Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIV, Number 5, 30 January 1875 — Ke Alii Ka Moi Kalakaua! MA AMERIKA HUIPUIA! Ka Moolelo o ka Huakai Alii! [ARTICLE]

Ke Alii Ka Moi Kalakaua! MA AMERIKA HUIPUIA!

Ka Moolelo o ka Huakai Alii!

Paiapala m»i k» Lot»nelt Whiting m»i. līaU t Ra«tacfoaa, Dtc 5. 1874 Ia makou i haalele iho ai ia wahi, ike ia ae ia ua hauie o Robert (kuene) i bope ma Omaha mamuli o kona ano iaiau i ka haaieie waie ana i ke kaa ahi i ka wa a makou i heie ai i ka holoholo ka». Ua kaii ke kaa i e umi minute nona, me ka manao Ia hoi ina he noonoo kanaka kona, alaila ia e ukaii wale mai ia hoi a e loaa oie ana ; a oiai e hoio nna makou maiiope o ke kali ana i e nmi minute, hiki mai ana ka lono waea oieio e i ana penei : 4, Ua hauie iho nei au ika hope kaa ahi ; a heaha la ka'u mea e hana ai ?" Pane aku la ka Luna Nui Goodman e hoonna mai iaia ma ke kaa ahi o ka la apopo, a no ia mea, aoie oia i hui hou me makou a hiki waie mahope iho o ko makou hiki ana i Wasinetona.

Mahope iho o ko makou naue ann aka, uahoikeia mai imua o ka Moi o J. W. Morse, ka Luna o ke Alanui Kaa Ahi o Kikako, B,ilinitona a me Kuineke. Mohope oka pau ana oka paina awakea, iawe aku ia o Mr. Moi e hoomakaikai i ke Kaa Ahi Hiamoe kauiana o Puiumana, oiai e paahana ana na men a pan, a ma ka papa kuhikuhi o na mea ai, maopopo iho Ia ia makou e loaa ana ia makon na mea ai malnna o ke kaa oi« ai e hoio ana, i like ka maikei me ko ka hote!e.

0 keia Alanui Kaa Ahi, oia no kekahi o na Aianui Kaa Ahi oi loa o ka maikai ma Anierika, oiai o na pale aianui e moe la, he mau kila wale no, o ka oni ana, he mama loa a kn maoli no hoi i ka iini o ka o ka manao i ka haalele ona'ku ike alanui hao oka Pakipika. Ma keia alanui i hoikeikeia mai ai imaa o makou kekahi hoio ana mama loa, oia ka hooholo ana i ke kaa nona ko kaa e hoowelaia ai ka mahn, hookahi nkali, hookahi kaa ukana, ekolu kaa ohua, a he hookahi hanon a me iwakalnakumamalima miie iloko o na minute he hookahi haneri a me iwakaluakumamawalo, ke hui pu ia na manawa o ka hoomahaana.

E like me na haupu wale, aole e ahona ae ana ko ka Moi leo ha ke holo akn mawaena o kahi anu ioa, noUila, me he ia, ua mahuahua ae nei paha kona aou i keia po mamna aku o ka wa i kaanina la o nehinei. Dekemaba 10.—I keia kakahiaka poiehulehu wale oiai ke kaa ma BaHnitona, heie mai ana ka JLunakanawai P. C. Wrigbt ilona o ke kaa a haawi mai U i kona aloha i ka Moi. Ke hoomanao la no paty* oe ua hoohala oia he elua a ekolu paha malama t hala atu nei ma ka Pae Aina o Hawaii ma ke kukuhi ana i na hni ano malo. Aole j inaikai loa ke ola o ka Moi i keia kakahiaka, a me he mea la, e noho mau ana oia ma kona wahi moe a po keia U, no ka leo-ha i loaa iaia, a oia ka hopena o kona hoikeike pinepine ana iaia iho ma ke ann o Omaha. Ma kahi kaa hale o Somonank he wahi kaa hale auko, he 50 mile paha ka mamao mai Kikako mai, haUwai mai U makoo me na mea kakan nnpea o Kikako. He helona nm Ukoe, he heiona a'n i ike ole ai i ko lakoo akoakoa ana i kahi hookahi, me he mea U naiwakalua ko lakou nui. Aka no ko ka Moi nawaliwali a malnhuiinhi, aole Ukon i aeia e ike i ka Moi, aka o makoo, na pan i ka nienieleia mai a kan wahi poīiulia ole iho i koe. He poe maikai lakou, aka o ko lokou ake nui ka loaa aka ona moolelo loloa. Ua pan akn ka makon man wahi ike a pan i ka haiia aohe maa i koe i ka ka mea i kanoi pau mai. Ha kahi i kapaU o Aorora, na I** UwaimaiUioakoa aoena kanka Laimana a me Ethridgf o ke knUnakanha»

le o Kikmko, a m> k» oel© o km lloi i ke | kauka ole. tm kabea ia aka laaa e kooo 1 toai e nao* ika Moi. O kaoka Laima* | na, oia no ke kaikoaana o Lniman» e ; ooko la i Hilo a na niare i keknhi kai* : kftm»b\Do a knoka KaUka. Ke hooroa* dho la oo paha oe ia kauka Kalaka, oia 1 uo kekahi o na misionari kahiko ; a eia | no oia ke ooho nei m» Kikako, a i ko ; makou hiki ana m«i, akeokeo © mai U - no ia e haawi niai i kona aloha ika Moi. j Mo he mea la i ka ike akn eia no oia ; iloko o kona ola ana moikai. Ua hooika ia ao la ko eoakon kaa i ko makou komo ana akn iwaho o ka poai o 1 wnho o ke kuUnakaukale, a nolaila aole , mukon i hiki laa aku i k»hi hookio » na kaa ahi, no ka mea, aole i oluolu loa ko Moi, a nmkemake iho ia e hoaio iaia : iho mai ka ike ia ana mai e ke anaiu*. > Kiiouia aku ia ko makou kaa i ke kaa ; ahi o ke alanni hao Fitt?borgh ame : Fort W*vDe. Ua noho mai nei ka Moi ilunu no kekahi iuhu minute pokole i , keia ahiahi a nana mai la i ka mnkou 1 paani pepa ana. la makon e nanea ana i keia paani, komo mai ia kekahi kana* ; ka ni a hoike mai ia iaia iho t he mea kakau oia no ka nupppa Fort Wayue Gazette a na makemake oia e ike i ka

U* hoolaunii» »kr U oi» i ka Moi, • n» ke KUiiu» Domiois kft hai «o* i n» nioiu. I keia po, uft »oe iu»hu»buft m»i kft msi • k» Moi.

Dcc ll—l kefft k»k«hl»kft, toh« i olao)u kft Mui, uft 00H0 no oi» ma kou» mo«. Uft hiki m»i makoo i Pittsbnrgh m»hope koko iho o ka hor« 12, » lo«« ibo *» U m»koo hs ftoainft uui, oft »kosko» e me ke aka e ike i ks Moi. Us pinaoa msi I» ds k»n«k» ma oa alapii, a lalama »e !a kela s oc kto ka poohiwi ekuku si, me kc ake c ike lihi msi tns o» pukssniaoi. O CoK Wherry, ka mea i ku ma k«hi klekie o mua, a hii aku Is i ks poe a pau e ninsn niii soa i ka Moi, aobs i oluolu kopono ka Moi ao ka iksia mai eka lehulohu. Hookahi haole i hookeke loa msi e »ke e ike i ka Moi ; a i ka hoole paakikiia aoa aku aole oia e ike i ka Moi, ninea msi sna ke» 1», "Pehea kona oaoaina ? Ua like oo anei is me ko ds kaoaka e »e, s oa lik« psbs oe a'u V 1 Ai ka hsiia aoa ska, he wahi paewa uuko wale ko ka like ole mawaen» 0 ka Moi a me is, huli sku U la hoi, me ka liwa o k»ns mea i ake mai si e ike, a»« ka olelo iho, " Ae, oa like lo» oo me ka'u n;6* i D«Dao ai, oa like oo ia me oa kaoa* ka e »e." Maaoei, oa kooola (aai makoo e haalele Ike "kaa alakai, n ko kaa a makoa i kau ai mai ka hsslete ana aku ia Kapalakiko, oiai os «kea lo» sc is oo ks bolo seft aku maloko oke Alaooi E!i. Nolaiia, os ooho makoo iuaanei a i ke kaa o ka auioa la ; ke I hiki la w», e pss aos ks k»ft ahi moe 0 Pulumao» i kft hansis oo makou !s wa, oa bs»wi oaoawaleaia mai la oa keeoa kookipa oka halo hotele maUlo o ko kft Moi mskemske, a malsila oia i hookoo iho si i ka luht ft hiki wale i kft wa i makaakao ai ke kfts. Us he!e vswse ako oel makoo, oa Kisaiaa Domioia a me Kapeoa, s m« a*a t e holoholo ma kekahi mao alaoai o ke kolaoa.«aub»le, a hoi mal mamoa iho o ka aa* aawa e paiaa awakea ai. I ka hora 4:20 o ke ahiahi, oa haaleU iho la makoo ia Pittaborgh, m i k» naoa ako i ka Moi, oa pii mfti koo* maikai, akft, o« boi e nae ia e mo«. Ma o iki ako hoi o PttUbargh, oa houksulo»is makoo bt bapa)ua hora, aamoli o ke ke«keaia ana o ke alaooi e ka lepo haoae ia kakahiaka 00, a oa makaokao oje k« ftlsooi msoios ibo o fco aiokoo b»k» sna »ka, o» •)» oo m«oa ko Kiaaioa Domioi« a btki i ka vai lisa)e'e »bo ai »a Allooo*. Ma AUoooa, oa k>aa m*i oa kooobft ia makoo, nai aa lonaalonoi kaa ahi, e kali •» ka mkmn •• o B»lfUno«, a b»ki i ka ra I0;5 P. M , i osa ia wahi e laiawai mal ai o Ca*t Teoepto •me kooa *a« okali oie inakoa. Ua hooooi olelo ak« B«koQ. paiam ako ko msko« kaksb«»k* i loka. If*ale!e •akea i* Alloom, •• be I* elaa bor« k« kaole as»bofe •*• ro«»awa Mo mao, skft, •Mmal* okm kookolo ••) lo» asa, m btki ākm makam I Harriaburgb, iloko o ka maaawa ma«. U» kolo em lo* amkeo, ke hele )• • Mr. Goodma« • bMl«9ai !:• k« **• ok» Bak»«« •oo i* •••* o* o*ft I ke kaa bope lo« • soe ai, nloko o kekaki kae«ft waibo Vftle.

Dec 12—U* hiki io«! makoa i loka, i kekahi maoawa mamoa iho o ka wehe aot 0 kai-ao, a ala ae U makoo e psioa kak*> hiaka aa ka hora $. Ua ano oluolo oaheleheleo* o ka Moi i keia kakahiaka, aka/ ua mamao Dae mtr ke ola aoa mai. Ua ftiikt aku makou Balat»aoa, kahi a Kapeoa W G Temp<e o ua koa moka a me koaa miu ukbU f oa LtJtaoeia E(norv a a me ke Komiaiaa Hauale Kaaka. I Uui pu mai ai hoi me makou. Mahepe oka hookaolua pokole aoa he maa mioute pokole, oa holo aka la makoa ma ke alaoni e hiki eka ai i nelooa. Ma kahi hookio kaa abi ma W<)eBooa f he waiii he iwa mile kamamao mai WesNoet)oa mai, ua pii mai U iluoao ke kaa, oa Euhioa Fj»b, Eelknap a me RobeBOD, Hoo. E II Alien a me kekahi poe kakau nnpepa, o Mr. CbēB. Kordhoff kekalii, ka mea au i ike ai ina e hooenaoao ae oe, ua holo aku oia i Hawaii, a mahope pai ai 1 buke uo na mea a pau aoa i ike ai ma liawaii. Hooiaunaia aku la ke Kuhioa Fish i ba Moi eka Luuakauawai Alleo. Ua pane p#kole aku ke Kuhioa i ka Moi, ua hoouoa ia inai oia a me kona mau hoa e ka PertstdeDa, e apo aku i ka Moi e hookipa mui ma ke kulanakauhale poo o ke aupuni. Ua hoihoi mai ka Moi i na hoomaikai aoa me ke aloha, a ua kouo mai la oia i ka poe nana i kii aku, e noho ilalo e kamao kihlia waina, a ua ae ia keia kono. Uu kahiko wale ia ke kaa ahi a maikai me na hae Ameiika amo Hawuii. Ua hoohalaia ka maoawa mawaeua o Wilesona a me Waeinelona, nia ke kamaiiio wale no. Ua ano maluhiluhi ka Moi no kela holo ana mai la, a ua hauoli nae oia no ka hiki ana aua oka huakai ika pahu hopu. Ika hiki aoa aku ma kahi e ku ai o ke kaa ahi, oiai hoi e welo mai ana oa hae Amenku a me Hawaii, lele aku la ka huakai, a ua ke Kuhina Nui Fish ame Mr. Allen, ke Kia* •ioa l)omioiB a me ke Kuhiaa Koheaoua i ukaii aku i ka Moi.

Lle eiua luau bataliona o na koa moka i hele uiai e haawi uiai i na pu i ke alo a aloba niai la i ka Moi, a oo ia hoomaikai aua mai, ua hoihoi aku ka Moi raa ka wehe ana ae i ka popale. O ka lehuleho keia ma kahi o ka lele aua nku, be mau tausaui aohe i kaua mai ka nui me ka hakaka i hiki ai i na niakei ko keakea aku i ka hele inui 0 na makaainanu a pili i ka Moi. Oua puka auiani keia o ua hale e ku koke mai ana, ua hele a kohu punaua meli ka inumuiuia. la mauwa i uleu ae ai ka poe puhi ohe i ke puhi i ke inele "Himeni Kamehameha." 0 ka Moi, maluna ia o ke kaa lio hamama wule iho no aohe bale # me ke Kuhina Xui 1 a a me Mr. Allen, a lawe ae la lakou i ko lukou wahi mawaenao ka bbtaiioua mua, b o ks batoliona alua, mahope koke aku uo 0 ke kan alii ; o kekahi poe e ae o ka buakai, mahope wale aku no lakou maiuna o kekahi mau kaa e ae, a hele aku ia ka huakoi ma ke olanui Penise]aveuia, a ma ke ulanui e hiki aku ai i Arlington Hale, kahi 1 hoomakaukauia no ka Mui e noho ai, oiai komakou wa makei» kulauakauliale. Epulelo wale ana no na h>*e ma na «lanui a pau o kahi a ka hußk«i e hele aku ai ; o na kanoka keia, huro mai Ia ; na wahine hoi ma i)o puka aninni, kiani mai la i na hainaka ; a o kn ka Moi hoomaikai i na hoohanohano mai i na wa a pau, o ka hapai ae i ka papale. Ua ano maikai ole ke ola o ka Moi ; no ka ha loa o kona leo, a ua makemake oia i Kauka. Ua kiiia o Kauka Turner ona Aumoku, a ua hele mai ia a nana i ka puu u me ke ake, aka, ua ike oia, aohe pilikia e lele ui ka oili. Ua hoike mai ke Kauka, ua loohia oia i ke auu ikaika ma ka puu a nolaila iha ai kona leo. A* ua hiki 010 loa i ka Moi ke ae aku e ikeia mai i keia la, noUila i hoi koke ai oia ma kabi moe. Dekemaba 13 —lie la Sabati keia ake hookuu nei makou i ko makou mau maluhiluhi ma ko ala loa a makou i helo mai oei. Ua komo mai nei ko Kuhina Nui Fisb, oa ka PcreBklena i hooona mai e niuaninau oo ko ka Moi ola. Ua hele aku nei ko Kiaaina Kapena, Mr. Peirce a me Mr. Cairter i ka pulo i ka luakioi Saua loane. Mahope oka pau ana o ka pule, komo aku la ke Kuhlna Nui Ftsh iloko o ka noho a ke Kiaama Kapena e noho nno, hopu aku la i kona lima a lola iho la. Ua liio ae la keia lulo lima aoa a laua iloko o ia wa, i mea pioloke, no ka mea, ua kuhinewa koke loaiaihola ke Kiaaina Kapeoa oia ka Moi. Mahope oka aina aw&kea o keia la, oa kokoke e pau loa makou ika hele ika holoholo kaa. la ahiahi no, ua bele hou aku ka poe i hele ai i ka pole i ko k&kahiaka i ka luakiui Saoa Aloy«ina. U.i haawi maoawalea mai ne! o Mr. Saville oka Hale Hana Keaka malalo oko ka Moi iooa i kekahi pahn oioko o kooa Hile Keaka ao ka po oka la «popo t i ike ai ola !a Misa. Ke!ogg. Ua paneia aku, e hale no k» Moi ina e olnola ana, Ua komo hoo «ai nei o Kauka Turoer ) keiaahiahi, * nana i hoolana mai oei i ko makoa ommmo, • hiki aoi ika Moi ke htle iloko oka la hookahi a elna paha i koe. (9? Mt he ehiahi Poakahi tbo oei i bobbiplti >i k« Kilaoe* le Havaii ma kamtliopo ibo o hooa le-1 Bft bou ii mi iho nei. x *