Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 17, 25 ʻApelila 1874 — Page 2
| This text was transcribed by: | Andrew K. Akao |
| This work is dedicated to: | Analu Akao - Halau Hula`O Kupukalau`ie`ie |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA.
OLELO KUAHAUA.
O MA KOU, KALAKAUA, me ke Ahonui o ke Akua, Moi o ko Hawaii Pae Aina,
KE HOOLAHA NEI,
I ko makou makemake a i mea hoi e kulike ai me ka hoakaka na o ko Makou Kumukanawai, e hoakoakoa ae na HOA O KA AHALELO KAU KANAWAI o ko Makou Aupni ma k Hale Ahaolelo, ma ko Makou Kulanakauhale o Honolulu, no ka lawelawe ana i na Hana ku i ka pono o ka Lehulehu, ma ka hora Umikumamalua o ke Awakea, o ka Poaha, La Kanakolu o Aperila, I ka Makahiki o ko Kakou Haku, Hookahi Tausani Ewalu Haneri a me Kanahiku Kumamaha.
Haawiia malalo o ko Makou Sila Alii, ma ko Makou Hale Alii, ma ke Kulanakauhale o Honolulu, I keia la Iwakaluakumamaha o Maraki, Makahiki Kanahiku Kumamaha, a I ka Mua hoi o ka Makahiki o ko Makou Noho Alii ana.
[L. S.] KALAKAUA R.
NA KA MOI.
H. A. WIDEMANN,
Kuhina Kalaiaina.
Hoolaha Kula Aupuni. Mai ka la 1 o Aperila 1874, a ma la hope aku, e hoili ana ka Papa Hoonaauao huna o keia me kela kumu kula iaia kekahi kula ma ka olelo haole Enelani, ma Honolulu, ma ke ano he hana pili i ka Oihana ke kakau ana i na bila kula, a me ka ohi pono ana i na dala mai kela me keia haumana, i ka pau ana o kela me keia hapaha kula, a lawe koke ae i ke Kakauolelo o ka Papa ma koma Keena hana.
Aole e ae la ke kuu wale ana o kekahi me ka uku ole i ka uku o ke kula, koe wale no ka poe i ae ia e ke Kakauolelo mamuli o ka mana i haawi ia e ka Papa ma ka rula e pili ana ia mea.
O na haumana a pau i haule ka hookaa ana o ko lakou uku kula no kekahi hapaha kula okoa, e hoopau ia ana ko lakou hele ana i ke kula a pau pono i ka hookaa ia ko lakou ale no ka hapaha kula i kaa hope ae, ke ole e ae ia ko lakou hele hou ana e ka Papa Hoonaauao no kekahi kumu kupono i ko lakou manao, a ke ole hoi i ae ia e ke Kakauolelo e like me ka mea i hai ia maluna.
O Ka uku no ke kula ana ma ke kula o Alanui Papu, (Kula o Beckwith) he hapalua no kela a me keia hebedoma, a ma na kula o Kahehuna a me Pohukaina, Elima Dala no ka makahiki, ole he $1.25 no kela me keia hapaha.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
W. JAS. KAMIKA
Kakauolelo
Honolulu, Aper 18, 1874 646
Keena o ka Oihana Aopalapala,
Honolulu, Aperila 11, 1874.
E HOI KEIA'NA na kula a pau o ke Aupuni, ma ka Poalua me ka Poakolu, la 2 a me 3, o Iune e hiki mai ana; ( koe ka Apana o Honolulu). Na na Lunakuia o kela a me keia Apana e hooponopono no ke ana a me na wahi kupono e hoike ai na kula.
E hoomakaia ana na Kula Ao Kumu ma ka Poalima la 6 o Iune, ma na wahi oleloia malalo iho nei:
Hilo………….Hawaii…………C H Wetmore………….Kumuao
Wailuku……..Maui……………C B Andrews…………. “
Honolulu…….Oahu
Kauai
Ma keia, ua kauohaia na Kumu-ao o na Kula Apana a pa o ke Aupuni, ka poe iini i ka pomaikai o ka hanauna hou, e akoakoa iloko o keia mau kula, a e kuka pu no ka pono o ko lakou mau haumana.
E weheia'na ka hoike no na haumana o na kula Apana e makemake ana e komo i Lahainaluna, ma ka la 3 o Iune, ma kela a me keia apana, ma kahi i noho ai o ka Lunakula. Na ua Lunakula o kela a me keia apana, a na ka poe i aponoia e lakou paha, e hoike i na haumana a e haawi i palapala apono i ka poe i aponoia ma ia hoike ana.
646 1m H. R. HITCHCOCK, Kahukula Nui.
OIHANA O KO NA AINA E. E ike auanei na mea a pau e nana mai ana, ma keia ia ua hoike mai James H. Wodehouse Esq., ko Beritania Komisina a Kanikeia Nui, e ike aku ia Mr. George Macfarlane, ma ke au o Kokua Kanikela Beritania, no ka manwa e kaawale ana o Mr. Hope Kanikela Davies, a ma kela, ke hoikeia aku nei, mamuli o ke kau na a ka Moi, e hilinaiia kana mau hana Kokua Kanikela Beritania a pau e ko ka Moi aupuni.
Haawiia malalo o ko`u lima a me ke Sila o ka Oihana o ko na Aina e, i keia la 30 o Maraki A D 1874.
W. L. GREEN,
Kuhina o ko na Aina e.
OLELO HOOKAHA I NA KULAHANAI KAIKAMAHINE HAWAII. Mai ka ia 1 o Iulai, a ma ia hope aku, aole e uku ana ka Papa Hoonaauao i ka uku e uku mau ia nei, no na kaikamahine e hookomo ia ana ma ia mau Kula, ina ua oi aku ka nui o na makahiki i ka umi (10), i ka wa i hookomoia aku ai; a mai ia Manawa, a mahope aku, aole e uku ia ana no na kaikamahine i oi aku na makahiki mamua o ka umikumamaono (16).
Ina ua hele mau ka haumana i kekahi kula o keia ano, mai ka umi (10) mai o kona mau makahiki, a hoololiia aku i kekahi kula e ae o ia ano, oiai oia e hele ana iloko o ka palena o ka umi (10) a hiki i ka umikumamaono (16) o kona mau makahiki, e loaa aku ana no i ke Kula ka uku nona; aka, e uku ia ana no nae no ka loihi o ka manawai i hala ai mai ke komo mua ana i ke kula ana i hele hope ai, a i noi ae ai hoi i ka uku nona; me ka hoomanao ole ia o ka loihi o ka manawa i hala ai iaia i na kula i hele mua ia.
I mea nae e loaa ai ka uku i oleloia, no na haumana e hoololiia ana e like me ka mea i haiia maluna, e hoomaopopo pono ia ka hookuu maikai ia ana o ka haumana mai ke kula i hele mua ia ai, oia iho no hoi, o ke kula e noi ana i ka uku no ia ano haumana, aia ia maiaio o na rula a ka Papa Hoonaauao i hoolahaia i ka la 8 o Iune 1865.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
W. JAS. KAMIKA
Kakauolelo o ka Papa Hoonaauao.
Honolulu, Ian 26, 1874. 637
KE HAIIA aku nei ka lohe i na kanaka a a pau i loaa ole ka lepera, mai keia ia aku a mahope aku nei, ua hookaawale loa ia na aina o Kalaupapa. Waikolu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai, e ka “Papa Ola,” i wahi e noho kaawale ai no na mai lepera; a ua kapu loa na mea e ae a pau aole e hele aku, a o na moku a pau, na waapa a me na waa ke papala aku nei, aole e ku a pae ma ia mau wahi, aia wale no a ae aku ka Papa Ola; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui e moe ia maluna o ua mau aina la, a ua papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka ae ole o ka Papa Ole a o kona agena paha. Ke konoia aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka Pauku 5 A, o ka Mokuna xxxlll o na Kanawai o 1870, penei:
PAUKU 5 (A.) Aole no e aeia kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko paha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola, no ka hookaawale aua a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke oia e loaa mua ia ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola a i ole ia o kekahi luna I hookohuia e ka Papa Ola; a lua i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae oia, ina i ku ka hewa iaia imua o kekahi Luna kanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopaha i ka uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no keia a me keia hewa; a i uku ole i ke dala, alaila e hoopaahaoia ma ka hana ooiea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.
E hookoia ke kuhikuhi maluna ae me ka ikaika mai keia la a mahope aku nei.
Ma ke kauoha a ka Papa Ola. CHAS. T. GULICK
Kakauolelo Papa Ola
Keena Kalaiaina, Iune 13, 1873.
NA UKU HANA O EUROPA Ke loaa ke ka naono keneta uku hana o ka la, ua manao ia he nui loa ia mea ma na wahi a pau o Europa, koe wale no o Beritania Nui, kahi hoi he kiekie na uku hana la. Ma na aina hana lopi kilika a ma Italia, kakaikahi ka loaa o ka uku oi ae mamoa o ka umi keneta no ka la. Na Geremania, he umi keneta ka uku mau no ka la o na paahana. O na wahine hoi malaila, he elima keneta. Ma Suekena, e hoomaka an aka paahana i ka hana mai ka hora 4 mai o ka wanaao a hiki I ka hora 9 o ka po, aole nae he oi 'ku o ka uku, oia ana no. I ke kaua iho nei mawaena o Perusia a me Farani, ua hoolimalimaia na wahine e humuhumu kakini ma Berelina no ka elima keneta o ka la. O na loaa o na wahine malama hale kuai mea ai ma na pipa alanui, kuai pua a pela aku, aole e oi aku ka averiga i ka 3 a 4 keneta o ka la. Ma Berelina mahope iho o ka hookiekieia ana ae o ka uku, oki lauoho eia wale no ka loaa ia lakou, he 5 keneta ao ke oli lauoho ana, a he 2 ½ keneta no ke kahi umiumi ana. O na kuene o na hotele, e loaa ana mai ka $3 a $8 o ka malama. O na kaikamahine noho kauwa nan a ohana, he $10 wale no o ka makahiki I kekahi manwa aohe e loaa wahi hana ana a keia poe ma na uku hoolimalima la ae eia aku ai.
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
Ka Nupepa Kuokoa
---ME---
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year
HONOLULU, APERILA 25, 1874.
KA AHAOLELO,
E HALAWAI ana ko kakou Ahaolelo iloko o ka Hale Aupuni hou ma ka hora 12 o ka Poaha aenei, mak ka wehe kino ana mai a ka Moi KALAKAUA. Hehiohiona maikai keia, ka halawai ana o ka Ahaolelo o ka Moi hou maloko o ka Hale Ahaolelo hou He ano hou wale no a pau, a ua ano e ae la na mea kahiko.
He nui na hana o keia Kau Ahaolelo ae o noho mai. O ka mua, na hoololi pauku Kumukauawai. O ka hoololi ano nui ka hookaawale ana o na Hale Elua, ko na Alii a me ko na Makaainana, aole e hoohuihui e like me ko keia wa. O na mea ia e ikeia ai ka mana o kekahi hale mai ko kekahi mai, o ke kaawale. Ma na aupuni naauo loa o ka honua, ua hookaawaleia na hale ahaolelo i elua, koe wale no o Farani, kela aupuni kipikipi wale i kela a me keia au.
O ka lua, o ka hole loa aku i ka hoololi e hole ana i ko ka Loio Kuhina noho`na mai iloko o ka Aha Kuhina. He mea oi loa aku o ka pono ka noho ana mai o ke Alakai Kanawai o ke Aupuni iloko oia Aha, ma na ninau o noonoo kanawai ana.
Ke kolu, ka ai pakiko i ko kakou mau hoolilo dala ana. E hoemiia na lilo o ka hooholo ana i ke aupuni a i hapaha iho ka emi malalo o ko kakou mau lilo mau o keia wa. Ma na wahi uku kiekie loa, hoemi iho. Ma kahi nui o na lima aupuni, aka he hiki no nae ke lawelaweia e ka mea hookah a hapa mai paha, hoopau aku i ka nui. Aohe a kakou kalai aupuni naauao e ae, e like me ka noonoo i kahi e hooholo pono ai i ko kakou moku aupuni. He nui na hana i koe, aka, e hoonui ae ko oukou noonoo no ia mau mea.
Na Mokuahi Nui.
Ma ka la 3 o Feberuari o keia makahiki, ua kapili ia a ua hoolanaia aku la iloko o ke kai mai kahi kapilimoku aku o Livapulu, Enelani, ka mokuahi uona ka inoa, o “Beritania” –oia kekahi o na mokuahi nui loa holoholo moana i kapiliia. O kona loa he 480 kapuai, ke akea he 50 kapuai, a o kona mau tona ho 4,500 ke kaumaha. Ua hiki iaia ke lawe i elua haneri ohua o ka papa helu 1, a me 150 ohua o ka helu 2, a o kona holo, ua hiki ke hoomahuhuaia a i ka 16 mile iloko o ka hora, a i oleia, i 384 mile o ka la. Ua kapiliia keia moku no ka “Laina Hoku Keokeo” o ka moana Atelanika, no lakou kekahi mau mokuahi e holoholo nei ma ka Moana Atelanuika.
Ma ka la 18 o Maraki, ua hoolanaia ae hoi mai ka pa kapili moku o loane Rocah ma Piladelepia, ka mokuahi hao “Kulanakauhale o Pesina.” O ka loa o keia mokuahi hao, 420 kapuai, a he 47 kapuai ka laula, a o kona kaumaha, “ua kokoke e piha ka 6,000 tona.” Ua kapiliia ma kea no o ka mokuahi mua ae la. O keia ka oi o ka mokuahi hao nui loa ma ka lawe ohua i kapiliia ma Amerika Huipuia. Ua hiki iaia ke lawe mai ia 120 ohua o ka oneki 1, 250 o ka papahelu 2, a 1,000 o ke kuineki 3. He eha ona mau kia, a o kona holo he 16 mile i ka hora hookah. I kapiliia keia mokuahi hao no ka holoholo ana mawaena o Kapalakiko, a me Honokaona, a o ka mokuahi mua keia o na mokuahi nui eha i manaioa'i no ia ala. O ka mokuahi hao alo`a, o ke “Kekulanakauhale o Iedo,” kokoke e paa a hoolana ia aku. O na ano mokuahi o keia lalani, aole e komo mai ana iloko nei o ke awa o Kou, aia wale no a hiki ke hoohohonu hou ia iho ka nuku o Mamala a hiki i ka 24 a 25 kapuai ka hohonu i ka wa kai maloo. A oiai aole e loihi ka wa i koe, a halanaia ka Moana Pakipika e keai mau ano moku, nolaila, ua kaa na kakou e noonoo e hoohohonu hou i ka nuku o ke awa.
Ka la kanaka makua o ke Keiki
Alii Kuewa a Napoliona III.
He eono tausani ka nui o na haole Farani mahope o na alii Bonepate i akoakoa ae ma Kilehusa (Chislehurst), Eenelani, e hoomanao pu i ka la hanau o ke keiki alii a Napoliona, ka moi a lakou e manao nei e kappa aku, Napoliona IV. O kekahi keia o na akoakoa nui ana kamahao ma ke ano pili aupuni no kekahi mau makahiki. O keia eono tausani poe Bonepate, he Komite lakou no na ala a me kuhikuhi ana e hookohu aku i ka Napoliona opiopio ma ka noho ana mana. I keia wa, aia ko ka makuakane Alihikaua Pookela ma ke poo o ke aupuni o Farani. Ke paa nei oia i ke aupuni a hiki I ka wa a ka lahui e hooholo ai ao kea no o ke aupuni o keia mua aku. Ken oho Peresidena nei o Makamahone. Aka, aole is he kanak e manao ana i ka aoao Ripubalika; o ke kumu o kona kohoia ana, ao ka mea he wahi hi-o iki kona ma kela aoao mai. O ka haule ana o Tera, o ke auhee ana ia o ka aoao Ripubalika. Ua hoikeike mai hoi ka aoao o ua alii Oliana i ka lakou noho e lilo i moi, a ua haule pu loa lakou i oi ae i ko na Ripubalika.
Ano ue hele mai nei o Napoliona eha, me ka ikaika ma ka moolelo o kona makuakane, a ma ka la 16 iho nei o Maraki, kona la i lilo ai i kanaka makua, haawi mai la oia haiolelo kaulana. O ke ano nui o kana haiolelo e i mai ana, ina e makemake ka lahui Farani iaia e lilo i moi, e loaa ia lakou ka Manawa maikai, e olelo ai a i ole ia, ma ke koho balota a ua makaainana i moi paha. Ua hoao kona makuakane ia ano hana me ka holopono loa. Ke oleloia mai nei hoi, makena ua mea he ikaika o ka poe Bonepate e paipai mai nei ma Farani a poni no na malama eono i hala aenei. Ua haawi wale aku lakou i na kii pai o ke keiki alii ma wahi a pau, a ua kamakamailio pu aku hoi i kona kupono i makaukau ai ka lahui e koho mai me na hiohiona hauoli e hookoia ana.
Iloko o na makahiki elua i hala, na awiwi mai ua mea kamahao maloko o Farani. Ka make aua o Napoliona III ma ka noho ana kuewa; ka hoolaha akeaia ana o kona palapala kauoha. Ke kohia ana o Tiera i Peresidena a me kona auhulihia ana. Ke kohoiaana o Makamahone I Peresidena no ka Manawa, a mahope iho no kekahi mau makahiki. O ka noho hooponopono ana aupuni o Makamahone, o ka hoolaulea wale ana i na aoao a pau, no ka mea, aole ona aoao paa i ku ai. A o ka hopena loa, oia ka hiki kino ana ae o 6,000 Bonepate ma Kilehusa a me ka haiolelo a lakou i mama aku ai a n aka waha o ke Keiki Alii. Ke unuhiia ae keia haiolele, eia kona ano he olelo kukela e kahea aku ana, na oo o Farani e hoonoho ae ia Napoliona Aha ma ka noho ana mana—a ua makaukau na Bonepate e apo lokahi mai. E hiki mai ana na hookahakaha nui i na wa a pau. Ua hilinai kona makuakane i ka noho ana moi ma ka hakaka a mahope hilinai ma ke koho baleta ia mai e na makaainana. Malia paha e huli ana ke keiki i kona noho ana alii ma ka maluhia ka mua. Ke paa nei o Makamahone i na Puali Koa, a o ke ala wale no e hiki aku ai i ka noho alii o ke koho belotaia mai o na makaainana. Ina e lokahi ana na Bonepate me na Ripubalika iloko o ka Hale Ahaolelo e hiki koke mai an aka wa.
KA HUAKAI A NA MOI!
Kaapuni ana ia Kakuihewa!!
Ma ke kakahiaka nui wale o ka Poakahi iho nei, ua puka ae la ka huakai a na Lani Moi, a moe aku la kaoo ma ke alanui e holo ana i Kulaokahua, me ka manao ma ke ala pali ae o Makapuu e holo ai a hiki ae i Waimanalo. Ua kahikoia na wahine me na palule ulaula iho o luna, i hele wale i ka nana aku a ai.
KA HIKI ANA I WAIMANALO.
Ma ke awakea, ua hiki ae la ka huakai ma ka home noho o ka mea kaulana Keoni Kamaki, ke keiki lalawai o na pali hauliuli, mawaena mai o na pio lehua hoohiluhilu, na kukui kapu o Iwikauikaua e alakai ana mamua o ka huakai. Ia hiki kino ana mai, ua hoohalikeia me ke kapu o ka wa kahiko ka moe o kanaka i ka lepo ke lohe i ka leo KAPU O MOE! Kai no hoi o ka pau ia eia ka hoi kekahi he Ahuula he hoailona kapu o na alii kiekie o kela wa kahiko, ua mikia e kela keiki hana noeau a makaukau. Hoi iho, o ka Waimanalo hoomaikai i na Moi, aole he huro mai e like me ka na apana a pau, aka, he “O I KUMAUMAU-A O I KUA.” Aohe i liuliu iho, kani mai la na pu aloha alii, a kaapa mai la na mea kani hoonanea i na malihini lani.
No ka hookaukaulua ole ana iho hoi mailaila, ua ike alii koke mai la na makaainana me ke kunou poo ana me ka hoahu mai i na makana.
Ua haiolelo pokole ka moi imua o na makaainana i akoakoa mai, ma o ka wehe ia ana o ka hana me ka pule a ke Kahu o Waimanalo. O ka hooulu lahui ke kahua o kona aupuni. A pau ia hana, ua weheia ka ahaaina no ka huakai alii. Ua noho pu main a moi e ai.
Mahope o na hoolealea Hawaii i waiho ia mai i ka pau ana ae o ka paina ana, ua eleu koke ae la ka huakai alii e kau maluna o ko lakou mau wawae mama, holo aku la a moe ma ka home o ka Hon. E. H. Boyd ma
KAILUA.
Aka, i ke ano ahiahi ana iho no, ua hooleleia mai na ahi-o mai na puu e ku koke mai ana. Ao ae o ka Poalua, ua hele main a makaainana e ike alii. Pau ka aina kakahiaka, ua holo ka huakai i Kaneohe, a holuana iho la ma Heeia, kahi i loaa aku ai o ka huakai me ke Kiaaina o Oahu a me na kaikuahine alii Pauahi, Kamakaeha a me Likelike, a me kekahi poe nui e ae o ka lakou huakai. Aole lakou i moe ilaila ua holo loa no a moe aku i
PUNALUU KOOLAULOA.
Kahi a na pake kanu laiki e paeli nei i ka waiwai o ko kakou honua. Ua lohe ma kou ua kaukau laiki ka huakai malaila, aole no ka maoli, me he ano makana la paha. Ua pono, hoaoia ka momona o ka aina.
HAUULA A ME LAIE.
Ao ae i ka Poakolu, mahope o na mea maa mau, ua holo pololei aku ka huakai ma Hauula a me Laie; a malaila aku ma Kahuku, a moe laa aku no i Waialua ma kahi o ke Kiaaina Dominis. I ka Poaha iho nei, he la ahaaina nui ia no lakou ma Waialua me ka ike ahi ana a moe hoa no i Waialua. Ma kela mau wahi a pau I hele ia aku nei e na lani, aohe wahi ano huli lua iki o na helehelena he moe kahi wale no.
HULI HOI ANA MAI.
I ke awakea onehinei; (Poalima), ua huli hoi mai ka huakai, a moe ma ka Hale o ka wahine a Keonekapu ma Manana i Ewa, kahi i monimoniia ai o kela huakai a pau i ka hookipaia.
HAIOLELO MA KA LUAKINI O EWA
I keia kakahiaka Poaono, e huli hou ana ka moi i hope i ka luakini e haiolelo ai, ina aole mea keakea, a ke hoopiha mai hoi na makaainana i ka huakai. Malaila, e loheia ai na manao o ka moi, a e ike ai ko Ewa a me ko Waianae he maka a he maka.
KE KEIKI ALII LELEIOHOKU.
Ineihinei Poalima, ua ukali aku ke Keiki Alii Leleiohoku i ka huakai alii, a loaa aku i Manana. Ua alakai aku oia i ka hapa nui o ka Puali Mamalahoa i koe iho. Nani no ka hoi ka Alihikana opio.
KA HOPE KIAAINA MOEHONUA.
I ka auina la o keia la Poaono, e ukali aku ana ka Hope Kiaaina a Puuku nui o ka moi, me ka Puali Lio Nui, a loaa aku ka moi i Moanalua, Ilaila o hoohuliia'i ka laina paikau, a hoi loa mai no ke kaona alii nei.
NU HOU KULOKO.
A keia Poakahi ae, e holo kaapuni ana ke “Kilauea” ia Kauai, a ia hoi 'na mai, noho e hoomaemae no ka wa maopopo ole.
Ua haule ia ka wahine a ke Kiaaina o Hawaii mailuna mai o ka lio ma Koolaupoko i ka Poalua iho nei, a ua eha loa ia.
Ua lohe mai makou, ua hooliloia o Dr. J. M. Whitney i noho kauka hana niho iho nei maluna ae o ka Hale Kauka o Hopemana, i kauka maoli, a aia oia ke noho la ma Cleveland, Ohio.
I kekahi la o keia hebedoma ae, e ku mai ai ka mokuahi mai Kikane mai. A ma ia moku e pau aku ai he heluna nui o ko kakou mau kamaaina.
NA MAHINA KULINA. Ke manao nei makou, ua ohi ka poe kanu kulina o Ewa a me Waialua Oahu nei i ka pomaikai i keia makahiki mai ka hua mai o ka lakou mau anoano kulina i kiola ai iloko o ka lepo. Ina pela, aole he mea e ae nana e hookuemi hope i ka poe kanu kulina ma na wahi e ae.
Ua loaa ma ka imi akamaiia ana he ano waiu bata hou. Aia ma ke kulanakauhale o Nu Ioka he elua mau hale hana o ia ano na lana pahahi e hoohua mai nei he 19,000 paona i kela a me keia la. Ua kohoia ka nui o ka waiu bata o keia ano i pau i ka aila iloko o na malama mua ewalu miliona paona.
NA KAHU EKALESIA A ME NA HAIOLELO – Uu konoia mai makou e hoolaha aku, ua makemake ka Puuku o ka Papa Hawaii, e hoihoiia main a dala mahina hou a me na dala e ae e pau no ke kokua ana i ke aupuni o ke Akua, e pau nei ma na lima o ua Kahu Ekalesia, haiolelo a me na Puuku, mamua ae o ka la 15 o Mei, oia ka la e pani ai ka buke. Nolaila mai hoapaapa oukou no keia leo kahea.
KULA PAIO AKEA. E weheia ana he Kula Paio akea, e na keiki o ke kula Kahunapue, maloko o ke Keena Halawai o Kawaiahao, ke hiki aku i ka hora 7 o ke ahiahi Poalima e hiki mai ana, oia ka po o ka la 1 o Mei. O ke kumumanao e paioia ana, E ulu hou ana anei ka Lahui Hawaii? Ke konoia aku nei ka poe a pau i kupono, aole hikaka, e hele ae ilaila.
PUEHU KOKE NO. O kela Halekuai nona ka inoa, Kikahakaiwainapali, o Koma me Peleka, ma Alanui Papu, Honolulu nei. Ua pani ku ia kona mau ipuka ma ke ano Banekorupe, (Aie Kaa Ole.) He $20,000 ka nui o ka aie, a me he mea la, $2,000 a oi iki paha ka waiwai e waiho nei ma ka Halekuai. He $14,000 o keia mau dala i aie ai no Nu Holani, a o ke koena no onei iho o kakou.
AOLE I MAKE. Ua ike iho nei au ma ka Nuhou Hawaii Helu 23 o ka la 7 o Apr nei, ma kahi o na mea hou kuloko ma ka aoao mua, e kuhikuhi ana ka lima kuhi no “Kale Bolapola ke aikane a ke Alii, ua make ka' Eia mai ka oiaio, aole i make o Kale Bolapola ke aikane a ke Alii, eia no ke ola nei, he mai no nae, ua nawaliwali no ke kino, aole no he ikaika kupono o ke kino. Oia ka oiaio maoli, ua oiaio ole ka mea i hoolaha ia e kahi Nuhou Hawaii waha kani. KANAIO
Lihue, Kauai, Aperila 17, 1874.
Ua lohe mai makou, ua kukala akea ae kekahi kahuna anaana o Honolulu nei i hopuia ai no ka hoohaunaele, a hookuuia iho nei no ka nui ole o na ike e hiki ai e hoahewa aku iaia, e kaua ana ka maka la e wehe ai ka Ahaolelo. Ina ua makemake keia kanaka e hoohapahapai i na manao ano naaupo, aole no i piha o Kawa. Ua wanana aenei oia ma kona ano hoopiopio a ma keaha la. Hele ma kahi e ka mea anaana! E ao oe o oi aku kau olelo i ka mea pono, alaila, no ka ino mai ia.
NA KAHUNA LAPAAU HAWAII. Ua lohe mai makou, ke nui a palahalaha loa mai nei ka poe Hawaii e lawelawe nei i ka oihana lapaau Hawaii. A mawaena o ia poe, he mau opiopio kekahi manao ole ia e huli ana ma ka inu awa e imi unahi ai na na ili. I ka lohe mai, aole no i nui loa mamua o ka elima na kahuna Hawaii i loaa ka palapala ae lapaau, aka, he lehulehu wale nae ia kauka mai nei. Aole keia oihana, he mea palaueka e apakau wale ae ai no a loaa ka ike i ka wa pokole. Aole no hoi he pono e ae ia na mea hoopunipuni ano ole.
KUPAPAU I HUAIIA. Ua loaa mai ia makou he palapala mai Waianae mai, a maloko olaila i ike iho ai makou, ua kii aku kekahi kanaka hoahanau a huai ho i ka na wahine make mailoko mai o ka loa kupapau ma Pahoa uka. He ewalu na malama i waiho ai iloko o ka loa, a kii houia e huai. Kai no la hoi, o ka pau ae la no ia, e laweia aku ana ua iwi nei a ke kahawai e kae ana i Waianae, holoiia ka mea polopolona. Kupanaha no ka haina ino o keia kanaka i ke ola o ka lehulehu. O ka wai no ia e inuia ai, he hana malu ia keia kauaka ma ka aha hoahanau, a ua hoopau wale ia.
HE MEA HAOHAO NO MAKOU, ka loheia ana mai, ke houluulu nei ma ka pa o ka Moiwahine Kanemake he mau poe kiai a lehulehu i kela a me keia po, no ka hooweliweliia ka e kiiia aku ana kona ola e lawe. A ma ka po Poaono aku nei i hala, ua hopu kino ia o Daniela Kanuha maloko o kona pa i ka wai i hele aku ai oia e ike i kona makamaka, me ka i ia mai, he kipi a pela aku. Ke kukala aku nei makou, a ke hoike aku nei i ka poe naaupo, aole he kanaka Hawaii e ola nei, e aa ana e kii aku i kona alii, e pepehi he ole loa no. A ina he lohe kahi o ia ano, e kapa aku i ka mea olelo he hoopunipuni a i ole, e hoopaa ma Kawa. E hoopau i ko oukou houluulu ano ole ana.
HE MAKANA IA CAPT J. A. HASSINGER. Ma ka Poalua iho nei, na puiwa loa o Captain J. A. Hassinger o ka Puali Pukaa “Ka Haku o Hawaii Ponoi” i hoopau loaia iho nei, mamuli o ka hiki ana aku o kekahi Komite o na koa oia o Charles Mahoe, a me Jno. Hinch me ka makana, a haawi aku la me na olelo kupono I kakauia ma ka pepa, ma ka inoa o ka puali. O keia makana, he medala kala i hana akamaiia e Mr. Eckhart oia hoi he kea kala, a mawaenakonu he puuwai gula. Ua kauia ma ke kea hema, “KAPENA” ma ke kea akau, “J A. H.” a ma ke kea malalo, ka inoa o ka Puali i hoopokoleia, “P. H. O.” He hoike ana keia, ke hoomaamaa aku nei na Hawaii i ka hahai mahope o na rula hoohanohano e like me ka na haole.
PAKELE KE OLA. I ka la 16 o keia mahina ua pau kekahi hale i ke ahi ma Onekaa, Kapalilua. No Kiekie ka hale, i kahakai no kahi I noho ai, o na keiki ko uka me na moopuna a me ke kupunawahine me na keiki a laua i kauhale, a kiekie lo aka la iluna, olelo aku ka makuahine i na keiki, e noho olua me ke kupunawahine o olua, e kii ae au i ka pahu papale, ae no na keiki, 5 makahiki o ka mua, 2 o ka muli. I ka hele ana o ka makuahine a puka aku i kekahi hale komo iloko noho a liuliu loa puka iwaho anana e a mai ana ke ahi, manao iho la o ka hale ua pau i ke
ahi o ka holo aku la no ia, puka aku, ua pau lo aka hale, o ke kupunawahine ua waha I ka moopuna holo aku aohe i mamao aku, loaa aku la ke kua o ka moopuna i ke ahi, a ia aku la, a papae loa mai ke poo a na wawae, a pakele no ke ola. O ke kumu nae i pau ai, ua hoohemahema na makua i kea hi koe.
NO KA PALAPALA HOOILINA A LUNALILO. Mamua o ka lilo ana o keia Alii i hoonoho alii e ia iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii a pau, oia hoi ka 1871, ua hana e oia i kona Palapala Hooilina no kona mau waiwai a pau, e ili aku na loaa ke make ia maluna o kana mau inoa i makemake ai a i hoikeia maloko o ka palapala hooilina, oiai ko lakou wa e ola ana, a make lakou, alaila, e kuaiia kona mau waiwai paa wale no, a o na dala e loaa mai ana, e waiho ia ma ka lima o kekahi poe kahu waiwai a ka Aha Kiekie e koho ai. A o na dala he $25,000 ko lakou nui, (manao paha ke Alii, oia ka huina o kona waiwai a pau ke kuaiia), e hooliloia no ke kukulu ana i hale no ka poe ilihue o na mamo a ka poe Hawaii wale no, aole kekahi ano e ae. Ua paa mua keia manao aloha makaainana o ke Alii iloko ona, e like no me ko na makaainana manao paa iaia wale no i Moi. I ka nana aku ma keia mea poliuliu, ua kukai likeia na aoao a elua. A mamua ae o kona la hanau o ka 1874, ua kahea hou ia kea mea nana i kakau i kona palapala hooilina e hele mai no kekahi mau pauko pakui hou, e haawi ana i kekahi pa ona i ka Moiwahine, a me kekahi mau mea e ae. A mahope loa, ua ninau oia ia Alapaki, ina he manao kona no ka palapala hooilina, ua pane aku o Alapaki, ua manaoia ua oi aku ka huina dala o kona mau waiwai pau i ka $25,000, a nolaila, o ke koena aku, e waihoia e hoopukapuka ma ka lima o ka poe kahu malama waiwa i mea malama i ke ola o ka poe ilihune e noho ana iloko o ua hale nei. Ua apo koke ka moi ia manao, a ua kauoha koke oia ia Alapaki e hele e kakau ia manao. Ua hookoia kaua kauoha, a ua kakauia pela. Na Alapaki nae i kakau inoa ma ia pakui mamuli o ke kauoha a ka moi. Nolaila, ma keia ua noho e ke aloha poe ilihune iloko o ka naau o ke Alii, a i ao kiure hoi keia kapaeia ae la.
Ua unuhi mai nei o S. K. Kaaiai i ka mamala olelo Beritania i waihoia aku nana e unuhi, aole nae me kona ike kuokoa, aka, me kona ike hoopilimeaai no i ka hai, ina e unuhiia ka huaolelo haole no ka huaolelo Hawaii, alaila, aohe e loaa an aka huaolelo “pu,” maloko o kela mamala olelo haole. Ua hookomoia kela huaolelo “pu,” i mea e hoonawaliwali ma ka olelo Hawaii, aka, aole nae pela ka ikaika ma ka olelo haole. O kau mookuauhau o kou noho ana mai Hilo a Lahainaluna, he mea hoopau koalaala wale no ia, a ua kupono loa no kou wa make,--o kau huaolelo haole aihamu i waiho mai nei, mahea ia o ke kumu hoopaapaa, a i mea aha hoi ia? Aole i pololei kau unuhi ana mai kela mea mua, e hiki ai ia makou ke unuhi i kau. Oia nae paha, i mea ia ae no ko akamai i ka olelo haole, apaheu pali aku. He makehewa ka wahakole me oe, no ka mea, he omau welu hou iho kau unuhi anaole o makou wale ka i ike i keia hewa, he poe haole kekahi mahalo ole i keia manae, a ke ole makou e kuhihewa, malia ua pane no paha kahi poe ma ka olelo haole ma ka nupepa “Nu Hou.” No keia kumu hookahi. He mau makahiki aenei i hala, na huhu loan a kanaka maoli i ka Bihopa o Honolulu no kona hele an a i Amerika, olelo, o na kanaka Hawaii, ua oi ae ko lakou ino i ko ka wa mamua loa. Ua ano like loa no ia me keia, ka hoomaikaiia'ku o ka wa e noho naaupo ana. Ke manao nei makou, ua maopopo ko makou koho ana ma keia kumu kamailio; a o ka poe naauao io, e lokahi ana lakou me ka makou ma na kumu moikaka; a o ka poe Akamai wahakole e like me oe, he hoopaakiki hoakamai wale iho no ia, a me he la, he pono o lakou ke kapaia ma ia ano, ina pela kou hauoli loa—aole hoi ka lahui wale maluna o ka poe naauao io a Karistiano hoi e nonoho mai nei. A ke waiho aku nei au nau e wahakole mai, malia oi aku kou puka i ko ke poho. Me ka mahalo, a me ka manaolana, e onou poo hou mai ana oe i keia mau pule, me naunuhi okomokomo.
NU HOU O NA AINA E .
Ma ke ku ana mai o ka moku kona “Generalia Harney” i ke ahiahi Poalua iho nei 19 la mai Kapalakiko mai, ua loaa mai keia mau hunahuna mea hou malalo iho nei:
Ua hoolahaia ma ka la 4 a I ole ma ka la 6 paha o Apr. nei, e holo mai ai ke kiapa C D Murray. E halihali mai ana oia he wahi eke leta uuku paha.
Ke onioni la no ke kulana o ka makeke kuai ko o Kapalakiko. O ke ko Hawaii helu 1 keia, ua kuemi iki iho la I ka 9 ½ keneta o ka paona.
O ka mea e makemakeia la e pani i ka hakahaka no ka Luna Ahaolelo kaulana Kale Summer, i make aku la me ka mahaloia, aole i maopopo. Ma ka balota ana maloko o na Hale Ahaolelo o ka mokuaina o Makesuketa e pani i kona hakahaka (K. S.) ua loaa ia Dawes he 95 balota, ia Haer he 74 a ia Curtis he 75. Nolaila, aole mea Akaka o ke kohoia. Aia a elua he 137 ka nui, alaila koho a.
O kela Luna Hooponopono nupepa o Farani o Rokefoka ka inoa, i hoahewaia mai nei no ke kipi a hoounaia i Nu Kaledonia e hopaahaoia ai, ua kau maluna o ka waapa, a mahuka i ka moana. Mahope o ka hala ana o kekahi mau la, ua loaa ae i kekahi moku Beritania a lawe loa ia i Nu aka lono hope, na kau oia maluna o ka mokuahi e holo mai nei ma Kikane no Kaleponi. E ku mai ana oia maanei, a holo loa aku i Kaleponi, a maia akea aku oia i manao ai, e haiolelo. Kauaikaoana no ka imi ana o ke ole a pakele la mai ka hoopai mai.
Ma ka po a ka la 31 o Maraki, maloko o ka Hale Ahaolelo o na makaainana, Ber. Ua lawe mai a Anesore kekahi luna makaainana, he olelo hooholo e hoike ana, oiai ua ae aku o Beritania nui i kona hewa no ka ae ana aku i ka moku Alabama e puka mai kona mau awa aku, me ka haawi ana ia Amerika i na koina kupono, mai na hoopoino mai a ia moku powa nolaila, he pono e haawi pu ia mau pomaikai i na kamaaina Beritania i hoopoino pu ia e ia moku.
Berilina, Mar. 31. Ua hopuia ka Aki Bihopa Meleher ma Cologne, Geremania a ua hoopaahaoia. O ua kumu hoopii iaia, aole i hoikeia ia mai.
Ua hiki ae na koa kaua o Beritania i hele aku nei e mokomokomo me ka poe paele o Asanete, a ua paikauia lakou imua o Victoria ma ka pa Halealii Windsor.
Ua hoola ke Kuhina Nui Disaraeli i ka ike ana aku i na Elele o Irelani i hele mai ai e noi e hookuu i na paahao Feniana.
E Manawalea ia ana o Keneta Wulese o Pelekane me ka Inoa Hanohano, he Mekia Kenerala, a me ka uku mau ia aku i na