Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 25, 19 June 1875 — Page 2

KA NUPEPA KUKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

 

 

MA KE KAUOHA.

 

 

            KE HOIKEIA aku m@i ka @ @ ka ua e kaa@ ana o Mo@. Th@. P@ @ Ho@ aku, e law@ @ o Mo@. Charles Per@ ana ke ano K@ a Kanikeia no Farani. a ke kauoha@a aku nei ua poe a p@ e @ @ i keia a e mahalo aku i kona mana ma @ hana.

            W L GR@E@ Kuhina o k@ na Ai@ e.

            Honolulu, M@ 22 1@7@

 

 

            I KEIA la, ua hooko@aia o L @ a me D Kama@ i mau Luna Haawi Palapala Ma@ no ka Apana o @ @

            W I. MOEHONUA, Ku@ Kalala@.

            Keena Kalalaina Mei @ 1@

 

 

Heike Kula Aupuni. @ hoike ana ma Kula Aupuni o ka apana o Kona Honolulu.) mokupuni o Oahu, @ o keia malama @e o In@, e like me kela hoomaopopo malalo iho.

            NA KULA MA KA OLELO ENELANI.

            Poalua, Iune 8. Ke kula o Poh@kaina

            Poakolu, “ 9. “ “ Kahehua@a

            Poaha. “ 10. “ “ Alanui I@po

            NA KULA MA KA OLELO HAWAII.

            Poalua, Iune22. Ma ka Luakini o Kamoiliili. na Kula o Wailupe, Palolo, Kamoil@, Waikiki-kai, Makiki a me Manoa.

            Poakolu, Iune 23. Ma ka Luakini o Kawaihao. na Kula o Moanal@a, Moanalua, Rom@, Kalihi-uka a me Kapalama.

            Poaha, Iune 24. Ma Kawaihao no. na Kula o Kamakele, Pauoa, Mae@e, Roma k. a me Roma w@.

            Poalima, Iune 25. Ma Kawaihao no. na Kula o Kahili-kai, Kaumakapili, Kawa@hao k. a me Kawalaheo w.

            K hoomaka ana ka hoike o na kula i ka hora @ o kakahiaka o ke@a a me ke@ la i @ ia @ ia ma@una. Ke kono ia aku nei ka lehulehu e hele @e.

            E hoomaha ana keia mau kula, mai na la i hai ia ae la malu, a hiki i ka P@aka@,  la 20 Augai@, 1875, a ma ia la e hoomaka hou ai ke kula ana. W JA@. KAMIKA.

            Luna Kula o Honolulu.

            Aliiolani Hale Mei 24 1875

 

 

Komisina o ka Hoikeike Nui ma Amerika Huipuia.

            O mako@ o ka poe nonu na iuoa malalo iho, na Komsina Kuikawa i hookohuia e ka Moi, e ohi mai, e hooluula a e hoouna aku i na mea hoikeike hana maikai, hana lima a me na mea ulu o Hawaii nei, kupono no ka Hoikeike Lahni Nui e malamaia ana ma Piladelapia, ma ka puni ana o ke Kane@uria makahiki o ko Amerika Huipuia uoho Aupuni kuokoa ana i ka 1876. Ke noi haahaa aku nei me ka hoolaha akea aku, ua makaukau lakou i ka lawe ana mai i na mea e hoounaia mai ana e ka poe makemake e hoouna loa aku i Amerika, ma ka Hale Papa o S G Waila, Honolulu i na mea a pau i kupono no ka hoikeike. Oia@ ua makemakeia na mea hoikeike a pau e hiki aku ma Piladelapia mamua ae o Maraki 4 1876, nolaila o ka poe i loaa na mea hoikeike e noho ana ma keia Pae Moku, e makau lakou, a e hoouna mai ma kahi i hoike ia maluua, mamua ae o ka pau ana o ka makahiki 1875.

            Ke hoike nei no hoi makou i ka papa inoa o kekahi mar mea kupono no ka hoikeike, na mea ulu a me na moa hana akamai, hana lima, hana mikiala a me na waiwai o keia mau mokupuni, a i makemakeia no ka hoouna aku i ka Hoikeike nui:

            Na Laau – i kahi a kahi ole ia a ma na pauku laau.

            Na lako hale, i hana ia mai na laau Hawaii mai.

            Na manu a me na ia, a pela aku.

            Na mea ulu a me na hua ai, i maloo, i malama ola ia, a ano hou a e ulu ana paha.

            Na hulu manu, na niu.

            Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ka la.

            Na Pupu – na akoakoa o na ano a me na mea a pau.

            Na mea o lalo o ka honua.

            Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i hoomakaukauia paha.

            Na mea ulu o loko o ka wai.

            Na kope iloko o ke eke.

            Na Pulu iloko o ka hena.

            Kopaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like olo iloko o na eke.

            Hulu Hipa, na ano hulu hipa mai na mokupuni pakahi mai, i kahiia a kahi oleia.

            Pulupulu; i waeia a wae oleia.

            Laiki iloko o na eke; i hoomaemaeia a hoomaemae ole ia.

            Na pupu a me na hohu awa.

            Na uhi iloko o ka pahu.

            Na hana lima; na ahuula, na mahiole; moena: kapa Hawaii; na umeke, na aho mai na olona mai a me ka ili hau, a me ka pulu niu; na poha ku kahiko; na makau, na kii o na waa; na lako Hale Hawaii e kapali ai, na kii o n hale o ka wa kahiko a o ko keia wa paha; na ili holoholona o na ano a pau, na mea hana kui, na kamaa la-i a lauhala, na papale makoloa, pua ko, pua pili a pela aku.

            Na kii o na mea ano nui o Hawai nei a me na hiohona nani.

            Palapala aina nui o keia mau mokupuni i ka ha@a e kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naauao. Na kii e hoike ana i na puu, na mauna, na awawa, na alanui, na ululaau, na waoakua, na aina palahalaha a me na aina hanai holoholona, na kauhale, na muliwai, na lua pele, na awa ku moku, a me ka nui o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.

            Na buke ma ka olelo Hawaii a me Enelani.

            Papa Kuhikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau.

            KUHINA KALAIAINA

            S. G. WAILA

            J. U. KAWAINUI.

Honolulu, Jan. 7, 1875

 

 

Ka Nupepa Kuokoa

ME

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $2 a year

 

 

HONOLULU, IUNE 19, 1875.

 

 

            MA KA nupepa haole o ka Poakolu iho nei makou i ike iho ai, ua pii ae ka loaa o ka Waihona o ka Halemai Moiwahine, na akaka no ka nui o ka haawina a ka Ahaolelo i hookaawale ai a no na loaa kekahi mai na mai haole noho uku mai. Ke kukulu nei ka Halemai i inoa hanohano, a aohe he lua o keia Hale ma keia moana, a ua kokua likeia no hoi e ka poe o na lahui i hoonohoia malaila e lapaau ai, no ka haahaa o ka uku a he halemai hoi i kupono no na luina aukai. Me he mea la i ka nana aku, e mau ana ka pili ana o ka waihona, aole hoi o ka emi iho.

            UA HOOLIMALIMA iho nei ke aupuni o Amerika Huipuia me kekahi Poe Hui Kapili moku e Keomolewa no ke kapili ana i ona mokuahi 349 tona ma ke ana Hawaii (oia, 237 tona ma ka helu Amerika), no ke ku@u lilo he $92,000 ma ke dala pepa, a i ole ia, i $80,000 ma ke dala g@la. Alaila ma keia hoohalike ana, he $230, no ke tona Hawaii hookahi, oiai oia iho la ke koho haahaa i waihoia maiwaena ae o ka poe paonioni. O ke koho wale no i hoounaia i ke aupuni Hawaii @e ke kapili ana i oaa moku @hi @@0 tona ka nui, he $125,000, ola hoi, he $208, no ke tona. Ina e ae ia mai kakou e noonoo a hookuku i na haahaa o na koho ana no ka lilo o ke tona, alaila, ua haahaa iho ka lilo no ke tona hookahi o ke mokuahi Hawaii. Ma Enelani, ua hiki loa ke kapiliia ka moku hao 600 tona ka nui no ka $100,000, ke hoolanaia ma ke awa ona i kapiliia ai. O keia mau koho ana no ka mokuahi ia e holo ana he umi mile i ka hora.

 

 

            KE HAAWI aku nei ke Kuokoa a me kona mau looa hooponopono i ka mahalo a me ke aloha i na kahu Ekalesia, na luna pepa a me ka poe a pau e hooikaika nei e hoomauia kona ola ana. Ua ikeia ma na hoike kihapai o na Kahu Ekalesia e akoakoa nei ma ka halawai nui, ka mahuahua ana o ka laweia ana o ke Kuokoa mawaena o na kihapai a pau i oi ae mamua o na nupepa paoniono i hoopukaia ma keia Pae Aina. Ua ike makou i ka mana o keia olelo i hoolahaia maloko o ka moolelo o ka Ahahai Euanalio o ka makahiki 1873, oia keia:

            “Ua hoounaia ke Kuokoa, a mahuahua ae la ka nui o na pepa i laweia aku. Ua like me 4,872. Ke manao nei makou (ka Papa Hawaii,) he mana keia pepa ma keia Pae moku o Hawaii nei.

 

 

KA MAI ALII.

 

 

Oia hoi ka mai a ka hapa naaupo o Hawaii e kapa aku nei i ka mai makamaka ole, he lepera. He inoa keia e hoomalimali aku ana no ka makau o lele mai, nolaila hoohaahaa e ai. O ka inoa oiaio, ka paeia ae la a he inoa e ae la ke kapa aku.

            He weliweli ka luku ana a keia mai i kekahi hapa o ko kakou lahui. Aia ma ka aina o Kalawao i keia manawa, na oi aku mamua o ka ehiku haneri ka nui o na mai lepera. Ua huli na kauka noeau o ke ao nei i ka laau e hoola ai aole nae loaa iki. Ke huli nei no nae na kauka me ka hoonui ae i na noonoo, a me he ea la na ke au o ka manawa e hoike mai.

            O ka manao o na kauka, ua loaa mai noloko o ke kaokao i hoola ole ia, a ua noho iloko o ke kino. Ua loaa mai no hoi i kekahi ma ka ai pu ana, me ka mea mai ka moe pu ana, ke puhi paka pu ana, a me na mea eae e hoohui mai ai i ko ke kanaka lepera pili loa ana. Nolaila, ua manao ka poe ike maoli, a o makou no hoi kekahi e hilinai aku nei, o ka malama loa ko kakou pono ia kakou iho mai ka launa ana aku i ka poe i haohao ia e loaa au ana.

            Aole he hewa ia kakou e hoolohe i ke ao ana a ka poe naauao, eia ka hewa, o ka hoolohe ole, no ka mea, “he kuli ka make, a he lohe ke ola.” Nolaila la, ke kono aku nei makou i ko makou poe heluhelu, e malama loa kakou ia kakou iho.

 

 

            KA LA HOOMANAO O KAMEHAMEHA. Ua hala aku la ka la 11 o Iune me ka nani, oia hoi ka la a kakou e huli aku ai e hoonana i ko kakou Nai Aupuni kaulana, ka Napoliona hoi o ka Pakipika. Aole no he mau hookahakaha ano nui o ia la, aka, ua pania nae na hale oihana aupuni, he hoike ana i ko lakou kulaia no ia la.

            Ma ka hora 12 o ke awakea, alaila ua haawiia na pu aloha he 21 no kona mau iwi kaulana e moe ana i ka lua kupapau, mai ka puu mai o Puuowina a i kukaiia mai e ka Pensacola.

            Ma ka auwina la iho, ua malamaia he aha kinipopo hookuku mawaena o na Hui Atalite, (Athletes) a me ka Wenadudela, (Whangdoodles). No na hora he 3 a me 17 minute ka loihi o ka paani ana, aka i ka pau ana ae ua hooikeia mai la, na ka Atalite ka make, no ka mea, he 44 a lakou puni, a he 26 a kekahi aoao. Eleu no na hapahaole.

 

 

Ka La Hookahakaha Nui o na

Kula Sabati o Oahu

 

 

Ka Ulumahiehie ano e o na Kula!

KE KAI HUAKAI NANI EEHIA

Ka Haiolelo Iubile a ka Moi!

 

 

         E like me na hoolaha akea a me na liuliu ana o na Kula Sabati a pau o ka mokupuni o Oahu nei mahope o ka hooholo ana o ka Ahahui Kla Sabati Mokupuni ma ka malama o Feberuari i bala, pela no i hooko ia ai ma ka Poaono aku nei i hala Iune 12, mamuli o ka akoakoa lokahi ana mai o na Kula Sabati o Oahu nei, a koe wale no na kula o Kawaiahao a me Kaneohe. He la nui keia e hiki ole ai i na Kamalii Kula Sabati ke hoopoina, no ka mea, oia no ka puni ana o na makahiki he kanalima mai ka hoomaka ana mai o ka oihana Kula Sabati i ka 1825.

KA HA@AMU@A O NA ALANUI.

       Mawaena o na hora 8 a me 9 o ke kakahiaka o keia la, ua hoohaiamu e ae la ka poe makaikai ma na alanui i hoolahaia ai e kai aku ana ka huakai; a ua hele no hoi a ulumahiehie na alanui i ke kuku a na kanaka, ka holo a na lio, a me ka hooni a na kaa. O ka la ino ko luna o na makaikai ko lalo, ua hele a

‘Honuanua i Apua-kalamaula.’

KA HOONOHONOHOIA ANA O KA HUAKAI.

            Mahope koke iho, ua hoonohonohoia ae la ka huakai holookoa o na Kula Sabati ma waho iho o ka pa luakini o Kaumakapili, malalo o ke alakai ana a Z P Poli, ka Ilamuku nui o ka la, i kokuaia e kona mau lalo iho.

            Penei ka hoonohonoho ana o na Kula:

Ka Hae Hawaii

Poe Puhi Ohe o ka Moi.

            Ke Ahahui Eu@elio a me na Elele Kula

Sabati o ka Pae Aina

Ka Hae o ke Kula o Kaumakapili

Ke Kula Sabati o Kaumakapili

Ke Kula Sabati o Maemae

Ke Kula Sabati o Holokahana

Ke Kula Sabati o Kapalama

Ke Kula Sabati o Iwilei

Kula Sabati o Kalihi a me Moanalua

Kula Sabati o Ewa

Kula Sabati o Waianae

Kula Sabati o Waialua

Kula Sabati of Kahuku

Kula Sabati o Hauula

Kula Sabati o Kahana

Kula Sabati o Waikane

Kula Sabati o Waimanalo

            I ke kai ana o ka huakai, aole i ikeia ka hopena o ka huakai, a huli wale no ka makamua i Alanui Moi ma ke Alanui Maunakea ae. He keu keia a ka huakai nani o na Kula Sabati a makou i ike ole ai mamua.

            Ua lawe pu mai no hoi kekahi mau Kula Sabati ekolu me ka lakou mau mea kani, e laa na ohe a me na pahu, i mea hookelakela no ka lakou mau kula iho. A i ka hele ana keia i na Alanui, ua hookani ae ia kula, a ia kula aku ana i ka lakou mau mea kani pukahi.

            Aia mamua o kela Kula Sabati iho kona hae ponoi iho, me na hookelakela hoohiwahiwa a lakou i hoapono ai.

            I ka hele pololei ana a kaa pono ka waena o ka huakai mawaho o ka puka nui o ka Pa Alii, ia wa no i haawiia ai na huro ekolu no ka Moi.

            Ma ia wahi aku, na hele ka huakai a pii ma ke Alanui Puowaina, a huli ilalo ma ke Alanui Beritania, hoi a komo i ka luakini o Kaumakapili, kahi i hoomoana a i no ka hoike ana i kela a me keia kula.

            I ke komo ana aku, ua piha e oloko i ka poe makaikai, a mamuli o ka hoonoho aka hele ana, ua pau pono iho la na kamalii kulu, aka, o ka wela, ua like ole kona hahana, no ka mea, ua hele maoli no apiha a hooke launa ole, a no ka paa mai hoi kekahi o uka i ka rumi kula, a o ka oi o ka pono, e kaawale ka rumi kula mai ka hale laahia aku.

            Eia no ua papa kuhikuhi hana o ka La malalo iho :

Himeni Hui – Lei Rose.

Pule wehe – Rev E Bond.

Hoike – Puuhonua, me Himeni Puuhonua

Na ke kula o Waimanalo.

Hoike Baibala & Himeni.  Waikane.

Haiolelo – Hon S M Naukana.

Hoike Baibala & Himeni.  Kahana

Hoike Baibila – No Esetera, – Himeni, Ka

Hiwahiwa o Babulona.  Hauula

Himeni Hui. – Ina he Hauoli ko’u.

Hoike Baibala Na Pauku Gala & Himeni, Kuu Baibala.  Waialua

Himeni  Waianae

Hoike Baibala Na Kanawai Umi, & Himeni, Aina Hauoli Mau.  Ewa

Himeni Hui – Mele Kula Sabati.

Hoike Baibala, Aberahama, & Himeni, Ziona Laelae  Kalihi a Me Moanalua

Na Haawina Baibala, Himeni,  Hooia Kanawai.

Kaumakapili Hoike Baibala No Naomi, & Himeni Kuuikanahe  Kapalama

Hoike Baibala No Sodoma, & Himeni, Ka Hoku o Betelehema.  Iwilei

Hoike Baibala no Samesona, & Himeni Lauialoha.  Holokahana

Himeni, Naue ae.  Maemae

Haiolelo a ka Moi, i kokuaia e ke Kuhina

Kalaiaina me Rev S E Bihopa.

Pule Hookuu ia Rev Tito Koana.

KA HIKI ANA MAI O NA ALII.

Ma ka hora 12, ua hiki mai la ke Alii ka Moi, Na Mea Kiekie na’lii W. P. Leleihoku, Ruta Keelikolani, a me Lilia, Loloku Kamehameha, i ukeliia e ke Kuhina Kalaaina a me ke Kuhina Waiwai, ke Kiaaina Kanoa, a me ka Hon. Mekia E. H. Boyd. I ke komo ana mai ma ka puka, ua meleia mai e ka Papa Himeni o Kaumakapili me ke kokuaia e na leo kani o na ohe a n keiki puhi ohe, ke mele alii ‘Himeni Kamehameha.” Ua laweia ka Moi a me na alii a me na Kuhina, a hoonohoia maluna o kahi kiekie i hoana okoaia no lakou.

Mahope of ka hoopau loaia ana o kekahi mau apana koena hana o na Kula Sabati, alaila, ua konoia mai la ka Moi e ka Luna nui o na hana oloko o ka luakini, oia o Mr. C J Laiana e haiolelo. No keia mea, ua oluolu i ke Alii ka Moi ka pane ana aku i ka haiolelo maikai malalo iho me ka paanaau a me ke kuku ole :

Ka Haiolelo a ka Moi!

            “He hauoli nui ko makou i ka ike ana aku ia oukou e na keiki o ke Kula Sabati i akoakoa mai nei i keia la.”

            Ua akaka ma keia Hui ana o na Kula Sbati o kela a me keia Apana o keia Mokupuni, ua hui mai oukou e hoike mai i ka hua o ka oukou mau hana o na mahina i hala, a he mea hauoli iloko o oukou i ka ike ana iho i keia la e hoomaha ai ka luhi o ka hoomanawanui ana i na malama i hala ae, a hala keia la a me keia hebedoma, e hoomaka hou aku ai i na hana o ka pono a oukou e imi nei. Iloko o ka hapai ana aku ia oukou no ko oukou makaala, mai hoopoina ia ka hoomaikai ana aku i na kumu Kula Sabati a oukou, no ka mea, maka puka ana o ka oukou mau hana i hoike ia ai, mai o lakou la kahi i hele mai ai a puka ko oukou mau akamai ma na hoike a oukou e hoike nei i keia la.

            I ka makahiki 1825, ia wa i hoomaka mai ai keia oihana he Kula Sabati iwaena o kakou, ia makahiki no i hoomaka ma ai na kane e komo i na lole-wawae a me na palule, a o na wahine hoi i na holoku. Ia wa no hoi i hoomaka ia mai ai ka Pi-a-pa mua; aole no i poina iki i na elemakule a me na luahine ia mau loina a hiki i keia la, a ina paha, e kahea ia lakou e hookuku, he mea hiki no ia kakou ke hoomaopopo i ke ano o ia mau la a hiki i ko oukou kulana i keia wa. I ko lakou wa, o ka wa no ia i kanu ia ai ka anoano i ulu ai ke kumulaau, a ua ulu ua ulu ua kumulaau la, a ke ike ia aku nei ma o oukou la, he mau hua maikai he lehulehu.

            Ua olelo ae nei au i ka 1825, ka hoomaka ia ana o keia oihana maikai iwaena o kakou mai ia manawa mai a hiki i keia wa he kanalima makahiki. A ma keia, e hoomaopopo oukou, o ka makahiki Iubile keia o na Kula Sabati o keia Mokupuni. Nolaila, he mea pomaikai i ka poe a pau e ola nei i keia wa, ka loaa ana ia lakou o ka hapa keneturia ana o na Kula Sabati ma Hawaii nei, ma keia oihana Kula Sabati, aole i hana wale ia me ka hua ole. Na ka Aha Kula Sabati o Amerika a me Hawaii nei i lulu i na kenikeni i loaa ai ka moku Hoku Ao, ka moku nana e alo nei i na kumu e haawi aku ai i ka malamalama i ko na aina e; he hua maikai keia, no ka hoolaha ana aku i ka nauao, i kumu e loaa ai ia mau Mokupuni ka malamalama, i ike ai lakou i ka mea Mana Oiaio, a i ka oiaio pau ole.

            Ke ilihia nei au i keia wa, i ka ike ana aku i na hae o kela a me keia Kula i akoakoa mai i keia la, a me ke ano hoihoi a hauoli o na maka o na keikikane a me na kaikamahine. Ke hoihoi mai nei ko oukou mau helehelena ia’u, oiai i kuu wa kamalii, e hele ana au iloko o na huakai, me na hae e welo ana, me na ohe e kani ana, me na pahu e kai-kai kupolo ana, a e hauoli ana e like me oukou i keia wa, a maloko no hoi o keia luakini o Kaumakapili nei i ka M. H. 1840, he hapaha keneturia i hala, i akoakoa mai ai ko makou kula e hui me na kula e ae, e hauoli i ke Kula Sabati.

            Maloko no hoi o keia hale, ia makahiki i ku ai makou me kuu poe mua a pau i hala aku la o Kauikeouli, Liholiho II, Kamehameha, Kamamalu, a me Lunalilo, a ua koe mai au a me ko’u mau kaikuahine ka haawina pomaikai, e ku like hou me oukou i keia la. Ke nana aku ihope, ua liuliu, aka; he mea e ka pokole o na makahiki he kanakolu kumamalima o ko ke kanaka ola ana; a maloko o na pauku Kula Sabati a oukou i hana mai nei, i hoike ia, ko kakou ola ana a me ko kakou noho ana ma ka honua nei.

            Ke hoomanao nei no au i ko’u mau la kamalii i kuu wa e hele ana i ke Kula Sabati. Ke paanaau nei no ka’u pauku i hoopaanaau ai, a o ko makou hale kula e hele ai, oia no ka halepule ma Polelewa, no ka paanaau o ka’u mau haawina a me kuu makaala, ua loaa ia’u kekahi makana, a me ka hoomaikai ia e na kumu, a eia no ua makana nei ke waiho nei, o ua pauku nei, oia no keia, “Mai haawi i kau wahi no ke diabolo,” ua kupono keia mau olelo ia oukou, oia hoi, mai noho a haawi lihi o ko oukou manawa i ka hana hewa.

            Ma ka makahiki 1865, ua kahea mai ke ‘lii Victoria Kamamalu ia’u, e hele aku e kokua iaia ma Kawaihao i ka hoike Kula Sabati oia makahiki. Aia ma ia akoakoa ana, ua ku mai ke ‘lii a olelo aku i na keiki o ke Kula Sabati, ‘E malama i ka pono.”

            Aole au i manao, e loaa ana ia’u ke kulana pomaikai o ka olelo ana aku imua o oukou i keia la, e like me ko na kulana i hai aku ai ia oukou i ka olelo ia wa; Aia hoi, ke ku nei au ma kona wahi, a ma kona hehina wawae hoi, e puana hou aku ana ia olelo hookahi, “E malama i ka pono.” E hoolilo oukou ia olelo i paleumauma no oukou e lei mau ai, a e kahakaha ia ma ka papa paa o ko oukou mau naau a ma ia mea, e hoike no auanei oukou i ko oukou aloha iaia, ka mea i hala, aka, o kona leo ame kana olelo, e lilo ia mea paa iloko o ka papa paa o ko oukou mau puuwai.

            O ka’u olelo hoi ia oukou, eia no ia, a ma ke ano moolelo nae au e wehewehe ai, ma ke au o Napoliona I ke Alii o Farani, e noho ana kekahi wahine kaulana o Madame Steal kona inoa. Ua kaulana keia wahine, no ka wahine nani a naanao hoi. Ua hele mai na kanaka akamai o na aupuni nui a pau o Europa, e ike a launa me ia. Ua piha mau kona hale a me kona mau anaina hoonanea i ka poe loea a me ka poe noiau. Aia hoi ma kekahi anaina hoakoakoa nui, ua hui ae la ke ‘lii me ua wahine nei, a e like me ke ano puni olelo hookelakela o ua wahine la, ua hoopuka aku oia i ke ‘lii ia Napoliona i keia ninau – E ke Lii, owai la ka wahine oi o ka maikai o kou aupuni? Pane koke mai la ke ‘lii me ka hakalia ole, a i mai la, “O ka wahine e hanau ana i na keiki a nui no ke aupuni o Farani.”

            Aia ma keia ninau ana a ua wahine nei, ua kuhihewa oia, oiai e makemake ana oia e hapai iaia iho a me kona nani, e pane mai ana ke ‘lii, oia. Aka, ua kuia ua wahine nei, i na olelo akamai no hoi a kela loea o na au i hala.

            O ka wahine e hanau nui ana i na keiki a nui no ke aupuni o Farani, oia iho la ka ka wahine oi o ka aikai ma ke aupuni o ke Alii. Nani maoli keia mau olelo e na kaikamahine opiopio i akoakoa mai i keia la. No ka mea o oukou no na makuahine, ka poe hoi e hoolaha aku ai i na pulapula no ke aupuni o Hawaii.

            Nolaila, e na wahine a me na kaikamahine opiopio na makua o ka Lahui o keia mau la a me ka manawa e hiki mai ana, ina e ninau mai ana oukou ia’u, “Owai la o oukou ka oi o ka wahine maikai o Hawaii nei?” E loaa no auanei ka pane aku ia oukou e like me ka ka Emepera of Farani i pane aku ai i ka wahine, o ka wahine e hanau nui ana i na keiki no ke aupuni o Hawaii nei, oia ka oi o ka wahine maikai ma Hawaii nei.

            No ka maikai a me ka mahalo loa ia o ka haiolelo o ka Moi, ua hoike mai kela anaina nui i ko lakou olioli ma ka paipai ana o na lima a me ka hehihehi ana o na wawae i kela a me keia wa e ku ai i ko lakou ii iho. Ma ka haiolelo a ke alii i akaka ai, he Makahiki Iubile keia no na Kula, aka, o ka poe nana i hapai i keia akoakoa ana, aole lakou i mahui iki. Ua nei a mahuahua kupono na huaolelo alii i hoikeia, a ke puana ae nei makou, ua waiwai loa na Kamalii Kula Sabati i ka lohe ana i ka pauku paanaau a ka Moi i lilo ai ka makana i kona wa e hele ana i ke Kula Sabati o Polelewa, oia hoi, “Mai haawi i wahi no ke Diabolo.” He olelo ao maikai loa keia a o ka malama wale no ka oukou hana ia olelo ao.

            I ka pau ana o ka haiolelo a ka Moi, alaila, ua konoia ke Kuhina Kalaiaina e haiolelo. Ua ku mai ia, a he mau ninau ka hapanui o kana, “maitai.” Ua moku nae paha la na manamana lima o kamalii ma kekahi o kana mau ninau.

            Pau ia, alaila, ua kaheaia o Rev. S E Bihopa o Lahainaluna; a nana i hoike mai i kekahi mau olelo kokua kupono.

            Na Rev M Kuaea i pani i na hana o ka la me ka olelo paipai; ua holopono na hana a ka Ahahui Kula Sabati, e hoolana i ka manao no ka wa e hiki mai ana.

            Ua mahalo no hoi makou i na hana o ke ia la, ma ka hoikeia ana o kekahi mau Kula ma na haawina i ao ia ia lakou a me na mele i hoomaamaaia. Ua hiki no ia makou ke kukala ae, o na Kula o Waimanalo a me Waialua ka oi ma na haawina Kula Sabati, a o Waianae ka helu akahi ma ka himeni, a o Ewa ka oi ma ka nui o na haumana kula i hiki mai.

            O ka makamua keia o ka oukou hapai ana e na Hawaii no oukou iho, a ua maopopo ua holopono. Eia wale no ka makou imua e Hawaii ma na hana pono o keia ano, i mau ai ke Ea o ka Aina.

            Aole i ka poe puakaka auwana wale ka pono o ka aina, aka, ia oukou wale no. A e hoomanao hoi kela a me keia kaikamahine Hawaii, ina ia he aloha i kona lahui iho, alaila e pono iaia e hoomanao, o ka wahine oi o ka maikai, o ka wahine e hanau nui ana no Hawaii.

            Ua hookuuia ke anaina me ka pule a ka Makua Rev T Koana.

            Ua manaoia ua oi aku mamua o 1,200 na haumana Kula Sabati i akoakoa ma ia la. A o ka ka waiwai i loaa mai, o ka hoonauaoia ana aku o na kamalii Paionia o ke kuaaina ma na mea kupono wale no, -- ka hui aloha pumehana ana, -- a me ka lohe leo alii ana. He mea houia no kuaaina.

            Mawaena o ia anaina nui i piha i ka olioli no ka leo alii i kaanaia e lakou, a me kekahi mau mea e ae; he mea kaumaha no makou ka haliu ana ae, aohe malaila kekahi mau Kula Sabati a makou i panee pu ai i na manawa i hala ae, me he mea la ua poina nui paha i keia kookoo, “Mai hoowahawaha i ka akoakoa ana,”—aka, ua hahao ae la nae i ke kukui malalo o ke poi,-- Ua pili wale ae la hoi malalo o ke kuakoko o na mea elua a ekolu paha, e manao ana paha he haumia nui ia no ka Oihana Ekalesia ke hui mai na maka i Kou nei, a iua e hiki ke paanaau i keia: “E aho ma ka naau ka hoapono ana e ola’i – aole ka haalele i ka akoakoa ana.”

 

 

HOIKE A KE MAUKA O KA HALE

MAI MOIWAHINE.

 

 

            Honolulu, Iune 1, 1875.

E NA KAHU O KA HALEMAI MOIWAHINE:

            E na keonimana: -- Ua loaa ia’u ka hanohano o ka waiho ana aku imua o oukou, i ka hoike malalo iho.

            O ka hoina pau o na mai i keia wa, he 68; he 58 Hawaii, he 23 kane a he 35 wahine, a he 10 haole. O ka nui o ka poe i ae ia iloko o keia manawa, he 76, oia he 28 kane a me 29 wahine (Hawaii), a me 19 haole. Hookuuia, he 86, oia he 67 Hawaii, 32 kane a me 55 wahine a me 19 haole. He 6 ka nui o na make, oia he 3 kane a me 1 wahine Hawaii, a he 2 haole.

            Mawaho o na mea malone, ua kakauia maloko o ka buke inoa he 118 poe kii laau hou. O ka huina o na mai maloko o ka Hale i kekahi wa, he 87, a o ka haah@a, he 66; o ka ave@ga no ka la iloko o ka hapaha i hala 77, haawi wale ia i ka laau 5. O ka nui o na kuhikuhi laau i hanaia, he 7,929.

Owau iho no,

ROBERT MCKIBBIN JR.

Kauka o ka Halemai Moiwahine.

 

 

Ma ka Puakahi e hiki mai ana, e holo ai ka Hoku Aono M@ malalo o ka noho Kapena ana o Co cord, he haole hou no Bosetona mai. E malamaia ana he ana@ pule ma ka hora 11 o ke awakea, oia hoi, mamua iho o ka wa e holo ai.

 

 

Ke ano ili e ka Mahina no ka Malama o Iune, 1875.

 

 

MANAWA NO HONOLULU

 

 

[MOO@AKA@KAW@ @ KAPENA D. SMITH.]

8 Mahina hou             11 49.7 AM

10 Hapaha @              9 24.0 PM

1@ Mahina piha          1 24.@ PM

23 Halaha hope          4 3. AM

Ke puka wa ke @apoo ana e ka La.

1 Puka la         @ 21.5 AM       Napoo la          @ 33.5 PM

8 Puka la         5 1@.6 PM       Napoo la          5 36.6 PM

15 Puka la        @ 21 AM           Napoo la          5 48. PM

22 Puka la       5 2@.5 AM        Napoo la          5 @.5 PM

2@ Puka la      5 23.1 AM         Napoo la          5 41.1 PM

Ka Latitu m@ ka Loniku o Honolulu.

            Ma ka hale hele panahi. Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale K@o o Mr. Flitner, penel:

            Latitu 21@ @’ 23’’ Akau. Loniku 137@ 48’ 43’’ Kom.

 

 

Nu Hou Kuloko

 

 

            I kela hebedoma aku nei ka hoopanee ana o ka Aha Kaapuni ma Wailuku.

 

            Eia ma Honolulu nei kekahi kanaka muumuu, aka, he kea aku kona mama i ka hele kolo ana. He hapa ko Kini Golo.

 

 

            Ua lilo ae nei ia Akona Pake ka hoolimalima o Puunui, a malalo o kona helu e laweia aku ai ka waiu ma keia hope aku.

 

 

            E hoike ana ke Kula Kaikamahine o Makawao i keia Poaha ae Iune 24. Aia keia kula malalo o ke ao ana a Miss Carpenter, i kokuaia e Miss Mere Paleka.

 

 

            Ma ka po Poaha iho nei ka akoakoa ana o na haumana o ke Kulanui o Punahou e like me ka lakou hana mau i na makahiki i hala ae.

 

 

            NAPUA – Ua make i ka po Poakahi iho nei, ma Kalia i Waikiki, o Napua, he kai, kauahine o ke Kuhina Kalaiaina. Ua hala ke kaikunane ma kana hana, a ua make aku la ke kaikuahine mahope aku.

 

            Ma ka Poakahi iho nei, ua holo aku ke Kuhina Kalaiaina e kaapuni i ka moku o Keawe, no ka nana ana i kana oihana he Kalaiaina. E hala ana paha ekolu a eha hebedoma ma keia huakai.

 

 

            Ua lohe mai makou, ua peaia na lima o kekahi keiki mahope o ke kua iloko o ka nahelehele mauka ae o Hauula a kauoia e ka lio me ke kanaka maluna iho. O ke kumu, ua manao wale ia nana i hana i kekahi hewa.

 

 

            Ua lohe lauahea wale mai makou e ku ana ke Kilauea ma Kalaupapa ma kekahi hebedoma o ka malama o Iulai, ke hoi mai ke Kuhina Kalaiaina mai Hawaii mai. E holo pu ana hoi kekahi mau lala o ka Papa Ola e makaikai i ka noho ana o na mai ma Kalawao

 

 

            Ua lohe lauahea wale mai makou e ku ana ke Kilauea ma kalaupapa ma kekahi hebedoma o ka malama o Iulai, ke hoi mai ke Kuhina Kalaiaina mai Hawaii mai. E holo pu ana hoi kekahi mau lala o ka Papa Ola e makaikai i ka noho ana o na mai ma Kalawao.

 

 

            UA AKAKA, o na waiwai nui i loaa i na Kamalii Kula Sabati i akoakoa iho nei, oia no ka hoomahuahua ana i ko lakou ike e maamaalea ma ka haua ano naauao, aole hoi ka hana kuaaina. Nolaila ina hahai lakou me keia, e auhee aku no ko lakou mau maa mua ano ole.

 

 

            HOIKE O NA KULA LA – Ma keia Poalua ae, Iune 22, e hoomaka ai ka hoike o na kula la aupuni o ka apana o Kona nei Oahu. Ma ka halepule o Kamoiliili e malamaia ai, a mahope iho o ia mau la, ma ka luakini wale no o Kawaihao. E hele nui ae ka poe makaikai me ka malama i ka malohia.

 

 

            Ma ka auina la Poaha aku nei o ka hebedoma i hala, ua hookuku paani Koloke na keiki ekolu a me hookahi wahine o ka aoao o ka Moi a me ekolu keiki a me hookahi wahine o ka aoao o ke Keiki Alii, ma Kaakopua, a na Kawaihau ka eo. Ua lilo ka makana i ka aoao na lakou ka make.

 

 

            AHA MELE O NA KULA SABATI – Ma ka po Poalima aku nei i hala, Iune 11, ua malamaia ke anaina himeai o na Kula Sabati o ka mokupuni o Oahu nei maloko o Kaumakapili. Ua hele ka hale a kuineki i ka mea o ka piha, aka, hookahi wale no wahi kee nui, o ka malama ole o na Hawaii i ka maluhia i ka wa e noho ana maloko o na anaina oia ano. O kahi loaa ma ia po, he $120.

 

 

            HALE INU KOPE O HAHALE – E weheia ana i keia Poaono, keia Hale Inu Kope kahiko a kaulana no ka maikai o kona Kope a me ke Ki, mahope o ka hapai hou ia ana aenei o kaupoku a me ka hoomaemae hou ana ia loko a me ka Hale a puai. E kukala hou ia ana hoi kona mau pakaukau biliodi. Ke konoia aku nei ka poe puni kope a me ka poe puni pahupahu, e hele ae i ka hale i kuluma ia lakou i na la i hala nenei.

 

 

            HOIKE O KE KULA O WAIALUA – I nehinei ka hoike ana o ke Kula Hanai o na Kaikamahine Hawaii ma ka Ehukai o Puaena, ka poe e kau aku nei @a manaolana no ke ola o Hawaii nei. Aole e hiki ia makou ke hoike nui aku, no ka mea aole makou i hiki kino malaila. Aka, ke lana nei ko makou manao e lo@a ana ia kakou kekahi moolelo pololei, mai ka poni mai a kekahi makamaka o ka lahui e manao ana no ka holomua o Hawaii nei.

 

 

            Ma ka la 5 o Iune nei, ma ka ua Ukiukiu o Makawao, ua malama ae o Mr. a Mrs Crowingberg i ahaaina hoomanao no ka ia hanau o ka laua kaikamahine ola o Ema Lilia mahope o ka puni ana o ka makahiki hookahi. Maloko paha o ko laua home hou kahi i malama ia ai, ma kahi e ae ao paha. Ua nei hewahewa na mea ai a me na ono i hoomakaukauia. Nohe ole laulau aku la no la hoi., o ke keiki lalawai iho la no ia o ka ua Ulalena a me ka mauna kaulana o Haleakala.