Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 49, 4 December 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KAMIKINAAKALA KA MEA NONA KA OLELOIA ANA, KA HIWAHIWA O KA LA HIKI MAI! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KAHIKINAAKALA KA MEA NONA KA OLELOIA ANA, KA HIWAHIWA O KA LA HIKI MAI!

I [ Uūull 'lu.i no h: Kuukoa.] I HELŪ 4. ! ——— "\TOLAILA, ke bni aku nei au ia oukou, ma ko'u kuleaua paa a mo ko'u ano alii i loaa ia'u mai ko'u raau kupuna mai. ua paa ia, aohe mea e boioi e pau ai, nolaila, e ka liamuku pakaha whle i kuu aupuni, e lohe oe, a ma ka mana o kuu olelo, e maliu mai oe, e hookuu ae i kuu mau makua, mai ka make ae a olua i hoomaknukau ai, a ina aole, alaila, o olua auauei ke pani ma ko laua hakahaka, 110 ka mea, e aho ko olua manao ana pela, ina no owau ka olua i upu mai ai e make, no ka mea, he iwi koko au, a o kela mau e]efjaakuJe a olua e upu »ei e mtike, a e molia aku ai i mohai no ko olua mau akua, he kuhihewa ia, no ka moa, ua ike aku no olua, he mau iwi koko ole ia, aole no hoi e na ka lili o na akua o olua i ka mea ino, oiui ua nawaliwali, a ! he inau la pokole wale uo koe, nolaila, I mamuli o ko'u ano aloha makua, ke lawe nei au i ka maua mai o'u kupnna mai a paa ma kuu wahn, a o ka mea a J u e pane aku ai ia oe, e hooko koke mai 00, nolaila, mamuli o kuu mana, ke noi aku nei au ia oe, e hookuu koke ae i k 11 u mau makua ! Aole nae i pane mai ka elemakule, komo ana no o Kaohaiomana, a ua loho pono nae oia i na olelo hope a Kahiki | naakala—a ia wa, kani koke mai la ka pahu, a petipen hoi ke kani a ka puniu t a hai ae la o Kaohaiomana i kona inanao, i ka i ana ae, E na makua o maun, e puka iwaho, a e hele me ka lanakila, a e hahai mahope" o ko maua mau knai, e like me na olelo a ka olua kamalei j aloha ho keiki, a e like mo kaua mau I olelo maikai a pau, pela no e ili aku ai ka pomaikai maluna o olua a me ko oukou mau ohua a pau. Ua maopopo ae H paha ia oukou e ka poo holuhelu, na bana a me na olelo a ka mea nona keia moolelo, e like me ka mana nui Moaa iaia, a o ua elemanei hoi, hilahila loa iho la oia, no koua ike aua, ua haule ino kona mana inalalo 0 ka manao ke Aliiwahine, a no kona ike ana no hoi kekahi, aole i kokua ia kana inau hana e kana alii, ka mea ana 1 hapai nui ai, a lilo iho la ia i mai nui nonu iloko o ia mau la. A o ke kuiuu no hoi o ke kokua ole ana o ke alii manuili o kana uiau liana. ua ike no oia i ka mana nui o kana wahine. e hiki ole ai iaia ke pane aku, a no kona ike iho no hoi kekahi, aole o ka make ka laua uku e hana aku ai no ko lakou la lokomaikai, a he mea kaumaha nui no ia, ka lilo ana o ka mana hoopai ia laua i na malihini, aole hoi i ka poe nooa ka aina e pouo ai. Ma ia manawa mai, na lilo na hooponopono aua a pau o ke aupuni maluua ponoi iho no o ka poe nona ka aina, e like no me ka wa mai ko lakou mau kapuna mai, a o na hoopai aoa a pau, mamuli no ia o ko lakou mau kanawai iho, a o ua eleaiukulo nei nae, nole no oia i haule ino loa, no ka me \, ma kona ano kulana, he kanaka kauoha oia. a lie iwi j kuamoo ponoi hoi. Ua iinihala na ma-1 kua a me na ohua o Kahikinaaknla, i | i kumu e haule ai ua elemakule nei, eia j | nae, he oia mau no kona lanakiia ana ! | i na wa a pau, no ka mea, me ia pu no na akaa o kona mau haku a oie ua alii opio nei no aua, a ho akua pueo no hoi | i kona mai Hawaii nei aku, nolaila, mau ai no ka p;i ino o kona mana, a ua lilo no ia i mea nui maluna o na mea a pao ! ma ua aina la. Aka nae, ma ka noho'na Knhina noi o ke aupuui o ke Aiiiwahine ma ka aina hikina, ua ikea no, ho mana ko na

j aiea a pau m* kana o;haoii, kue n »e ka | muluaia ana i ka mea o lakou e pono ai j n;i akaa wahahee, oolaila, e uuua pono ae kakou i ke ano o ko lakou noho ana , a me ka paio ana me na mea ino a pau ije uui ualtf. oiai peia iho la ke uuo o ko lakoa noho ana mo ka pono ole. Iloko o ia wa a lakou nbi e nobo ana, ua pii ino ae la na hana pepehi kanaka, mawaena o na kauaka, oiai ua noho iuo lakou me ke kue mai i ke alii, 110 ka make a ka elemakule i lawe ae ai a kiekie maluna o na kamaaina ponoi o ka aiua, e like me ka hana inau ana a ko Hawaii uei poe kahuua a me ua llamuIV, a ua uui uo hoi ka poe i pepehiia i i mohai a i aloha no na akua wahahee | hiki ole ke hoola i kana poe kauwa, oiai I he haua ia ua 11-1 lioia o kanaka, aole hoi ] he" h«na na ke Akua oiaio. E like hoi me ka maua o ka elemaku le, pela no lakou i kuemai ai me kaikaika nui, a lilo ia i mea pono ole na Kahikinaakala e hana mau ai iloko o kona naau i na la a pau loa o ko laua noho ana mamuli o na hana hupo, e like me ko keia pae aina i ka wa kahiko. I kekahi la boi. ia Kalauikapuahoano (i knpaia o Kaohaiomana) e nanea ana 1 ka ooihe mai a na kanaka, knpu ae la kona mnnao e hele e paani lealea me na kmnaaina, aka, aole nae oia i hooko i kona innnao ana ma ia mea, no ka mea, ua maka'u nui oia i na kauaka, o manao ino hou auanei ka elemakule, a lilo hou ia i mea e haunaele ai. Aka uoe, i na Ja i o Mahealani, he la kapu ia, a he la hoi no ke'lii o komo ai iloko o ka heiau, e kauila ai, aka, i ka manao nae o ia lahui, aohe kapu, aohe maka'u, aka, ho mau manao koa wale no ko na kauaku a pau, nolaila, ua haua lakou e like me ko lakou ano niana maluua o ko lakou aiua iho, pela no lakon i hana ai me ka maka'u ole, nolaila, ua hiki 010 ialakou ke hoolohe, oiai hoi, ua kau mai ka mana o ua elemakule la maluna o na kauaka o ka aina, a heaha la ia i ko lakou manao, oiai ua hele kapakahi walo uo lakou mamuli o ko lakou niana iho, a hoolilo iho la i ko knpu a mo ka mana o ke Keiki Alii o ilawaii nei i mea ole. Aka, aole nae ia he mea no ka elemakule e kuemi iho ai, no ka mea, 110 han=v ua iiiiu, noluil.k» ua kau aku no oia i ka niake maluna o ka poe e kue aua i ke kapu a me ka maua 0 kana alii. He hana no hoi keia ua maa mai ko kakou mau kupuna mai a hiki ia kakou 1 keia wa, a pela no mawaena o ko kakou mau alii hanau kiekie, aole e haule hia ana ko Likou mana mai ka po mai, oiai he mana oi loa ka ko Hawaii nei papa ulii, a pela iho la no hoi ka inaua o ua keiki alii nei ma ua ain* la o kana wahine, ka lei nani hoi o kona mau la opiopio, ana hoi i hiipoi nui ai me na aloha pumehana mawaena o laua e like me ko laua ano, aka, o na hana kiekie a ka eleuiaknle, aohe no ia maunli o kona manao wale iho, aka, mamuli no ia o kona kuleana nui he ilamuku no ke alii, a pela no ka mea i ikeia i ke au kahiko j o na wa i hala. Ua nui ka poe i make j iaia no ke kapu, e like me ka mea inau o keia lahui, mawaena o na'lii a me na | makaainana, a pela no hoi keia mea i hanaia e ka elemikule, nolaila, aole oia i maka'u i ua kanaka o ka avna 4 oiai ua ike no oia, aia na kahuna elima malalo 0 kona mjdu, a pela no hoi i ka mea lawelawe heiau. Ua paa no hoi ke kapu o na'lii mai ka wa kahiko mai, a i ke auponi maikai iho nei hoi a ke Akua, hiolo iho ia ke kapu o oa'iii o keia aina, aka, koe no nae ka mana nui o na'lii a me ko lakoa kukna mai na kupuna mai 1 a hiki i keia wa, nolaila, aole no he ka- | naka o keia lahui e hele hookano ako ; ma ke alo o na'iii, aolo no boi e hehika | i ko lakou mau kapa, a ke mau uei no I ia maka'u a me ka menemene i na'lii a I hiki i keia wa, aka, o na haole wale no I ka mea nana e hoohaahaa nei ko kapu o na'lii, a na lakou e hehiku eei me ka menemene ole. Pela no lakou i hana ai me ka pono ole, uo ko lakou ike ole i na ano a me

d i hana a ko Il.iwaii nei. Aoie iiae mi o na'iii wale iho no keia meuemene ana, aka, ma ke alo ponoi uo kekahi o ua : hnku, ka poe kiekie oke kulaua. Aole no hoi e hiki i ka poe haahaa loa o ke kulana, ke heie houkauo aku iuiua o ko I Ukou alo, he mea hilahila loa ia. Pela : [no na mea a pau o ia auo a hiki i keia } la e nohoia nei me na ano haahaa-a pau ; i o pono ai ka noho ana o kahi aiii, ka poe i i kiekie a rae ka poe waiwai. | Aka, o na mea a pau ma ka aina hiki- j na, ua hana pepe lakou ia lakou iho me ' ka maiuoino hupo. Oiai i kekahi la, e :

noho ana o Kahikioaukala in.a ka paepae kapu o ko laua Halenlii auiani, e alolii ann i ka po a me ke no, e hul.*li ana hoi ke pa iho ka 1» ma kona uiau paia nani mawaho, i kinohinohi ia hoi me ua waihooluu iike ole. A he mea hou no īa i hauaia e ka muna oi kelakela o ke alii kaulana o Uawaii nei. Pela no hoi i ka po, i ka wa a ka mahina e kiola pau mai ai i kona malamalama maluna o ka aina o k;»na aloha, a e hoolei iho aua i ke aiai konane i kona mau paia—he mea o hoi keia o ka ulao uhi ana a popoi maiuna o ka hale, e haiii paa iho ana ka ula puui i kallalealii nani, me he mea la ua a ia e kekaiii ahi nni weiiweii, a pii aku kona wena i ka laui, pela no hoi ke ano o keia mau kaiiiko nani e uhi paa pu ana maiuna iho o ka Halealii. E ka mea heluheiu, e hoomanao oe, a e ninau iho iloko o kou naau a me na pana ana a kou puuwai, me ka ui ae hoi a i iho, lleaiiH \a ia me« uia e uhi paa la maluna iho o na paia aiai o ka Haleaiii n»ni ? Ke hai aku nei ka mea kakau, O ia ula a puni e uhi paa ana i ka hale, 0 ka nani no ia a me ka ui maikai o ua Aiiiwahine la Kahikinaakaia. Peia no ko kakou poe kauiana i ka ui i ka wa kahiko. E nana i k » mooloio o Laieikawai, ka moopuna iianai a Waka. Peia 110 hoi keia wahine ui a nani hoi o koua mau hioiiiona a me ua ouli hoi o kona hiehie ; iie naau palupaiu kona, he aioha i na mea a pau o kona aina iho. Ua kiola oia i ka huhu a me ka inaina, a ua waiho malie aku iloko o kona walii i puka mai ai, aia la i he» kekalii aua i kioia i kona inaina. 0 ua kaiUamahine la no hoi, ua olelo la i koua mau la, he kaikamahine i hanauia e I;a ia, do ka mea, i kekahi wa, iie oiinoiino na maka ke nana pono aku oi* i kona ano, aka, o kana mau haua nae, ua ku no ia i ka naau o na'iii a me ko lakou manao haahaa, e iike me ia i na wa kahiko i haia, i ka wa uui hoi o na aiii. A ina hoi oe e komo aku iioko o ka Huiealii, e powehiwehiia ana kou mau uiaka ke naua aku, aohe mea hiki i ka ike aku a ka maka kanaka, oiai ua hao mai ia ka mana kupua o ka moa nona keia mooieio, a ua kau no hoi ka Ii i ke kaikamahine Ulawai o uaaina ia i kahikoia i ka malamalama oiiuoiino o ka la, a o na mea kupanaha hoi, kaapuni a« la ia i ka Haieaiii, a hoaiii iho ia ka uaiamalama powehiwehi o ka ]a ma na wahi a pau o ka aiua, a ua kau no hoi ka ii welaokakala maiuna o na mea a pau 1 e ike ana i keia mau mea. Aole no hoi i kana mai na mea kupa- | naha i hoikeia mai e na mana weiiweii o ke kaikamahine ui nohenohea, paiupalu, pepe o na maka a me ka ula weo o kona mau papaiina, i kikohuia e ka henoolele o kooa kalana a me kaoa niao haua hoike iaia iho, me he aneia no ke aioha, a me he aiele la hoi no ka mahaioia mai. lioko o ia mau la o kona noho ana me na mea kupauaha, ua haainiu na kanaka i ka maka'a, ua keokeo a mae ko iakoa mao heleheleoa, me he pua a me lau la no ka naheiehele i ka wa hauie lao, ua hoohaahaaiho la oia iaia iho malalo o kaea kane r e iike no me ke ano mau o na wahine maikai, he hoohaahaa ia lakon iiio, me ka hooko aku i ka makemake o ke kane a me na mea a pao. Peia no iwaena o keia iahui, o na wahi ne ui, he waipahe ka lakou olelo, pain*

palu a j.>t'pe im hooleiiui k*o, uiuolu a nnheuiihe ke puaua m«i ; u peU waU no i komo ai na hoomauno aou iloko o kekiihi poe. Nolniia, raa ia hope mai T 1 k» wa e noho ana laoa uiaialo o na kaupoka ha* le o ko laun kiekie, ua noho aloha pu Ihu?i kekahi rae kekahi, e like me U i kinolti o ko iaua hui nua me ke alohn wuiainihea, i iiooipo mau ia 0 na manuo hoohialaai oua mea e halaw»i pn au?i, aka nae, u \ unni no ia. (Jole i ixtu.)