Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 29, 17 July 1875 — KULAWAE I MINAMINAIA. [ARTICLE]

KULAWAE I MINAMINAIA.

Aolo au i mmao e hoopuka i keia ano m inao, a aole hoi e hooluhi ia oe e ka L II u i ka poe hoi e heiuhelu ana i ko Kuokoa, ina he hookahi a elna na lia ana, nui»e ana hoi no keia luanao, aka, he mau makahiki aneane umi a oi aku, a no ko'u ike pono, a lohe pooo hoi o n* kula o keia au, aole i like rae ke kula a'u e olelo nei, a eia imuu o'u hoike o ia mea he nui no. 0 ke kuia a'u e olelo nei, oia ke kula i kukulu ia ma Kipnhulu, Mokupuni o Maui, i ka makahiki 1854, i ole ia 1855 paha, ke ole au e kuhihewa, o D Kahaokamoku ke kumu. 1 ka 1355 a 1556 paha, ua hiki ae o D Kahaokamoku, i Kipahulu, a i kahi wa, ua lilo ia i kumukula no kekahi o na kula o Kipahnlu, oia ke kuia o Puki, oia kahi o Makaula i keia wa. I ka hala ana he makahiki, ua kukulu ia i Kulawae maoli, a ua wae ia na haumana mai Koolau a Kaupo, o na haumana nae ia wa, no Kaupo a me Kipahulu iho no. Oiai keia hoomaka ana, ua pii maoli no ka mahalo ia o ke kula, mo ho lupe lele la i ka la malie, e uhi a»a kona akena ia i o a i o. Ua mau no keia kula a hiki i ka ISG4 pau, a i ole ia mahope mai. Mai ka hoomaka ana o keia kula a hiki i ka 1803, ua komo mau na hauuiana i Lahainaluna, a o ka hope loa paha, o ka mea ia e kakau nei i keia moolelo. A inailoko ae o keia kula ka nui o ko ka apana o Hana poe opio naauao e noho nei, noho pono a noho lalau, waiwai a ilihune. 0 ka poe a pau o keia kula i komo i Lahainaluna, ua inahalo piha ia o na kumu no ka eleu, a makaukau ma na buko i ao ia. 0 ua kula nei, he kula i hapai ia, me na ano kupanaha i ka iko aku, a o ka'u ia e hai aku ai, aole au e .kaena ana, aole, aole loa. A manao au, i na aole au i kuhihewa, aole no ho lua o keia kula mai llawaii a Kanai. Penei na hana. I ka la mua o ke kula, eia ka hana, he hoomaemae i ka hale kula, eka i ka mauu o loko o ka hale, a me na mea like. Pau ia r komo na haumana a pau iloko o ka hale ia wa, ua hai ia na kanawai i ka wa kula, iloko a iwaho, i ke alanui a i ka hale, na haawina o ka la, na kanawai o ia mau haawina, ka wa kula o kela a me keia papa, na wahi kapu, na wahi noa, na hana kapa a noa hoi. A pau keia mau men i ka hai ia o ka hookuu no ia o ko kula. I kekahi la ae, hele mai la na haumana i ko kula, i ka hora 7 o kakahiaka, e kula no e like me ka manao o ke kumu, aia no iaia ka pau, ina elua hora kula, a 1 hoi ia Ia ua pono ia, a i na mai ka hora 7 aku a ka hora 5 o ke ahiahi, oia no, e loli ana e like me ka manao o ke kumu. 1 ke knla ana o na papa, e ao oe i ka noho malie, o kikoia.mai oe e ka luna i hoonohoia i uiea kiko i na haumaua. mai iuiki, oni ino, nana ia hai, i ka hai boke, malama no oe ia oe e like me na kaoawai, e pane pono aku oe i na niele a pau, i hookahi no pane ana, aole elua, ina i loaa ole ia oe, e kiko ia ana, a hiki i ka Poalima helu na kiko, ina 3 kiko, a Poaono ae hele i ka hana a ke kumu e 1 hai mai ai ia 00, o ka rula mau, e heihei me ka la, aole pono e puka e ka la mamua o kou hiki aua i kahi hana, ina he 10 mile ka mamao o kou wahi a oi a emi paha, ia oe e hana nei, e hana ana mai ka hora 7 a ka 5. 6 o ke ahiahi. No ke oolea loa o na kanawai o keia kula, oa holo loa na mea i ao ia a ua | makaukau na haumana a pau, a i na la | hoike iaia no ka moi o ka lanakila. 0 ! keia ke kula maluna o na kula a pau, mai Kaopo a Koolau, a i ole maluua o Maui a puni, koe o Lahainaluua ma na buke kiekie. He mea kupnnaha hoi ka malu, a me ka hoolohe o na haumana i ke kumu, a mo kona mana ma na mea a pau. Ia wa, aoio leo o na makua e kue ae ai, me

i<t ike no ike ooiea o n t i kan;v\vai, ika ; iuhi lou o na keiiii i k;t hiliia, nele i ka j ai, i?4 meu akn aia mea aku. U.i k.ui ; po ia im kannwai i ka heie oie i ke kohi i Sahati, e iike no rae ko na ia noa e ae, | ke hoolohe ole i na makua. | I ko'u ike t he raana loa ke koma o keia kula, a oi ioa akn i ko na niakua maua maiuna o na keiki, a me ho kula hanai la, a oi aku no. Ma keia mau ano, nolaila ua hoio pu ke kula me ka pono 0 ke Akua, oia ka mea i nani ioa ai ke kuia. Eia hoi, oiai ka mea kakan lie haumaj na no ua kula la, ua lohe ia mai he oi o Lahainaiuna, ke oolea a na kanawai, aka i ke komo ana aku ilaiia, ua akaka | aole he oiuio, he hapa ko Lahaiuaiuna, | he oi loa aku no keia ma na ano a pau, I ma ka hana, ke ao ana, na kauawai iioomalu, aoie au i ike i na mea a'u i ike ai ma keia kuia, ma Lahainaiuna he paiu- | palu loa na kauawai lioomaiu o Lahainaluna ma ua mea ao, a ma na ano howao »e, ua ike au, oiai eha inakahiki. A no keia mau auo o keia kula, ua ake nui au e loaa ona kuia o keia ano, iloko o na kuia o ke aupuni, ua hala ia wa, hala pu me ia mau ano maikai. Aole paha he kula wae o ia ano e ku nei, lie kula pualu waie no, a peia e ike ia nei malalo iho o ka Papa Hoouaauao, ma o ke IvahukulaNui la. I ka hoolike ana i na kula o ia au, me ko keia au, mau ka nele o keia emi i hope i ka nanaaku. Pehea, aole anei e pono e knkuiu ia i kula wao ma keia a me keia apana kuia 1 mea e hoomakaukau ai no Hilo, a no Lahainnluna hoi ? Oiai o ka apana a ka mea kakau e nolio nei, aole he kula wae, lie pualu wale no, oiai ehiku ona mau kula. Maanei ke hooki nei au. Me ka ma- | halo. PI'EiIUKANAIO.