Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 21, 22 Mei 1875 — Page 2
| This text was transcribed by: | N Cookie Numazu |
| This work is dedicated to: | To my children Natasha Chasteen, and Rhinehar |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ua lawe pu mai no hoi ka mea nauao i keia mau mea elua, oia ka paona, a me ke dala. O ke dala, oia ka mea e hiki ai na mea a pau a ke kanaka e manao ai e hapai, i mea e loaa mai ai ka waiwai a nui, a o ka paona hoi, oia ka mea e hookau like ana i ka waiwai mawaena o na aoao elua.
Aole he mea pohihihi ia kakou ka ike a ke @@@@@@ ana, o ka naaoao i loaa i ke kanaka me ka hoopono, oia no ka mea nana e hapai ae mai ke kulana haahaa, a i ke kulana kiekie, e like me ka kilo ana i Kahunapule, i Kuhina, Kiaaina, Lunakanawai, Luna Helu, Puuku waiwai o ke aupuni a pela wale aku.
Ua like ia me ka Solomona e hooia nei, e haawi ma ka mea naauao, a e oi mau ka naauao: no ka mea, ua oi ka waiwai oia mea mamua o ke dala, a o ke kuai ana hoi mamua o ke Gula, ua maikai oia mamua o na @@mi; a o na mea a pau au e manao ai, aole e like meia ka maikai. Nolaila, wa pono ia oukou e na opio Hawaii, e hooikaika i ka imi ana i ka nauao. A loaa ka naauao me ka hoopono, e loaa auanei ka waiwai, e like me ke Solomona e hooia nei, ka Akeakamai kaulana hoi o ka wa i hala.
@ E malama i ke kumuwaiwai, a e hoonui ae. He mea nui ke kumuwaiwai i ka poe naauao, a he mea manao ole ia hoi e ka naaupo, no ka mea, o ka naaupo, ua huolilo i ka aina, ka pa hale, ka puu dala i mea e ko ai ka iini, aka, aole e pau ka @@@, a mau ana no.
O ka mea naauao hoi, na malama i kona aina iho, oia no ke kumuwaiwai nui; a o na @oa ai i loaa mai iaia, a kuai ia i ke dala, e loaa mai ana ao, oia ka waiwai loaa. Pela me ka pa hale, aole oia i waiho wale, pela hoi me ka puu dala; ua hoolala oia ma kela a me keia hana, i mea e pii ae ai ke kulana o ka waiwai a mahuahua.
E like me kona waiho ana i kana mau haneri dala i ka hale Ba@@ko, a hala na makahiki he nui, he oiaio, na hoomahuahua ia ae kona waiwai ma ka hoopii pa kaneta.
Ake, e hoohui hou i ka puka i loaa i na makahiki i ani ae, me ke kumupaa mua i waihoia, he oiaio, ua hoomahuahua ia ae ke kumuwaiwai, a e hoomahuahua mau ia aku no hoi ka waiwai loaa, i kela a me keia makahiki. Aka hoi, ina e kii mau aku oia i kana dala i waiho ai, a haole iho la ke kumuwaiwai malalo o ke kumupaa mua i waiho ia, he oiaio, ke hooia mai nei ka ole o Ladana kahi helu Lonitu, aole e waiwai ke kanaka.
Aina he mea pono e malama ia keia wahi Kula, e kuai ke kanaka i na mea ana i manao ai, me ka hookoe ana i kekahi hapa o kona waiwai, i kumuwaiwai, alaila, ke hoi aku nei au, o ke koe ana o kekahi hapa o ka waiwai, oia no ka mea e hiki ai kekahi hana o ke kanaka, a lahui paha i manao ai e hapai, i mea e loaa mai ai ka waiwai.
Nolaila, ua pono ia oukou na makua, na makamaka, na opio Hawaii, a me o’u mau haolohi o ka imi naauao o malama i keia mau ki eha; alaila, oia no ka mea nana e hapa ae i ke kanaka e noho ana ma ke kulana haahaa, a i kekahi aupuni paha, ma ka hanohano a me ke pookela kukilakila o ka waiwai. Z. S. K. PAALUHI.
HOOHIEHIE MOI MA KAUPAKUEA
UA HOONELEIA.
He manaolana ko makou me ka hauoli nui, e hui kino ana la makou me ko kakou Moi aloha nuiia KALAKAUA, eia nae ua hoopel@ia
O keia hana me Kaupakuea nei i keia manawa, he mea no ia i like pu ole me na wa i hala, aole akahi o like me keia, oia hoi, o ka lawe ana ae o ke Keiki o Kin@ W. S. Akana na hoohilahila a hoomaika Hawaii ana no ko kakou Moi aloha, ma ka pono o kona lima. Ua nui no ko makou mahalo no W S A, ka luna nui hoi o keia pa wiliko, a oia no hoi kekahi o na Komite Hoohiehie Moi i hoola@aia iho nei ma na helu i hala o ke Kuokoa.
Ua nui loa kona hooikaika ana ma na mea i ku i ka hoohiehie moi ana, me kona lawe mai i na kulana o ke kanaka Hawaii a kau iho la maluna ona, a lawe mai i ko ka moi Hawaii homaikai ana, a e lilo ana paha ka hoomaikai ia ana o ko kakou Moi na ke keiki malihini pake o Ki@a, a pehea iho la hoi oe e Hawaii ponoi @ Ua eo.
Ua nui no na mea ai i hoomakaukauia no keia la ike alii i na la hoi o ka hiki mai, ua hiki aku no na lilo o keia hoomakaukau ana me kahi o ka elua haneri, a he waiwai keia e hiki ai ke hanai aku no elima haneri kanaka, e hoopiha ana ia lakou no elua la a oi aku.
Ua nui @o na mea hoohiehie i ha@aia, na pio maile, ua huaolelo aloha kinohinohi, a me na @@@@ lau lipolipo o ka uka, mai kai o Keawaiki, a hiki i ka puka o ka hale noho o W S Akana. Ua hoiloli e ia keia mau mea no ka hiki mai o ka moi. Ma ke kakahiaka Poakahi la 3, hora 6, ike aku ia makou i ka waepa o ka moi, a me na wa@ kaulua me ke awa, hele like aku ia makou i kai, me ka huakai hoohanohano, me ka home ana o ka leo o na mea k@ni, me ka manaolana la hoi o wa o Kalani keia mau auwaa e kau mai nei i ke awa, eia ka aole i ka lohe ana mai nae mai a Hon P Haupu mai, me ka palapala a ke Kiaaina S Kipi, ia Mr Akana, e hai mai ana, aole e holo mai ana i Kaupakuea, e hoi ana oia i Kawaihae a holo aku no Hilo ma ka Poakolu, a pela iho ia makou i hoonele ia ai. Aka, aole @@@ e pau ko makou hoohilahila moi ana, a hiki i kena la @ hiki mai ai maanei. He mau wahi mea @@@ ia la o ke kuaaina. Me ke aloha i na keiki @lelehua @inapi.
R. H. KAMAUNA,
Kaupa@@ Hilo, Mei 4, 1875.
MA KE KAUOHA.
E hoomaka ana kahoomaka @@@@@ o na kula apana o ke Aupuni koe ka apana o Honolulu, ma ka Poakolu, la 9 o Iune, a e hoopaa ana ma ka Poalua la 20 o Iulai.
E hoomaka ana me kula-ao-kumu penei:
Ma Hilo, @@@ ka la 12 o Iune a hiki i Iune 19.
Ma Waimea, Hawaii, e like me ko Hilo.
Ma Napoopoo, Kona e like me ko Hilo.
Ma Haleakala, Makawao, ma ka hale kula keiki kane, @@@ Iune 11 a hiki i Iune 1@.
Ma Honolulu, e like me ko Hilo.
Ma Waimea, Kauai, e like me ko Hilo, aka @@@ loa e hiki mua aku ke Kah@kula Nui i Kauai, alaila e kahea la ana na kumukula e halawai pu me ia.
E hoike la ana na keiki o na kula apana e manao ana e @@@@ i Lahainaluna, ma na wahi e akoakoa ana na kumukula no ke kula-ao-kumu a na @a kahu o ia mau kula e hoike ia lakou; a na na luna kula no hoi kekahi e hoike i ka poe e hiki ole ana i na kula-ao-kumu no ka pilikia.
E hoike ia ana ke kula hanai keikikane o Haleakala ma ka hale kula, ma ka la 9 o Iune a mahope iho e ka hoike e hoomaha ana ke kula a hiki i kala 14 o Iulai.
O ka poe makua a kahu paha e makemake a@a i ko lakou mau keiki e hoi i ka home no ka hoomaha he pono ia lakou e palapala e @ D D Baldwin ma Haleakala @ huakaka ana i ko lakou makemake. H B HITCHCOCK.
Oihana Hooona@@@@ Kahukula Nui.
Mei @ 1@78 @@@ 31 704
I ka p@@ a pau e Lawelawe ana ma ka Oihana hoonaonao mawaena o na Kula o ke Aupuni, @.
I ka poe no hoi e manao ana a lawelawe ma Oihana ma kekahi mana@@ aku:
Ke ake nui nei ka Papa Hoonaanao e hookiekie ae ai i ke kulana o na kula-kumumua o ke Aupuni; a i mea e kokua ai i kela hooikeike ana, ua hooholo ka Papa e kukulu i KULA-AO-KUMU ma Lahainaluna; a penei ke ano o ia kula:
AKAHI-Elua makahiki ka loihi o ke ao ana ma ke@a kula.
ELUA-Eia na iaia o ka ike e ao la’oa ma ke kula:
(a) O ka heluhelu me na loina o ka heluhelu maikai.
(e) O ka wehewehe @ei@naau me ka helukakau.
(i) Ka ho@@onahelu.
(o) Ka hoikehonua @ie ke kahakaha palapala aina.
(u) Ka moolelo o na lahui o ka honua nei.
(h) Ka malama buke helu a.
(k) Ke ak@akamai.
(l) Ke kakaulima me ka haku manao.
(m) Ka pa-ko-li.
(n) Na loina e pono ai kea o ana i ke kula.
(p) Ke kumukanawai o ke Aupuni o Hawaii.
E ao ia na ma ka olelo Beritania ma kekahi o keia mau iaia.
EKOLU-E haawiia na i keia a me ke@a haumana puka pono ana mai keia kula aku, i palapala apono, e apono ana iaia no ka lawelawe ana ma ka Oihana Kula o ke Aupuni
EHA-E hoomahahuaiana ka uku o ka poe e ilio ana i mau kumu-ao mai keia kula-kumu aku, ke ae @ae lakou e noho ma ke kula a ka Papa Hoonaauao e haawi ia lakou ma o ke Kahukula nui ia, a ke noho pono hoi lakou.
ELIMA-E noho ana na haumana o ke kula-ao-kumu malalo o na @ula e hooponopono, a e hoomalu ana i ke Kula Nui o Lahainaluna.
EONO-E hoomakaia ana keia Kula-ao-kumu ma Lahainaluna, i ka hoomaka hou ana o ke kula ma Iulai e hiki mai ana.
O keia Kula-ao-kumu aole ia he panihakahaka no ke kulana o ke Kula Nui o Lahainaluna e waiho nei; e mau ana no ia kula no ka poe e makemake ana e komo, a e ao no na makahiki eha.
H R HITCHCOCK, Kahukula Nui. Oihana Hoonaaunao, Honolulu, Apr 5 1875
Komisina o ka Hoikeike Nui ma Amerika Huipuia.
O makou a ka poe nona na inoa malalo iho, na Komisina Kuikawa i hookohuia e ka Moi, e ohi mai , e houluulu a e hoouna aku i na mea hoikeike hana akamai, hana lima a me na mea ulu o Hawaii nei, kupono no ka Hoikeike Lahui Nui e malamaia ana ma Piladelapia, ma ka puni ana o ke keneturia makahiki o ko Amerika Huipuia noho Aupuni Kuokoa ana i ka 1876, Ke noi haahaa aku nei me ka hoolaha akea aku, ua makaukau lakou i ka lawe ana mai i na mea e hoounaia mai ana e ka poe makemake e hoouna loa kau i Amerika, ma ka Hale Papa o S. G. Waila, Honolulu i na mea a pau i kupono no ka hoikeike. Oiai ua makemakeia na mea hoikeike a pau e hiki aku ma Piladelapia mamua ae o Maraki 4, 1876, nolaila, o ka poe i loaa na mea hoikeike e noho ana ma keia Pae Moku, e makaukau lakou, a e hoouna mai ma kahi i hoike ia maluna, mamua ae o ka pau ana o ka makahiki 1875.
Ke hoike nei no hoi makou i ka papa inoa o kekahi mau mea kupono no ka hoikeike, na mea ulu a me na mea hana akamai, hana lima, hana mikiala a me na waiwai o keia mau mokupuni, a i makemakeia no ka hoouna aku i ka Hoikeike nui:
Na Laau-i kahi a kahi ole ia a ma na pauku laau.
Na lako hale, i hana ia mai na laau Hawaii mai
Na manu a me na ia, a pela aku.
Na mea ulu a me na hua ai, i maloo, i malama ola ia, a ano hou a e ulu ana paha.
Na hulu manu, na niu.
Paakai mai na loko mai a i maloo paha i ka la.
Na Pupu-na akoakoa o na ano a me na mea a pau.
Na mea o lalo o ka honua.
Na olona o na ano a pau i ulu maoli ae a i hoomakaukauia paha.
Na mea ulu o loko o ka wai.
Na kope iloko o ke eke.
Na Pulu iloko o ka bena.
Kopaa mailoko mai o na Mahiko nui pakahi, ma na ano like ole iloko o na eke.
Hulu Hipa, na ano hulu hipa mai na mokupuni pakahi mai, i kahiia a kahi oleia.
Pulupulu; i waeia a wae oleia.
Laiki iloko o na eke; i hoomaemaeia a hoomaemae ole ia.
Na pupu a me na hehu awa.
Na uhi iloko o ka pahu.
Na hana lima; na ahuula, na mahiole; moena: kapa Hawaii; na umeke, na aho mai na olona mai a me ka ili hau, a me ka pulu niu; na poha ku kahiko; na makau, na kii o na waa; na lako Hale Hawaii e kapali ai, na kii o na hale o ka wa kahiko a o ko keia wa paha; na ili holoholona o na ano a pau, na ma hana kui, na kamaa la-i a lauhala, na papale makoloa, pua ko, pua pili a pela aku.
Na kii o na mea ano nui o Hawaii nei a me na hiohiona nani.
Palapala aina nui o keia mau mokupuni i kahaia e kekahi kanaka Hawaii ma kona ike a naauao. Na kii e hoike ana i na pau, na mauna, na awawa, na alanui, na ululaau, na waoakua, na aina pelahalaha a me na aina hanai holoholona, na kauhale, na muliwai, na lua pele, na awa ku moku, a me ka nui o na kanaka maluna iho o na mokupuni pakahi.
Na buke ma ka olelo Hawaii a me Enelani.
Papa Kuhikuhi o ke kulana hoonaauao a hoomana o ka lahui Hawaii; o na ano hoomana a pau. KUHINA KALAIAINA
S.G. WAILA
J. U. KAWAINUI.
Honolulu, Jan. 7, 1875.
KA NUPEPA KUOKOA
-ME-
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year
HONOLULU, MEI 22, 1875.
KIA HOU NO iloko o na lima o na @amana kapili moku o keia kulanakauhale ko kakou wahi alahaka moe kai, ke Kilauea, no ke kapili hou ana. Oiai oia e hana honia ana, alaila, e kapae iki ia ana ka holo nui ana, a me ka halihaliia ana o ka poe kamahele a me na ukana maloko iho nei, no ka h@bedoma hookahi a elua paha. Mailoko mai o keia hiohiona, hookahi mea maopopo, oia no ka hoolala aua e kapiliia i ona mokuahi holo pili aina hou ma ke ano pakiko o na lilo, me ka hoohakalia ole. O ka hooponoponoia ana o ke Kilauea i na makahiki eha i hala aku nei, na lawa me ke koena ole o ka holopono. Ua hamama he ninau ano, aole anei e hiki e hapaiia ka hana holoholo mokuahi pili aina ma ka hoolimalimaia @ ka poe hui, a e hookuu ae hoi i ke aupuni mai ke aie dala nui ana ku i ona pua aie hoa ao ke kapili ana i ona mokuahi hoa @ Aole anei e pono ia kakou e ninau, heaha la ka mea pono e hana ai?
UA HOOKIPA maikai loa ia ka Adimarala, ke kapena a me na Aliimoku o ka Peosi, cela malalo o ka malu Ulu Lele, @ na kanaka maikai o ia kaona, e like me ka hoike piha a ko makou mea kakau ma kekahi kolam@ o ka pepa o keia la. Ua kukai likeia na hookipa ana, mai na kamaaina aku a mai ka lakou malihini kiekie mai. E heluhelu i ka moolelo o ia hookipa ana a na kamaaina me ka @@hia a me ka mahalo. Hoalele aku ke Kilauea i ka moku e ku ana no i Makena i ka Poaono aku nei i hala, a me he mea la, ua hala aku la oia i Hilo me ka manao e hiki hoa i Honolulu nei ma ka la 28 o keia malama, a mamua ae paha.
[No ka piha loa o ka pepa, ua kapaeia ka palapala a keia pule ae. L. H.]
KE HOIKE MAI nei ka nupepa Poepoe o Bosetona penei: No ko ka Moi Kalakaua paulehia loa i na hookipa i paholaia aku iaia maloko o keia aina (Amerika) nei, ke hooia mai nei oia, e hele hou mai ana oia e ike hou ia kakou, a oia auanei kekahi o na malihini ma ka Hoikeike nui o Piladelepia. Ke kanaloa ole nei makou e puana ae, aole hookahi o na kulanakauhale nui o keia aina e kupinai ana i na hoo’ilo nui a aole hoi i ka hoike ana aku i ka mea kupono ole iaia, aka me “ka haawi aku i ona hookipa akea.” No ia mea, ke hilinai nei makou, e hauoli ana ka Moi ma kana huakai makaikai alua, e like me kana i manao wale ai ma ka huakai mua. Ma na mea a pau, wahi a ka nupepa Taribiune, mai ka wa mai o ka lilo ana o ke Kuikahi Panailike i holo ai i mea nui, aohe mea haohao, o kona kiaha o ka hauoli, ua hoomomonaia e kona kopaa ponoi.”
-He nui ko makou mau lono no ko ka Moi hoapuupuia e holo hou ana i ka hoikeike nui, aka, aohe nae he lono oiaio i hoea mai ia makou. E halawai ana ko kakou Ahaolelo ia manawa, a he kau ahaolelo hana nui, no ka mea, e hapaiia ana kekahi mau kanawai e hoopiha ai i na loaa e poho ana ma o ke Kuikahi Panailike. Eia ka ka Moi hua alakai i loheia ai, “Mamua ka hana mahope ka lealea,” a nolaila, me he mea la e noho ana oia e malama i kona aupuni iho mamua o kona holo hou ana.
UA HAUOLI MAKOU i ke komo kino ana mai o na haole a me na kanaka Hawaii maikai o Maui, e houluulu ika lakou mau wahi apana dala a e hoahu no ka poe i loohia i na palapu o keia ola kino ana, mamuli o ko lakou hapai ana e kukuluia ona Halemaai i wahi e lapaau ai i ka poe mai. E kukuluia ana keia Halemai ma Wailuku ke kiko waena o ka moku o Kama, a kahi nui hoi o na kanaka e noho nei. He hana keia a makou i kokua nui ai, a ua hapai pinepine makou i na leo no ke kukulu ana i na hale malama i ke ola o ka lahui ma na mokupuni a pau o kakou, aku na nele ka hookoia’na e ke aupuni no ke kakai ole paha. Ke ku nei ka Halemai Moiwahine i keia la, he puuhonua ia no ka poe i loohia i na mai. Malaila e lapaauia nei ko kakou poe mai, a ua loaa i ka hapanui i komo maloko ona, ke ola a ua hookuuia. E like auanei me ke ka Halemai Moiwahine makana he hoola i ka poe hiki, pela no auanei keia Halemai hou e kukuluia aku ana ma Wailuku ma keia hope aku. Ua eo ia Maui ka helu akahi ma ka lawelawe mua ana i ka makia o ke aupuni o Kalakaua, he hooulu lahui a pehea hoi na mokupuni e ae. E ku nana maka wale mai no anei kakou i mau makaikai, aole hoi ka lalau o na lima a paeli iho i ka mea e hoolaupai ae ai i ka lahui kanu wahi a na kupuna. O ka makou ka paipai, o ka oukou koe o ka hoohana aku.
KE KEIKI ALII BISIMAKA.
O KA nu hou hope loa e pili ana i ke Kuhikuhi Puuone nui o ka Emepera o Geremania, oia no kona hookiekieia aku i Duke no Luenabaga. He lua ole ko keia kanaka ma ke ano o kona pii ana he keehina no ke keehina. O Bisimaka he wahi keiki muli loa ia e kekahi ohana kahiko, aka, no kana mau hana nui waiwai i ka lahui a me ka moi, ua hookiekieia mai oia mai ke Couna, Keiki Ahi a i ke Duke. Ua maopopo o ko Bisimaka manao mau, oia no ka pomaikai o ka lahui. O ke kumu nui i holomua wale ai no o ke Kuhikuhi Puuone nui, oia no kona lawe ana a paa i kela Makioma kahiko, o ka “hoopono oia ke kumu oi.” Ua oleloia hoi, ua ao aku kekahi kilo aupuni kahiko i ke kanaka ui penei: “I ka wa e kamailio pili aupuni ai, e hoike i na oiaio a pau; o hoomaopopo oe mai noho a manaoio wale ma na mea a pau, a i ko wa e ehehia mai ai e hoinoia, he pono e kuemi hope aku oe maluna o ka oiaio.” Aohe mea kanalua, o ka Bisimaka huakumu ka ae aku o ka hoopoao ke kumu hana oiaio Ua nui na hoino wale ia ana o keia kilo aupuni, aka, aole i ikeia ka oiaio o ia mau imi hoine wale ana.
O ka makamua o ka Bisimaka hana kaulana, oia kona kamakamailio pu ana ma ke moi o Peresia ma Baden-Baden, i ka 1861, a me ia kamakamailio ana, i koi ikaika aku, oia i ka Moi i ke kumu hana nui, oia ka hoohui ana i na pomaikai o ka moi a me ka lahuikanaka. Oia hoi ke kumu ana i hana ai a ko mahope mai. Oiai mamuli o kona manao paa hookah i hoohui ia ai na mokuaina liilii o Geremania i hookahi, aka, na Napoliona III nae i hoomaka mua i ka hookoele i ka hao a ke Kuhikuhi Pu@one i hoe@aena ai a @@@@@@, a waiho iho la malalo o ka hamare. Oiai, ua hoo koia keia, owai la ka mea e olelo mai, aole he holomua o Geremania.
O ka Bisimaka ano ma ka oihana kilo aupuni, he mea ia naau a me kona lahui e haaheo ai, a o na imi hala a pau iaia, aohe e hapalaia kona inoa a me kanu @@@@. Aka na oleloia mai nae, ua hoahewaia oia ao ke kau i na auhau kaua nui malona o Ausetaria me Farani, e, auhea ua poe hoahewa la? he pono ia lakou e ku ae ma ke kulana o kona mau hoakanaka a me ka pu@li kaua nui, me ka ninau iho, e lawa ana anei kakou no ka uuku? Ina oia e koho uuku i na auhau, ina ua kapaia mai oi he kipi. Oiai ua konoia kona lahui e komo i ke kaua, a ua lanakila oia, ua lawa iho la k@na mau koina kaumaha, i kumu e hoopau, ai i kona hanauna.
KA MOKUAHI BESEMA.
Oia ka mokuahi i hoolahaia aku nei mamua e hanaia ana i moku e holoholo ai mawaena o ke kona mawaena o Farani a me Enelani me ka luai ole. Ua hoaoia mai nei ua moku la, a aole i holo pono e like me ka mea i makemakeia ai, o ka luai ole o na ohua. Ua holo aku oia mai Huli a i Gravesend iloko o ka wa makani, a ua hoike mai oia he moku maikai no ke kai a me ka holo no hoi. Elua ona mau hemahema oia ka ka hohonu loa a me ke ku malie ole o kona keena lewa e moe ai na ohua. No ka hemahema mua, me he mea la’ no ka hoouka pakeu ana iho i ka lanahu a nui loa aku. A no ke keena lawe hoi o na ohua, no ke ku malie ole o na mekini i manaoia ai na lakou e hookukulu malie. He hiki no ke papa limaia aku ke keena lewa me ke akahele, aka, aole nae e hiki ke hookukulu malie. Ua manao kekahi mau ohua kaulana i holo pu ma ka huakai hoao, ua kupu mai @@ hemahema no kekahi mau hana pono ole ia ana o na lawa a no ka maamaalea ole o ke kanaka nana i hana ia lakou.
NA PALAPALA I KE KUOKOA.
O kau leta e J Kaulaweolani o Kealakaha, Hamakua, e hoohalahala mai ana i ka hiki ole aku o ko kakou Lani Moi i Hamakua, ua loaa mai nei, a eia ka pono e hoomanawanui no oukou mai ohumu.
E S Mahi o Waihee, Maui, ua hiki mai kau olelo pane loihi ia S. Makaainana. Ua manao makou he mea lapuwale ka wahakole ana o olua e na makamaka. Na keia mua aku e hoike mai i ka oiaio o keia mea a olua i kamailio iho nei; a o ka makou hoi, mai hoopalai maka ia olua iho, no ka mea, he paio maka kila wale no ia.
O kau leta pane kikoola e G T Kamipele o Ponahawai o Hilo ia makou, ua kapae loa ia, no ka mea, ua ike ole oe i ke ope ia, ke iho hewa la i Makua. Ua eha pahe oe?
O kau ninau e Geo. Brooks no na dala hope i hookaaia mai ai o kou helu no ke Kuokoa, ua loaa mai ia, a ua lanakila hoi oe, na makou wale no ka hana i koe.
O kau palapala loihi e Kakaako, o Honolulu nei, e pehi ana i ke Kahu Ekalasia o Kawaiaho, no ka ulupa ia e na Kahu Ekalesia o Oahu nei a me kona hoomokuahana i na Kula Sabati o keia mokupuni, aole makou ae e hookomo; ua akaka ka laau ma kona hua. Ua kukuluia ka nupepa ana e noho lunahooponopono nei malalo o keia mau olelo: “He pepa i hoopukaia i kela a me keia hebedoma no na ohana a me na Ekalesia Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. Aole paouioni; aole haanui; aole hikwawe ka huhu; aole noonoo ino;” aka, aole @ae ia i malama ia kahua. Ke paonioni mai nei me ka manao e hakaka poo.
O ko makou lono ia oe e Rain Paupili o Lahaina, no ke Kahunepule o Waikapu, aole makou e hoepuka ana, no ka mea, aole akaka ia makou na lono o na aoao elua.
Aohe launa iki o kau lono i h@i mai nei e Iosepa H. o Kapalilua i Kona Hema, e pili ana i ka hakaka au i ike ai. Aohe no he waiwai o ka nupepa ke hoopuka ia mea, no ka mea o na enemi o ke kanaka no kona hale iho noia.
O kau na hou e Aarona o Wailaau, o Koloa Kauai, nona ke poo, “He Keiki Huelo,” ua loaa mai nei, a ke mahalo nei makou i na hana ano e a ke Akua. He mea ia e ikeia ai ko ke Akua nani.
O ka oukou lono hakakole e ka poe hula hookiekie o Puahia Manoa, e lili kuhihewa ana i ke kino o ko makou wahi Ukulii, he hana hoopalai maka wale ao ia. O ko makou manao ao aku, mai hoao hou oukou e hula ma ka la Sabati, aole hoi e walaau ano e mahope o ka napoo ana o ka la ma ua la noe,-E pono e nihi ka hele. Aole hoi o ka imihola wale iho i kekahi keiki o ka aina. No ko oukou hilahila anei i haku olelo pilikino ai, me ke kuhihewa loa?
Ua hookolokolia ma ke kau kiure o Hilo na pepehi kanaka malalo iho: Ke Lii @@@ ia Kahalelepo, no ka pepehi kaoaka, hoapan@eia a i Honolulu i ke kau kiure o Iulai e hanaia ai; Ke’Lii kue ia Palailo, no ka pepehi kanaka, hoahewaia he 15 makahiki ma ka hana oolea; Ke’Lii kue ia Naihehau, no ka pepehi kanaka, hoopaneo ia a i Honolulu i ke kau o Iulai.
KA LA HOIKE HUI O NA KULA SABATI O OAHU NEI.
Mamuli o ka ma@a i haawiia mai ia maua e ka “Aka kula Sabati o Oahu, “ i ke kau o Feberuari 1875, ke hoike aku nei ma@a i ka la e hoike hui ai ea kula Sabati e Oahu nei ma Kaumakapili, oia no ka la 12 o Iune 1875-@ o ka po e wehe ai ka Ahe Himeni kula Sabati, oia no ka-Po la 11 o Iune 1875.
Nolaila, e na Kahu Ekelesia. Na Kahu Kula Sabati, na kumu a me na haumana o na kula Sabati o Oahu. E ala, eleu, hoolana manao E lawelawe, e liuliu no na haawina; 2 himeni, hookahi haawina Baibala. E ku i luna, e Hawaii ponoi, a e hoouka i ke kaua o ka malamalama, i auhe@ ka po! E lawe a mimo a mikioi, a pane kai ole, i hele a kau ka iwa i ka la mikani.
E hoomanao, o ka hora 7 ½ ka wa no ka Aha Himeni; hora 9 A.M. ao ka la hoike.
M. KUAKA,
Komite
T. PUUOHAU
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama e Mei, 1875.
MANAWA NO HONOLULU
(HOOMAKAUKAUIA K KAPENA D. SMITH)
5 Mahina hou……………………………………………………………………… 4 @@.@ AM
11 Hapaha mua…………………………………………………………………………9 03.@ PM
19 Mahina piha……………………………………………………………………...10 @@.@ PM
27 Hapaha hope………………………………………………………………………...7 59.@ PM
Ka puka me ka Napoo ana o ka La.
1 Puka la…3 33. AM……………………………………………………... Napoo la…6 21. PM
8 Puka la…3 29.@ AM…………………………………………………….Napoo la…6 23.5 PM
15 Puka la…3 26. AM……………………………………………………..Napoo la… 6 26 PM
22 Puka la…3 24.3 AM……………………………………………………Napoo la… 6 28.5 PM
29 Puka la…5 22 AM………………………………………………………..Napoo la… 6 32 PM
31 Puka la…5 21.5 AM……………………………………………………Na poo la…6 33.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Flitner, peuei:
Latitu 21@ 18@ 23” Akau. Lonitu 1@7@ 4@’ 43” Kom.
Nu Hou Kuloko.
Ua lohe hope loa mai nei makou, o Waimanalo ka helu I aku ana o ka hoike Kula Sabati iloko aenei o Iune 11.
E noho ana ka Papa Oia Hawaii ma ka la 31 o Mei, oia ka Poakahi e hiki mai ana.
E halawai ku i ka wa ana ka Puali Kioai Ahi Helu 4 maloko o ko lakou Hale, i ka hora 7 ½ o keia ahiahi Poaono Mei 22.
Ke holo nei ka pii ana e paa o ka Hale Hoohainu kope o Hanale, makai oka uapo.
Hookahi hemahema nui o na kanaka ui ma Honolulu nei o ka lakou mea hoikaika kiao ole.
Ke kokoke mai nei ka wa hoike o no kula aupuni o na apana a pau o ka mokupuni nei o Oahu.
Mai poina ka lehulehu i ka hoike o ke Kula kaikamahine o Waialua, e malama ia ana i ka la 18 o Iune.
Ke hana hou ia mai nei i mau pani puka hao no ka Hale kuai kukaa o Schaefer ma.
MAU KANIKAU.-He elua mau kanikau i hoounaia mai, aka, no ka piha loa o ka pepa o keia la, nolaila, ua hoopaneeia a keia pule ae, alaila hoopuka aku.
Ua loaa mai ia makou kau palapala e Iakekona, e pane ana no ka nioau helu a J E Hart. No ka piha e o ka kakou pepa o keia la, nolaila, ua hookaulua iki ia.
He ke@ iho nei keia a ke kau ipu man@nalo nui wale. Ahona ike nae hoi na ipu hou mai nei, aka mamua aku nei, aohe lihi.
KAAPUNI.-Ua lohe mai makou ua hoololiia ka hoopai o ka make maluna o keia kanaka, a ua hoopaiia ma ka hoopahao ma ka hana oolea a pau kona ola.
Ua manao na ona o ke kialua Robert Cowan e hoolilo iaia i moku lawe pipi ola mawaena o Honolulu nei a me Tahiti, oiai, he kapono keia moku ma ia hana.
He maka eha iho nei ko ke Kuhina Kalaiaina i ka hapa hope o ke hebedoma i hala, a ua hoomaluia ma ka Hale. I keia wa, ua pau aku la ia, a ua palekana.
Ua lohe mai makou, ke ulanaia mai nei kekahi aahu o ka poe kalai waa o ka wa kahiko loa ma Waianae, a e hoouna ia ana i ka Hoikeike nui o Piladelapia. Eleu o Waianae.
E malamaia ana he ahaaina lulu dala luakini ma Waianae, Oahu, ke hiki aku i ka la 27 o keia malama. Nolaila ke konoia aku nei ka lehulehu e naue ae.
E nana ka poe hai o Kahana, Koolauloa, Oahu a me ka poe hana moraki a ano a ae paha e pili ana i ua aina la, i ka olelo hoolaha a A. Keohokalole.
Ke Man@o waleia aku nei, @ ku mai ana ma Honolulu nei kekahi moku kaua Beritania noaa ka inoa Peterel. He wahi moku uuku keia, like paha me na moku lawe ai.
HE PUNI LAWAIA-I ka po mahina konane iho nei o keia Poalua, na holo aku ka Moi i ka lawaia upapalu mawaho @enei o na kuana o Kuloloia. Ua ai upapalu nei aku la paha.
Ke loheia mai nei, ke komo pinepineia nei kekahi mae pa kanu pua o ke kaona nei, a ulupa wale ia na mea kaau, e kekahi poe kolohe. Ina e loaa kekahi o keia poe, e hoopaiia a piha po@@ ka kanewai.
I waho ma na alanui o ke kulanakauhale iho nei ma koa kiai o ka Moi, i ke kakahiaka Poakolu iho nei, kahi i paikau kela ai. O ka pae puhi ohe kekahi maloko o ia huakai paikau me ka lakou mau mea kani.
Ua lohe mai makou, ua kaawale ka Lunakanawai Aeto W. C. Jones) no ke ao kanawai ana aku i ka poe e makemake ana ia ike, a oia no hoi ke kahua o ka hanohano. Ina e loaa ana he umikumamalima haumana, o ka hoomaka no ia o kea o.
ULU O EWA-ua lohe mai makou, ke ul@ nei na hana pono ma ke kihapai kahu ole o Ewa, malalo o ke alakai ana a J. Welewele. O ke kula Sabati ka @@@@ holo loa malaila, a me he mea la, oia ana ka helu akahi ma ka la hoike nui o Iune 12.
Ua hoehewaia o Eli no ka ike no i ka hewa o kana mau keiki lawelawe i ka oihana laa, aole kapae ae. Pela no hoi, ka mea kuamuamu he “Kii o ke alii aikanaka,” aole n@e kapae ke kanaka i k@pa iaia iho he pono, e like me Eli. Hokai ua @@lama i ka lapa manu ole.
Ma ka hoopuonopono Kula Sabati a na ekalesia o ka mokupuni o Oahu nei, ua mokuahana hookahi o lakou, aole e komo iloko o ka la hoike hookahi me na Kula Sabati e ae. He mea hou loa keia mokuahana ana, a ua halawai na olelo mokuahana me na hamare oi aku o ka ikaika.
Ua pee no o H. Kanaka malalo o kona koloka pouli me ke pale ole i kona makilo. Ua ku paha ia malaila, ke pane ole mai la makehewa na olelo maikai i ka poe huna inoa hohe wale. He hua ikaika ka hohe wale ma ka olelo E@elani , ua like me he mea la e lapa ana i ke kino. Pela no keia huna inoa hohe wale.
EIA UA LOIO HEU.-Ua aeia mai nei o Mr. W. O. Kamika, ke keiki a Kauka J. W. Kamika o Koloa, e lilo i Loio ma na aha hookolokolo a pau o keia aupuni. Oiai he Hawaii oia ma ka hanau ana, a ua maamaalea hoi ma kona olelo ponoi, nolaila e lilo a@a nei oia i kokua nui no na kanaka Hawaii.
HOIKE KULA SABATI NUI-Ua hoolaha mai nei ke Komite o ka Ahahui Kula Sabati mokupuni o Oahu nei, e malamaia ane he kai huakai a me ka hoike ana i na kula Sabati ma ka la 12 o Iune me Kaumakapili. Ua waiho pu ia mai nei no hoi ka papa kuhikuhi o na hana, aka no ka piha e o ka pepa o keia la, nolaila, no kapae ikiia a keia pule ae puka aku. E makaala oukou.
Ma ka po Poalima aku nei i hala, ua malamaia he hoikeike kino hookalike o kekahi mau moolelo o ka wa kahiko, e na whaine ui Misionari o kekahi Ahahoi o lakou, maloko o Bafama Holo, a ua maikai kekahi mau mea i hoikeia. He nui ka poe i komo ole no ka piha e a me makou pu no hoi, e kukai hou ia kela hoikeiki a na wahine ui.
ELEU MAOLI NO.-Ua halawai mai me makou kekahi mau kahu ekalesia Hawaii o Oahu nei, a olelo mai la, ua makaukau loa lakou no ka hele ana mai i Honolulu nei i ka la hoike nui o na kula Sabati. Ke hoolimalimaia nei kekahi moku e ke kula Sabati o Waianae, no ka lawe ana mai a me ka hoihoi ana aku i na haumana kula Sabati o ia lai ku i ka polua. Pehea oukou na kula e ae. E uleu mai.
Ua lawe ia mai he palapala i ko makou nei Ke@na, e pili ana i ka hoopau ana o ka Loio Kuhina i kekahi Makai o keia kulanakauhale me ke kumu ole. Ma @a lono mawaho, mailoko mai oia aha ninau, na hiki ole ia makou ke @@@@ iho i ko makou akaaka i ka olelo ike a kekahi hoike ma ka aoao Kuhina, a penei: “Mea lili ana no-Kamipana ana no.” O keia ike, ua ku i ka hihia ua inu, a no ka pili haole, ua kipaku@a ae la oe e ka Hawaii. E hoopukaia no ia leta i keia Poaono ae.
He anaina piha i na kanaka maoli kai malamaia maloko o ka l@akini o Kaumakapili i ka po Sabati aku nei i hala, a ma ia wa i hoohuliia ai e mahalo aku na mea a pau i lohe mai ka waha mai o ke Kahu Kuaea, i ka moolelo o ka hookele lahui ana a Solomo@a a me ka mokuahana ana o na ohana he umikumamalua i ke au o kana keiki o R@ho@o@@@. Ua pahea na olelo. He moolelo kahiko no, aka i ka wehewehe ana mai, lilo i mea hou loa. Aohe mea i nele i ka i@@i. Kuhihewa @ae kahi poe no ka mokuahana o na kula Sabati, aka aole oia ka oiaio.
He mea hou loa ia makou i keia wa, ke kapa ana aku o kekahi o na keiki Misionari i na Kahu Ekalesia o ka mokupuni o Oahu nei, he poe hoomokuahana maloko o kana nupepa, a me keia pepa aku nei o makou i hala, ua kapa aku na Kahu Ekalesia iaia, oia ka hoomokuahana. Ma keia pule iho nei, ua hoaa hou mai kela i ke ahi, a ke pii nei ka enaena. Kupanaha ka mokuahana ana o ka poe iloko o ka manoio hookah. Aole i ikeia i ka wa o na makua, a eia wale no i ka wa ano. O ka makou e ao aku nei ia oukou, e hookuikahi a mai aoao a kai@i ae kekahi. O ka hoolohe i ka makou, oia wale no ka laau palaau e pau ai.