Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 2, 8 Ianuali 1876 — HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI! NA MEA KUPANAHA O KA MOANA! KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA POHIHIHI O KA 1866! [ARTICLE]

HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI! NA MEA KUPANAHA O KA MOANA! KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA POHIHIHI O KA 1866!

MAHELE 1. MOKUNA IV. ! Nede Lana. HE Kapena akamai o Faraguta i ka holo moana, a he hilinai hoi i ka | moku ana e hookele nei. O kona moku ame ia, hookahi iaua. Oia ka uhano o ua moku nei, Aohe ona wahi kaualua iki no ka "iwi-kaui" o ka 'moana, aole no hoi oia i ae aku i kekalii e hoole uo ia mea, e liko me ka manaoio ana o kekahi poe wahine pono i ka leviatana— ma ka m'auaoio wale no, aole ma ka ike maopopo lea ana. Ho pilikua io no e ola ana iloko o ke kai, a ua hoohiki paa oiaealualu iaia a loaa mai ke kai aku. Ua like oia me ke Naita o Rode, a he Diadoue elua o Gozoua, ka mea i hele

aku e halawai me ka moo naua i hooueoneo i na kanaka o ka mokupuni. E hele ana ko Kapena Fiirag*uta e pepehi i ke a-u lele kai a make, a i ole, o ua Kapena nei paha ke make mai i ko a-u. Aole ho manao e ae. 0 na 'iii a pau o ka moku ua like wale no ko lakou mauao me ko ko lakou poo. O ka lakou mea wale no ia o kamailio ai, kukakuka, a noonoo hoi i ke ano o na mea a pau e loaa ai ia lakou ka ulia pomaikai o ka halawai pu ana aku me ua pilikua la : a e makaala mau ana lakou i ka hakilo aku i ka ili akea o ka moana. O na hooluolu a me na hiolani ana maluna o ko lakou mau ahamaka, a iloko o ko lakon mau rumi liilii, ua haaleleia—no ka pinana ana iluna o na kia, na i-a, a me na riglni o ka moku. I ka wa e mowehewehe mai ai ke alauIa o ka wauaao o kela la keia la, ia wa e lehau koke ai ua rigini o ka moku i na luina, me he mea la he makau ko lakou mau wawae i ka oneki o ka moku ; oiai' ka moku e holo ana no i ua ale o ka Atelauika mo ka hiki 010 aku i na wai o ka Pakipika, kahi i loheia mai ai, aia ilaila ka pilikua. Aohe mea e ae a na poe a pau o ka moku i mauao ai, o ka halawai wale uo me ko a-u uui.o ke o ia ia, a hiu halaka ao ilana o ka moku, hoihoi aku iaia i Amerka. Ua kiai mau lakou i ka ili o ka moana me ka hiaai ana ole. Ua uluka mai la paha keia makaala maa o lakou no ko Kapeua Faraguta 01010 ana, e haawi no oia i elua taasani dala i ka mea ike inua i ka pilikua, ina he kapena-boe, he luina, a he 'lii moku paha. Ke waiho aku nei au na oakoa e noonoo, ehia la ka oui o na maka o ka mokn Aborahama Liuekoua. No'u ibo, aole aa i haule mahope o na poe o ae, aole hoi i hoohala i ko'u hakilo ana i kela la keia la. He pono paha e kapaia ua moku nei o Agusa, ka pilikua nona na maka he haneri. Hookahi wale no mea i manao ole no ua pilikua la, a i hiaai ole e hakilo i ka moana, oia o Kosila, kau kanwa, no ka mea, oia hookāhi ka mea i hoopohala maa no na mea a pau i pili i ke a-n. Ua olelo mua aku au, ua hoolako ia ka moku me ua mea a paa no ke o ana, a no ka hopu ana i na kohola nunai. Ae, aole he moku okohoia i oi ae kona lako pono i na mea iawaia a pau e liko me keia, Ua lako pono ka moku i na ano mekini pepehi ia a pau \ ikeia, mai ka hapuna o \\m\ } a i ua o i hoolei ia me ka pauda hoopahu, a hiki i na pu kuniahi ki kohola, no -lakou na poka i like ke | ano me ka puoa, a i hiki hoi e kiola me i ka pololei loa uo na milo he umi ke kaa-

\v r ale. Aoio o koia mun inea wale eo. aka ai ilun:i o ka moko, o Nede Lana kek;ihi ke kilohaii'i pookel;\ o ua poe o l\ a pau, a i ole, o ka moi.o ua poe liapnna. No Kanada o Nede Lana, aohe ona lua e like ai ma kana oihana ike, uie na limn i oi ae ka palainimo mamna o ka amo una a ka maka, i ka \va e pnhu aua a e hoolei ai i kona peahi lima i o a ia nei. Ile kanaha ka nui o kona mau makuhi* ki : eono kapuai a oi ae kona kiekie, he mau lala ikaika, a he kino oolea, he huhu hikiwawe, a he mau helehelena hiehie ; aka maluua ao o na moa a pau, oia no ke koa o kona mau maka. lua e hea ia aku he kanaka oia no Kanada, e i koke auanei kela he kauaka Farani oia : ke haaheo loa oia ke kapa ia aku he leanaka Farani, a ma ia ano, a ma ko'u lahui hoi, i makemake loa mai ai oia ia'u. Ua pipili mau rnai oia ia'u, ua kamailk), a ua olioli loa hoi au i ka hooiohe an;a i kana olelo Farani. 0 ka ohana o Nedo Lnna, no loko o kekahi poe lawaiiii o Kueheka, a no loko mai hoi o ka poo Farani i noho mua loa ai malaila. Ua kamailio mau mai kela no kona mau moolelo o ka helo ana i na kai anu o ka akau, kona mau hakaka pu aua mo na ia, me ke auo o kana mau hana hihiu ma ka lawaia ana ; a o kaua mau puana ana mo he la he mau okiua mele, a o ko'u ano ia wa, me he la e hooloho aua au i ko melo ana o kekahi Homeia o Kanada uo ka Iliada o ka welau akau. j I keia wa i lilo ae ai maua me lio mau hoa'loha kahiko la, i hoohui ia ae iloko o na palama pumehana o ka au ana iloko o na poino. A! e Nede wiwo ole ! Aole a'u mea o ae e nonoi aku ai ma ka'u pule ana, o ka hooloihi wale ia mai no o ko ola ana no na makahiki he haneri hou aku, i kuluma pono iho ai kou inau hoomanao ana iloko o'u. Heaha la ko Nede manao no ua pilikua uei o ke kai ? Aoie au i ike mua, aka, i ko maua wa i lilo ae ai he mau hoaaloha pumehana, ia wa i maopopo ai ia'u, aole loa ona manaoio no ke a u, a ho pono i au ke olelo ae, oia ka lua o na kanaka maluna okamoku i mauaoio ole no ka mea e liele ia nei e imi. Ekolu hebedoma i hala ae la, mahope o ko makou haalele ana aku i ka aina, e au ana ka umauma o ka moku mawaho aku o ka Lae Belaneko, a he kanako lumile ke kaawale mai na kapakai mai o Patagonia, ma ka aoao hema. Ua hala hopo aella ia makou ka poai olu he ma, a o ko kowa o Magelana, ke waiho mai la ia iio na milo ehiku haneri ka mamao ma ka hema aku o makou. He ewalu la holo fkoe, alaila, au aku ka Aberahama Liuekoua i na kai o ka Pakipika. I kokahi ahiahi kalae o ka la 25 o luno, e noho ana au mahope o ka moku, a 0 Nede Lana kekahi me a'u ; hoohaili kamailio akula nae au iaia no na mea e pili aua i ke a-u nui, me ka hoakaka aku 1 ke ano o ka pomaikai o ka makou huakai a me ka ole. A no ko Nede Lana akeukeu ole mai, nolaila, ua hoomo-o pono aku ja au i kona manao. a Niuau aku la nae au iaia, "E Nede, aole io anei ou hoomaopopo, he a-u nai kekahi e holo nei iloko o ka moana ? A beaha hoi ke kamu o kou kauaiua ana ?" Nana pono mai la oia ia'u no kekahi manawa, a' papai ae la i ka lae, (o kona ano mau ia) me he la, e hoala ana i kona noonoo, a i mai la, "E Mr. Aronaka, he kumu paha ko'o o ke kanalua ana." Pane hoo aku la au, "B Nede, ma kan oihana, he o-kohola oe, ua kamaaina ia oe na i-a niui a pao o ke kai, nolaiia, o oe ka mea kopono e lilo i makamua no ka apono ana i ka «euea i mauaoia—a mala io hoi o na kumu hea i kanalua ai oe ?' "Oia koa kuhihewa e Mr. Professor" (Knmn) i pane mai ai o Nede. U E hiki anei i ka mea i hoonaauao pono ole ia ke oianaoio, ua ani ae ka htjle ana o na hoko welowelo, imai ko lakoa man kaamoo pololei mai? A pela no hoi e hiki ole ai ia'u; ke mauaoio, he mau ia nunui

! ja kekuhi eul » nei kvia pc>epoe. i oi aku i ko u « o ik» k-tei «nu. U.i alaaloia e a*u ua kohoh he nui, a u;i hapun tia hoi e a'u na poe he nui o Ihkou ; a e like me b\ uni o ko lakou ik\ika, aole e hiki i ko lakon hin, a i kekahi mea ikaika e ae o lakou, ke hoomahinu i na papaa hso o ka mokuahi." Pane aku nao au iaia, "A ! e N» de, aole anei oe i lohe, a i ike hoi, he nui wale na moku i hon ia ajuika me ka uuku oioi o ke a-u ?" I mai la o Nede, ''He oiaio ia, no na moku laau wale no, aku, aole nae au i ike iki i ka puka ana o na moku hao ia lakou, ake paa nei ko ? u manao pela, a hiki i ko ? u ike maka ana ; ho hiki ike kohola, i ka naia, i ke >»-u a me na ia e ae i loaa ia lakou na kuia paakiki ke hou i ka hao." Pane hou aku la no an, {< E Nedo, ke hoopuka hon aku nei au i ko'u manao i hookahua ai maluna o na kumu maopopo ; he manaoio kapekepeke ole ko'u, ke ola nei uo kekahi ohana ia nunui e like me na kohola a me ka naia paha, a i ole, o na mea i like me ia ; a ua haawi ia mai ia lakou kekahi hao kiwi oi ikaika.,? Luliluli iho la kona poo me na hiohioua o ka hoomalau maluna ona.

Ihouaku la au, "E kuu makamaka, he pono oo e nana i kekahi mea nui o maopopo ai ia oe ; ina ho holoholona kekahi e ola nei o ia auo, ina aia iloko o ka hohonu lipolipo koua wahi mau, e hiamoo aua malalo iho o na mile ho eouo ke kiekio mai kaili iho o ka moaua. Ke i aku nei au, oia ka holoholona oi loa aku o ka ikaika, aole hoi he mea like e hiki ai ke hoohalike ma ke ao nei, e like me lakou." Ninau mai la o Nede, "Pehea i maopopo ai ia oe kolakou ikaika nui ?" "E hoolohe mai, no ka mea, mo kona ikaika nui pālena ole i hiki ai iaia ke moe malalo o ka hohonu o ka moana, me ke kaniuhu ole no ke kaumaha o ke kaomi ana o ka w«i a me ke ea maluna iho ona. E nana kaua, o ke kaomi ana o ke ea, ua hoike ia mai ia ma ko kaum»* ha o ka wai nona na kapuai he 32 ke kiekie, aka, o na wai m ioli, he papau mai ia i kokekai, no ka meif, kemamaiiio nei kaua no ke kai, kahi nona ka hohonu i hiki ole ke anaia ma ke kau wahi. Nolaila, ia oe e iuu ai e Nede iloko o ke kai, e like me ka uui o na kapuai pa 32 o ke kai maluna ae ou, pela auanei ka nui a me ke kuumaha o ke kaomi aua o ke ea i kou kino, oia hoi he 15 paona ke kaumaha maluna o kela a me keia iniha kuea o kou ili. A pela aku no a hiki i ka 320 kapuai ka hohonu, ua like ia me na ea he 10, no na ea 100, ekolu tausaui elua haneri kapuai ka hohouu, a no ua ea 1.000, he 32,000 kapuai ka hohouu, oia hoi he eono mile ia malalo ilio o ka ili o ka wai; a i mea e akaka iea ai ia oe, ke luu no keia hohonn iloko o ka moana, alaila,, 5,600 paona ke kaumaha o ke kaomi aua o ka ea, no kela a me keia 3-8 iniha maluua 0 kou ili. A! e kuu Nede wiwo ole, ua ike anei oe i ka nui o na iuiha huiuaha» like o lawe nei oe maluna o ka ili o kou kino iho?" "E Mr. Aronaxa, aole au i ike." "Aneane eono tausani elima haneri iniha huinahalike ; a o ke kaamaha maoli o ke kaomi ana o ka ea, he 15 pkona no ia i ka iniha haihahalike hookahi, a nolaila, malana o kou maa ioiha kuea 6,500, he 97,500 paona kekaumaha o ke kaomi ana o ke ea i koa kiuo iho i keia wa." "Me ko'u ike ole ia kaumaha ?" "Me koa ike ole ae ia mea. A uo ke aha i pepe ole ai kou ki«o no ia kaumaha, no ka mea f o ke ea e poka ana mai kou kino aku, ua like me ia ke ae e kaooii ana. No ia mea, ua kau like ke kaomi ana mawaena o ko waho a me ko loko ea, a e kae ana hoi kekahi i kekahi; a pela oe i ikeoleai i kekaomaha o ke kaomi ana o ko waho ea. Aka, ina oe iloko o ka wai, he mea okoa loa ia. 7J I mni la hoi o Nede, me ke ano hiaai 1 ka'u olelo, "Ae, ud maopopo ia'u, ua

■ puui .iu i ka wai. av>[»e wahi o ke e i e puk i «ku ai a e kouio tuai ai hoi." | "Pela no, e Nede ; nolail-i. i kou hiki I ana i ko 32 kapuai maUlo iho o ka ili o ka wai, aia oe malal > o ke kuomi aua a ke ea uona na paoua he 97,500 ke kanuiaha ; a i ka 320 kapuai ka hohonu, e paumiia auanei ia kaumaha ; ika 3,200 kapnai, e pahanenia no ; a hiki hoi i ke 32,000 ka hohouu, he pa iaus*ni ke kiiiimaha o ke kaomi aua o ke ea i kou kino, oia hoi ma ka olelo nna. he 97,500,000 auanei paona e auamoia ai e kou kino—e pakii liilii auanei oo a palahalaha mo he raea la ua hookomoia malalo o kekahi mikini pakui papaa hao." Hooho ae la o Nede, "Ke Di;ibolo !" "Nolaila, e kuu makamaka maikai, iua he a-n nui loa kekahi, he mau haneri iwilei koua loa, a oi ae ka nui o koua kino. i hiki hoi e ola iloko o keia holionu—he mea nona na iniha kuea ili i hoikeia ma kahi o na miliona, a he mnu haneri miliona paona ke kaumaha o ke kaouii ana o ke ea i kona kiīio, o luki anei ia kaua ke koho i ka nui o kona ikaika e auamo ai ia mea? E hiki anei ia oe ko hai mai i ke ano i hoohuiia ai kona maii iwi, a me kahi o kona ikaika nui i hiki ai e pale ae ia kaumaha?" Hooho hou ae la o Nede Lana, u No ko aha hoi ! ua hanaia paha lakon e iike me ua kua hao ewalu iniha ka manoanoa, a i aiie liko mo na moku kaua hao !" "E lilee me kau olelo e Nede, pela oe e noonoo iho ai i ke ano o na ulia poino e loaa mai ana mai kekahi mai o keia mau auo i-a, ina ua holo aku ia me ka mama o ke kaaahi, e hookui i ka aoao o kekahi moku." "Ae—pela io paha," i pano mai ai o Nede, me ka luliluli iho, aka nae, aole no i hoopau loa ia kona hoomaloka. "Ua hoomaopopo anei oe i ke ano o ka'u mau mea i olelo aku nei ? ?; "Hookahi a ? u mea i hoomaopopo, oia keia, ina he holoholoua kekahi e ola ana iloko o ka hohonu, a ma na papaku hoi o ka moana, alaiia, ua iike ka nui o ko lakou ikaika me kau i olelo mai nei." "E hoomanao oe e kuu makamako, ina aole he holoholona o ia ano e ola nei malalo o na wai, heaha la ka mea i poiuo ai ka moku Socotia ?" (Ade i pau.)