Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 14, 3 ʻApelila 1875 — HE LAHUIKANAKA WAIWAI [ARTICLE]

HE LAHUIKANAKA WAIWAI

| Aole pahft ho lahuikanaka waiwai e ae i oialalo iho o ka U» e lika ee } arani. Mai waeua o na mea hou loa i loaa iho ia ma* i kou, oia no ke kahea ana o ke kuUnakau- ; hale o P*risa e aie aku i kanalima miliona * dula uo ka hana bou ana i koua uiau palapu, aka, ua paueia mai ia e na lima kokua o ka poe waiwai iho, ma ke kakau ana mat e haawi ieluatansani hookahi hautTi miliona dala ($2lOO 000.000). He hoike ana keia i ka uui o ni degcr« o ka waiwai i ike ole ia aamua mai kekahi iahui e ae, a Le mea haohao, me he hana maoa la ka pii i hikiwawt? anao ka Waihona waiwai. I Miwaena o na mea ano noi a kakoo • ! haohno ai, e nana ae kakou i ka uko hni- ' kala kaaa a Geremania i auhau mai ai maUoa o Farani i ka pau ana o ka makahiki 1871, oia boi be $1.000 000 000, aka, olelo mai kekahi mea kakao oia o Bonnrt, iloko | o oa mikahiki eloa mai ka malama aku o Mei. I£7i. n» P» u inhau i ka hookaa i% ®a ke dala maoli a o kooa wiiwai 10, me ka ** kooaiooi ola no na hana mikiala iho o loko o ka ai«a a m« na Uuna kalepa ana o ka Uhoi." Wahi a ka mea kakao, oa olelo oia, •* mamua o ke kaoa ana me Geremanta, %m milaaa o ka aina o Farao), &a d«U maoli be $1.200 000 000. Ak«, mamuii o ka aoba« ooi aaa a G«remaiiia no ka#o »na a ka kaoa ( aa lilo oo ka paali 6ere-

mania i hoonohoia ai e ki*i * kaa ka o« «ahaa aea IVros?» i kaa ika ai ika wa k*ua, iioU'l», oa pao pooo ako keia mao dtla rc»oli." O keia koi tna a psa a ka aoao laaakiia, ua halawai aku ia nta ka oko d*la maoli ana a ma kona »an W3i to, ai ka pau aoa oka mak«biki eba mahope iho oke kaua, " oea d>*U maohe va:bo aoa mi ka W,»in »oao F*rani f oa eneune e ime me ka oka 71.'' Ma ka maaa kupua he» !a keia e haoaia ai ? Eia «r&le n>j. tna ka mikiala a ai p«kiko ona kaoaka a pao ame ke ak&mai Oke Aupani. "O ke koena ooa losa a

ka lahui i hoahn ai ika tnakabik! t n w<ihi aa« me* kaKau nei, "oa hiki ako ia ika $600.<KK}.009. n Ma na Kalrpa kuwaho a pau, e hoio ant no ka pomaikai m»luna o neia lahaū Oka aver«gj oka oka on* paahana no ka Uno aa han», na biki fee ola pouo uo ka hopana Farani e like me ke ola aoa o oa paaLuna Amenka a we Eue'ani ma ka Eltaja hapaha Fur.tni oka ia. Oka pnka o Fdr-»m tna ke kalepa kuwaho ana me na Uhui e ae ( mai ka hope rn <i ok« 1871 a i ka pauioa o ka 1673 tie $400 000 000 ma ke gaia. O «ekahi puka uui o Faraoi, ooa uku kaala ona d*la i hoopukapakaia aku ena ua aiaa e, utu ka hoaie dala, ke kuai oiahele hut kalepa ana, hui Uooholo mokaahi, hui hooholo kaa ahi, a pela aku, Mai ke Huai aua o keia m&u poenai kai a me ka hoihui aua il>ko o ka aina i ni huopukapuka ana, ua loaa hou he $200 000 OilO no ko lakou pooiaikui iho." O kela mau $100 000 000 i kuponu no ka uku uua aku i ka aie kaua, ua loaa ko'-ee mai ia ma ua

dala aie i aie la mawaho, oiai, ua makemake ! loa ia ko F >raui iuoa ma ka aie ana e na ( Aupuui a pau, o keia mau haneri milioua j aha wale iho ia uo ka Pai'iui i uoi &ku ai i | ko waho. | Aole keia haua no ka naauao o ka Kuhi-! na waiwai hookahi, aka na ka lahui holoo- ; koa, oo ka mea, mahope o ka uku ana i ka | aie kaua he §1. 200. 000 000, eia nae ua | koe no ke d>U maoli ma ka aina aueane e | like rno ka wa mamua iho o ke kaua ana. Ua maopopo lea, o ka mUUU, ka puui iuna a me kahooliio pakiko o ka Uhui, oia ka mea i waiwai ai keia lahui*

Mai nolio :i luMiohoue, 1 Owaii !cu eka al, A lu' ulaiml iui | Ola koli l:i poluli, Oka lili ku mau ame ka opa kekeue kahiko o ua oo.i a me ka Luuahoopooopouo o ka nupepa Kalepa, ka poe nunu i p;ii, hoopuka, a hooponopono i ka nupepa Ko Haieaii Ponoi a me JVu Hou i halu e aku la i ke "ao polohiwa a Kiue," i ke K»lohana Pookela oka Lnhui Hawaii, ona makahiki oe uei i hala, ke hnala hou ia mui nei, aole ma ka olelo Hawaii, aka, raa ka olelo " Hikapalule noluoiki," a pela aku. I ko lakou wa e olelo Llawaii ana, aohe uo makou i haua a knekaa wule aku i ho lakou mau kee, a nu ka make i kaili ku nku i ka iianu o ka iakou mau nnpepa, a hokahoka wale iho la no, a kuku uui ana i kai o Paknka ine ke kii nui a Kimo, kn no ua pau. Eia hou ke hapii mai nei uo ke kaao a ine n i mauao o kekahi mea kakau He mea enau i ka aoao lili e like me lukou ka hapuku wale ana mai i na kuuiu h<>iuo, aka, uoie e hauie ana ka oiaio. 0 ka ka tnonu huua iio ia, uo ka mea, he ao p:ha keia t ka houhewa wale ia mui, aka, peia uo makou e noho aku ai e nana ine ka pano leo ole i aku, a na lukou wale no ia e : nui mai. 1 A oiai ke ike mau nei oa enemi i ka pii mau ana oke Kui Koa i ua makahiki a pau, a uo ka piha loa i oa kuko wela iuo o ka monao huhu lili kuloko, ke hoala hou mai nei lakou i ua olelo mna no i hala aku, nie he kaao U o keaka mau ia ana. Heuha la hoi, huhueia aku imua i " Kahualoa," malia o lilo kahi aioa i Puo iia oukou, a aia no ka wai la i uka o Kulihi; e aho ia laua iki uiai ke poho a ka Hawaii Ponoi i ume iho nei, a i ae he puehu. He heua hiki ole keia ke hoolawa like ia aku ka makemake ooa mea a pau, aia wale do ma ka hoomaoawauui e hiki ai. Va. u&sa anei ok i koa palapala kauoha? O kela a me keia mea aina, ao ka mea e looa ana ka waiwai, he pono iaia ke hana e i palapala hooilina i kakau iaoa ia me ka pololei. Ma ia hana an», ua hiki ia oe ke mahele kupono a pololei, i oi ae ka rot»ikai mamua o ka ka luna hoopoooponu waiwai e kohoia aku ai. Ua ike makou i kekahi tuau mea ano kopaoaha a kaoiahao oo ka hooponopono waiwai aua; a ka iiiea waiwai ioa oaoa e hooponopooo pouoi ana, e hoole aoa ia, aka ma ke aoo oka hooilina, oa haoa ia e like me ka makemake. He oui ua hihia o keia ano i koahewa ia ai na ohao3| i hao wale ia ai na waiwai o oa wahine kaueaiake a me oa keiki enakua ole, | m»muli o ka hoohemihemaia aoa o ka pa- | lapala hooilioa aole i kakaa e ia i ka wa ! pono. Qe noi na mea i maoao ole e hooili \ i kooa tnao waiwai i kekshi, aka, mamoli o ka hoopalaleha a roe ka baoa ole e ana i ooa palapala h oilina aiamua, oa lilo aku la ua mao waiwai la ma ka lima o kekahi mea e nana e hooponopooo, ke kuu ooai ko* oa hano ; ana kaoa haoa aoa akn, e ltlo ai a pao loa i mea oie a koe wahi waiwai ! o!e. Kolaila mai hoopanee ika haoa e i |ko oukou mao hooilina aka la apopa, oo !ka mea, "o ka ino o kekahi U» ua nui ia t uona iho."

Me uE mea U, ma ka E«e ieta o bī»t mai. mai KapalakiKo. e lohe ana kakoa i ka iaana • ka Auao>e«o Seo»te no ke Kuikahi Paoailike. Ina e poooaikaī ana kakou, e iīke me ka mea e manaoUo» u aku oei t aiaiU, eo!e ooe hu,h:»lo kokeia aoa a hiki i ka wa ok» Hale o Uio e akoakoa hoo »i i Dekemaba ae eei, uoouoo Ukou a boa~ pooo a hoole p»ha Aka, ua manao waie U, oiaiia o tawtUweia m iuoa aoa miwaeaa o ia wa uobo wate. Am* ia haua aoa, e keakeaia ai oa hooloh.iuhi wa)e aua, ke Kokua k* H»le o Ulo ika aiea a ka Abi S<!snat-* <? h >ob<itrt «i. He hookahi mea niaopopo loa, ua mahaeloa oa kauaka o Gtrotnaui9, aka, o oi Uko kaua a pau aia m;i ka ao-»o o ka hapa uui, noiaila, tne he uiea U, he «ahi hookanaaho wale ae no ko ka bapa uuka me kahi manao uluku, a malia o ioaa wahi iiui~;a uuku oe e liki ui. O ka nmikumamahiku miliona o n* o Geremauia maiiope oua Kalolika, aoie paha Ukou e hele laka ana ma ka aoao o ka iw.ikalua kum*inaha miliooa e ae. He m*u h»ua nui be wahew.i keia a ke keiki B:siu>ik<t e hupai uei iloko o kona oia ao«, a ooa ke uu hoi o ka noho ulii aoa o kona Eme,>era hiliuai a p iuleie Uia. Oka mua o kaua haaa nui I hapui iho oei, oia ka oaohui aua i ua uu puni iiilii o <ierem-.inia i huokahi aupuni; a o ka lut, o konu hooke i ka aoao Kitolika, e like ute ia e haKoko nei. Pehea U, e UnakiU aua paha oia mi keia haua nui e ole aoa paha. Ka iiookuku pauma Kaa wai—Mahope iho oka hor.t 4| uke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua huokuku ae U n;i kaa wai heiu 1 a me 4, i ka ikaika o ka lele aua o ka w.ii, mamua ponoi iho oka Hala Kuai Bukeo \Vīiti. A oiai ua komo kino makou a he poo hoi no kekahi puali o Uua, nolaila, aole e hiki ia ke haauui wale aku. Ua akaka nae ina ka hoike a n.i luniikaiuwai ka eo ana oka helo 4, aka, mamuh o kekahi mau i;e e ae, he eo ana nue na ka hoa mokomoko e kaeua ole iho

ai oia ka oi, oiai, ua ikeia kekahi mau kumu hapakue ma ia aoao mai. NolaiU, ke waiho aku nei makou i ka hoike hoUokoa mfc U1 o iho:

<k 0 makou o ka poe nona na inoa malalo iho, na lunakanawai a me ke kuukolu i kohoia i mau luuakauawai e nuua i ka hoo* kuku pauma wai mawaena o na Puah K>uai Ahi Helu 1 ame 4, ma ka Poaouo, MaraKi *2T i hala, ke aku uei ika makou iioike me ka mahulo:

Ma ka pauma wai ka-moe, he mau wahi kapuai uuku ka oi aku o ka ka helu 1 wai o ku lele aua imua o ko ka helu 4, aka ma ka maikui a mo ka o ka lele ana o ka wai, o ka helu 4 ka oi.

Ma ka wai ka-moe palua ili, na ka helu 1 ka eo, he 15 kapuai ka oi imua o ko ka helu 4.

Ma ka pauma wai kupololei, ua kiola ae | ka helu 1 he wabi 01 uuku (uamua o ko ka i ht-lu 4. | Ma pauma wai hookomo wai iloko o j na kau pakahi, ua maoao imkou, ua pai a ; pai. | No ka holo ana a me ka wehowehe ana | o ua kaa wai, me ke ake o ka mea e puka j e o ka w?»i, ua eo i ka heiu 1, uo ka mea, | iluko o 40 āekonu iu puKa e k* wai. | Aku, m;t ni pauoaa wai ana a pau, o ka , kn heiu 4 wai ka muikui o ka iele a tue ka puapuai ana. Ma ka pololei maoli, he pono ia makou ke hoike aku maanei, o ke kanuku wai a ka holu l, he uuku iho ia, he hookahi hapawalu iniha ka uuku ihu malalo oko ka helu 4. ] ka hoopau ona, ke hai aku nei tr»akou, o ko niakou mauaoio inaoli tna ka piik*u hookuku wai o ka Poaouo i hnl3, ua hoike mai kela iuau Puali Kiuai Ahi i 6o laua inakankau ma ke kulana e hilinaiia aku ai e ka lehuiehu. H L Sheldon, no ka Helu 1. J S GrRNKV, no ka Helu 4. D. N. Flit.nek. —Kaukola, Honolulu, M«.r. 2D, 1875. Ma ua ahiahi la i pauma ai na kaa wai, ua nui 'lauua ole oa kanaka i heie mai e ike i keia hana, a o ka makaikai haoohano loa, oia no ke Aiii ka Moi, ahe Hoa hoi 00 ka Puali Helu 4 Ua iike Kona hoihoi 1 ka makou nana aku, e like me kona mau hoa paa laau pauma. Ua loiieia ru<>i uae, he kanuku 1 iniha no kekahi a ka heiu I, aka, ua kii aka Ukou i ke kauuku uuku iho oka nuku. Nolaila, o keia eo ana, he eo ma ka imi akamai kapulupulu, no ka mea, o ka iooa o ia Kaa, o " HoOiiANAWAXOi/' o ke aoo io maoli, ho hooeoanawanui ma aa mea a pau me ka pololei, ka hoopooo, ka pale aku i ka ino, k& haihai ole i oa Kula, a eoe na mea like, i ku i ke kaulike e baawii» m«i li i oa mahilo paleoa olt», ame na hoomaikai kauwewe. Aoie oka hoo lauwili, aole oia ke aoo oia mcto. Us oi ka pouo, e hoao hou ia ka hookuka pauma wai ana o keia mau helu ! a me 4, tae na kaouku uuku kauiike me ke kapuia ole ia, ma ka va pono me ka hoopaneenee ole, me ka hahai pololei loa oiaUlo o oa rula. U L£LKHCA-HETAI.*. No Nawiuwiu kauai. M* keia Poa» kahi ae, e holo aoa ke KiUu*a i Na«riliwi« li, a e hi*i bou inai aoa i Huuolulu oei i ke kakahiaka Poakoiu.