Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 33, 14 ʻAukake 1875 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Make Kauoha.

            Ua Hookohuia aku o Mr. S. P. Wahinenui i keia ia @ Luna Ala@ no Kohala. Hawaii. ma kahi o Mr. S. F. @ @ @@@@@@ waiho mai.

            Ua Hookohuia aku o Mr. R. Newton ! keis ia @ Ko@isina @ n@ Alanui @ no ka Mokupuni o Molokai, ma kahi o Mr. E. H. Rogers. I waiho mai.

W. L. Moehonua,       

Keena Kalaieina.  Aug. 2 1875.                                                          Kahina Ka@aina.       

I Kulike ai me ka Pauku 282 o ke Kanawai Kivila : ke hoonoho a hookoho aku nei no la Kaaipuaa i Luna Pa no na holoholona aea ma ka Apana e Kona Hema, mokupuni o Hawaii.

S Kipi, K@ o Hawaii.

            I Kulike ai me ka Pauku 221 o ke Kanawai Kivila, e kuk@ a e hookaawaie ia ana kekahi po no na ho@ mea wale no ka Apana o Kona Mema. mokupuni o Hawaii ma ke kau wahi o ka Aina Aupuni ma Kaohako-kai. ma kahi I kapaia o Puhau. oia hoi haki i ku ai kela hale p@ mamua.

W L Moehonua. Kuhina Kalalaina.   

            Ua Hookohu la ka poe nona na inoa malalo iho i mau Lana Helu no na Apana Ohi Auha pakaki o kela Apana:

OAHU—Honolulu.........................................Chas. H. Judd.

              Ewa & Waianae.........................A. Kan@ko.

              Waialua.........................................S. M. Naukana.

              Koolauloa...........................................P. F. Koakanu.

              Koolaupoko................................William Auld.

HAWAII—Hilo........................................J. W. Keaumakani.

                 Puna.......................................L. Kaina.

                 Kau........................................J. H. S. Martin.

                 South Kona............................J. G. Hoapili.

                 North Kona............................S. K. Kaai.

                 South Kohala.........................S. H. Mahuka.

                 North Kohala.........................J. Wight.

                 Hamakua...............................G. W. D. Halemanu.

MAUI—Lahaina.......................................J. Nahaku.

              Wailuku......................................T. N. Birch.

              Makawao....................................J. W. Ukumea.

              Hana...........................................D. Kalauleilo.

MOLOKAI & LANAI..............................D. W. Kalua.

KAUAI—Hanalei.....................................H. J. Wana.

                Anahola...................................L. Kapahuellima.

                Lihue.......................................S. Kalu.

                Koloa.......................................P. Puhiula.

                Waimea....................................S. K. Kuapuu.

                Niihau......................................A. W. Kaapuni.

JNO. S. Walker,         

Kuhina Waiwai.         

            Keena Waiwai, Iune 29, 1875.

Ka Nupepa Kuokoa

—Me—

Ke Au Okoa

I Huiia.

Published every Saturday, $2 a year

Honolulu, Augate 14, 1875.

            I Ke Ahiahi Poakahi iho nei, mamua ae o ka hora 5 o ke ahiahi, ua hiki ae ke Alii ka Moi maluna o Kilauea, a ua hoikeia mai kona hiki ana ae, mamuli o ke kani kui lua ana mai o na pu o Puowina, a me ke kahikoia ana mai o na i-a moku o na moku kaua Beritania.  A i ka hiki ana i ka manawa, ua holo aku la ka moku me kana ohua kaulana ka Lani Kalakaua.  E lele ana oia ma Maalaea, a mailaila aku, e hele makaikai aku ai i na wai eha, a malia o hiki loa aku i Ulupalakua.  E hoi mai ana no ia iloko o keia pule.

            Ua Holo Aku Nei ke Keiki Alii a hooilina Moi i ka Poakahi iho nei, no Kaunakakai, i ukaliia e Hon. J. Moanauli a me na Mea Mahaloia W. J. Noa, J. Hmauku, A. Kalauli a me J. Makua.  He elua wale no ona hebedoma e kaawale aku ai mai ke kaona.  Ina e loaa ana iaia he wa kaawale, alaila, e holo aku ana ia e ike i na makaainana o laua i hoopoinoia e ka lepera e noho la ma Kalaupapa.

            Ua Hoolaha Aenei ke Kauikela o Farani ma ke alo alii o Honolulu, he hoopii imua o keia anaina e noi ana, e pahola aku kakou i na lima kokua i kekahi hapa o kona lahui ma ka hema o Farani, i halanaia mai nei e ka wai halane, a hoilikoleia i ia waiwai a me na home ole e noho iho ai.  E like me ko kakou lokomaikai i ka wa a ke Kanikela Farani i kahea mai ai i ka wa e kaua ana o Farani me Geremania, pela no hoi makou e anoi nei, aole no e haule hope o Hawaii  ma na hana kokua pilikino e like me keia.  Ua makemakeia ke dala, na mea ai a me na mea humuhumu, a na ke Kanikela e hoouna aku i Farani i ko Hawaii nei mau kokua aloha.

            Aole E Liuliu ka manawa i koe, a e ike aku no kakou i ka halaoa mai o na mokuahi nui holo moaua ma ka moana Pakipika nei.  E holo ana kekahi mai na Panalaau mai o ka hema a hiki i Kapalakiko ; a i keia wa, ke holoholo nei he mau mokuahi nui mawaena o Kapalakiko, Iapana a me Kina : a ke hoopuupuia mai nei, ua ku ae ma Kapalakiko, he mokuahi nui no kekahi o na laina hooholo mokualii o ka moana Atelanika, i hoi ae nei e holoholo mawaena o Kina, Iapana a me Amerika.  Eia o Hawaii nei ke kiko waena o ke alanui hele moana o ka Pakipika, malia o uiha lakou i ka holo wale no i ke kahi no na la he 15 a 20 paha me ka ike aina ole, manao ae e hoolilo i ke Kapitala o Honolulu i awa no lakou e oioina ai no ka holo ana aku a huli hoi, alaila, o ko kakou wa ia i haawiia mai ai ka pomaikai.  Oiai nae kakou e kau aku ana na maka o ko lakou kipa mai, nolaila, aole paha he hewa ia kakou ke hoomanao ae i kela olelo mana, “iluna no ka ua, wehe e ke pulu.”  O ka nuku o ko kakou awa, ua papau no ia no ke komo ana mai o na moku nui, he 26 kapuai ka hohonu iloko o ke kai He aneane hiki ole ia kakou ke aku aku e kipa mai na moku o ia ano, ina aole kakou e hoohohonu e ole ana mamua i ka nuku o ko kakou awa kumoku.  He oiaio no paha me ke dala e hiki i, ak e hoihoiia mai ana no ia mamuli o na moku ku mai,  Nolaila, e hoolana kakou ia kakou iho.

            I Ke Awakea Poakolu iho nei, ua huli hoi aku ka moku kau Beritania Challenger i ka home, ma ke la aku o Hilo, Nuuhiwa, Tahiti, Valaperaiso a me Montevideo, me ka manao e hoohiki i Enelani i keia Mei aku Iloko o kona hele n hohonu ana aenei a hiki mai ianei, he 46,684 ka nui o na mile i pau iaia, a ua oi aku hoi ia mamua o ka papalua o ke ana puni o ka poepoe.  Ua koe hoi iaia he 18,000 mile e holo aku ai mamua o kona hiki ana i Enelani.  E like no hoi me ka holo ana iho nei a ke kanaka imi mea hoikeike o ka moana Prof. Agass@z mai Nu loka mai, a loaa ai iaia na tausani mau mea hoikeike he nui, no lalo loa mai o ka hohonu, i mea e hoowaiwai aku ai i na waihona hoikeike o Havada a me ko Wasinetona, pela no hoi ke Challenger e ohi nei i kekahi mau mea i loaa iaia mai ka hohonu mai, i mea malama loa no kekahi mau waihona mea hoikeike.  Iaia ma Iaia Hiki na, a i na mokupuni paha o Mollocca, ua loaa kekahi heluna nui o na manu o ka Pareda so ; o kekahi o lakou he mau manu maikai a nani loa o na hulu.  Ua hooia lakou iloko o ka wai alakaholo, oia hoi ka wai e kupono ai no ka malama ana.  Ma kahi o ka moku e ko ai, oia ka wa e imiia ai na ano ia.  Pela iho nei ma Honolulu, ua loaa kekahi mau ano ia lehulehu loa i ka imiia e na kanaka akamai o ka puali ana hohonu.  Oiai ka moku maanei, ua loaa i na aliimoku na hoomanao ana aolha o ko Honolulu nei  me kona anaina.

Hoopololei—No Ke Kula O Kapalama.

            Oiai i ko kakou nupepa o ka la 7 o Aug., na hoopuka aku makou i kekahi manao hoohalahala no ka hana o ka Papa Kula Apana o Kona nei, i ka hoonoho ana i kumu Kakolika ma ke kula o Kapalama ; he mea pono, a kaulike ia makou ke hoopololei aku i ke kuhihewa a makou i hoopuka aku ai ma ka pepa o kela pule, mamuli o ko makou alakai hewa ia ; a ma keia, ke hoopuka aku nei makou i ka mea i hoomaopopo lea ia mai, a oia hoi ka oiaio i hiki ke hilinai ia.  A oia keia.

            Ma ke “Kuokoa” o ka la 3, o Iulai, ua pai ia ka hoike, a ke Komite i koho ia no ka hoike ana i na kula la Hawaii o ka Apana o Kona nei ; oia o Hon. E. Mikalemi, G. W. Kanuha, a me D Malo.  Ma ko lakou hoike ua kau ia ke kula o Kapalama ma kahi o ke kulana, ole, a oia wale no ke kula o keia Apana a ke Komite i haawi ole aku ai i kulana.  Ma ia hope mi (Iulai 31), ua palapala ae ke Kahukula nui i ka Papa Kula Apana, e hoike ana i kona manao, he pono ke hoopau ia ke Kumukula o Kapalama, no ka holo mua ole o ke kula, i ka hemahema o kana ao ana.  Ma keia, ua like ka manao o ke Kahukula nui, i ko ke Komite ; a ma ka hilinai o ka Papa Kula Apana i ko lakou manao, ua hoopau ia he Kumukula mua o Kapalama, a ua hoonoho ia ke kumu e noho mai nei i keia wa, oiai oia hookahi ka inoa imua o ka Papa Kula Apana, i kumu no ua kula ‘la.  He wahine oia i hookohn ia ma ke ano ke Kumukula aupuni ma ka Apana o Lahaina, a i pau ai hoi ke ao ana malaila, i ka manawa i hui ia ai na kula oia kulanakauhale iloko o ke “Kula Hui,” khi e ao ia ai ka olelo Hawaii a me ka olelo Enelani.

            E pili ana hoi i ka hoomana o na haumana o ke kula o Kapalama, he mea hiki ke hai aku, ua ike maka makou i ka papa helu inoa, a ua maopopo, o ka hapa nui o lakou, (aneane paha elua hapakolu) aia i ka hoomana Katolika.

            Nolaila, ma keia mau hoomaopopo ana, ua ike ia ka pono a me ka kaulike o ka hana ana o ka Papa Kula Apana, a ke papa aku nei makou i ka poe lawe wale mai i na lono e pili ana i na lawelawe oihana, e hoomaopopo mua i ka oiaio, aole o ka hapuku wale, a pela kakou e makaukau mau ai e hookuoo.  O ka lohe ka pono.

Na Kalakaua I Ka Makamaka Haole.

            Ua ikeia iho maloka o ka nupepa Hoaloho o keia Kulanakauhale, kekahi palapala i kakauia e ko kakou Moi Kalakaua ma ka olelo Enelani, a hoouna aku i kono hoaloha i Nu Ioka.  Ua kakauia ua leta nei ma Halealii Iolani, i ka la 29 o Mei, 1875, a eia iho kekahi o kona mau manao maikai.

            “I ko’u wa i hele maikai aku nei i Amerika Huipuia, a ma ke kulanakauhale nae paha o Nu Ioka ka iini uui, ua loaa ia’u ka hanohano o ka halawai ana me oe, mahope o ka hala ana o na makahiki he iwakalua kumamalima.  O ko kaua halawai ana, o kekahi ia o na mea hoohauoli loa ia’u, oiai hoi, ua hoalaia mai ia manawa na hoihoina o ko kaua mau la kamalii.  Ke hoike nei au ia oe e hoomanao mau ana au ia oe no kau hana lokomaikai, e like me ka lokomaikai o ka lahui Amerika iloko o ko’u mau la e hele makaikai ana i ko oukou aina.  O keia haawi wale ana mai i ke Kuikahi Panailike, oia no kekahi o na hana lokomaikai, e like me ka oukou hana mua i ka hapai ana ae ia makou, mai na hipuu mai o ka noho ana pegana a me ka ilihune.  O ka pomaikai pilikino na nui ia e like me makou e manaolana aku nei e loaa mai ana mai ke kuikahi mai, a e hoopaa loa ia auanei na launa ana hoaloha e hikiiia nei mawaena o keia mau aina elua.  Ke holo aku nei o Hon. Mr. a me Mrs. Bishop no Europa ma keia mokuahi, a nana e lawe aku nei i keia leta a hala loa aku i ko oukou kulanakauhale.  E hoomanao aku oe ia’u ia ——— a me ———, a me na kanaka maikai a pau o Nu Ioka, ka poe hoi i ape aloha mai ia makou oiai ko makou wa e hele makaikai ana i ko oukou aina.

Kalakaua.”     

Ka Halawai Pale Waiona

            Aole paha he anaina nui a ka poe hoole waiona i kukulu ai iloko o keia kalanakauhale, e like me ka halawai nui i akoakoa ae maloko o ka luakini o Kaumakapili, ma ka po Sabati aku nei, Augate 8.  Ua piha oloko a kuku kanaka iluna, a aole no hoi hookahi wale ano waihooluu o na kino i komo ae, aka he lehulehu loa aku.  Na na olelo nupepa mamua i hoolalelale i ka naau o kela a me keia e hele ilaila ia po, a ina ua hoole io kekahi poe i ka inu ona mahope o ka lohe ana i na olelo ae malalo nei mai ka waha alii mai a me na hoa haiolelo, a’aila, ua makepono ka lohi a me ka maloeloe o ka hele ana i ka wela a me ka ikiiki o ka noho ana i ka papa noho, a o lakou ka poe i wananaia e ka olelo mana kahiko loa, “he lohe ke ola.”

            Ua noho lunahoomaluia mai ke anaina e Mr. S B Dole, a mahope o ka weheia ana o na hana me ke mele a me ka pule, alaila, ua konoia aku la ke Alii ka Moi, a oia no hoi ka haiolelo mua loa i noiia e ke Komite, e kamailio mai i ke anaiua.  Nee mai la ka Moi a ku mahope o ka awai, alaila, hoopuka mai la i na huaolelo mua loa, me ke kunou haahaa ana.  Eia ka haiolelo ao a ke Alii i ka poe inu ona :

            Aloha oukou :—Ma ke noi ana mai o ko oukou Komite ia’u e kamailio aku imua o oukou no na mea e pili ana i ka “Hoole Waiona,” ua ae me ka olioli, no ka mea, ua apo mai oukou i ka mea nui a’u i manao ai, oia kekahi kumu e ulu hou ai keia lahui.  Aka, ke kanalua nei au i ka hiki ana ia’u ke kauwo mai i ka lehulehu, e like ko lakou manao ana me ko’u, ma ka imi ana i na kumu, e hiki ai ke hoopau aku i keia mea nui e ulu nei iwaena o kakou.

            He minamina au no ka pokole o ka manawa i haawi ia mai ia’u i keia po, no ka pau pono ole o ko’u mau manao, aka, aole paha keia o ka manawa wale no e kamailio ai, eia hou aku no ua po, a ke pau ae ka’u kamailio ana, e hoolohe kakou i ka manao o ka poe e pani mai ana mahope o ka’u.  He mea maikai nae ko kakou akoakoa ana i keia po i kumu e hookahua ai i ka hana.  Ina ua hemahema kekahi olelo ana a’u, e hooponopono iho no oukou iloko o ko oukou mau naau.

            Ina kakou e komo lea aku ana i ka noonoo ana iloko o na kumu e pau ai o ka ona ana i @a waiona, ua lehulehu loa na kumu, a ua akea loa ka manao ana o kekahi poe ma keia kumu manao hookahi.

            E wehewehe iki au penei : 1. O ka huaolelo “Intemperance” ma ke olelo Enelani, “He uhauha, he pakela ai, he ai a inu i na wai ikaika mawaho o ka palena kupono.”  O keia mau wai ikaika, oia hoi ka Barani, ka Rama, ke Kini, ka Uwekeke a me ka Okolehao, ua komo iloko olaila ka Alakohola, he ekolu hapaha ka ikaika o kona kino.  O keia Alakohola, oia ke alii maluna o keia mau mea inu a pau.  O keia Alakohola, he wai wela, a he ahi ma kekahi olelo ana.  Ua ike oukou he mea wela ke ahi, a o ka wai wale no ka mea e maalili ai.  Pela no keia mea he Alakohola, aia a pai nui ia i ka wai, pio ka ikaika.  Pela hoi i na e komo iloko o ka opu.  Wela loa ?  O keia mea i komo iloko o ka opu, he malihini ino, a oia no ka mea nana e hoinoino i ke koko.  Pauma ikaika loa ka puuwai, a oia no ke kumu e loaa pinepine nei na kanaka i ka mai kuhewa, a me na mai ma ka puuwai.  He nui ka poe e hiki ia’u ke helu aku i make koke iho nei i loaa i ua mai nei, a o ka inu nui i na waiona ke kumu i make ai.  O Kahai, Kahanawai, Hoapili Kaauwai, Kahalewai, Lilikalani a me ka lehulehu e ae he nui.  He oiaio, aole lakou i loaa koke, aka, ua loaa no ka hana mau, me ka hala o na makahiki he lehulehu mamua aku.  Ua inu ikaika lakou i ka rama mamua, a ua kamaaina au, no ka mea, ua noho pu keia poe me a’u.

            Ua hana ia ka opu no na mea ai a me na mea inu kupono a pau, e malama i ka opu a e hoomaikai mau iaia, aole e hookomo i na mea malihini a me na mea wela.  Ina e inu nui ana ke kanaka i keia mau mea, i kinohi e hana lealea mai ana ua mau mea ona nei, aka, he aha ka hope.  He hoopai ikaika ka mea e loaa mai ana mahope.  E inoino ana ka opu, a ma ia mea, e hookumu ia mai ai ka lehulehu o na mai e ae a pau e ili mai ana iluna o ke kanaka.

            Aole lakou e ike ana i ka hewa ia wa, aka, ma ka ulu liilii ana i na wa a pau e kukonukonu loa iho ai a hiki ole ke pale.  Ua hala ka manawa.

            Ua olelo ae nei au, ua lehulehu kamanao o kela a me keia, i na kumu e pau iki ai keia mea nui e ulu nei iwaena o kakou.  Ke olelo nei au, aole e pu i ka manwa hookahi, aka, ma ke akahele ana, ma ke ao ana, a me ka hoike ana aku i ko kakou kulana imua o ka lehulehu.

            He mea makehewa wale no ia kakou ke kamailio, ke hoohiki, a ke olelo e haalele a e hoopau loa ana kakou ia mea, a mahope hana hou no.  E noonoo i ka uku hoopai maluna pakahi o ka lunaikehala o kela a me keia kanaka Hawaii a pau, oiai ke ike nei no lakou, ke iho nei ka lahui i ka make, a o keia na kumu e make nei ka lahui, aole ka oia e haawi i ke kau wahi kokua uuku no ke pale iki ana ae i ka poino nui e ili mai ana maluna o ka lahui.  I kuokoa no keia aupuni ma kona ano lahui i ka mau o kona laahui iho maluna ona, aka, ina o ka uhauha ka lakou hana, o ka manao lahui ole ka lakou hana, a o ke aloha aupuni ole ka lakou hana, alaila, he oiaio e lilo ana ke kuokoa mai ko kakou lima aku, a e haawi aku a hookuu aku i ka aina na ka poe e e noho mai ; ka uku hoopai no ko kakou aloha ole.

            Ua kaena mau na makaainana i ke alii loko maikai o Kauikeaouli K. III.  Aka, ke malama nei anei oukou i kona leo aloha i i mai ai, “O ke kanaka pono, o ko’u kanaka ia.”  Ina he aloha oukou, e malama oukou i kona leo, a ma ka oukou malama ana i kona leo, e hooko ai hoi oukou i ko’u loe a me ka makia o ko’u aupuni ka “ Hooulu hou i ka Lahui.”

            I ka wa e haiolelo ana ke alii, ua hehihehi mau mai na wawae o ke anaina no ka makemake, aka, aole nae makou hoapono ia hana ana, oiai, he la Sabati ia.  Mai pono loa, ina i noho malie na wawae, a o na pepeiao wale no la ke haawi e hoolohe a maloko o ka naau ka olioli.  Mai lawe i ka oukou hana lealea iloko o ka luakini, oiai e malamaia ana ke kapu o ka la hoano.

            A pau ka ke alii haiolelo, alaila, ua kaheaia o Mr. J. E Bush, kekahi o na haiolelo i noiia no ia po, a nanu i hoikeike mai i kekahi mau kumu weliweli e hiki ai i ka poe naanao io ke makou a haalele i keia mea he waiona.  A no ka pomeikai o ka lahui holookoa, ke panee aku nei makou i kana haielelo malalo iho, oia keia :

            E na Makamaka :—Owau kekahi i noi ia mai e ke Komite i koho ia i ka Halawai Hoole Waiona, i malama ia ma keia Luakini i ke ahiahi Poaono (Iulai 30) i hala, e haiolelo aku imua o ke akea no na ino o ka Inu Waiona, a nolaila ke ku aku nei au imua o oukou i keia ahiahi e hoike i ko’u manao e pili ana ia mea, a e kokua hoi i na hana a ko kakou Moi, i hiki hino mai nei e hoike imua o oukou i kona mau manao ma ia kumu hookahi.  Mamuli o kana mau hana i hana ai a me kna mau olelo i hoike aku nei imua o oukou, e hoike ana oia i ka iini o kona puuwai no ka pono o kona lahui.  Ua hai aku nei oia i ke ano nui o na mea e hana ia nei keia mea he waiona—he alakohola.  He mea awaawa, he wai ikaika, he wai hoopoino i ke kino o ke kanaka—he laau make.  O keia mau ike ua loaa mai ma ka imi ana a ka poe naauao, a ua hoike ia ae i ke akea i mea e hoopakele ai ke kanaka iaia iho—He mea make ka alakohola.  Ke pakui nei au i ka’u i ike ai, o ka nui o na waiona a ke kanaka e ake nui nei aole he alakohola wale—he mau laau make e ae no i hui ia a kapa ia he waiona, oia ke ano nui, a ua oi loa ka make mamua o ka alakohola.

            Ke waiho aku nei au i ke ano nui o ka’u mau olelo i keia ahiahi ma ka ninau ana ia oukou, He mea ola anei ka waiona ? a me ka haina—Aole he mea ola, he mea make.  Aole au e hilinai ana i ko oukou hooia ana mai i ka’u hoole ana, ma ia mea wale no, aka ua hilinai au ma na kumu a’u e hoike aku ai ia oukou i keia ahiahi, a ua lawe nui mai au i ke ano oia mau hoike, ma ka moolelo o ka poe i hele e aku i ka make, i loohia i na inew a me na popilikia o ka inu waiona, a oiai he poe kaulana lakou, a ua maopopo ia oukou ia poe, ua hilinai au o ka hapanui o oukou e noho mai nei na hoike no ka pololei o ka’u mau mea e hai aku ai ia oukou e pili ana ia poe.

            Ua olelo ia o ka make ana o ke kanaka a nalo aku kona kino, e nalo pu kona mau hemahema a pau, a e uhi ia na hewa e ka aahu o ka hoopoina, aka, o ko’u manao, ina he pomaikai, he mau alakai e hiki ai ia kakou ke hoopono ia kakou iho, ka hoike ia ana o ko lakou moolelo e pili ana i keia ino he waiona, ke olelo nei au he kupono no ka hoike ia ana i pono ai ka poe e ola ana.  I mea hoi e kuihe ole ai ko oukou manao no ko’u huai ana aku i na moolelo oia ano, e lawe mai ana no wau a e hoike aku i na hemahema a me na popilikia o ko’u ponoi iho—oia hoi ka moolelo o ko’u makuakane.  E hoomanao oukou he mea nui, a he mea luuluu i ka naau o ke kanaka ka lawe ana mai i ka moolelo o kona makua imua o ke akea, no na hewa i loohia i kona wa e ola ana ; ua hilinai no hoi au oia kekahi hoike i ka oiaio o ka’u mau olelo e pili ana i ka ino o ka waiona, i mea e maopopo ai ka iini a me ka oiaio o ko’u mau manao no ka hana i ili mai maluna o’u i keia ahiahi,—ke kue ana i ka waiona e pono ai, a i ole ai ka lahui.

            Ua oki pahu-pu ia ke ola o ko’u makua mamuli o ka mai i ulu ma ima keia mea he waiona.

            Me na manao maikai iloko ona, i hooia ia mai e kana mau hana no oukou, aole i pakele ke ola o kela Moi i aloha nui ia e keia lahui i ka ikaika o keia mea make he waiona, o Kauikeaouli.  Mamina ke ola o ke kanaka maikai i keia agena a satana.  He palupalu ka nanaina, he wai wale no, aka, aia iloko ka awahia.

            O Kamehameha IV., ua make opio mamuli o keia daimonio.  Ui, ikaika, naauao, ike, kelakela kona mau ano a pau, aka, ua lilo i mea ole ia nani a pau.  He walohia ka moolelo o keia alii i make i kona mau la ui ma o ka inu waiona.  Ua hoomaka oia ma ka pa-kiaha me kona mau hoa’loha ; ma ka inu liilii, ka inu mau, a mahope, i kona wa i paa ai malalo o keia kumu mauna ola, ma ka inu hookina.  Ua hoololi ia kona ano mai ka ulumahiehie o ke kanaka a ke ahiwela a ke daimonio e hana ana iloko ona.  Na keia mea he waiona i hoopoino iaia, i kona ohana a me kona hoa’loha.  Na keia mea i hoala mai i na manao ano e, lili, a pela aku, a i kono aku iaia e mauna i ke ola o kana wahine.  Na keia mea i holoi ae i ka manao kanaka iloko ona a lawe ae oia i kana makahiapo a kumakaia, a ua make opio ka makana makamae a ke Akua i hoopomaikai mai ai iaia.  O kona hea’loha, he malihini o na aina e, ua poino iaia.  E, oukou e noho mai nei, o ka waiona keia e hana nei, aole o Kamehameha.  He luuluu keia moolelo,—ua piha i na loina e hoeha ana i ka naau o ke kanaka.  Ua ike a ua lohe kekahi o oukou e noho mai nei.

            Ma ko Kamehameha V., ike kino a me na ike maka i ka awahia o keia mau mea he waiona, ua haalele honua oia.

            O kona hope mai, ka Moi Lunalilo, me na loina maikai o kona ano a pau, me ka puuwai i piha i ke aloha no oukou, ua ako pahu-pu ia aku kona ola, e keia enemi maalea.  Ua hoopioia ko oukou mau manaolana i hoala ia mai i kona noho mua ana ae ma ka Noho Moi, e keia mea he waiona.

            Mailoko mai o ka lehulehu. ua lawe mai au i ka inoa o kekahi o na Hawaii naauao—o Ropaka—ke kokua o ka Lunakanawai Kiekie.  Na ka enemi ana i hiipoi ai no na makahiki he loihi i kumakaia iaia iho, a hemo mai ka oihana mai, alaila, pakaha ae i kona ola.  E ke kanaka Hawaii, he awahia ka hopena o keia mea he waiona.  Ua hai ia kona ano e Solomona he ekolu tausani makahiki i hala, aka, ke hookuli nei no ke kanaka.

            O Kahalewai kekahi i haulehia mai kona kulana mai, a lilo i mea ole.  Na keia enemi i hoolilo iaia i lawe ola—Na keia mea e hoohaulehia nei i na manao o ko kakou Moi, e hapai mai i kona lahui, ma na wahi kiekie, a kaniuhu iho ka lahui i ka ike ole o na ‘lii.

            Aole he wahi koe i keia mea he waiona.  Aohe kiekie, aohe haahaa, i pakele.  Ua poino ke kani, na pa kona ola kino a me kona noonoo.  Ua haimalule ka wahine kupaa, a ua noa kona kino mamuli o ke pahele a keia mea he waiona.  Ua wahi ia ke kapu o ka ohana.  Ua noa na wahi a pau. he enemi oia no ka pono, e lumai ana i ke kanaka i ka nenelu o na hana pouli.  E hoohalike ana iaia e like me ka holoholona.

            Nolaila—E na makamaka e noho mai nei, aole anei i lawa ko oukou ike i ke ano o keia mea hoopoino i ke kino a me ka uhane o ke kanaka.  I ko’u manao ua lawa.  A ina ua lawa a na maopopo ia oukou ka hewa o ka lawe ana i ke kiaha a hoopa i ka waha, aole anei, ano, i keia manawa. he wa kupono ia kakou a pau ke waiho aku i keia mea.  Ae, o ka manawa keia.

            Owai, o loko o keia anaina, ke hoole ana i ka oiaio o na mea i olelo ia ku i keia ahiahi.

            E na makamaka—He mau ninau nui ka i waiho ia aku ia oukou i keia ahiahi.  He mau ninau e pili ana i ka pono o na mea a pau e noho nei ma keia Paeaina.

            Ua pio anei ka manao hoopono iloko o kakou ?  Aole.

            Ua nele anei kakou i ka lunaikehala e hiki ole ai ia kakou ke hoomaopopo i ka hewa o keia mea.

            Aole anei he aloha aina, he aloha lahui iloko o ka puuwai o ka Hawaii e waiho nei i keia manawa.  He aloha no.  He hoopono no.  Na ke aloha i lawe mai i ko kakou Moi e ku kino a e hai maoli aku i kona mau manao.  Na ke aloha i kono aku iaia e hoala i kekahi Puali Hoole Waiona ;  mamuli o kona ike i ka ino e ulu nei iwaena o kakou, ua haalele aku oia ia mea, a ma kana hana ua hoike mai i kona mau iini no ka pono o kona lahui a me kona kue i ka ona iwaena o kakou.

            Me ka moakaka o ke kina o keia mea ia kakou, ke olelo ku nei u o ka wa keia o kela mea keia mea e kupaa ai a hoolilo iho iaia i enemi no ka waiona.—aole na ka ae waha, aka ma ka oiaio—i koa no ka pono.

            O ka panina loa o na haiolelo oia po, oia no ka makua Kuaea, ka nila nana i olapa mai he Nahesa ka Alakohola.  Aole waha paa, a naau nele i ka makemake i kana mau wahi olelo pokole.  Mai kuu pau ia paha ka ipu makani a Laamaomao, ina he loihi ka manawa, aka pokole no nae me ka mikololohua, o’a iho keia e hoonuanuaia aku la :

            Ua hala no ko kakou manawa, aka, aole nae i ae ke Komite i ka’u noi ana aku nei e waiho ia’u.  Aole no hoi a’u mea e ae e hai aku ai, o ka olelo wale no a ke alii i hala kahiko (Solomona) a me ka Moi i hai aku nei.

            No hea mai la na maka ulaula a me na palapu loaa wale ?  Ua haiia mai no, i ka poe e hoomau ana i na mea ona.  No ke aha la ?  No ka mea, aia iloko o laila ka nahesa, no ka mea, ua olelo ia, “Mai nana oe i ka waina i kona ulaula ana, i kona aleale ana ma ke kiaha, i kona hu ana a maikai.  Mahope iho, e nahu mai no me he nahesa la, a e pa mai me he moonihoawa la.”  Pela hoi, o ka Alakahola he nahesa ia i hookomoia iloko o na mea inu, e nahu ai i ke kino, ka waiwai a me ka uhane o ke kanaka ; aka, ke lawe nei kekahi poe i na mea ona a inu, me ka puke ana i na kiaha me ka olelo, “E inu kakou no ke ola o Mea.”  E inu i ke ola no hai, a i ka nahesa no lakou iho !  Oia no ka Alakahola a ka Moi i hai aku nei.  O keia nahesa, ke pee malu nei iloko o na mea ona a ka poe puni ona e inu nei me ka ike ole !  E like me ka nahesa maoli e pee nei a e imi nei i kana mea e ale ai ; ua hiki no iaia ke hoano e i kona helehelena a nani loa e hoohihi aku ai na mea ola ilaila, a na lakou no e hele okoa aku a komo i kona waha, a o ke ale wale aku no kana ; pela no na kanaka e hele wale aku nei iloko o na hale inu ra. ma.  Aole mea nana i koi mai e hele aku, o ka nani wale no o ke lealea ka mea nana i hoonalo i ka mea make a ka Alakahola iloko e pee ana, me he nahesa la, a ale wale aku i ke ole o ka poe e inu ana.

            Ua lohe ae nei kakou i ka moolelo walohia o na hana menemene ole o ka Alakahola i na Moi i hala aku nei me ka hikiwawe, a me ka poe hanohano a kaulana a kakou i lohe he nei.  Nolaila, elua mea e koi mai nei ia kakou e haalele i na mea ona, o ka nahesa wela (alakohola) iloko o na mea ona e hoopau nei ia Hawaii, a me ka olelo alii a ka Moi (Kauikeaouli) a ka Moi i lawe ae nei nana.  “O ke kanaka pono, oia ko’u kanaka.”  E hoonoho ana ka Moi i ka poe pono ma na oihana o ke aupuni ma keia hope aku, e like me ka ka makuakane alii o lakou.  Me ke aloha.

            He Hana Hilahila Ole—Aole au i manao e hoopuka aku ma ke akea i keia mea, aka, no ka pakela konoia ana mai e hoike aku, a oia iho keia : I kekahi po o ka hebedoma i hala, na hele mai la kekahi wahine loihi ehu e noho noi ma Kaholoakeahole e hoowalewale i kekahi kaikamahine maluhia o ka noho’na, e mali ana ka leo, e hone ana, ua makaukau ke dala, a mena mea pili i ke kolohe.  No ka makemake ole ia o kana hana weawea, ua hooleia oia, a hoi aku la me ka hokahoka.  Pomaikai na kaikamahine Hawaii i like me ia ke ano, ka puni ole i ka hoowalewaleia mai ma ia ano.  O na wahine nei, i ka wa inu rama iho nei olaila, ua hoopaiia no ka haawi waiona, a pela no ke kane.  Aka, i keia wa, ke imi nei he hana hou, i oi aku ke ino a me ka hilahila mamua o kona hewa mua.  O na wahi nei nae, he wahi aala loa ia i kekahi wahine ui e hele nei o ka la e noho ai a po, me ka ai i ka oha bipi i loaa mamuli o ka hookamakama.  Aloha ino ke kino kanaka pela ke ano o kona ola ana ma ka honua nei e huewa hele ai.  APUA

            [E Apua, he wahine laikini anei ua ui ai io pahu la o Holoakeahole ?  Ina aole, e hopu aku ka pono; a ina hoi he kane mare kane, e hai aku, malia aole paha i ike kona haku kane i keia maalea nui a ka Eva A no ke aha hoi kou mea i kono ole aku ai i kekahi mau ikemke e ae e hele e hoohiki imua o ka lunaknwai, i hoopukaia ka palapala hopu no ua wahine ehu loihi la no ka hewa, he hookonokono a hoowalewale me ke kipe e hoomoekolohe, i hopuia’i ?]

Nu Hou! Nu Hou!

He Nu Hou Hou Loa !

Ma Ka

Halekuai O

Ake Ma !

Ma Ke Alanui Papu.

Akahi No A Loaa

Hope Nui Loa Mai

Nei Ia Makou Na

Lole Nani Hou Loa

O Na Ano A Pau.

Nolaila

E Kuai Makepono Loa’ku

Aua makou i na waiwai a pau

Me ke Kumukuai Haahaa

I Na Lole

Kilika Pua Nani HinuHinu !

Hou Loa O Na Ano Wai Like Ole I Ike Oleia Mamua E Hawaii Nei.

Na lole LILINA halua ano hou,

            MAKALENA lilina pua,

            KALAKOA panio ano hou,

            ALAPIA nani,

            HULUHIPA o na ano like ole,

            KIHEI KILIKA pua nani,

            KIHEI HULUHULU hou,

            MUUMUU lihilihi keokeo,

            PALEKOKI pukapuka anuunuu,

            LIHILIHI HOU ano like ole,

Mamalu Kilika !

Na PUA a me na hulu pale,

PAPALE o na ano Paikini hou,

LEI PUA NANI a me na Uhi

Kilika o ka Poe Mare,

Uhi Kaniku

Ano Hou

A me na Wehi e ae no o na Lede e Kohu i ka hookikaha ana o ke Kaona Lai.

A Pela No Hoi

Na Lole Nani

O na Kane,

A Lole Ma Ka Apa,

O Na Ano A Pau Loa.

A Me

Na Mea Kohu e ae no hoi e

Hakal-i Ai

Na Keonimana,

E hao auanei a Linohau !

Nolail, ke konoia kau nei oukou a pau, e hele mua mai ma ko makou Halekuai ma MONIKAHAAE, a e wae, a laemaka i ka nani a me ka MAKEPONO no oukou iho, mamua o ko oukou kipa ana ae i na Halekua e ae ; a na na Keiki no o o ia Halekuai e paki mai i na MAKANA a me na LAKO MANAWALEA, me he Manuahi la, e like me ka hiki, a me ka nui o ke kuai ana.

Mai Lohi a Hookaulua !

Me Ka Mahalo.

A.  S. Cleghorn & Co.,

Kihi o Alanui Papu me Hotele.

Honolulu, Aug. 5, 1875.                                                                     714 3m.