Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 33, 14 ʻAukake 1875 — KA HALAWAI PALE WAIONA [ARTICLE]

KA HALAWAI PALE WAIONA

Aole pah» he anaioa 00l • ka poe hoole waneoa i kukuiu ai iloko o keia kaianakaohale, e iike nie ka b«ia«r»i ooi i ako«koa •e m«It»ko o ka iuakioi o Kaamakapili, ma ka po SiO»t» aku nei, Avg«te 8. U* pib« oloko a kaku kauaka ilooa, • Mle no hoi hookahi wale aoo w»ihoolaf« ooa kiao i komo ae, aka he iehnleho loa ako. Xa na olelo ouphēpa maaiua i hoolaleUle i ka n&ao o keia ame keiā e hele il.iiU ia po, a ioa ua hoo!e io kekahi poe i ka ioa on% A«hope o ka lohe aoa i n* olela •• malt!o oei m»i ka w%ka alii mai ame ūa hoa haioieio, a'aila, ua makepona ka iohi a me ka malneioe o ka hefe ana i ka weU a tne ka

ikiiki ok» ooho ana ika oobo ( a o lakon ka p>e i wananaia e k% oleio maoa kahiko loa, " he lohe ke ola.*'

Ua noho lunahoomaluia m ii ke anaioa e Mr. S B DuJe, a muhope o ka weheia ana ooa haoa me ke mele a me ka pule, alaila, ua koooia ako U ke Aiii ka Moi, a oia no hoi ka haioleio mua loa i noii* e ke Komite, e kamaiiio mai ike aoaiua. See mai )a ka Moi a ku mihope o ka awai, alaiia, hoopuk.» mai la i ua huaolelo mua lo9 t me ke kunou haahaa ana. Eia ka ba:olelo ao a ke Alii i ka poe inu ona :

Aloha oukou :—Ma ke noi ana mai o ko oukou Komite ia'u e kamailio aku imua o oukou no na mea e pili ana i ka "Hoole Waiona," ua ae me ka olioli, no ka mea, ua apo mai oukoa i ka mea nui a'u i manao ai, oia kekahi kuma e ulu hou ai keia lahui. Aka, ke kanalua nei au i ka hiki ana ia'u ke kauwo mai i ka lehulehu, e iike ko lakou manao aua me ko'u, ma ka imi ana i na kumu, e hiki ai ke hoopau aku i keia mea nui e ulu nei iwaeua o kakou.

He minamina au no ka pokole o ka manawa i haawi ia mai ia'u i keia po, no ka pau pono ole o ko'u mau manao, aka, aole paha keia o ka manawa wale no e kamailio ai, eia hou aku no ua po, a ke pau ae ka'u kainailio ana, e hoolohe kakou i ka manao 0 ka poe e pani mai ana mahope o ka'ū. He mea maikai nae ko kakou akoakoa ana 1 keia po i kumu e hookahua ai i ka hana. Ina ua hemahema kekahi olelo ana a'u, e hooponopono iho 110 oukou iloko o ko oukou mau naau.

Ina kakou e komo lea aku ana i ka noonoo ana iloko o na kumu e pau ai o ka ona aw.i i na leaiona, ua lehulehu loa na kumu, a ua akea loa ka manao ana o kekahi poe ma keia kumu manao hookahi.

E wehewehe iki au penei: 1. O ka huaolelo ''Intemperance" ma ka olelo Enelani, '• He uhauha, he pakela ai, he ai a inu i na wai ikaika mawaho o ka paleua kupouo." O keia mau wai ikaika, oia hoi ka Barani, ka Rama ? ke Kini, ka Uwekeke a me ka Okolehao, ua komo iloko olaila ka Alakohola, lie ekolu hapaha ka ikaika o kona kino. O keia Alakohola, oia ke alii maluua o keia mau mea inu a pau. O keia Alakohola, he wai wela, a he ahi ma kekahi olelo ana. Ua ike oukon he mea wela ke ahi, a 0 ka wai wa'e no ka mea e maalili ai. Pela no keia mea he Alakohola, aia a pai nui ia 1 ka wai, pio ka ikaika. Pela hoi i na e komo iloko o ka opu. Wela loa ? O keia mea i komo iloko o ka opu, lie malihini ino, a oia no ka mea nana e hoinoino i ke koko. Pauina ikaika loa ka puuwai, a oia no ke kumu e loaa pinepine nei na kanaka i ka mai kuhewa, a me na mai ma ka puuwai. He nui ka poe e hiki ia'u ke helu akn i make koke ūio nei i loaa i ua mai nei, a o ka inu nni i na waiona ke knmu i make ai. 0 Kahai, Kahanawai, Hoapili KaauAvai, Kahalewai, Lilikalani a me ka lehulehu e ae he nui. He oiaio, aole lakou i loaa koke, aka, na loaa no ka hana mau, me ka hala o na makahiki he lehulehu mamua aku. Ua inn ikaika lakou i ka rama mamua, a ua kamaaina au, no ka mea, ua noho pu keia poe me a'u. Ua hana ia ka opu no na mea ai a me na mea inu kupouo a pau, e malama i ka opu a e hoomaikai mau iaia, aole e hookomo i na mea malihini a me na mea wela. Ina e inu. nui ana ke kanaka i keia mau mea, i kinohi e hana iealea mai ana ua mau mea ona nei, aka, he aha ka hope. He hoopai ikaika ka mea e loaa mai ana mahope. E inoino ana ka opu, a ma ia mea, e hookumu ia mai ai ka lehulehu o na mai e ae a pau e ili mai ana iiuna o ke kanaka. Aole lakou e ike aua i ka hewa ia wa, aka, ma ka ulu liilii ana i na wa a pau e kukonukonu loa iho ai ahiki ole ke pale. Ua hala ka manawa. Ua olelo ae nei an, ua lehnlehu ka manao o kela a me keia, i na kumu e pan iki ai keia mea nui e ulu nei iwaena o kakou. Ke olelo nei au, aole e pau i ka manawa hookahi, aka, ma ke akahele ana, ma ke ao ana, a me ka hoike ana aku i ko kakou kulana imua o ka lehulehu. He mea makehewa wale no ia kakou ke kaiuailio, ke hoohiki, a ke oleio e haalele a e hoopau ioa ana kakou ia mea, a mahope liana hou no. E noonoo i ka uku hoopai maluna pakahi o ka lunaikehala o kela a me keia kanaka Hawaii a pan, oiai ke ike nei no lakon, ke iho nei ka lahni i ka make, a o keia na kumu e make nei ka lahui, aole ka oia e haawi i ke kau wahi kokua nuku 110 ke pale iki ana ae i ka poino nui e ili mai ana maluna o ka lahui. I kuokoa no keia aupuni ma kona ano lahui i ka mau o kona lahui iho maluna oua, aka, iua o ka uhauha ka iakou hana, o ka manao lahui ole ka lakou hana, a o ke aloha aupuni ole ka lakou hana, alaila, he oiaio e liio ana ke kuokoa mai ko kakou lima aka, a e liaawi aku a hookuu aku i k* aina na ka poe e e noho mai; ka uku hoopai no ko kakou aloha oie. Ua kaena mau na makaainana i ke alii iokomaikai o Kanikeaouli K. 111. Aka, ke malama nei anei oukon i kema leo ak)ha i 1 mai ai f u O ke kao&ka pono, o ko'u kanaka ia." Ina he aioha oukou, e malama oukou i kooa leo, a ma ka oukou malama ana i kona ieo, e hooko ai hoi oukou i ko'u ieo a me ka makia o ko'u o ka u Hooulu hou i ka lAhui." I ki w» e haiolelo ana ke alii, na heh»hehi idiq aii na wawae o ke anaina ao ka n»afce«iake, aka, aoie oae makou hoapooo

ia h*oa aoa t oiai. be Sabat> ia, Mai po- - 00 ioa, iea i ooho malie o« w««ae t ioat ; pepeiao va!« no la ke haa«i • hoolehe » | maloko oka o»ao ka olioli. Mai U«e ika | ookoo hana iealea iiokoo ka Uakioi, oiai 11 mtiao>aia aoa ke kapo o ka U h'»aoo. f A pao ka ke al'i h<»oielo, oa ka- ' heaia o Mr. J. £ Bosb, kekan o oa baio- ; lelo i noiia uo ?a po, a oaoL i hoikeike m«) 1 1 kekahi mau ku<su wrii«eii e h>kt *i i ka ! poe oaaoao io ke mak«u a bastete i keia ' mea he «aiona. Ano ka pomaikii o kala- • hui hoiookea, ke paneo aku oet makoa i! kaoa haieleio malaio ito, oia keia : 2T«o J/al-nmaka:—Owao kekahi i noi ia mai e ke Komiee i koho ia i ka Halawai Hooie Waiona, i maiama ia ma keia Lua- ; kini i ke ahiahi Poaono (lulai S0) i hala T e ' haioleio aku Imua o ke akea no na ino o ! ka Inu Waiona, a nolaila ke ku aku nei au i imua o oukou i keia ahiahi e hoike i ko*n f manao e piii ana ia mea, a e kokua ina | hana & ko kakou Moi, i hiki kino mai nei e 1 hoike imua o oukou i kona mau manao ma ia kumu hookahi. Mamuli o kana mau hana i hana ai a me kana mau olelo i hoike

aku nei imua o oukou, e hoike ana oia i ka iini o kona puuwai no ka pono o kona iahui. Ua hai akn nei oia i ke ano nui o na mea e hana ia nei keia mea he waiona—he aiakohola. He mea awaawa, he wai ikaika, Ue wai hoopoino i ke kiuo o ke kanaka—he iaau make. 0 keia mau ike ua loaa mai ma ka imi ana a ka poe naauao, a ua hoike ia ae i ke akea i mea e hoopakele ai ke kanaka iaia iho—He mea make ka alakohola. Ke p.ikui nei au i ka'u i ike ai, o ka nui o na waiona a ke kanika o ake nui nei ao!e he alakohola wale—he mau laau make e ae no i hui ia a kapa ia he waiona, oia ke auo nui, a ua oi ioa ka make mainua o ka alakohoia. Ke waiho aku nei an i ke ano nni o ka'n mau oieio i keia ahiaiii ma ka ninau aua ia oukou, He mea ola anei ka waioua ? a me ka haina—Aoie he mea oia, he mea make. xlole an e hilinai ana i ko oukou hooia ana mai i ka'u hoole ana, ma ia mea wale no, aka ua hilinai au ma na kumu a'u e hoike aku ai ia oukou i keia ahiahi, a ua lawe nui mai au i ke ano oia mau hoike, ma ka moolelo o ka poe i hele e akn i ka make, i loohia i na inea a me na popilikia o ka inu waiona, a oiai he poe kauiana lakou, a ua maopopo ia oukou ia poe, ua hiiioai au o ka hapanni o onkou e noho mai nei na lioike no ka poioiei o ka'u mau mea e hai aku ai ia onkou e pili aua ia poe.

Ua olelo ia o ka make ana o ke kanaka a j nalo aku kona kino, e nalo.pu koua mau ! hemahema a pau, a e uhi ia na hewa e ka aahu o ka hoopoina, aka, o ko'u nmnao, ina he pomaikai, he mau alakai e liiki ai ia kakou ke hoopono ia kakou iho, ka hoike ia ana o ko lakou moolelo e pili ana i keia ino he waiona, ke olelo nei au he knpono no ka hoike ia ana i pono ai ka poe e ola ana. I mea hoi e kuihe ole ai ko onkou manao no ko'u hnai ana aku i na moolelo oia ano, e lawe mai ana no wau a e hoike aku i na hemahema a me na popilikia o ko'u ponoi iho —oia hoi ka moolelo o ko'u makuakane. E hoomanao oukou he mea nui, a he mea luuluu i ka naau o ke kanaka ka lawe ana mai i ka moolelo o kona makua imua o ke akea, no na hewa i loohia i kona wa e ola aua ; ua hilinai no hoi au oia kekahi hoike i ka oiaio o ka'u mau olelo epili ana i ka ino 0 ka waiona, i mea e maopopo ai ka iini a me ka oiaio o ko'u mau manao 110 ka hana 1 ili mai malnna o'u i keia ahiahi, —ke kue ana i ka waiona e pono ai, a i ola ai ka lahui. Ua oki pahn-pu ia ke ola o ko'u makna mamnli o ka mai i ulu mai ma keia mea he waiona. Me na manao maikai iloko ona, i hooia ia mai n kana mau hana no oukou, aole i j pakele ke ola o kela Moi i aloha nui ia e | keia lahui i ka ikaika o keia mea make he i waiona, o Kauikeaouli. ilamina ke ola o j ke kanaka maikai i keia agena a Katana. ! Ho palupalu ka nanaina, he wai waie 110, aka, aia iloko ka awahia. O Kamehameha IV., ua make opio mamuli o keia daimonio. Ui, ikaika, naauao, ike, kelakela kona mau ano a prui, aka, ua | lilo i mea ole ia nani a pau. He walohia ka mooleio o keia alii i make i kona mau la ui ma o ka inu waiona. Ua hoomaka oia ma ka pa-kiaha me kona mau hoa'loha; ma ka inu liilii, ka inu mau, a mahope, i kona wa i paa ai inalalo o keia kumn mauna ola, ma ka inu hookina Ua hoololi ia kona ano mai ka ulumahiehie o ke kanaka a ke ahiwela a ke eiaimonio e hana ana iioko ona. Ka keia mea he waiona i hoopoino iaia, i kona ohana a me kona hoa'loha.

Na keia mea i hoala mai i na manao ano e, lili, a pela akn, a i kono akn iaia e mauna i ke ola o kana wahine. Na keia mea i holoi ae i ka manao kanaka iloko ona a lawe ae oia i kana makahiapo a knmakaia, a na make opio ka makana makamae a ke ; ! Akaa' i hoopomaikai mai ai iaia. O kona ! he malihini o na aina e, na poino | iaia. E, oukou e noho mai nei, o ka waiona j keia e hana nei, aole o Kamehameha. He ■ luuluu keia moolelo, —ua piha i na loina e ! hoeha ana i ka naau o ke kanaka. Ua ike 1 a ua lohe kekahi o oukoa e noho mai nei. 1 Ma ko Kamehameha Y., ike kino a me j na ike maka i ka awahia o keia mau mea I he waiona, ua haalele honua eia. j O kona hope mai, ka Moi Lunalilo, me \ na loina maikai o kona ano a pan, me ka j puuwai i piha i ke aloha no oukou, ua ako f pahu-pu ia aku kona ola, e keia enemi maa* ! lea. Ua hoopioia ko oukou mau mauaolana i | hoala ia mai i kona noho mua ana ae ma ka I Noho Moi, e keia mea he waiona. Maiioko mai o ka lehulehn, ua lawe mai > au i ka iuoa o' kekahi o na Hawaii naanao | —o Kopaka —ke kokua o ka Lunakanawai Kiekie. Na ka enemi aua i hiipoi ai no u& makahiki he loīhi i kumakaia iaia iho, a hemo mai lea oihana mai, alaila, pakaha ae i kona oU. E ke kanaka Hawaii, be awahia ka hopeoa o keia mea he waiooa. Ua hai ia kona. ano e Solomona he eko'u tausani makahiki i hala, aka, ke hookuli nei no ke kanaka. O Kalmlewai kekahi i haulehia mai kona kulana mai, a lilo i mea oie. Na keia enemi i hoolilo iaia i lawe ola—Na keia mea e hoohanldiia nei i na m&nao o ko kakou Moi, e hapai mai i konalahui, ma na wahi kiekie, a kaninhu iho ka lahai i ka ike ole o na TiL Aoie he wahi koe i keia mea he waioaa.

Aohe kiekie. aohe haah:»a, i pakele. I» poiao ke kane, aa p» kona ola kir.o a n>e kon% nooaoow hAim&laie ka waJuJie ' kupoa, « n* aos kona kino wamnh o ke psw 1 hele a k«a mea Iw Ua wahi m ke i kapa oka oh&n*. U a noft a» w*hi a p>u. : he euenū oi& no ks pono, e Inma: a»« i kanaka i ka nenela o nA hana poali. K hoohalike ana iaāk e Uke me k» heioholona. Noiaiia- —E na makaniak» e ooho mai \ iiei aole mmō i lawa ko onkou ike i ke !U*o 0 keia mea koopoioo i ke kino » me k.\ uhiee o ke kaoak». I ko'u manao ua wa. A ioa na lawa aua maopopo ia ea^ou i ka hevra o ka iawe aua i ke kiana a hoona i ka waha, aole anei, ano, i keia manawa. he tra kupono ia kakoa a pan ke waiho aku i keia mea. Ae, o kmuanawa keia. Owai, o loko o keia anaina, ke hoole ana 1 ka oiaio o na znea i olelo ia akn i keia aliiahi. E na makamaka—He inau ninan nui ka ; i waiho ia akn ia onkou i keia ahiahi. Hc I tnan fifnan © p3i ana i ka pono o na tsea a ' pan e noho nei ma keia Paeaina. *• Ua pio anei ka manao hoopono iloko o kakou ? Aole. Ua neieanei kakon i ka Innaikehala e hiki oie ai ia kakon ke hoomaopopo i ka

hewa o keia mea. Aole anei he aloha aina, he aloha lahni iloko o ka puuwai o ka Hawan e waiho nei i keiamanawa. He aloha no. Hehoopono no. Na ke aloha i latre mai iko kakon Moi e ku kino ae haimaoli aku i kona mau manao. Na ke aloha i kono akn iaia e hoala i kekahi Poali Hoolē Waiona; a mamuli o kona ike i ka ino e nki n« iwaena o kakou, ua haaleie aku oiA ia mea, a ma kana hftna ua hoike mai i kona man iini no ka pono o kona iahui a me koua kūe i ka oua iwaena o kakou. Me kn moakaka o ke kina o keia mea ia kakou, ke oielo aku nei an o ka wa keia o keia mea keia mea e kupaa ai a hoolilo iho iaia i enemi no ka waiona.—aole ma ka ae waha, aka ma ka oiaio—i koa no ka pono. O ka panina lot o na haioleio oia po, oia no ka makua Kuiea, ka uila uan* i olipn mai he N;ibes» ka Al<*kohola, Aole w«ib» paa, a naau oele i ka makemake i kaoa mau wahi olelo pokole. Mai kuu pao ia paha ka ipu makani a Laamaomao, ina he loibt ka manawa, nka pokoie uo nae me ka imko iolohua, o>a iho keia ehoonuanuaia aku ia: Ua hala no ko kakou manawa, aka, aoie nae i ae ke Komire i ka'u noi ana aku uei e waiho ia'u. Aole no hoi a'u mea eae e hai aku ai, o ka oieio waie no a ke alii i hala kahiko (Soiomona) a me ka Moi i hai aku nei. No hea mai la na maka ulaula a me na paiapn loaa waie ? Ua haiia mai no, ika poe e hoomau ana ina mea ona. No ke ahala? Nokaraea,aia iloko o laiia ka nahesa, no ka mea, ua oieio ia, " Afai nana oe i ka waina i kona uiaula ana, i kona aieale ana ma ke kiaha, i kona hu ana a maikai. Mahopo iho, e nahn mai no me he nahesa la, a e pa mai me he moonihoawa la." Pela hoi, oka Alakahola he nahesa ia i hookomoia iloko o na mea inu, e nahu ai i ke kino, ka waiwai a me ka uliane o ke kanaka ; aka, ke lawe nei kekahi poe i na mea ona a iuu, me ka puke ana i na kiaha me ka olelo, E inu kakou no ke ola o Mea." E inu ike oia no hai, ai ka nahesa no Lakou iho ! Oia no ka Alakahoia a ka Moi i hai akn nei. O keia naheaa, ke pee malu nei iioko ona mea ona a ka poe puni ona e inu nei me ka ike oie ! E iike me ka nahesa maoli e pee nei a e imi nei i kana mea e aie ai; ua liiki no iaia ke hoano e i kona helehelena a nani loa e hoohihi aku ai na mea oia ilaila, a na lakou no e hele okoa akn a koino i kona waha, a o ke ale waie aku no kana ; peia no na kanaka e hele wale aku nei iloko o na hale inu ra. ma. Aoie mea nana i koi mai e hele aku, 0 ka nani wale no o ka lealea ka mea nana 1 hoonalo i ka mea make a ka Alakahola iioko e pee ana, me he nahesa la, a aie waie akn i ke ola o ka poe e inn ana. Ua lolie ae nei kakou i ka mooleio walohia o na hana menemene oie o ka Alakahola i na Moi i hala akn nei me ka hikiwawe, a me ka poe hanohano a kauiana a j kakou i iohe he nei. Nolaila, elua mea e I koi mai nei ia kakou e haaiele i na mea ona, 0 ka nahesa wela (aiakahoia) iloko o na mea ona e hoopau nei ia Hawaii, a me ka olelo alii a ka Moi (Kauikeaouii) a ka Moi 1 lawe ae nei nana. "O ke kanaka pono, oia ko'u kanaka." E hoonoho ana ka Moi i ka poe pono ma na oihana o ke anpuni ma keia hope aku, e like me ka ka maknakane alii o iakon. Me ke aloha.