Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 48, 27 November 1875 — Page 4
This text was transcribed by: | Francene H Aarona |
This work is dedicated to: | For my tutu Abigail who first taught me aloha |
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
HE HIMENI
GOD IS LOVE
Royal Diadem p. 22
1
He @ @ na ahe e,
A pa mai o a o,
Mai na laau e loli nei,
A mai na poo o mao
He leo palenehe nei,
A hai lelea no,
He aloha ke Akua e,
Aloha oia mau,
Oia mau, oia mau;
He aloha ke Akua e,
Aloha oia mau.
2
Moani ala no na lau,
A pii ae i ke ao.
Homau! he leo ko lakou
Mailana o ka hau,
A mele pu na mana nei,
A hoi lelea no,
He aloha ke Akua e,
Aloha oia mau,
Oia mau, oia mau ;
He aloha ke Akua e,
Aloha oia mau.
3
E hui pa na kamalii,
Na kanaka a pau,
Na ao, na aina, me na kai
A puni no ke ao,
E hui pa me ko luna ʻ e,
A hai lelea po,
He aloha ke Akua e,
Aloha oia mau,
Oia mau, oia mau ;
He aloha ke Akua e,
Aloha oia mau.
Hawaii
HAAWINA KULA SABATI.
HELU 11. SABATI, DEC. 12
KUMUHANA .-less me Toma.
PAUKU BAIBALA-IOANE 20:21-30,
24 O kekahi o ka poe umikumama-
lua, o Toma, i kapaia o D.domo, aole ia me lakou, i ka wa i hele mai ai o Iesu.
25 I aku la keiapoe haumana ia ia,
Ua ike makou i ka Haku. I mai la oia ia
lakou, Ina e ike ole au i na puka o na kui
ma kona mau lima, a e o i ko ʻ u manamana
lima ma ka puka o na kai, a e o hoi i ko ʻ u
lima ma kona aoao, aole loa au e manaoio.
26 A po awalu ae la, maloko hou
kaua poe haumana, a o Toma kekahi me
lakou. A na paniia na puke, hele mai la o Iesu, a ka mai la iwaena, i mai la, Aloha oukou.
27 Alaila i mai la oia la Toma, E o
mai i kou manamana lima maanei, a e na-
na i ko ʻ u mau lima, e o mai i kou lima, a e
kou iho ma kuu aoao: a mai noho a kana-
lua, aka, e manaoio.
28 Olelo aku la o Toma ia ia, i aku
la. E ko ʻ u Haku, a me ko ʻ u Akua.
29 Olelo mai iao Iesu ia ia, e Toma,
No kou ike maka ana mai ia ʻu, ua manao-
io oe; pomaikai ka poe ike maka ole, a
manaoio hoi.
30 A nui no hoi na hana mana e ae
a Iesu i hanaʻi imua o kaua poe haumana,
aole i palapalaia iloko o keia Buke.
31 Aka, ua palapalaia keia mau mea i
manaoio ai oukou, o Iesu ka Mesia, ke
Keiki a ke Akua; a i ko oukou manaoio
ana, i loaa i ia oukou ke ola ma kona inoa.
Pauku Gula. "E manaoio ia Iehova i
ko oukou Akua, i hookupaa ia oukoa ;"
2 Oihaʻla 20;20.
Mele--Him. 120. 6-8. Leo. Hanalei
St. Thomas.
1
Ua lawe kuu Iesu
I kuu mau hewa e,
A kau pu ma ke kea ou,
I hookaa loa iaʻe.
5
Paulele, o kakou,
la Iesu ka mohai.
Pau na kina, ka make pu,
E mele oli ae.
Pule. I pau ke kanalua, ka manao kape-
kepeke i loaa ka manaoio, ka hilinai nui ia
Iesu.
NA NINAU A NA KUMU.
Haalele kakou ia Maria e hele ana e hai
i ke aha i na haumana ? p. 18. Ma ka wa
hea ia ? la ia e hele ana owai kai hala-
wai pa me Iesu ma ke alanui? Luka 24:
13-21. Ma ke ahiahi o ka la mua, oia la
hookahi no ia, mahea na haumana ? Pehea
na puka o ka hale ? no ke aha i pani paa-
iaʻi ma puka ? Owai @ ku iwaena o lakou ?
A olelo pehea ? p. 19. Mahea ko Iesu
komo ana ? Kamailio Iesu a hoike i ke aha
ia lakou ? No ke aha ka hoike ana i na
@ ona, a me kona aoao? A aha iho la la-
kou? ao ke aha? p. 20. Heaha kekahi mau
huaolelo a Iesu ia lakou ? p. 21-23.
P 24 Ua pau anei na haumana ma ia
halawai mua ana ? Owai kai koe ? Aia la
mahea Toma ia wa ? E auwana kaumaha
ana poha ma kahi nehenehe. Koe hoi
kekahi Iuda, , auhea ia ? Owai kekahi inoa
e Toma ? Heaha ke ano o Didumo ? Ma-
hea Ua hanau pa ia oia me kona kaikua-
hine Losia wahi a kekahi poe. Mahea i
kakau musiaʻi keia haumana ? Mat. 10:3.
Heaha kekahi mau hua wiwo ole a Toma ?
Ioane 11:16. Heaha hoi ka Toma i haole
ai mahope iho ? Io. 14:15 Toma, Tomas,
like pu anei ? Ua kapaia kekahi leo ele
mamuli o Toma oia hoi St Thomas, Hana-
lei ma ka Buke Himeni Hawaii.
P 25. I ka hai anaʻku o kekahi poe i
ko lakou ike ana ia Iesu, pehea o Toma i
pane ai ? Ma ke aha oia e manaoio ai, ua
ala hou Iesu ? Pela anei kekahi poe i keia
wa ? aia a ike maka i ke Akua, ia Iesu, i
ka lani, i ka luaahi, alaila manaoio ?
P 26. A ma ka po awalu, oia hoi ka
Sabati elua, mahea na haumana ? Owai
kekahi pu ? Pehea hoi na puka ? Owai kai
ku iwaena o lakou ? Heaha kana olelo?
P 27. Heaha ka Iesu olelo ia Toma ?
Ahonui ea, aole huhu Iesu a hoahewa loa
ia Toma. Aloha no.
P 28-29. A hooho Toma pehea ? Pau
koke ea kona kanalua a manaoio no. Pe-
hea hoi Iesu i pane ai ia Toma ? Ko wai
pomaikai ke oi ana ? Ma ke aha ko kakou
ike ana ia Iesu ? Heaha ka oihano nui
a Toma mahope ? wahi a ka moolelo
ekalesia he misionari oia ma Asia Uuku,
ma Peresia, a ma Hinedu, a make oia mala-
ila. Nana anei kekahi episetole, a euana-
lio ma ke Kauoha Hou ?
P 30-31. Keia mau hana mana e ae
he nui a Iesu i hanaʻi, i ka manawa hea ka
hana ana ? Mamua anei o kona make ana ?
Mahope anei o kona alahou ana ? Ua hoike
anei Iesu ia ia iho i na manawa he nui
mamua o kona pii aku ana i ka lani ? I
Kor. 15:4-7. No ke aha i kakauiaʻi keia
mau hana mana a Iesu i hanaʻi ? Ke ma-
naoioa nei anei oukou a pau ia Iesu ? A e
loaa ana anei ke ola mau ia oukou ? ma
ke aha ?
Mele--Him. 145. 8-6. Leo. Waialua.
1
Ke ola ! O ke ola mau !
Hauoli pu kakou !
Ua pale ko kakou makau,
Na eha hoi, ua pau.
2
Maloko o ka malu po
Kakou i moe ai:
Ua alahou nae ia Iesu,
He ao, he pomaikai.
NA NINAU A KE KAHU.
Na makua. Iesu me waii kela pule ? A
papaʻku Iesu ia Maria mai aha ? No ke
aha ia papa ana ? Ua akaka loa o Iesu no
ia make aha ? Loaa keia ninau ia wai ?
Halawai Iesu me wai mahope iho ma ia
la hookahi no, ma ke awakea, ma ke ahi-
ahí ? Owai kai ike ole ia Iesu mamua ? A
ma ke aha laua i ike ai mahope o Iesu ia ?
Akoakoa na haumana ma ke ahiahi a
pani a paa na puke, no ke aha ? No ke
aha ka makau ? Paniia a paa loa na puka
a pau, komo nae Iesu maloko mahea kona
komo ana ? ma kona ano aha hoi ? Heaha
kana mau hua olelo aloha ? Heaha kana i
hoike ai ia lakou ? Ua aha ia kona mau
lima me kona mau aoao ; No ke aha ka
hoike ana ?
Na keiki. Owai kahaumana i koe aole
ma ia halawai mua ? Toma. Mahea oia ?
E auwana ana i o ia nei me ke kaumaha,
no kona haalele ana ia Iesu, no ko Iesu
make ana, &c. Kuhi oia, aole paha e ala
hou ana Iesu. Ua kaawale loa aku. A
pehea ? Ua pomaikai anei oia no kona hui
ole me na haumana e, ae ? Aole, ua loaa
ole kekahi pomaikai ia ia. I na hele ole
oukou i ka halawai haipule nele oukou i
ke aha ? Hele mau anei oukou i na hala-
wai, a me na kula Sabati ? A haole kekahi
pehea ? Owai kekahi inoa o Toma ? Didu-
mo, heaha ke ano ?
Ke kula a pau. Hai mai i na hana ma
ka la mua i ala mai ai Iesu, oia hoi ka
Sabati mua, ma ke kakahiaka, awakea, ahi-
ahí. Owai kai hui ole ma ka halawai mua ?
A halawai na haumana i ike maka ia Iesu
a hai aku ia Toma, Ua ike lakou ia Iesu,
pehea Toma ? Ma ke aha e ae ai oia ua
ala hou Iesu ? Na puka ahakeia mau
puka ma na lima, ma ka aoao a ma na wa-
wae paha kekahi ?
Owai ka põe hoohalike me Toma i keia wa ?
Nui anei ka poe olelo aia a ike maka ma-
kou alaila manaoio ia Iesu, i ka po, i ka
lani ? Ahea kakou e ike makaʻku ia Iesu ?
Pono anei ke hoopanee i ka manaoio a ike
maka ? Ehia la i hala a halawai hou Iesu
me na haumana ? Poawalu, oia anei ka
Sabati elua ? Ua mau anei ka malama ana
o na haumana i ka la mua o ka hebedoma
me ka la Sabati ? Ae ua mau mailaila mai
a hiki i keia la. Mahea Toma ma ia hala-
wai elua ? ua huhu anei Iesu a hoahewa
loa ia ia no kona haalele ia ia, a no kaua
olelo, aole oia e manaoio ua ala hou oia a
ike makaʻku ? Heaha ka Iesu olelo ia ia ?
Papa Iesu ia Maria aole make hoopa ia ia.
Kena nae oia ia Toma e hoopa, e lawelawe,
e hana, e hookomo i ka lima iloko o ke
aha ? No ke aha keia like ole ? Ua manao-
io anei Toma mahope ? Ma ke aha i mana-
oio ai ? Heaha ka Iesu olelo no ka poe e
manaoio ia Iesu me ka ike maka ole aku ?
Ma ke aha ko kakou ike ana ia Iesu ? No
ke aha i kakauiaʻi keia mau hana a Iesu ?
He poe manaoio anei oukou a pau ? Ma
ke aha e maopopo ai ka manaoio ? Heaha
ka Toma oihana mahope ? He misionaoi
oia ma na aina hea ? E hele oukou a hoo-
halike me Toma. Ina hiki ole ke hele
Kino aku i na aina e, e kokua i ka hooana
anaʻku i na hope.
Mele-Him. 159. 7. Leo. Beutley.
1
E hoomaka i kekani,
Mele maikai ia Iesu,
Ia ia oukou e hiilani,
Nona no ka nani mau.
4
Oukouhoi na mea auwan
Mai ko Iesu pa maikai,
Huli koke hoi mai la
I hookipa hou iaʻe.
Pule i mahuahua ko kakou manaoio ia
Iesu, i hoomaopopo hoi kakou i ka manao o
ma ka hana mau, hoolaha mau ana i ka
Iesu olelo maikai.
Haawina Kula Sabati, Dek. 19.
Ioane 21:15-22 Pauku Gula p. 17.
Hawaii
He manawa haowale ane keia, a
kaili a paahawale ? O ke au
anai ia Waawaa a me Kane-
LAAULI O HELE KA HUKU O HIOLO KA
LA PAU PU ME KA MAHINA ?
Ke hoopuka nei makou i keia manao o
S. M. K. maluna ae, o ka lehulehu ka lu-
nakanawai nana e nana. He mau olelo ano
nui kana, he mau olelo waiwai no hoi ke-
kahi no ka lehulehu, aka, aole nae i hio ko
makou manao mamuli o kana ahewa ana i
ka olelo hooholo a ko kakou Aha Kiekie,
ke kahua i ku ai kou pono e Hawaii. Ina
he mea hiki ke hanaia e like me kana, he
alanui kupono e ae no e hele au ai. L. H.
Aia i ka wa kahiko e noho ana kekahi
mau unakanawai kiekie elua, a he mau
kokua luna k. kiekie nohoi ko laua, a he
mau kahuna kiekie o ka papa akahi, ma
Koolaupoko no o Oahu. O ka lakou hana
nui o ka hoopololei i na palena aina o na
Ahupuaa, o na lihi na lele a me na Apana
aina hoomanalo.
Aia iloko o ka ohana a Wakalana ka
hoopaapaa lihi aina, he elima ana mau kei-
ki, o Mauimua, o Mauihope, o Mauiwaena,
o Mauikiikii a me Mauiakalana. O ke Ahu-
puaa o Waimanalo he mau hoomanalo ko-
na, o ka loko ia o Maunaloa me ka uhukai
o Makapuu, oia ko Mauimua. O ke Ahu-
puaa o Kailua ; he mau hoomanalo kona,
o ke koa ahi ma haoo me ke kahala o Poo,
o ka piko momona o Kawainui me Kaele-
pulu me Waikakulu, o ka paakai o Kalua-
puhi, oia ko Mauihope. O ke Ahupuaa o
Kaneohe he mau hoomanalo kona, o na lo-
ko o Kaopulolia me ka nehu o Waihauka-
lua, na loko o Palawai me Nuupia, me na
moku manu o Mokulua, ko Mauiwaena. O
keAhupuaa o Heeia, he mau hoomanalo
kona, o ka loko kuapa o Heeia, o ka anae
o Kalimuloa me Kealohi, o ka papa hee o
Malaukaa o ka uhu-kai a ohua-kai a me ka
umeke o Mokapu, oia ko Mauikiikii.
O ke Ahupaa o Kahaluu ; Oia ko Ma-
uiakalana, he aina hoopaapaa i kona mau
hoomanalo, o ka papahee o Ahua me ka
papahee o Kapapa a me ka uhu kaka o Ka-
puna. Ua lawe ke kokua luna k. kiekie a
kahuna nui ia ia o Waiahole me Waikane
nona ia mau lihi aina. Aka, he kanawai paa
ko na luna k. kiekie ke pili na mea haumia
ia lakou, a ina e pili a paumaele i ka hono-
wa, alaila ua haumia ia kanaka, a e pau ko-
na lawelawe ana i na mea laa a me na oi-
hana.
O Mauiakalana ; kukulu ae la oia he puu
iluna o Haakolo, a hana iho la i mau kuala-
pu ehuku, a maloko o ka puu, huna iho oia
i ka honowai. O Mauiakalana me kona
mau hoahanau a me na kokua loaa k. kie-
kie elua, olelo aku la oia, he waiwai maka-
mae aia iluna o ka puu, he daimanaa me
ka momi, a o ka mea e kohi-kohi-kupalale
a hiki mua i ka puu, e lilo mua ia ia ka
waiwai laa makamae ; aka, ua ae like la-
kou e hooko like i ka hana. I ko lakou hoo-
maka ana e kohi-kohi-kupalale, ua pihoihoi
ka manao o na kokua luna k. kiekie e loaa
ia laua ka puu waiwai makamae, aole hu-
na kapu aole huna noa o ka uwaa e ake o
ka loaa o ka hiki mua i ka puu waiwai. A
nowai, a nowai ka lima i hawa-hawa ? a
no ia la ! a no ia la !! A nolaila, ua pili o
Ahua a Laka me Kapapa a me ke kai kaka
uhu o Kapuna no Kahaluu. A o na kokua
luna k. kiekie, ua hilahila a na haalele i
ka laua oihana laa, a ua kapaia o Ku i kua-
pala, a o Lono i ka Ipuolono o mua.
E loaa no o Kohikohi-kupalale i keia wa
ma Kahaluu, ma ke alo akau o Ahulimanu
ma ke kua hema o Kaikuaha a me Pakole,
a o ke kauhuhu hikina o Haakolo, a o Ku-
popolo ke oioina makai o Kakualauki e huli
aku ana i ka punawai a Kamehaikana.
I ke au o ka Moi Alii o Mailikukahi ke
keiki a ka Moi a Puaa a Kahuoi, o Kane-
pukea ka Moiwahine, o Makonui a Mano
kona lunakanawai kiekie ka makuakane hoi
o Aikanakanui a Mako. He uaalakawai ke
kanawai no Mailikukahi. Ma na oleloao a
Mako he ahiku haneri a keu, na komo ka
moolelo o ka noho alii ana o Mailikukahi.
Oia ke alii mua nana i mahelehele i na ai-
na i na moku aina, i na kalana i na okana
i na Ahupuaa i na iliaina ai-kupono ina ili-
aina ku, i na ili-aina o ke Ahupuaa, i na
mooaina i na panku aina a me na kihapai;
O ke ano o keia mahele ana o ka aina mai
ka nui a ka liilii, i pau pono na kanaka i
ka aina, mai naʻlii na kaukau alii na puali
na makaainana ; Aka, o na makua mea
keiki, o na makua mea keiki lehulehu ka i
hooi palua ia ko lakou haawina aina, a
kau aku la oia i ke kanawai paa loa aledio
no ka poe i haawina i ka aina mai naʻlii a
na makaainana he Uaalakawai kanawai,
aole mea e hemo ai ka aina a kau aku i ka
akau poe mamo. O na keiki makahiapo a
pau a na makaainana e lilo lakou a pau he
mau keiki hookama a i mau keiki hanai po-
noi naka Moi Mailikukahi. O na keiki
hookama a me na keiki hanai a ka Moi, o
lakou ka pakaua ikaika o ko Mailikukahi
noho alii aupuni ana, a ua hoohiolo ia na
enemi kuloko a me na enemi kuwaho ; a
he alii kaulana o Mailikukahi, a na lilo ia i
kumu hoohalike no na Moi mahope.
Elua haneri me ka iwakumamalima ma-
kahiki mamua aku nei ; E noho aupuni ana
kekahi alii Moi o Kualii Konuiakea, ke
keiki a ka Moi Kauakahiakahoowaha, a o
Kalanikahimakaialii ka Moiwahine; o Kua-
lonoehu ka luna k. kiekie ka makuakane o
Malamakuloena me Kalauawa. O na ka-
nawai o ka make ; He kaihehee, he luma-
lumai, he kai mahunehune. O na kanawai
hoopoino a hoola; He kalowalu he okukele
a he Niaupio, aia ka mana hooko ma ka li,
ma o ka luna k. kiekie a nana ka haawi i
na kilo na iwikuamoo a me ka ilamuku.
He alii kaulana o Kualii ; he alii mama i
ke kukini a me ka lele, he alii koa i ke ka-
ua me ka mana pu, he alii haipule i kona
mau akua o Kane o Kanaloa, a i kona mau
aumakua o Ku o Lono a me Kamehaikana,
a i kona lei-e-i-o Hooneeanu me Keliikuhi-
au no ka la hoouka kaua nui. He eha ka-
naha makahiki o kona ola ana me ka umi-
kumamalima.
O naʻlii o na kaukau alii o na puali me
na makaainana i komo pu me Kualii i na
hoouka he 17, a i komo pu iloko o Kana-
kahi Halei i ka haawi aina ana, he Niaupio
kanawai ; o ke alii o ka puali o ka make-
hanohano, e lawe aina a e pai aina, e puhi
ia oia i ke ahi. O ka mea aihue haowale
lalauwale kailiwale pakaha i ka na makaai-
nana me he powa la ; he Niaupio kanawai,
e koli ola ia oia, a e moku ola ia iloko o ke
kai.
Ke olelo mai nei o Mahiololi ka luna k.
kiekie a me ku Pukaua nui o ka Moiwahine
o Keakealani nana hoi ka pahu o Naniuao-
la. O na;lii n kaukaualii ua puali na koa
i noho pu me ka Moiwahine a i komo pu
iloko o na inea o ke kaua, ka wi, ka pololi,
ka ilihune ka make ; A ku hoi i ka lanaki-
la ma Pohakuomaneo, a i loaa ka haawina
aina; he aina ia no ka lepo ulaula i uhiia
ma ke poo ma Pohakuomaneo; he aina alo-
dio ia a kauoha i na mamo. Oia o Kaawa-
loa o Kealakekuaa me Kiolakaa ma Kau,
ko Heulu mau aina kauoha ; a o Kapalilua
ko la Ma, ko Keeaumoku kupunakane a
ma ko naʻlii, he lepo ulaula no Pohakuo-
maneo. Aia o Pohakuomaneo ma kahiki-
na o Kohala, mawaena o Pololu a me Ho-
nokane.
Ke hoopokole nei au i ke au o ka moo-
olelo o naʻlii i nohoalii Moi a me ko lakou
mau Luna Kanawai Kiekie, a me ko lakou
mau kanawai.
Ke au o Kamehameha I ; O Kamehame-
ha I ke alii pakaua nana i hui i keia Paeai-
na i hookahi alii Moi. O Kalaimamahu a
me Kalaimoku na Luna Kanawai Kiekie,
he mau alii pukaua ; a he mau Puuku
haawi aina waiwai. O na Kanawai : He
Waioahukini a me ka Mamalahoa. Na
kanawai o ka ahakai ; O Pue o Hooulimoo
o Poupouana a me Hulahula.
Ke olelo mai nei na iuna k. kiekie ; o na
pukana na alihikaua na Luna Poe, na pu-
ali na koa naʻlii ka põe i komo kino iloko
o na hoouka kana hui ana ehiku ; oia, o
Mokuohai, Kauawa, Laupahoehoe mua,
Laupahoehoe hope, Kepaniwai, Nuuanu, a
me Kaipalaoa ; a i komo iloko o Papa
Hale i ka haawi ana. Ua haawiia ka aina
me ke Sila paa loa o ka aina a mau aina a
mau loa, a kauoha i na mamo. He Mama-
hoa kanawai ; E hele ka elemakule ka
luahine ka keiki a moe i ke ala--he kula
kapu no Paiea. Eia ka io : Aole pepehi
kanaka, aole powa, aole aihue, aole hao-
wale aole kailiwale, aole lalauwale, aole
pakahawale, aole hookaha ; aole e hina ka
ahui maia aole hoi ka puko ka poe uala ka
poe kalo, aole e naha ka ipu kahakai ke ka
liu ka hoe ka waa, he mamahoa kanawai
na ola na pio na maluhia na mea a pau.
O ke pepehi kanaka e make no ia ; o ka
aihue e kohola ia oia a e puhi ia i ke ahi.
Aia me Mahukona i Kohala ; ua kalua
paaia kekahi kanaka aihue no Kanemaka-
kini iloko o ka imu ; a na kapaia o Mahu-
kona kaluapaa. He nui wale ka poe i
holehole ia na iwi ; a nolaila i pili nui ma
ai kela olelo : Hoole no ka waha, holehole
ia no na iwi.
Ke au o Kamehameha III. O Kaahuma-
manu a me Kalaimoku na luna k. kiekie a
he mau kuhina nui, a he mau kahu ni no
ke alii Moi Kauikeaouli, aia maluna o laua
na mana hooko a pau ; ka pono a me ka
hewa, ke ola a me ka make. Aka, o na
pono aina kahiko no a Kamehameha I, a o
na kapu akua a me na kapu alii kai hoohi-
olo ia i ke au o Kamehameha II. Ua paa
nae na aina a pau i ka Moi ; a o ka hapa-
nui i naʻlii a me na makaainana. I ka
make ana o Kalaimoku me Kaahumanu a
me naʻlii kahiko a me ka lakou poe keiki a
poe mamo.
Alaila, ua alakaiia ka Moi Kauikeaouli
e ka põe kuhikahipuaono keokeo, e hana
ia i kumukanawai a me na kanawai, a ma
ke kanawai e nui ai ka waiwai mai na au-
puni e o ka honua, aia a lohe lakou na paa
ka aina i ke kanawai, alaila holo mai la-
kou me ka waiwai e kuai me ka makou
ole. O ke komokanawai aupuni Moi.
I ke Kau Ahaolelo o ka A. D 1811. Ua
ninau mai o Mr. Rikeke iaʻu no ka mea,
oia wale no ka mea ili keokeo hookahi iloko
o na makahiki ahaolelo ekolu ma Loaehu
O ke aupuni, heaha ia ? Haina; he poi.
Heaha ke kahua o ke poi ? Haina; he ume-
ke; kahi e uhao ai ka oi a me ka ia. Hea-
ha ke ano o ka poi a me ka umeke ? Penei
ka haina o ka poi. O ke au o ka noho alii
ana, ke au o ka manawa i noho alii ai :
Puni ; ka loihi, ka lawa, ka nui o na ma-
kahiki i noho alii, na kapaia ka umi mala-
ma he puni, ka umi makahiki he puni, ka
20 makahiki, elua puni makahiki ia, a pela
aku. A i huipuia ke au me puni, ua kapaia
he aupuni, O ke kahua ; o ke kahua o ke
aupuni; he Moi, naʻLii, a me na makaaina-
na, oia ka umeke. O ke aupuni Alii Moi e
like me Hawaii nei ; he papale ka inoa au-
puni e lewa wale ana ma ke poo o ka Moi,
aole ona kahua ; a na ke kanawai i hoo-
kuene mua ma ko ka Moi mahele waiwai
ma Luaehu, he maawe punawelewele ko ke
aupuni iho ana e hookahua. "E-naha ka
hue ke owa nei ka wai; o ke pa huamoa
huaelo ole, na hai e kiko." O kuu olelo
huna-ke hai waleia ae la.
O na olelo hooholo a na Lunakanawai
Kiekie e hoopili ana i na olelo a na L. K.
Field a me McLean. " He mea maopopo
i na mea a pau aole i pili na kanawai e hoa-
kaka ana i ka manawa i haawiia e hoopii
no ka hoihoi ana mai i kekahi aina i ke au-
puni." Aole pili o keia olelo a keia mau
L. K. no na aupuni Moi a mau aina konohi-
ki; a ina no na mokuhui o Amerika keia
mau Lunakanawai. Alaila, ua kupono no
ia i ke aupuni aina konohiki ole e like me
Americka Hui, no ka mea, he aina konohi-
ki ole.
I ka la e 4 o Maraki i ka A.D. 1775, ua
kuokoa a Amerika Huipuia na kekahi ka-
naka lopa i kukulu i aupuni kuokoa, na ka
Mokuaina o Vireginia, o George Wasine-
tona kainoa, a i kokua ia e kona mau hoa
lopa kuakea, alaila, ua lilo i aupuni kuokoa;
Aka, ua hoolilo aku lakou i ko lakou aupu-
ni makaainana i Banako no lakou ; o na
waiwai auhau a me na waiwai loaa a pau,
a o na aina a pau, aia iloko o ka Bnako ;
a o ke kapena a me na luina e lawelawe
ana i ka Banako, na lakou e kuai mai ka
aina.
O ka poe maauauwa, pakaukau ia hipi,
ohune limu, poi, amara, kapena, kalepa,
mahiai, a pela aku ; o lakou no ka poe Moi
o ke aupuni Amerika.
KA BURT LAAU OLA!
NO NA
Mai e loaa mai ana no ka holopono ole o ka ai iloko o ka Opu,
A me ka mea hooikaika i ke Akepaa !
O KEIA LAAU E LOAA-MAI AI KE OLA A E PAKELE AI HOI !
He mea io no ia e pau ai na mai i loaa mai mamuli o ka Holopono ole o ka ai iloko o ka Opu,
Ka Paapu, na Io ulu wale,
Na waikahe wale mai, na mai Nalulu,
Na mai o ke Akepaa, a me
KA PONO OLE O NA PAAHANA O KA WAIHONA AI
E LOAA KOKE NO KA OLUOLU KE INU I KEIA LAAU MAI KA AKA-
hi a i ka eono omole, (e like me ka nui o ka mai, pela e nui ai ka laau).
He mea nui loa ka malama ana i ke kino iloko o ke kulana o ke ola maikai me ke
kokua ana i ka mana o ka hooholopono ana o ka ai iloko o ka opu, a me ka hooikaika
ana e puliki a e hoomau in a na hana e kokua ai i ke ola oluolu maikai, a mamuli o ia
mau mea e makala ai na mea ino mai ke kino ae, me ka ai ole ana i na laau awaawa.
I mea e maopopoi ai, e lawe i ka LAAU Ola a Burt, e loaa ai ka ikaika a me ka mea hoo-
ikaika i ke akepaa, he LAAU noloko mai o na MEA KUPU. Ma ka ikaika o keia laau a
me ka holo o ka hana maluna o na PAAHANA o ka WAIHONA AI, me ka hooikaika ana i ka
opu a me ke kokua i na mea o ke kino, a ma ia wa no e haawale aku ai na moi o ke
akepaa, a ma ka hoonaha kupono ana, e loaa mai ai ke oluolu ma ka pau ana aku o na
wai ino. Aole laau maikai e ae i ike ia, e like me ka Burt Laau Ola no na mai e laua
mai ana no ka holopono ole o ka ai iloko o ka opu, a me ka mea hooikaika i ke akepaa. a
o lanakila nui no keia laau maluna o na moi i loaa mai no ka holopono ole o ka ai iloko
e ka opu, ka paapu, na io ulu wale, ka wai kahe wale mai, a me na ino e pili ana.
He lehulehu ka poe i ike ole i ke kumu i hiki mai ai na mai no ka holopono ole o
ka ai iloko o ka opu ; a nolaila, ua manao ia he mea pono ke hoike aku, i kahi @, no
loaa ke eha ma ka waha o ka opu ai ai, o ke kumu o ia, o ka holopono ole o ka ai iloko
o ka opu, a lilo ia i mea pohapoha, loaa mai ka nalulu, ka wela o ka omaoa, wela o
loko a ka opu, ka umii ma ka aoao a iloko a ka umauma, ka muleo o ka waha, palaai o
ke alelo, awahia o koko o ka opu, ka hiamoe ole a me ka ono ole i ka ai, ka molohai,
paupauaho, ka niua, ka moku honua, ka lia o ka ili, a o ka moku ana o na aa lolo.
Nolaila, o na paahana a pau o ke kino i loaa i ka nawaliwali, ua loaa mai ia mai ka
holopono ole o ka ai iloko o ka opu.
O KA LAAU OLA A BURT, He laau ia e kipaku aku ana i na mea make ; a o ka
mea ia loaaʻi nei mau ano maia hoomanawanui i ka ai ana no kahi manawa, oke ola
kona hope. Ina he paa ka mai o kahi a inu i keia laau, e loaa koke no ka oluolu mai-
kai,a loaa no ke ola hou. O na ino a pau o ka io alo wale, he ola wale no ia i keia laau.
He nui na hoike e ola nei no ke ola ana i keia laau, mahope iho o ko lakou mai ana
no kekahi mau makahiki, a i ka ai ana i keia laau ua ola koke. He hiki no hoi ke hoo-
maemae ia ke koko me keia laau ola a Burt, a pela no hoi n mai mawaho o ka ili, he
lilo loa ia i ka ole ke ai i keia mea maikai. A he laau maikai no ma ka inu ana.
O keia laau, ua loaa mai ia mailoko mai o ke kuhikuhi a kekahi kauka lapaau
kaulana, nona ka lapaau ana i kona ohana iho, a na loaa no ke ola maikai. Ke waihoia
aku nei eia laau imua o ke lehulehu, me ka lana o ka manao e hahai ia ana no e na
pomaikai na põe e ai ana, in a paha he nui ka mai, e ola ana no.
O KEIA LAAU A BURT, KA LAAU MAIKAI MA KE AO NEI, nolaila, he
pono i na poe mai ke hoao i loaa ke ola. E loaa no keia laau ma ko makou Halekuai.
Na kuhikuhi no ka inu ana :
E iou i hookahi puna nui i ke kakakahiaka a me ke ahiahi, hoonui aku paha a hoo-
emi mai paha, i mea e hemo maikai ai oloko, elua a hookahi manawa paha o ka la. Mai
inu i ka wai iloko o umikumamalima minute, mamua a mahope o ka inu ana.
KUMUKUAI, $1 25 no ka omole.
KO KALEPONI LAAU OLA!
A ME KA MAI HANO.
DILLINGHAM & CO.,
720 3m Na Agena no ka Pae Aina Hawaii.
Owai ke aupuni Moi e like ai me ke au-
puni alii hanau Moi o Hawaii ? Hailoaa o
Beritania. Piikoi no, he ukulele o Hawaii,
he aupuni nui @ohikanana o Beritania, a ua
olelo ia aole e napoo ka la i kona nui a pu-
ni ka honua okoa. Haina ; Aole o ka uha
pipi wale no ka mea e naue ai ka papaau-
wae, aka, e naue ana ke kumu pepeiao i ka
ukulele me ka hoalulu o ka papalina.
I ka A. D. 1060 Ua komo aku o Willia-
ma I ka Noremanati iloko o ke aupuni
Alebioaa e kaua i ka poe Salone, a na pio
ka poe Salone, a ua noho alii Moi o Willi-
am I no Beritania i ka A. D. 1066. aka, o
na alihikaua na lunakoa o William i kaua
pu, ua loaa ia lakou ka mahele aina. O ko
lakou mau aina na paa loa ; mai ka @
wa Kumukanawai ole, a hiki i ka wa Ku-
mukanawai o Beritania, a awalu haneri
makahiki a keu a hiki i keia wa i noho ko
nohiki ai ka lakou poe mamo, maluna o na
aina a ko lakou mau kupuna i luhi ai.
Malia paha he poe Lunakanawai @
ole ko laila i ka pono o ke kanaka ? Pela
paha i palalauhala ai ka lakou poe mamo i
luna o ka aina me ka @ ole ; a he iwa-
kalua wale ae nei a keu wahi makahiki i
hookahua ai ke aupuni, aia ke eli aku nei i
ko hai. Penei ka hananapuu anakee kekee
a ka aha kiekie i hooholo ai. " Malaila,
ua hooholoia, o ka apana kahuahale, he ano
waiwai hou ia aole i pili i na rula o na ku-
leana ia ano mahele aina, oia hoi i na i ne-
le i na hooilina ole, alaila e lilo i ka aupu-
ni, aole i ka mea nona ke Ahupuaa, a ina
nele i ke kuleana iloko oia wahi e lilo pa-
ha i ke aupuni Hawaii, aole i ka aina o
Waikahalulu." O keia olelo hooholo a ka
aha kiekie he mea hou ia e pili ana i ka
pono o ka lehulehu, aole i ka pono o ke ka
naka hookahi. Ua kue au i ka olelo Hoo-
holo, no ka mea, e lilo ana ia i kumu hoo-
halili e haowale ai i ka pono o ka lehulehu;
O iho keia olelo hooholo i lalo a paeli a
olepo aku i ka pono o ka wahinekane make,
i ka pono o ke keiki makua ole, a i ka pe-
no hoi o ka lahui holookoa.
O ke kauoha a Kamehameha ka mea alo-
ha. " E hele ka elemakule ka luahine ke
keiki a moe i ke ala; he kula kapu no Pai-
ea. Aole e hina ka puko ka ahui-maia, aole
e lele ka pue uwala ka pue kalo ; aole e
naha ka ipu kahakai a ka wahine, aole hoi
e naha ka hoe a ke kanaka lawaia. " A ke
kapaia mai nei ke kanaka Hawaii he mau
kauka lomaloma aihalale.
O ka haawi aina hope a Kamehemeha
me na luna k. kiekie ma Papa Hale, maho-
pe o Kaipalaoama Hilo, a me ka hoopaa
ana ma ke Sila alodio he kanawai Mamala-
hoa ; ua hookoia no e ke au o Kamehame-
ha III ma ka mahele ole ana i na aina mai
Hawai a Oahu, o Olohuni ( John Young ) a
me Aikake ( Isaac Davis ) ma ka mahele
aina o ka A. D. 1848 i hoopaaia ma ke
kanawai ma Manuakilika i Honolulu no ka
laua mamo aka, ekolu no a laua kaua i
kokua ai ia Kamehameha I. O Kapaniwai
o Nuuanu a me Kaipalaua. Aka, no ka
ilihune o ke aupuni, aole ona kahua e ku
ai o kona wawae, ua mahele ia ka aina o
na Lii a me na kanaka. E nana i ka Buke
Kanawai Kivila aoao 277, aole i pau i keia
Puke ka aina mahele ia.
S. M. K. Kauakahiakahaola.