a me na wawae, nolaila, ua kalele aku la au maluna o Kosila, a oia hookahi ko maua  puuhonua i koe.  Aole no hoi i emo, ua hoomaka mai la kela e paupauaho, me ke ailiili ana o ka hanu.

            A no ko'u ike ana, aole e hiki iaia ke hoomau loa i ka hoolana ana ia maua, nolaila, i aku la au, "E hookuu mai oe ia'u, o pilikia e auanei oe o kaua."

            Hoole ae la o Kosila, me ka i ana ae, "Aole loa au e hookuu aku i kuu haku, e aho owau mua ke piho, mamua o ko'u ike ana i kou piho."

            Ia wa, hoomaka mai la ka mahina e wena, aole no hoi i emo, ua alohi ae la ka moana a pau iloko o kona nani opulepule, aia hoi, ike aku la au i ka moku, he elima mile ka mamao mai o maua aku, aole nae he waapa.  Kahea aku la au me ka leo nui, a o aku la hoi ; heaha ka waiwai o keia kahea ana iloko o ia loa.  Kahea aku la no hoi o Kosila, pau pu maua i ke kuhihewa. 

            Ua hoolaha iki iho la maua no kekahi manawa ; ke hoolohe la o ka leo i pa-e mai, me he kanikaniaula la i ka pepeiao, ka moowini puainawele, Aole i emo, ua lohe maopopo loa aku la au i ka leo, a o Kosila no kekahi i lohe pu ia wa hookahi.  Kahea hou aku la ia, a ia wa, ua pane maopopo loa ia mai la.  He leo kanaka io ka i pa-e mai la!  Nowai la?  He leo anei no kekahi olulo i loohia pu ai me maua iloko o ka pilikia nana i hoopoino i ka moku?  a i ole, he leo anei mai kekahi waapa mai o ka moku, e olina hele ana no maua iloko o ka pouli?

            Hooikaika ae la o Kosila e kiei aku, ma ke kalele ana iho iluna o kuu mau poohiwi, aka, ua mahiki ae la oia no ka paupauaho, a haule hou iho la iloko o ke kai.

            Ninau aku la au, "Heaha kau i ike aku la?  Pane mai la kela, "Hamau! ua ike au, ua ike au, mai kamailio oe, e hoomanawanui me kou wahi ikaika i koe, no ka mea, e loaa ana ia kaua he mea hoolana lanakila."

            Heaha la kana i ike ai?  Ua haupu mua au me ka weliweli nui, o ka pilikua no kana mea i ike ai, o ka iwikani hoi o ka moana!  Aka, o kela leo!  Mai hea mai la ka pa-e ana?  Ua hala ke au o ko Iona noho ana iloko o ka opu o ke kohola!

            Aka hoi, ho-au aku la o Kosila ia'u i kahi o ka leo i pa-e mai ai.  I kekahi wa, e kiei aku ana maluna o ka hokua o na ale, a he leo hauoli ka'u i lohe mai kona waha ae, a pela hoi me ka leo kanaka i pa-e mai la mai kahi e mai, ua lohe koliuliu wale ae la no me ka maopopo ole, no ka mea, ia wa, ua pau kuu ikaika, ua opili mai la na manamana a me na wawae i ke anu.  Aohe e hiki i kuu mau lima ke hoolana no'u iho, oiai  ua piha kuu waha i ke kai, a ua moni iho au i kekahi mau olopu awahia.  Kokolo mai la ka maeele ana a puni kuu kino.  Hooikaika ae la au i kuu poo e hoala ae, a piho iho la.  I keia wa, ua pili aku la au i kekahi mea kino oolea.  Ke hoomaopopo nei au no ko'u hukiia iluna, mailoko ae o ke kai, ua hoohamamaia ae la kuu umauma, aka, ua maule iho la au.

            He mea maopopo, ua hoi hou mai la ko'u ike, a e mahaloia na lomilomi a me na anai ikaika ana i loaa ia'u, no ka mea, oia ka mea i hoi hou mai ai ka pumehana i kuu io.  Kaakaa ae la nae au me ke kahea ae, "E Kosila!"

            Lohe ae la no au i ko Kosila leo, i ka i ana iho, "Owau anei ka@ i kahea mai nei e kuu haku?"

            Ma ia wa, iloko o ka malamalama moowini o ka mahina, ua ike ae la au i kekahi helehelena, aole o ko Kosila, aka, aole nae i liuliu, ua ike ae la au, a haawi koke ae la au i ko'u mau lima i hele a opili, no ka lulu lima aloha ana, me ka pakui pu aku i na huaolelo, "O! o Nede no ka!"  Pane iho kela, "Oia no! ka mea e imi nei i kana pio a me kaua makana!"

            Pane ae la au, "O oe anei kekahi i haule pu iloko o ke kai, i ka wai i hookui ai ka moku o kakou me ka ia?"  Ua ae mai la kela, me ka i mai, "Ae, aka, ua oi aku ko'u laki mamua o ko olua haule ana, no ka mea, ua loaa koke ia'u he wahi e keehi ai ko'u mau kapuai maluna o ka mokupuni laua."

            "He mokupuni?" wahi a'u.

            I mai o Nede, "Ae, he mokupuni lana, a i ole ia, ina ma ke kamailio pololei ana, o ke a-u nui o ka moana."

            Nonoi aku la no au, "E hoakaka lea mai oe i ke ano o kau e olelo nei."

            Pane mai o Nede, "O ka mea hiki wale no ia'u ke hoike aku, aohe i komo kuu hapuna iloko o kona ili ; ua pelu ka maka."

            "No ke aha, e Nede? no ke aha?"

            "No ka mea, ua hanaia keia holoholona, me ka papaa hao."

            Na keia mau huaolelo hope a Nede, i hoauwana i kuu lolo no na manao he tausani i ka wa hookahi.  Kokolo aku la au a hiki ma ka pane poo o ko makou wahi puuhonua e kau nei.  Hoao iho la au e peku a e kikeke ma kona mau aoao, aole nae i like kona ano me ko ke kino o na kohola mamalia nunui.  He mea kino iwi e like me ko na holoholona mawaho ka iwi ; a na hiki hoi ia'u ke kapa iho iaia ma ke ano i like me ko na moo nunui iwi o waho, a e like me ko ka aligatora a me ka honu paha. 

            E!  Aole!  o ka hokua eleele kahi a'u e kau nei, he pahee a mania, aole no he mau opikapika, aole hoi he unahi.  I ke kikeke ana iho, ua puka mai kekahi leo kani e like me ka leo o na mea metala, a e like no hoi me ka leo o ka hao, a he pono hoi ia'u ke olelo ae, ua hanaia ke ia holoholona me na papaa hao.

            Aole he kanalua hou i koe no ia mea!  O ua pilikua nei, ka mea kamahao kupanaha nana i alakai hewa i na noonoo a me na manao ana o na aupuni naauao, a hoauwana hele ia ai na poe huli o na wahi elua o ka poepoe, he mea kupaianaha lua ole ia a ke akamai a me ka naauao kanaka i hana ai.

(Aole i pau.)

Moolelo o ke Kula Ao Kumu ma

Waimea Apana o Kahola Hema,

Hawaii.

            Ua hoomaka ia ke Kula Ao Kumu ma ka hale kula ma Waikoloa, ma ka hora 9 A.M. Poalima, e like me ka hoolaha a ke Kahukula nui, H. R. Hitchcock, (Hikikoke) me ka pule ana a Rev. L. Lyson, ke Kahu o ke kula.  Kahea ia na inoa o na hoa kumu i akoakoa mai, eia na inoa o na kumu i hiki mai iloko o keia mau la kula

HAMAKUA.

S. L Kaleo, no Kaala.

Kapiko, no Kawela.

T. Paaluhi, no Kapuleoa.

S. Paaluhe, no Eleio.

J. L. Kawaihae, no Napoopoo.

S W Kekuaiwahaia, no W-Uka.

O Palau, no Waimanu.

M B Kealoha, no Waiaka.

J H Nahiwa, no Waikoloa.

J Pakini, no Puako.

P Paniani, no Kawaihae-uka.

J Keala, no Kiholo 

KOHALA AKAU.

S W Kamaka, no Polou.

J W Kaawa, no -----

Kapaona, no Honomakau.

S Molale, no Halawa

Keoloewa, no Makapala.

Kapiko, no Kokio.

            Na kumu i hiki ole mai.

HAMAKUA.

Kaaua, no Maunahoano.

Mahana, no Naalapa.

Kahukula, no Puuanahulu.

Kahoohuli, no Kawaihae-kai.

KOHALA AKAU.

Kanealai,

Kaanaana, no Halaula.

S E Timoteo, no Ainakea.

S Kahaaheo, no Haena.

Zebekaio, no Waiapuka. 

            Eia na haawina i kula ia ma ka la mua.

            Helunaau. Mok. 1, & 2

            Arimatika. Mok 17, aoao 349.

            Book. Honua, aoao 128.

            La kula 2-He la Keritmaka keia.  Nolaila, ua hoolilo ia na hana o keia la, ma na mea e pili ana i ka la hanau o ka Mesia, he mau haiolelo, ia L W D Kualii ka mua, ia S Kekipi ka lua, ia D B Mahoe loio ke kolu on a inoa hope elua, he mau kanaka lana i makaukau e haiolelo mai, imua o ke anaina kanaka e noho ana, no na mea e pili ana i ke kupono ke koho ia aku, i mau lunamakaainana ao keia kau ahaolelo e hiki mai mai ana, a he mau himeni i kupono no keia la kekahi.  A hookuu ia ua hana oia la ma ka hora 3 ahiahi.

            La Kula 3 Dec 23-Eia na haawi na ma ia la.  Buke ao heluhelu, Aoao 7, Kiko ana.  Buke Helunaau, Mok. 3, 4.  Arimatika, pauku 571, aoao 356, a hele aku i mua.  Book. Honua, aoao 128.  Heluhelu Kumumanao ia J. Kaawa.  Penei, Heaha @@ ke kumu ao pono, e ao aku ai i kana mau haumana, i na mea pili naau wale no anei, a i na mea pili uhana paha?  Hoopanee ke kula ana, a hui hou ma ka hola 9 1/2 A. M. Poalua.

            La Kula 4-Na Hoawina o ia la.  Helunaau. Mok. 5, a me 6.

            Arimatika p. 583, aoao 363, a hele aku imua.

            Book. Honua, aoao 129, pela ana.  Heluhelu Kumumanao ia L W Kuahi penei.  Ua oi io anei ka pono o ka haawi ana 'ku mamua o ka loaa ana mai. 

            Na D Palau i heluhelu mai i kona Kumumanao.  O ka wahine hea la kai oleloia he papale alii oia no kana kane?  Hoopanee a hui hou ma ka hola 9 1/2 AM Poakolu, me ka pule a B W Kealoha.

            La Kula 5-Na haawina o ia la.

            Helunaau, ma ka moku. 7, 8, 9, 10.

            Arimatika-pauku 591, aoao 369.

            B Honua, aoao 129.

            Na S Paaluhi i heluhelu mai i kona Kumumanao.  O ka oihana kumukula pehea la e malamaia'i ma kona mau ano a pau?  ia S W Kamaka, nohea mai la ke aupuni, no kanaka mai anei?  aole paha?

            La Kula 6.-Na Haawina o ia la.

            Helunaau.  Mok. 11, 12, 13.

            Arithmatika p. 613, aoao 377, a hiki i ka  p. 622 aoao 380 Mok. 19.

            B Honua, aoao. 130.

            Na S Molale i heluhelu mai i kona Kumumanao, penei : ua poho anei ke aupuni, ke lilo ke dala i Kula aupuni, aole paha?

            Ia S W Hoopii, penei kana.  Heaha na ano kupono o ke kanaka @ holo balota e pono ai o ia ka Lunamakaai@poa malama i ka pono o ka Lahui a oni, paa kona aloha aina?

            Ia W B Kealoha.  Ua kupono anei ka la i hanau ai o Iesu Kristo ke hoolilo ia i la kula ia aupuni?  aole paha?  noi ia e hoouna i ka nupepa L. H. a me ka Nupepa Kuokoa.  Hoopanee a hora 9 1/2 AM.  Poalima. 

            La Kula 7.-Na Haawina o ia la.

            Helunaau. Mok 14, 15.

            Arimatika Mok. 1-19.

            Hoike ana.

            Koena La Kula 7 - T Paaluhi.  E kaupaona i ka waiwai a waiwai ole o ke Kuikahi Panai Like. 

            Ia Kapaona.  Owai na mea e holo ai o na haumana ma ka ike o ka laau hahau anei, o ke aloha paha?

            Ia Keolewa.  Heaha na mea e imi ia ana e na Alii a me na Luna aupuni?

            Ia Kapiko.  Pehea la e mahuahua ai na kamalii Hawaii ma kahi kakaikahi o na hale?

            Ia Kaleohanohano.  Heaha na mea i oi aku ka waiwai mamua o ke dala, a me ke gola?

            Oia na mea i hana ia iloko o keia mau la 7.  Hoopanee ia keia kula ana a hui hou ma Iune M.H. 1876  Hookuu loa ia na hana me ka pule a Rev. L. Lyons

            Me oakou ke aloha hoomanawanui ka poe nana e hoolaha ae ma ke akea.

            Haleiwa Home.

            J. H. Nahiwa, Kakauolelo.