Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 21, 22 May 1875 — KA PEPEHI KANAKA MA KAILUA, KONA AKAU. HAWAII [ARTICLE]

KA PEPEHI KANAKA MA KAILUA, KONA AKAU. HAWAII

" I ie Pookel» o ka Lt*?un H«- f \raii a mc koa I*9 m jnoMe ■ ka oiahilo. Ke ooi aku neiau iko ol s» ? ahonai ame ko ofua !okomtikai ptb». C { oloolu olaa e bootn imwanui mai i»*u e h ji- ; ke ae ma ke akea i ka m >o!elo o ka h «na a | ka mea Hma k«kauha e kau ae U ei%toaa. f —O ka iuoa oka mei li-ea ka*aobt cqi- \ kau wale, o V¥ahioe«e« k, ia. Ao kt mei i hoi i pepehi ia, o Kam &ka k Mthop« ih i o ; kooa pepehi ia &oa, o* wath > oi* me ka ebi 1 ma kona pohaka e p«a a»au »» ai iluko o oa : Ueooo a make aku U oia. Eia ka ouololo, mt ki Po»h» o pole i bala aku nei, Oīa hoi k % U 15 o keia j m»Uma o Apenla, oia ka U i h-ioa aī o i keia haua pepehi kanaka rn» Paaa, xni ka- | hi o K*pana k, he mea mahma aina oia no ' Ap»gaiU Mnliai n>amna. ; A o keii» mau kanaka hoi elua, o Wahi-

ueae* ka mea pepehi a me Kaniaka k* mea :• i pepelii ia. M«i Kekabd mu laoa, no k» ; aioa bcokabi no o Kaioko, a o fee kuma o \ ko laaa hele aoa m»i ma kahi o keia kao<ika o Kepaoa, no ka ina uala awaawa. Amlo ; o laoa wale no oa mea o Kekaha mai i kipa i ma kahi o Kepaua no ka inu uila awaawa, ! he poe okoa no kekah», oia hoi o Pipi k, j Kaholi k, Kewe k, Kekapa w, Namakahiki | : w, Kapa k, Nahule k, Lim» k, a me Aha- I na k. (He keui hipi ia no ka lahai Pua o ' Kina). Ma na hoike ana a kekahi o keia ; ! poe nnua o ka Aha i oa la elu* i hookolo- j kolo iho uei, ua kipa mua lokou ma keia [ wahi, a mai laila aku hiki ma kekahi hale j ina Puaa '2, a ruai laila mai hoi iiou i kahi I o iakou i kipa mua ai, oia ka hole o Kapa- | ua ma Puaa I, ua ai hoa no lakou i ka ua- | la awaawa. 0 keia mauawa a lakou e ai | | oei, ua aui ka ia makai. Eia ka poe ma ka j | hale e ai aiu ia wa, o Pipi, Keawe, Keka- | j pa, Kaholi, Lima, Namakuhini, Nahale, J | Kapa, Kaioa, Ahaua, Kaha a rue Kamika, I i a me ke kaoiaaiiia uo hoi uona ka halo, i { keia manawa e ai nei keia poe, aole o Wa- | hiaeaea malaila, aia no oia mi Puaa 2, a e | hoi mai aaa paha oia ma ke alanui a hiki i ma keia wahi, 'ma kahi o Kihaule maluua ! uo o ka lio. oia a me kekahi keiki rae Oui- i 1 ula. A ia uae ia laua i hiki ai malaila, ua ; ike koke laua i keia pnulu kan »kac lulumi ; aua, ua holo koke eku la laua malaila. A | ua lele koke o Wahineaeamii konalio iho, a holo aku la a hiki ma kahi o Kela poe e lulumi nei. Maanei e waiho kakou ia Wainne.ioa, e hoike aku au i ka haua e luluini nei keia poe ma kahi hookah». Iloko o kela wa e ai ana kel i poe au » hoike ae nei maluna. Ua honi aku U o Nahale ke keiki a | Kainaka i pepehiia ia Namakahiki, ke kai- j kuahine ia o Keholi. Nolaila, ua huhu o Kaholi, na lele koke oia e pai a hehi, ia wa holo o Nahale, a ee iluua o kona Kekake, oia kona lio ! mai Kekaha mai, a ua holo aku ia, iaia e j holo la, aole i mamao aku inai kona wahi i hoomaka aku ai e nolo, ua loaa aku la oia ia Kaholi, lalau ia'Ku li nn ka hma a huki la iho la i lalo, a ua haawi ia iho ia he mau wahi pai kuala-pa o Mo\okai ia ws, pau ia, hoi aku la ka mea hubu a holo a*ku la kahi pio. Ia Kaholi ī hiki ai mawahoo ka pa o Kapana, ma ka aoao makai, aia hoi o Kamaka ke ku mai la maloko o ka pa mu kai, ma kahi e hele aku nei o Kaholi. la wa, pane aku o Kamaka, ia Kaholi. Heaha hoi ka me» i pepehi ia aku ia ia keiki o olua ? Pane mai o Kaholi, kuhkuli mai pane mai oe o ike oe. Ia manawa no na hopu koke aku U koua oaau lima i ke poo o Kamaka a huki aka la ma ka lauoho e ko ana i waho o ka pa, ia wa no hoi ua laUu aku o Kamaka i ka Uuoho o Kaholi, a o ko laua hoomaka no ia e hakaka, huki aku a huki mai, aia mawaenao laua ka papohaku. O keia ka mea i iohe ia ma ua la mahope iho o keia hikaka ana. Mamua o ka make aua o Kamaka oo keia wahi o ka moolelo, aka uae, ua hoike ia no e Kaholi imua o ka Aha, oia no na hoomaka ana o ka haunaelo hakaka oia la. Eia ua mea i hiki mua ae e uwao, o Keawe ua holo a paa ia Kaholi, o Pipi oa holo aku a paa ma ka pohaka o Kamaka a huki i hope, a pela no hoio Keawe e hoki ana mahope, ao Kekapa w aku. O keia ka wa i ike mai ai o Wahineaea ma kahi o Kahaule a holo mai ai a hiki ma kahi e auineume nei o keia poe. Pela i hoike mua ia maluna, aole i hemo ia wa o Kama* ka, aa hina kamoe oae oia iluua o ka pa, ke paa ia la no kona lauoho. Maanei e kamailio hou kakou no Wahineaea, ia ia i hiki aku ai ma Kahi o ka ha* kaka, aole oia i hoomaka e hana oaaikai aku i na mei hakaka e uwao ae, aka f kui h ia oo na hehi ana i ekoiu me ke kamaa iho ! bati hila oui, o keia mau kui aaa, aia wale i no ma ke kua, a pela no hoi i oa hehi ana i ; aia no malaila. Oīa ka of«io iko akahi aka ! | aoao o ke'iiū Ia wa, ua hiki aka la o Kaha | malaiia, koeao ae laoia mawaeaa o na mea hakaka a olua, a u-e ae la me kona ikaika, a ua hemo ae la iana. I ka heoao aua ae, a mahope ibo, na hot o Kamaka mai keia wahi aka. Ua ike ia aku oi* *a kekee kooa kino, e paa aaa kona lima hema ena ka puhaka, e noho hookapakahi ana % kaiele īho i ka omoku o kona nobo ilnoa o ka hoki, he ano nawaliwali oia ia wa, iaia i bot aku ai a ke alanui, oa waiho oia ma ke alo a« o ka hale kuai o Greenweli ( a na hiki mai la kekahi makai, oia o Kaea a he raau mea iho kahl Ninau iho la oia, beaha kou e

" " ' ■ Kim«k», ti£ oa* ? pine ae la oia, ao!? t e ; K*ea. Heaha la. I peptfhT ia oe ? Pane lioo ! t»i%, ao!e o kua w»bi mai no. Kaoalop-e it ; oU mma kahi o Ketwel«%hi k, eaa Knilai f p«>aoi. m w«tbo oia <saUi!a. Cakti ia kan« wabioe mite o R«i«a, k& ne o ' Nahale, a oa !«>»a oia rua Hono-cob%o, a «i'f h k» mii oU i!>>ko o?a po, e wa>ba aaa ksoa f «aae, i kooaike aaa, oa oawaliwali & pit>j ku o»a, ooa wawae ua koekue me he l*.j i aoie ea maloke, e lewa wate moa i o a ainei • n ma ka puhtka hoi e pia mau ai ka lrqat i; oi «u p*u U»4 aole e heaio k» ltma. He- j aha U keU lew» wak; ooa w*w«e. b*4 ko ' : paha i ka hahi me ke kamai <nft ua huamoa ; a paloke na houkuiaa pili o»a in*,u iwi tne j <ke kikal'i, a pela paha ka puhaka, oa bat' \ paha k*hi mau iwi &o«o, a ui emi iloko a | ; oe ako U iloko, oia pahi keU mea eehala. i 1 M» ke kakabia-<ft P»a!imt ae ua hoi Uaa l j a hiki ma Honokoh\u ru| ki.hi o KilQa,jna, [ , a malaiU oia iw*tho ai a make ako U iloko j

o ka eha ma ka puhaka a me keia tnau wa-) wae hana olee lewa wal© ana i o a īaoei, a | m* kauii ma koaa kua ame kekahi nnu j alioa poholeuole maiaaa. M» aa U mamua i ae o kona make ana, na lohe noi an ma ka I waha mai o kahi pje, ao!e e ola ai»a o Ka- f maka, e make ana. Nia«n au i * lakon. Ue-1 aha ka mea e enake ai o Kam.*k<, paae. I j pepehi ia e Wahiueaea, aoie i hala be mau U ekolu aia boi, liiki mui la ka lohe ua make o Kamaka, ua inako oia uo keU pepehi ia ana a Wahmenea, noUila ua eleu koke ka llope Makai Nui o keia Apana, oia hoi 0 Simona K. Kaa'. Ma ke ahiahi Poalua ka make ana, oia ka Ia 20 o keia niuhma. \ Mnia po no, oa noho kekahi Kiure Kolone- 1 ,lo ma kahl oka mea i uiike. Ua makaikai j a naoa me ka huli ana i ke kioo o ka mea*| 1 make i o a ianei ka hana raua a ke kiure i K. Eia na onea i ioaa ia iakon maluna o ke j 1 Kino o Kiimaka, ua uli ma ke kua, a ua po- j : hole loihi ia malaiU, a ina ka papakole he- i ! ma, ua ha aku ia i waha, me he la he iwi j |ua hai aia iloko.—Ua niaau ke kioie K. i | |ka wahme mau mea iluna o kana ka-1 ; oe. He mea mīunopa ha keia no kau ka- | !"heT Pane aka wahioe, aole bo naau mea ! hou wale no keia, mai keia hakaka ana mi ; Puaa a hiki i koia la, na loaa mai keia mau j pilikia. Ua lawe pu mai ke kiure koioneio j " he mau hoike a ua nioamnau in, a ua hoike i , | mai ka hapanui o no hoiko. O Wahineaea ! ka mea nana i pepihi ia Knmaka rna ke kui ana i ekolu a eha kui ana ma ke kua, a me na hehi aua ekolu me ke kam-ia in> ke kua i kahi kokoke no ike kikuU, ua noho ke kiore e noonoo inalalo o keia tn«u ike a me ka oleio a ka wahine, no ka mea i make ai o Kamaka. Ua hooholo ke kiure kolonelo, ! ua make o Kainaka mamuli o na eha i loaa i iaia ame kona nawaliwali inii, o ka pau

I no ia o ka hana, ul loaa ae ia na kqmu i niaj ke ai o Kamaka ia iakou, Oia maluna iho. I Na oukou e ka poe heiuhelu e hoomaopopo | iho, ke kupono a me ka ole, o ka hoike aku I no ka'n i ua mea i hauaia. Ma ka Poakahi iho nei, oia ka la 2<>, aa puka ka paiapala hopn no Wahineaea, no ka pepehi kanaka, maia ia uo ua hopuia oia ma k.-i heluheiuia aua o ka palapali hopu imua ona. He pepehi kauaka oia ma ka Pauku 1 o ka Mokuaa ehiku o na Kauawai Hoopai Karaima. Ka Aha Hookoiokoio. Ma ka Poalua ae, la 27. Ua noho ka Aha hookolokolo o keia apaua ma Keauhou kahi o ka mea mahalo ia, ka Lunakanawai J. G. Hoapili. Ua wehe ia ka hana o ka aha ma ka bora 10 a me '2> miuute. Ua kukulu ia mai ia ka mea i ho >pii ia inaua o ka Aha, heiuhelu ia ka paUpala hoopii imua ona, a ua ninau ka aha iaia no kona pepehi kanaka. Paue aku ia o i Wahineaea, aole au i hana i keia hewa. Mahope oia wa ua ko mai o Kahola ka loio o ka mea i hoopii ia e paie mai ma ke Kanawai, ma ka pili oie o ke kanawai ī lioopii I ia ai. O ka manao o ke kaoawai, o ka mea ; m inaoino e mamua. lJa nee malie aku ia ka Aha imua. Ua iawe mai U ka aoao o ke !ii i kona hoike mua, o Kahaule k, o ke ano | nui o kana ike, Ua ike mai oia ma kona hale i ka mea hoopiiia, eha kui ana ia Kamaka, ku no ma ke kua, aia no i iaio ke aio, e paaia ana no ke poo e Kahoii ma ka iauoho, a ekoiu hoi hehi aoa, ma ke kua, a mahope iho oia ha<aka ana, aa ike oia ua auo na #aiiwali no, i kona wa i hoi ai maiooa o ka hoki. E oana i na mea i olelo ia maluna, ua kekee kona kino i ka w* i hoi ai, o Pipi hoike aioa, oia kekahi mea uwao. Ua like no ka Uoa ike me ka Kihaule, be mao kui oo a he mau hehi ana 00. Eia nae na wahi like ole, bot kaht kui a hookahi hehi haoie ioi, hoike akolu, o ke Kap% w. aole aoa ike, ua naha oia, aole i paoe poioiei mai > na ninau aoa. O ka lio ouha kae holo oie kona hoa e līke ai, hoike eha, o jCaha ia. Ua hoike oia, i ka wa i kui ai o Wahiueaea ia Kamaka ekolo koi ana, eloa kui ana aia oia ma kahi e aku, mai a Kahoh aku a me Kamaka, raa kahi oia\maukao k« pa o Apigaiia, e kokoke aoa ma kela wahi e hakaka nei o Kaholi m», ia wa aa holo aka oia a kaa iluoa e ka pa, oia ka maoawa akoln a Wahioeaea i kni ai, ike oia ma ke kua oo o Kamaka ke ku ana, a ua komooia a ewao i na mea hakaka, aole oia i ike i ka hehi aoa. Bia oa moao a ka LoiO 'lil l kou wa e lilo nei na māka iialo | 60 ka owao, Pehea, e ikeana anei oe i ka mea e haoa ia aoa ma koo aoao ? Pane a | Hoike, Aole. N-3. Pehe* koo maaao i na kni ana • Wahioeaei eloa mamoa, ka

iluoa oW*i, pine » H ko'a «aowm i!u«u , . oo o Kamak*. i ka hoi ana o Kamaka «ole i oia i ike, oa hoi e oU maaiua i kona wabi,; pau kaoa. Ho»te «Kaia, Kai®ihaf» ma- | leoa oia o keUhi ahni ma*ibo o ka p»« j Kapaua, m* ke ato pooo mai o ka ha?e. O j taoa ike ekolu koi ana a Wahineaea, ku no ilaoa o ke ka* o Kamaka, o» kahi ko-, koke no i k* kikali. »ola oia i ike i na beht , aaa, no ka paapa loa o kanaka ma \ iqio ike m»i ai »a Kamaka, a,m» ka ho!. aoa o maiuoa o ka boki, ua kekee i ke kino me ka paa o ka lima bema ma ko- . oa puhaka, o* hke »j roe k* Kahaule, Hī>- | ike eouo, Luīka la wahiae ia a Kamaaa., Ua laweii enai oia ik> n* mea i ike ia m» ke kino o kaoa kaae, ua ninau ka aha i*i A • no aa me> »iie U ma ke kiao o kana kane. Ria na meaano nai, o ka uh »loaa ma ke ka§, o ka hu ana o kela papakole hetua, he miti mea hou ia i lota i kaui kane, oa loaa ia mea ma ka la ihakakaai, oia ka Poaha. Ua hele mai oia i ke kakahiakame kē kioo ikaika maik*?, aole ona m*i, a ma kona haUwai hope aoa me kanakanema kahi o Ke.iweioahi i ka po oia la, ua ikt> I oia i kaoa kane ua nawaliwali, o ka pohaka kahi eha loa, aole e hiki ke haalele ka lima ia wahi, a o na wawae hoi e iewa wale ana no, aole e Hke me kooa mau mamua. A' meia mau efta no oia a m*ke aku ia, pau ka paa ana o ka Hma ma ka puhaka. Ua ni* nau ia ofa oo ka noho kuo ana oia ohaoa, Pane mai oia, aole i noho kne lakou, ua noho oiuolu wale no i na maoawa a oau. Ua hoike pu mai la oia i ka hoike ana o kana kane, ua pepehi ia oia e VVahineaea, a ua oioia mau aku oia imua ooa i na wa a pao,'ua like ia me ka iapu Debolo, oia kana hoike ana i lohe la. Hoike 7 & 8, he untrkinr6 kolonelo laua. Eia ka laua ike. Ua lke Inna i ke kiao o Kamika, oa uli ma ke kua ma kahi kokoke i na hoehoe, a ua bo ia iwaho ka papakole hema, me he iwi U ua hai e kok«ke ana e hemo ae iwalio kona puo. Hoikd'9, Kaholi, e nana m* k ihi o ka honi aoa o Nahale me Namakahiki kona kaikuahiue, o kana hoike no ia, pau na lioike m« ka aoao o ke 'li». Na hoiko o ka aoao pale o Kaea l k, a me Konweluahi, hookahi no ano o ka I laua ike, helohe mai kā waha mai o Kamaka i ko l.iua wa i uinaū aku ai ia ia, hai mai oi.i, o kuu wahi mai no, a o Kapa, a me Kekap* w, ao i ike laua, o ke poia uaia ka mea uui, a o Lima hoi, he Kilauea ia, holo irtiua hoio i hope, aole waiwai i loaa iloko o kana hoike, he keiki no oia, o ke ano mau uo ia o kamahi, ua ai oe ? u, aole oe i ai? u, o ka kamaiii hana oo ia o ke u Oia iho la ka olelo auo nui iloko o na hoike ma na aoao a elua. Ia wa ua hoomaka ka hoo-

ukiaaa oo"»Tolo p»l® i kooi .0.0 « P »q, ' O k, no c hookaa i» ki me» at% kon» ao »0. m* ke k»n»w»j » m* o* olelo ifce * o» Ko.. ke, a m'WW ' k,b! •** hoo ' )al,k « l 1 , ike i» b»«»ow' *»* n ? ««■P 1 "" , P *° "• 0k» loio »up«oī il'O hoi. nan» i hoike m». ik»pili oke k«o»w»i i» \V«hine»e«, he pepehi k»o»k* m»k»a »»»le oi», 1 ka w» e p«» i» .0. o.k»n» me» i »»o»o »■.»> e pepehi, u» koi » hehi oi», 0» ike .» ko M m*. 0.0 100 e m»mo» »ko m»m«li o k»o< hm9, oi. k» hooonaon» «0« i koo» m»o lim. e koi, » pel» 00 hoi ik« hehi »n» 0a» wi- ' w»ē. »o» noi »k» n» me» i hu»i i» m«i ' ilun» o n> olelo ike » me kekahi o>»o hoo--1 b»like .0» i ike i». I k* <> k * h ili»B» o0» olelo »n» »oao «elu». I» haomaha k» »ha 00 kekahi m»oaw», » 1 ka ooho hon »0» 0k» »h». o» ko «ko I» k» mea i heopii i» i'mu» o k» L. K. « o» hoike m «i'l» k» L. K. > k»o» olelo hoonohoooho m , "oa ol'elo ike »me ke k.o.wai, k.h. i hoopii ia ai k»" mea pepehi k.oak», p.ne moakak» m»i I» oi» i kei» m»o hu» olelo, Aola hoike iki i hele mai imua oei o k« »ba : « hoike »»», aa maoaoioo e oe m»oiua, nolaila, ua hookuo aa ia oe. O kt paa 00 ia o na haoa a hookoo i® ka Aha Hookolokolo. O keia iho Uk» mooielo piha oka pepehi Unaka o keia maa »a tho dc\ keia apana, ana oakou eka poe heluhelu iho i keia moolelo e kaafia • puuuaue iho ao ookao, o ka iaa aoa i na mea | awaawa rama, oia ka mea i heie ai o keia j poe ma kela wahi a ulu roai ai keia haaa ! iqo. Pela 00 1 make ai kekahi kaoaka ika ; pepehi ia«na Hamakua, o Ahnihala ia K.u« | peahi i Qabu, ahe nui wale aku oia ano, j aole e pau i ka Uela ia. j O kela kanaka o ffamaka t ho hoa aloha j maikai oia no kekahi poe* ua aloha, nui ia j oi», ma Honakaupu i HoooUlu Oahu, kona i wahi mau, k a ua holo mai oīa i Hawwi nei | j me kaaa wahine mare »e Luika, a ooho ma Hawaii ne», o ka laa paba keia o ua makaUiki o aaa, A,O k* o?ake koko no ka keia ika ]pepehi ia, aole paha ia o kona how' nj lialii : k" Ke hooiki nei au m.nanei, na loihi ka f u 1 kamailio ana i ka mooielo o keia hana wei liwqii aloha ole, Kjc hamwi aku aei au i ko'u | aloha i ka Luna Hoopooopono, a me ua ke«kl I ulele hnt kepau oke Kilohaiu, a pela no | hoi i kuu mau hoa puni mea hou mai ka U j puka aka la komo. IVl<Kka mahalo. ! T. N. S. Kauklo. Kona Akau, Hawaii, Apr. 3t, 1875. i Ahahui Euenelio oka Paf. Aina.—R haU»ui aoa keia A|>ahui liui o na Kahu Ekalesia a me na Eiele ma ka Poalna elna o luoe e hiki mai ana, luue 8 ma Houolulu noi.