Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 43, 24 ʻOkakopa 1874 — Na Olelo wehewehe no na Oihana a na Lunaolelo. [ARTICLE]

Na Olelo wehewehe no na Oihana a na Lunaolelo.

MOKUNA XV. P. 16. Ūa laweia mai ka pauko amikamamaooo meka umikumamahiku mailoko ae o Amoaa Une 13. " Mahope iho, e boi hou mai au e kukulu hou i ka hale o Ddvida i ka mea i hiolo." 0 keia hale o DaV\da, h« hale lewa, %o\e ia he hale paa t aoo like no me ka hale a na haamaaa i ma• nao ai e haoa mt ka ōiaōna hoano, Mataio 11: 4. Uanoho o Davida ma ka hale Kedera t 2 Sttmuela 7: 2 ; aka, mahope mai ua ilihuoe loa kana poe mamo, a ua hoike ia kela ma ka olelo, ua noho iho la lakou iloko o ka hale le«?a t a ua nahaha no hoi ia hale. £ kokolu hoo auaoei ke Akua i oa halelewa nei. E haawi hou mai ana ia i na mamo o Davida kekahi mau pomaikai i ike ia e oa kupaua o lakou ; aka, aole loa e ike hou ke aupuui o Iseraela i ka nani a me ka hanohano i ike ia i ke au ia Da?ida. Aole i maopopo ia'u o na la o ka Meaia ka mea i olelo ia iioko o kela panku. Ūa hooko ia paha keia wanaoa i na )a o Zerubabe* la t oia ka wa i kukulu hem ia ka luakioi, Ezera 6:14.. Ua hoike mai o Dr. Heoder•oii i kona maoao no kela olelo ma Amoaa 9: 11, penei : "1 ka wa o Amoaa oa hoomaka ka emi na oihaaa o ka poe ludaio, a oiai na hoolana ia mai i kahi wa, ma ke ano nni nae ua «aa ka eoai hope ana, a kiki i ka wa « lawe pio ia'i i Eahulona, aiaila, haule ino a oki loa iho la, mahope mai nae 0 ko lakou hoihoi hoo Ia ana ua hooko ia ke kokuln hoo ia'na I olele i* na keia wahi." P. 17. Aka t o ka hoi hou ana o na ludiiō oiil ia k» a&riigr ma ka noonoo aaa o ke Akna. He hina hoomakaokau wale no ia no ka hai ana'kn 1 ktf ē*k»rffo iwaeoa onalahaikaaa*». ** l < ini ai boi ko koeaa o na-iaaaka ika Ha* ku." Owai ke koeoa o eia kanaka ? Ua ha\ ia mai ma ka olelo (nahope iho, " na aina e a pau, ka poe i hea ia ko'u iooa | malona iho e lakoe."—Ka poe a pau i hoo-; iaio aku ia lehova i Akua no lakoo. Na ke AkOa keia Waoain, ka n«ft "Nana i hana i keia mae mea,'L naoaea ata.i wanana mua ai ; aaaa i boouna i ka euanelio i ko na aiaae, a ioelilo ia kkoa f UUai neai | aoi ma ka hoaao koe aea i fco lakoa aaae. 0 sa oielo i iawe ia aai i«4o ae o ka bnke | e Aeou, e hoike aaa ia no k4 het! o ko ;ia ainae i katpette r eel»pili'iaeleleeoka r '*kipoepoe,aeokaaata*aa»a I kt kaaa< ; wai o lloeel np e ola*L . 1 P. »ai ea tte !a eoe Aake ke Akii • m «Ima

ilok» • koa* ek*faMi«, a o kei» na kolike ao ae kooaaoooM mnu liia«lū mai. Okadm i ike aoi i i &00&00 ao» i kaM mea e k*a» «i, ke kooko ocf. P, 19. " koi 7 *—oiii ai iioapooo ke Ako» i ki Un i« aii oko u liiii e ītoko o k* cktlrsia mo k« okipo«po« ole i», a oUi hoi b« vidiqi mea oia i l» wa kahiko loa e hali 101 Uko« iki pooo, ik» i •a* ia Ab<r*kaoi& l "U oe e poaMik»! ai ca ohao* a paa o k* hooua," Kioohi 12:3. " K« musao «kn oei oii ( aole • hookaomaha i ko no aioe e« i koohoii ia mai i ke Akoa." oko lakobo manao, oia keia, aole e heokaomahe ake i ko oa aioa e t holi i ka pooo ma ka hookaa aoa i oa oihaoa aoo ole maiaoa o lakou. P. 29. Oiai oko lakotn manio, aole e hooīali waīe i ka poe o ko oa aioa e i holi 1 ka pooo, ma ka hookao aoa 1 na kaoawai 0 Mcse malooa o lakoo, oa maoao oo oae oia. " E palapala aka ia lakoo, e hookaokoa iakoa i na mea haomia o na Akoa e, a me ka moekolohe, a me oa mea umi wale ! ia, ame ke koko." Aole oka hoomaoakii | wale 00 kaoa i maoao e papa 'ku, aka, o na mea a pau i pili aoo hoomaoakii. £ haa-* lele ika moekolohe, no ka mea, he hewa noi ia imaa ona maka oke Akua, I Koii oeto 6:15, 16; aole e oana wale aku i ka wahioe i mea kuko hewa aka ai ia ia, Maiaio 5: 28. Aole hoi eai ioa mano a me na holoholooa i omi wale ia. Ua kulike keia me ka mea i papa ia ia Noa mahope mai oke Kaiakahioalii : " Mai ai ookou 1 ka io mo kona ola, oia kona koko." Kinohi 9: 4. Ua papa ia ka ai ana i ke koko ma Oihana Kahuoa 17: Io<-12, 13, 14. Ua manaoia oka papa ia ona mea i ami ia a me ke koko, aole e ai, no ka mana« \ wale no ia, a mahope mai 0 ka hoopao ia ona mohai, ame ka hooponopono ia'oa oka ekaleaia o Kristo a pao, alaila e paa no hoi ia kanawai. P. 21. Ma keia panku oa maopopo he mea pono ke nana ia ka manao oka poe Kristiano iwaena ona ludaio, aole oka hoowahawaha a hoeha ia lakou. ONo ka mea, he poe no ko Moee, mai ka wa kahi* ko mai, ma na knlanakaohale a pao, (kahi i noho ai na ludaio) nana, e ao aku ma ka> na, na helohelu ia no hoi kana maloko o na haleh&lawai, i na la Sabati a pau." Oiai ua lohe pinepiao ka poe ludaio ma ke kanawai o lakou, ua papa ia na mea i kaumaha ia na bā kii, a me na mea i uml ia, ame ke koko, be mea hoehaeha loa i ko lakou manao ke ike aku ika poe oko na aina e i huli e ai ana ia mau mea ; aka, o ka hana wale ana ia mau mea aohe paha ia he hewa, 1 Korineto 8: 4—13. Mahope oka heluhelu ia'na oka olelo ake Akoa iloko 0 na hale haluwai, ua wehewehe ia ke ano oka mea i heluhelu ia, ana paipai ia ka poe e noho ana e malama i ka oiaio. Luka 4: 21—27, a me Oihaoa 13 :16 O ka la Sabati oia ka la Hoomalolo, ka Sab&ti ia 0 na ludaio, aole ka la o ka Haku. P 22. Hooholo iho la ka aha halawai, aohe pono ke hookaumaha wale i ka poe manaoio o ko na aina e ma ka malama ana 1 ke kanawai o na ludaio; alaila, eia ka | mea t koe, 0 ka hoike aku i keia mea i booholoia i ua pqe maaāoio la o ko oa aioa e Ma keia mea f ua lokahi ka manaoo na lunaolelo, a rae na \uoakabiko, a me ka eka- ' lesia holookoa. Ua koho lakoo i kekahi mau kanaka elua mai waena ae o na boahanan, a ua hoounaia lana i mau elele hele . pu me Panlo laaa 0 Birenaba i ko laaa hoi ana aku i Anetioka. Pela lakou i hookohu ai i ka maoa o Paulo a me Barenaba, aole hoi J hiki i kekahi ke olelo ua hoike i paewaewa laua { na mea i haaaia iloko 0 i ka aha, oiai, eia no na hoike maopopo, na elele elua ihele pu mai me laoa. O na mea eloa i kohoia i mau elele, oia o loda Bareaaba ame Sila. Aohe mea eae i ike ia no BareBal>a t 0 na mea wale no i kakau ia iloko o keia moknna. O Sila, 0 Silauano no kona iooa maloko o na episetole, oia 00 ka mea i koho ia e Paolo i hoahele ma kooa maa kaaheie misiooarl aoa. P 23. Palapala aka la ka poe KariBti- ' ano iwaena o na lodaio i ko lakou poe hoahanan oko na aina e. Ua maoaoia oa lakoho i kakao ka leta ma kooa aoo he kaha 00 ka ekaleeia ma leruiilema. O ka maoao mua iloko o keia leta he aloha > oa maa o lakoho i ka puaoa maa ana i ka | olelo iloha iloko o kana palapala, aole kōi i pela oa loanaolelo e ae. Pela o lakoho i palapala ai iloko oko lakoa maa episetole lakoho 1:1 loa aa lakoho i kakan ika palapali, &e mea maopopo ua hooaoaia aa leta la ma ka inoa 0 na lunaolelo, 1 me oa loaakahiko, a me na hoahanau, olai ua kakao \a mamo\i oko iakon kanoha. Ua kakau ia keia leta, aole ina hoahaoau oko na aioae ma Aoetioka wale ao # aka, iko Soria kekahi, ai ko Kilikia. Ma keta mea aa maopopo ua kakolaia na ekaleaia Karistiaoo eia ia mas aina etae t aea hoopiin kia ia likpa • ka poe • manao e ana e a!akal ma ke keomana ludaioelike neka ekaleaia m* Aoetioka. {AoU i pau), Nan ka ola wa e kekahi Uaa ma ftale» ponL i kaooia i ka M. H. ISS& eUewa'iaakaiialEl! kala ae; " Eaealjrtii*ka MKM «na laa« la. tta aap&ai, am* m* iko kiiakelt£» ikai^aaaewa*

r ■ ~~~7 ka a!itoaa nawaeaa o aa Upeka. Aia aa Lepe&a ua Siktma, ke »?«a «auna ai ka akaa aka 0 Beatg«la e kokoke. ana i T»b«t* ma Aaia. He poe noa lakoo, 1 aole i hoopaaia i aa kapo e bka ioe oa H»- ? nedtf. Ua like lakoa me aa kaaaka H« waii. j He poe noko malie, akakai, alolaa okana, | aloha hoae. Ue poe kaoa apeka eb« »»*) hoe ele i ka kekaki, i ka kekahi. Waiho [ wale lakoo i oa mee ela ma oa liola, ma i aa mahiaaai, me ke kiai ole >a, aae ka aa* | kae ole o aihoeia. | He maa Akoa elea ka lakoa e hoomana I la t he «aaa ohane elaa ; he ohaoe maikai, j a he ohaoe ieo. He MOl hookahi to lakoe, | he Moi maaa ole aa», he iooa haookaoo | wale iho no. He mae leaa he 15, oa lakoo e hopooopono i na mea a pao, e pili aoa i na kanaka. Ma kekahi maa mea, aa hoohalike na Lepeha me na Bada. Peoei kolakoa kaoawai no ka aihae ; laa aihae ke kaoaka i | ka waiwai 0 ka makaaieaoa, e hoihoi paloa ako oia. loa nae oa aihue oia i ka ke Alii ; e hoihoi pa 16 aku. Aole paha pela ke kanawai aihoe ma Hawaii nēi, e». He poe naaopo nona Lepeha, aka, ke hooloheaka la no lakou i ka ke Akoa olelo, a ke hnli mai la kekahi ma ka pooo. £ pule nui kakoo no lakou. A, mai hoohalike kekahi me lakoo, e hoomana i ke Akoa ka ehane | maikai, a i ka diabato ka ohane ino. Aole' hiki ke malama i na haku elua. ! Ka lesuita. Ua akaka paha keia inoa lesoita i na kanaka Hawaii, aole paha. £ ia ke aoo. Ile aha Kbtolika Roma lakou. Mamua loa aku, ma na Keueturi mai ka 7—a i ha 15, ua lanakila ka ekaleaia o Koma. Aia ko lakou mana maluoa o oa kaoaka me na lii. No lakou ka maoa o ke ola, me ka mana o ka make. Na iaekalesia i hoonoho, a nana i hoopau i na lii. Nana i hoopnu, a nana i hoonoa i na anpuoi. Ina hookapa ka Pope i na kanaka, a pnpa 'ku, nolo make e malama i ka na lii ; ioa malama i ka ke alii, e okiia ka noho ekalesia ana me ka hoomainoioo ia mai hoi, makau loa kanaka i ka hoolohe i ka ke alii, a hoolohe i ka ka Pope. Ma ke keneturi 15 (makahiki 1.500,) ua hooemi ia ka mana o ka aoao Pope. Ua mokuahana ka ekaleaia o Roma, ua hnli nui mamuli o ka aoao hoole Pope, ma ke ao ana a Lutera me Kalavina. Nu ka emi ana o ka mana o ka aoao Pope, ua hoalaia ka Aha lesuita ma ka mak. 1,540. 0 Iganatio Loiola ke poo. He koa maoli oia momua, a mahope lilo oia i koa kokaa i ka hoihoi mai, a mo ka hoomau aoa i ka mana 0 ka Pope. Ma ka hoomaka ana, uuku no ka aha lesuiU. A mahope iho, ua mahnahua loa ia. A ua hoonoho ia na lala ma oa wahi a pau o Europa, a ma Aaia, ma A(cn'ka, ma Amerika Akau, ma Amerika Hema, a ma na mokupuoi no hoi. Ikaika lua ole lakoa i ka hele i o iaoei, 1 d« wahi ioo, a naaupo, a hana l<*koe u»a na hana maalea, a hoopuuipuoi, a hoomaau ; aohe hana maalea i koe i hoao ole ia e lakou, i mea e kukulu ai, hookupaa ai, a hoomahoahua ai i ka aoao Popo. He mea ole ma ko lakoa maoao oa «r«iwat o keia ao, ke ola o ke kioo, ka hele hookahi, ka noho wahine o\e. Qookab\ wale 00 manao o lakon, oia ka hoopaa ana i ka mana o ka Pope, a o ka hoohuli aoa i na lahai kanaka a pau mamnli ona. No ko lakou komo noi ana iloko 0 na oibana aupnni, a imi hoi ia man eihana, a hoopooopono i ka hookuli, i kē kipi iwaena o na kanaka, a hoole i ka hoohiki e kokaa mamnli o ke auponi ; nolaila, ua kipako pinepine ia'ka lakou mai kela a keia aina aka. Ua kipakoia'au lakou i keia wa mawaho o ka nui o na aupuni ma Eoropa. Ela ka nui 0 na lala o keia aha i keia wa, 9,101. Ka ooi o ko lakoa mao miaiona#i, 1,558. Aia no ko lakou man wahii ma Amerika, ma Asia, ma Aferika, a ma Anlieteralia. A eia hoi kekahi poe ma Hnwaii oei, e hooikaika aoa e hoohuli i oa kaaaka, i na kamalii Haawii, me na haole no hoi, mamoli o ka aOao Katolika Roma. He poe le»oita na kahona Farani. He poe noko malie no, noho maikei, aole i lilo i ke kolohe, a i ka oaa. Ake, he poe «aaalea Ukoo, he poe alakai hewa. He poe lapaao hoopuoipuni i na ohaoe, a hoola hooponiponi, e olelo ana. He malo, he inal», aole nae fae malo. £ mikaaU, 6 ao o ko«o kek«kahi iloke o ko lak'on pkhele a paa, amake. " E oailama hoi ia ookoe iho bo ka poe kanla hodpooipuoi kehele mai io ookoo n«ti mO ka aaho hipa ; aka, maloko, he poe ilio hihla faae lakoo," #abi a leau. MaBI4 Ita Kft!Kl uit.lt M* RA L4 Sa»ATI f Aia koi lakon ihef ? Aole ikeia U*ke o j oa loakini me aa hale kaUwai i keia fra., He mati aiakm maea «ae ka'» wi*iee.rHe mao keiki Uilii ai wana ka maaa oiamnaloa ake. Ia maaawa, heie pt a ma(l oa keiki tHIIi > U halawai me ka InakinL Aole aoho kekahi o aaaaa k ka hale e mafcitta i aa keiki, aheiekekahi i ka halawai. Heia pn ouo no na makaa ma aa keiki* Noh« aaalie ae ea keiki maka halawaL . ( Peia ao ka noi o aa «akoa ia wā# p« no me na keiki liili » ka leakiaima nk gebati Oia ka maikei. - Kaaoa Ikeiki i ka Inakini mai ka «a li>tti lea aai A ai aki-

•tfet «•**«, no k» i w lal* U» nu, «»le biM P«i I» *»iHto*fce • fcel66 Akfc, f ke?* w», »rtet o* tefli IHlIi •*- trttQ ak oi luliwii S»biti t A6tē liloo «!•<«*. K»*»ik»bi io* poh». N»e» ee •» K»httQtpofe m» o« oohō, i ikei* kekohi ' oioo a»kut ek*tes>* p«ha. Aole ate i ike£«» I Aoheo l»koO ? Ik* hef« »o» iko Ukoo n»a h»!e e nio»u fke kama ok» noho »o»? : Noho t» oo ot keiki liilii Af» k* o» keiki | iiili» m» k» li»le, he m»o poa hooo* e pee j ' •i o* mtko»hfoe, i p»We i k» ho»h«w»l». Pee n»l»lo ae oo* eheo oo» keiki. Ao!e I 0o» keiki »i «tt>« w»le no k» i l«we olei* j lo* h»l*w»i; oo* keiki noi kekahi, n»i j k» m»%»hiki 1 * i k» 4, k» 5, pahk. | Ua hewa kei», eb* makalhine. Eko * 1 hele ne o* keiki ik* loakioi. Mai olefo ; k*~kQHkoti.pahi-awe-wat**o-holoho?o. B hoto e mtl»cD». E hoonaoawanai ot Kthooipule i kahi wa!t*o keiki. 6 aho i» i ka noho wale a oaaopo o oa onku* ma ka heie, * maa ole o* keiki ikt hele ioa h*> lawai, a lilo lakoo i poe noi hthio p»hs, • ' hete ole i ka luikioi ma n» Sabiti. —— . j Ka eou asa MA Ikilam. He «ioa K*tolika Irel»ni. Ak», o» komo no n» kamo I hoole Pope m»ltil*. He poe i ktptit He ' poe helahelu Baib»la, at* lakoo m» kekto . wahi • kt»hele ana, e komo tnt ildko o kela, a o keia hale, e heluhelu i ka B»iba* la. Noi k* makem*ke oo* k*tolik* e lohe i 1 ;k» Baibala. Aaeno e koai ik* Biibala. A owe no ke heluhelu i», • noi »ku i ua luoa helahelo, e hele hoo mai. A iua h&» ' | lawai lakou me oa lou» ma ke «laoui, ko- ! hikohiia kahi noho o lakou, a noi i oa luoa e kipa iko lakoo mto htle, e helohelu ika : BdibiU. Ako hali io mai la kekahi poe rna ka pono. £» f «uhe» na lun* h»luheiu ! Buibala, kane, wahioe, kamalii, m* H»w»« ; ii nei ? £ »1», e lawe ina Bdib»la i kao i hale, e heluhelu. Malain», tie Btib»la oo | ina kekahi mau hale, aole nae i heluhelo ! ia. 0 hele, lawe, lolu ik» lepo, wehe, ! heluhelu, wehewehe, paipai, pule, * hoi mai. Kuu Baibala, hoa poli, Pili mao 1 kua naau, Nau no wau e hoohauoli Ma ka po a ma ke *o; Liloao i ka aawana, Loaa kuo Baibdl* nei, Paipai mai e hoi au la, Lohe aa a hoi m»i. Kuo Baibsla, kou Baibala t Kumo o koo oli nei. W Ma ke ko an% mtl ne\ a o* mokoahi i keia po)e, i lota mui *i k9k*bi mm | napepa pili misiooari ona aioa e; le wāe | no makoa » hoopuka aku ke loae k* w* t kupōoo. |