Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIII, Number 4, 24 January 1874 — Page 2
| This text was transcribed by: | Wesley Blackstad |
| This work is dedicated to: | To my Maternal Grandparents: Kalema Heneli and Mary (Kimokeo) Kaohelauli‘i. |
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
MA KE KAUOHA.
UA HILINAI MAI ke Alii ka moiwahine o Beritania Nui, ka Makou makamaka nui a maikai, ia makou, e hounoho kokoke mai ia James Hay Wodenhouse Esq., ma ko makou Alo Alii, ma ke ano Komisina a Ka ikeia Nui no ko ka Moiwahine o Beritania Nui, ma Hawaii nei; a nolaila, ke hoike aku nei makou i ko makou mau makaainana a me na Keena Oihana o ko Makou Aupuni, e nuhalo aku i kona kino, kona waiwai, kona ohana a me kona niao ohua, a e puni a pau ma ke ano Komisina a Kanikela Nui.
Hanaia ma Hale Alii Iolani, kulanakaohale o Honolulu, i keia la 19 o Ianuari A. D. 1874.
Na Ka Moi: LUNALILO R.
Chas. R. Bishop, Kuhina o ko na Aina e,
634 3ts
KE HAIIA aku nei ka lohe, na hookaawaleia ka Halekuai ma Kaiaupapa, mokupuni o Molokai i wahi e hookomo ai na balota kho Lunamakaainana no keia Kau I Ahaolelo ae no la apena.
EDWIN O HALL,
Kahina Kaiaiaina
Keena Kaiaiaina, Jan 3, 1874. 632 3ts
Ua hookohuia aku o Cahs. Titcomb i keia la, i Komisina no na Ala Liilii a me na Pono Wai no ka Apana o Hanalei, mokupuni o Kauai. Eta iho ka Papa i keia wa, o A. Wilcox, Z. Seta a me C. Titcom.
EDWIN O. HALL,
Kuhina Kaiaiaina.
Keena Kaiaiaina, Jan 13, 1874. 633
KE konoia aku nei na Luna Nana Koho Balota, e hoomaopopo i ka olelo hooholo a ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie, i 1869, aole wale no i ka poe i hookaa i na auhau mamua iho o ka la i o Ianuari, e ioaa ai na palapala kupono i ke koho balota. O na inoa o ka poe i hookaa i ko lakou mau auhau mahope iho o ka la i o Ianuari, e pakulia aku iakou me ka poe i loaa mua ka mana koho mai na Luna Nana Koho Balota mai, ma na wa waie no a ka Papa e noho ai. O keia mau noho ana, he elua wale no i o ka mua, aole e noho mamua iho o ka ia 12 o Ianuari, a o ka hope, aole hoi e lohi loa a mahope o ka la 22 o Ianuari-mahope iho oia wa, aohe papa inoa e pakui hou ia aku, i ka papa inoa o ka poe kupono i loaa mamua. E hoolaha pono ia na inoa o ka poe koho, mamuli o ka hoolaha a lakou ma ka papa inoa hua palapala pi-a-pa, a papai aku ma kahi o ke koho balota a mana wahi akea e ae paha o ka apaoa. Ma ka ho-o ana i ka balota, aole loa e ae ia kekahi e koho, aia waie no a loaa kona inoa ma ka papa inoa me ka hoike pu mai hoi i ka palapala hookea auhau i kakao ia me na huaolelo, kupono i ka koho balota.
A F JUDD, Loio Kuhina.
Hale Hookolokolo, Jan 12, 1874. 633
HE KAHEA I KA POE ALOHA - Ua nele ka Halemai Lepera ma Molokai, i na apana lole lilina kahiko, a apana keokeo e ae paha, no ka wahi ana i na palapu, nolaila, o ka mea lole nahaehae o ia ano, e oluolu iakou e aloha i ka poe i hoopilikia ia, ma ka waiho ana ae ia mau apana lole nahaehae ma kahi o Mr. SG Wilder, ka mea nana e hoouna aku i kahi e waihoia'i.
EDWIN O. HALL.
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Dec 1, 1873. 627
NO KA PAKA. - I mea e maopopo ai ka palapala hoolaha no ke Baka, ke hoakaka nei, aole kuai ke Aupuni ka baka a kanaka; aka, i mea e hiki mai ai ka mea ike ka hana ana o ka baka ma kekahi hana okoa, i ike ole ia maanei, ola hei e like me ka hana ana o kahi haole o "Culp," ma Kideponi, nolaila ka haawi ana o na dala i hoopukaia ma na mapepa.
E. O. HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Oihana Kalaiaina, Agate 8, 1873.
NO KA MEA, ua hiki mai na hoopii ana he lehulehu i keia Keena, no ka hana ino ia o na Kiowai Mapuna o Kunawai, Kumuhane a me Kalaupalolo, e ka poe auau, a holoi ma na mau kiowai ia, a me ka hookuu wale ana i na lio a me na puaa e naku iloko o na auwai e kahe ana ia wai, a oiai he wai einu ia no ka poe e noho kokoke ana malaila; Nolaila, ke hoolahaia aku nei, oia mau hana, mamuli o ka haukue ana a no holoholona malaila, ua papa loa ia, a o na uhai ana i na rula e pili ana i keia hoolaha, e hoopiiia no la e like me ka Kanawai.
EDWIN O. HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 17, 1873. 620
HOOLAHA. - Ke papap loa ia aku nei na mea a pau, aole e hele wale maluna o na Aina Aupuni o keia Aupuni me ka mana ole, e oki i i na laau, wahie a hana ino a ae maluna o ia mau aina i ko lakou mau mea ulu.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Sept. 22, 1873. 617
KE HAIIA aku ei ka lohe i na kanaka a pau i loaa ole ka lepera, mai keia la aku a mahope aku nei, ua hookaawale loa ia na aina o Kalaupapa, Waikolu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai, e ka "Papa Ola," i wahi e noho kaawale ai no na mai lepera; a ua kapu loa na mea e ae a pau aole e hele aku, a o na moku a pau, na waapa a me na waa ke papaia aku nei, aole e ku a pae ma ia mau wahi, aia wale no a ae aku ka Papa Ola; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui e moe ia maluna o ua mau aina la, a ua papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka ae ole o ka Papa Ole a o kona agena paha. Ke konoia aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka Pauku 5, A, o na Mokuna xxxiii o na Kanawai o 1870, penei:
PAUKU 5 (A.) Aole no aela kekahi mea i loaa ole ia la ka mai lepera, ke helo aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko paha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola, no ka haookaawale ana a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua ia ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola; a i ole ia o kekahi luna; hookohula e ka Papa Ola; a ina i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, ina i ku ka hewa iaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopaila i ka uku aole e emi mai maialo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no keia p me keia hewa; a i uku ole i ke dala, alaila, e hoopaahaoia ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koiua o ka Aha.
E hookoia ke kuhikuhi maluna ae me ka ikaika mai keia la a mahope aku nei.
Ma ke kauoha a ka Papa Ola.
CHAS. T. GULICK,
Kakauolelo Papa Ola.
Keena Kalaiaina, Iune 18, 1873.
O KE KOHO BALOTA ana no na Lunamakaainana no kela Kau Ahaolelo ae o hiki mai, e malamala no ma na Apana koho Balota lehuiehu a puni ke Aupuni, ma ka Paokahimua o Feberuari e hiki mai ana. Eia malalo iho na wahi i hookaawaleia no na koho balota ana:
HAWAII.
Apana o Hilo - Hale Hookolokolo ma Hilo, Hale kuia ma Onomea.
Apana o Hamakua - Hale Hookolokolo ma Waipio a me ka Hale Kuia ma Honokaa.
Apana o Kohala - Hale Hookolokolo ma Waimea, a me ka Hale Hookolokolo ma Kohala A kau.
Apana o Kona Akau - Hale Kula ma Kailua.
Apana o Kona Hema - Hale Kula ma Honaunau.
Apana o Kau - Hale Hookalokolo ma Waiohinu.
Apana o Puna - Hale Kula ma Halepuaa.
MAUI.
Apana o Kona - Hale Hookolokolo o Honolulu, ma na puka mua a mahope.
Apana o Ewa & Waianae - Hale Kula Waiawa, Halekula Waianae.
Apana o Waialua - Hale Kule Waialua.
Apana o Koolauloa - Halekula Hauula.
Apana o Koolaupoko - Hale Hookolokolo Kaneohe.
KAUAI.
A pana o Waimea, Halekula Waimea; Halekula Niihau.
Apana o Puna - Halekula Lihue; Halekula Koloa.
Apana o Hanalei - Hale Hookolokolo Hanalei; Halekula Anahola.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kaiaiaina.
Keena Kaiaiaina, Dec. 17, 1873.
UA HOOKOHUIA ka poe nona na inoa malalo iho, i mau Laia no na Papa Hoopii Auhau, o na Apana o keia mau Mokupuni, e ia:
HAWAII.
Hilo... L. Severance, K. Pahio.
Hamakua... Isaac Maui, J. Bicknell.
S. Kohala... S. H. Mahuka, Z. Pakiki.
N. Kohala... S. C. Luhiau, Geo. Holmes.
N.Kona... G. P. Kaouohimaka, Henry Weeks.
S. Kona... H. N. Greenwell, Papaula.
Kau... J. Kauhane, C. E. Richardson.
Puna... J. W. Kumuhoa, J. Ellis, Kelia Naeole.
MAUI.
Lahaina... J. O. Kawehe, D. Mamaki.
Wailuku... J. Kahuia, J. Kamakele.
Makawao... G. S. Kalama, J. Pilipili.
Hana... A. P. Waahia, P. Kauimakaole.
MOLOKAI... E. H. Bogers, D. W. Kaiue.
LANAI... J. Naliikipi, Keaiakaa.
OAHU.
Honolulu... J. I. Dowsett, W. L. Moehonua.
Ewa & Waianae... J. H. Couey, J. Kahanolona.
Waialua... S. N. Emerson, J. Amara.
Koolauloa... F. A. Mitchell, S. M. Naukana.
Koolaupoko... M. Rose, J. K. Wilder.
KAUAI.
Waimea... J. Kamaiinui, G. B. Rowell.
Koloa... Maioho, J. H. Wright.
Lihue... G. N. Wilcox, W. H. Rice, Pikao.
Anahola... S. W. Wilcox, A. Kala.
Hanalei... Z. Seka, J. Ross.
ROBT. STIRLING, Kuhina Waiwai.
Oihana Waiwai, Nov 17, 1873. 624
E HAAWIIA ANA I MAKANA HE HOOKAHI TAUSANI DALA i kehahi hui a kanaka paha, oia hoi ka mea mua e hoomaemae maikai ai ma ka mea hana a "Culp," i na lau paka maoli i hoouluia ma Hawaii nei, a lawe aku i waho o ka aina i na paona he iwakalua tausani (20,000;) me ka hoomaopopo nae, o ka poe e ake ana i keia makana, e koike e mai lakou i ke Kuhina Kalaiaina mamua ae o ka la 1 o Maraki 1874.
EDWIN O. HALL.
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Mei 26, 1873.
Ia Kamehameha I., ma na kapakahakai o Kohala-waho, holo mai ana kekahi waa, a o kona kahea koko aku la no ia, "E holo ana ko oukou waa "i hea ?" Pane mai ke poe oluna o ka waa, "E holo ana makou i Kona." Pane hou aku o Kamehameha, "Aloha wale aku hoi ha oukou ia kalo pelekei ku la o Kalaleha i Kona, na kalo hoi ewalu i make i i kaha kai o Kawanui." O keia mau mapuna leo nae o ua Imihale la, aheahe wale aku ia no me ka lohe ole ia mai, oiai, hae iho la ka makani apaapaa, kapae ae ia ka lemu i kualako, ahai ka ua i ka pupuhi lakou la.
E NANA MAI!
KA
Makana Hou o ka Makahiki 1874!
KE hoomakaukau nei makou i makana nani loa e haawi wale ia aku ana i ka poe lawe Kuokoa, i hookaa koike mai i ka uku pepa
ELUA DALA ($2.00) WALE NO.
E like pu nua no ka nui o ka pepa makana, me ka mea i hoopuka a i ka makahiki e pau nei, oia he hapalua aoao o ke Kuokoa, me ke komo pu o ka Alemanaka, a me ke Kii o
Ka Moiwahine Emma Kaleleonalani, me kekahi mau kii nani e ae e hoohiehie ana, i paiia me na wai hooluu like ole. O keia makana kilohana o ka nani, e haawi wale ia ana no lakou i ka poe hookaa mua i ka uku nupepa no ka 1874 i kinohi.
Ke pepa loa ia aku nei ma Luna aole e haawi i ka pepa ke ole e kaa mua mai ke uku no na malama mua eono, a i ole no ka makahiki okoa paha.
Ka Nupepa Buokoa
ME
KE AU OKOA
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year.
HONOLULU, IANUARI 24, 1874.
MA KE kakahiaka Sabati iho nei, ua hoi mai la ka LANI a Hawaii mai Kana huakai hoona ola; a he mea paumako no i na manao aloha alii Hawaii i ka ike ana aku aole Iaia ka oluolu maikai a me ka papaana kupono a ka lahui aloha alii e nakui aku a e pulama makaainana aku ai. Ua haalele aku ka huakai alii ia Kailua mahope iho o ka hora i o auina la Poaono i hala aku nei, a ua holo pololei mai ka mokuahi ahonui "KILAUEA," a ku ma ke awa nei mahope iho o ka Hera 8. I ka pili ana o ka moku i ka uwapo, ua ha@am@ ae ia ka makaainana ma kula aku nei, a ua makaukau pu ae no hoi kona mau alii koa ukali e hookipa, a e hoopumehana mai i ka Lani a Hawaii i lokahi ai. He hora - a keu ae paha ka hoomaha ana o ke Alii maluna o ka moku, a lele mai la Oia i kula nei, i kaakooia e Kona Lapaau, ke Kauka Trousseau a me ke Kauka Oliva, a ua kau like aku lakou a pau maluna o ke kaa alii, a hoi pololei aku la i kona home Haimoeipo, i ukali ia e ka Moiwahine Kaleleonalani a me na 'lii i ukali aku ai Iaia ma Kana huakaihoelana. Iaia i hoomaka mai ai e kau ilona o ke kaa, ua haawi mai la na pu hookipa aloha o ka Pepu Puowaina, i kokuaia mai e ho ka manuwa Beritania Tenedos.
O ke ola kino o ka kakou Moi iloko o keia mau la, aole ia i oluolu kupono loa, e like me ka ka lahui e makemake a e kau nui ai; o kaike hou ana aku iaia e eleu ana ma o a maanei, a e alakai ai hoi me ke maluhia i ko kakou Moku Aupuni. I ka Paoha iho nei, he la ano pohala maikai ia o ko ka Moi ola, a pela no i ka la inehinei.
Hoike no ke Ola o Ka Moi.
Eia iho malalo nei ka hoike pili Aupuni a na Kanaka o ka Moi, no ka la inehinei.
"Hale Alii Iolani,
Poalima, Ian 23, 1874 - hoa 7 A.M.
UA oluolu loa ia ka Moi no na hora he iwakalua kumamaha i hala. Ua moe malieia ka po nei. Ua nawaliwali nae ke kino maoli no ke komo nui ole o ka ai.
Na na Kauka Lapaau o ka Moi.
G. Trousseau,
R. Oliver.
[Ua lohe malu mai no makou, ma ka Paoha iho nei, ua maikai loa ia ka Moi, a ua kamailio me ka laelae me kekahi o kona mau hoa noho. He hoike ana ia i kona pii mai e ola. - L. H.]
ILOKO O KEIA mau la e nune nui nei kakou no ka nawaliwali kino o ka kakou Lani Moi Lunalilo, ke pule ikaika nei makou i ke Akua, e hoihoi hou ia mai Kona Ola kino, a e hooloihi aku i Kona mau la, i hapai ai Oia i Kana hana nui he malama Lahui, a kakou i manaolana aku ai maluna One e ola hou ai ke lahui. A ia makou e noi haahaa nei no Kona Ola; ke hoopii'ku nei, e hali iho na kuli ilalo a nonoi haahaa aku ma ka paepae o ka Makua Lani iluna lilo, e lapaau mai i ko kakou Moi. A e like ma ko kakou hooho like ana e lilo la i Moi, pela auanei ke Akua a ae mai ai ika kakou mau pule no ka kakou Moi.
No na makana.
Aohe i kana mai ka nui o ka poe makemake no ka makou makana maikai o ke kii o ka Moiwahine Emma Kaleleonalani. O ka poe makemake e loaa ke kii ona, e loaa no ia lakou i keia malama. O ke ano kii e like me keia e malamaia ai ma ko oukou mau hale i mea hoomanao no ko kakou Alii i alohaia, he pono e loaa i na kane a me na wahi a pau mai Hawaii a Niihau. Iua e loaa ole ana, i kekahi e oukou, e minamina loa ana oukou i ko oukou nole.
E weheia ana ka Ahahui Himeni o Maunakiekie, ma ka po Poalima e hiki mai ana, Ianuari 30, maloko o ka luakini o Kawaiahao. E naue ae malaila e ike na mea a pau i na leo kani, a pela aku.
Ke Kanawai Hookamakama!
Ua hoopukaia ma ka nupepa haole o ka Papa Pai o "Ko Hawaii Ponoi," o ka la 27 o Dekemaba aku nei i hale, ka makemake oia aloka poo e hapai hou ia ke Kanewai Hookamakama i hookoia iho nei me ka hilahila i ke au o keia Moi i hala, a ka lahui mai o a o i kue ai, no keia mua aku. Oia hoi keia, e ae ia na palapala laikini i na wahine, a e kiiia mai ko lakou maluhia, a e nana wale ia. I ke Kau Ahaolelo aku nei i hala, ua laweia na wahine i haawiia na palapala laikini imua o ke Komite Ma lama Ola, a mamuli o ia hana ana, ua ikea ua mea hilahila loa i laweia malalo olaila, e ka poe hooko. A no ia kumu, ua hoopau ia kela Kauawai, aka, - ua koe nae ka hoapono ana mai o ka Moi.
He hana kapakahi loa keia, ka huliia ana o ka wahine wale no aole hoi ke kane, oiai o laua nae ana no ia me ke ano hookahi. Ua maopopo ma keia, ua haawiia ka mana oi loa aku i na makai nana e hopu i na wahine, mamua o ka mana o ka Moi. A eia hoi, ua papa ke Kumukanawai, ua maluhia ke kino o ke kanaka, aka o keia, me ka hookolokolo ole ia o ke wahine, ua onoonou ia olia e lawe i ka laikini, a ina e lawe ole, e hoopaahaoia ana ma Kawa.
Ina e makemake ana i Kanawai o keia ano, he pono e nana akaheleia, aole hoi ke kee a hapai hou mai i ke kanawai nona na hoino a ka lahui i kunukunu ai mamua. I kanawai maikai e ae.
Me he mmea la i ka nana aku, ke hapai hou mai nei ka papa pai o "Ko Hawaii Ponoi," i ke kanawai hookamakama lapuwale loa, no ka manao nui e loaa na uku makahiki o ia oihana i kekahi mea kokoke no lakou, aole hoi no ka nana pono ana i ke ola o ka lahui. He hana uku ole keia.
HE MEA AHA la i ko makou mau makemaka hewa o ko makou napepa ma na mea a lakou e ohikihiki mai nei, me he poe la noma ka oleloia ana, "e hele ana oe i kai o Pakaka i ka ohikihiki." I ka halin ana e nana i ka moolelo nona ka hewa e alaa ia mai nei, mai ko makou mau nana pono ana mamua o ka puka io ana mai ka papa pai ae, aole i hiki iki ia makou ke ike i na olelo Hawaii moakaka lea i ikeia ke ino. Malia ma ka hookomokomo ana i na olelo hoolealea a hoohialaai o ke kaao ana, ua koho hewa lakou nei, "he mea maoli no kela, a o ka mea keia." A ma ia hana ana, i upu ae ai lakou pela, a nui loa, aole nae ma ka olelo moakaka e ku ai i ke ano ino maoli, e like me ke ao a kekahi nupepa. Aia wale no me ke koho wale iho o ka manao, e hki ai ia oukou ke hoohewa mai, aka, ina nae e huli ma ka olelo moakaka e ku ai i ke kanawai, ua halahu loa mawaho aku. Ua hiki no paha ia oukou ke haku aku i na olelo epa a pau e nui ai, aka, aole makou i makau no ia mea.
Ina hoi no na mele kekahi hoahewa ana, alaila, e like pu no auanei na hopena me ka lio makapaa. Nui wale na huaolelo Hawaii ma ka haku ana e hoolealea'i i na kaao a me na mele, ua ano ku no ia i ke kaona a ka mea haku, aka, aia nae ma ka wehewehe ana, e loaa ai n aano okoa he nui. Nolaila, pela no keia. No ia mea, he makehewa i na nupepa e ae ke lili makehewa mai.
A no ka mea hoi, aole makou e hoohalike ana i ko makou mau hoa me na Hiena, Tiga, a me na Kouga; i ko lakou wa e houpelewalewa loa ai ka nele i na mea koko, e kii aku no lakou i na iwi kahiko i hele a holiolio, a e eli i lalo i na kupapao. Aka nae, he hiona wale no ko ko makou mau hoa i like me ia, aka, o ka lili ana ka oi o ka ino.
Pela hoi, o na kumu rula o kekahi mau buke hoonaauao, kekahi mau hoike oiaio o waho mai; e like paha me ka Hoakaka 21 o ka Mole Anahonua, oia keia: - "O na manao koho wale; he mau manao -hoike wale no ia, aohe maopopo kona oiaio ana." Ina pela, alaila, eia ka ka make o na hoa i keia hailona-he ulaleo. Eia paha ke ano o ka manao o na hoa i ulu mai: noloko mai no ia o kahuahua, opu inoino, makee, kopekope, poupou nohonoio, holoholo olelo, welawela, kinai pono, imihala, kuko i ka hai, lili wale, a pela'ku Aka, ina he mau ano Karistiano ua hoa, ua ike paha laua i ke kauoha; "Mai imi hala oe i kou hoanoho." "Mai kukoo oe i kekahi mea a kou hoalauua." "Mai lawe ohumu iloko o oukou iho;" no ka mea, "Me ke ana au e ana aku ai, pela ananei e ana ia mai ai oe."
Halekula Hanai o Haleakala.
Ua pii ae ka makemakeia o keia hale hoonaauao i keia manawa mamuli o ke alakai a ke kumu luna F. L. Clarke. Mawaho ae o na mea hoonaauao e ao mau ia nei i na haumana, ke ao pu ia nei lakou ma na wa hoomaha a noho wale o ka la, ma ke kula koa, oia ka paikau ana. A ma ka lokomaikai o ke kumu luna oia kula, ke waiho aku nei makou i na papa o ke kulana o na haumana ma na oihana hoonaauao a me ke ao koa:
Na Lunakoa haahaa o ke Kula.
NA KAKIANA. Kakiana Hoomalu, W. Haia, Kakiana mua, E Kaiue, Kekiaua Alua, R. Wilcox, kakiana ekolu, T. Nakila, kakiana ahe, A. Simerson.
NA KOPALA. Kopala mua, R. Kalanipoo, kopala alua, Kaeo, kopala ekolu, Kaui, kopala aha, H. Tallent, kupala alima, Kalalau, kopala aono, W. King, kopala ahiku, Samuel Aholo, kopala awalu, N. Sniffen.
NA KOA MAOLI. Malama, John Brown, Kahiamoe, Alelane, W. Johnson, S. Purdy, Huakini, Naukana, S. Brown, Naone, A. Geore, Keawe, S. Kekela, W. Bray, E. Lyons, Nich. Gerge, J. Fogo, H. Aea, J. Johnson, J. Kahananui, George, Mahoe, E. Lowe, P. Needham, W. Jarrett, G. Pali, J. Pali.
Ma na mea hoonaauao olelo haole. Eia ke kulana mahalo iho o na haumana ma ka olelo: Ma ka heluhelu Papa Akahi. 1 Kaiue, 1 1/2 Haia, 2 Nakila, 3 Wilcox, 3 1/2 Simerson, 4 Kalanipoo, Malama.
Ma ka heluhelu Papa alua. 1 King, 1 1/2 Aea, 2 Aholo, 3 Kalalau, 3 1/2 S. Brown, 4 Sniffen, 5 A. George, Talient, 7 Kaui, 8 Kekela.
Ma ka heuhelu Papa akolu. 1 Kahiamoa, 2 Naone, 2 1/2 J. Brown, 3 W. Johnson, 4 Naukana, 5 Bray, 6 Alelane, 7 N. George, 8 S. Purdy.
Ma ka heluhelu Papa aha. 1 Mahoe, 2 Keawe, 3 J. Johnson, 4 Fogo, 5 Huakini, 6 G. Pali.
Nu Hou Kuloko.
MAREIA - Ma Kehala Komohana, ua mareia e Rev. S. C. Luhiau, o Rev. L. Kaiwi, ke Kahu Ekalesia o Honuaula, Maui, me Miss L. K. Kamawae.
LA KONOHI O KA PAKE - Ma ka Poalua, la 17 o Feberuari e hiki mai ana, oia ko na Pake la konohi (oia hoi makahiki hou), a e malama ana lakou ia la, ma ko lakou ano mau e ike ia nei.
I kekahi anaina o ka poe naauao o keia kulanakauhale e akoakoa ana, ua puana ae kekahi, "Aohe paha he noonoo i koe o Malo ma ka hana nupepa ana, ua hele na olelo a hopu wale?" Hu ae la ka aka a ia ana ina.
HE HAWAII IAPANA. - Ua lohe mai makou, e kii mai ana o Rev. O. H. Kulika i kona mau makua ma Hawaii nei, a lawe aku i kela aina malihini i o ka lilo loa. E kau mai ana paha oia maluna o ka moku mua e holo mai ana i Hawaii nei, mai Kapalakiko mai.
HE HOOLOHE. - Ua konoia mai makou e hai aku i ka lohe i na hoa a pau o ka Puali Pukaa ka Haku Hawaii Ponoi, e akoakoa ae ma ka Halemakemake, ma ka hora 7 ponoi o keia ahiahi, (Poaono.) Ina he wa ua a ua ole. Mai pale i keia leo.
Ua pomaikai loa ko ke kulanakauhale i keia mau la aku nei, no ka nui o ka haule ana mai o na paka ua, ka mea i makemake nui loa ia i na la papaala ako nei, a nukunukuia ka Luna Wai no ka wai ole. O ko ka wai paha ia la, ke hoolana pu ia la na hale o kahi poe.
Ua hoopau ka Nu Hou a me kona kahuna kuni i ka hoopaapaa ana ma ke ku mu i puka, a ua lana malie ka wai, aohe mea nana e hoomoni, Aka, ke lalama hou ae la kela ma kahi e, e hoolalau ai me he moa la, na pau kakala i ka haihai iloko o ka wa hakaka. E nihi ka hele, eia la he moa ua hele a wini kakala.
PII KA LOAA O "NU HOU." - Me he mea la, ua pii loa ae ka loaa o Nu Hou, no ka nuku a me ka hoolaha hewa ana i na Kahu Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili, ma kona nupepa o keia pule, aka, ua lohe mai makou, ua hoahewa o Kipikona i kona kokua kanaka, (Malo) i ka hooko mo wale i kekahi mau mea ino a Kipikona i ike ole ai. Heaha la ka hopena?
HALIHALI POI. - Ua ike iho makou i ko ka Hon. J. Moanauli lawelawe ana i ka hanai ola no kekahi poe o ke kulanakauhale nei, oia hoi ma ka lawe hele ana i na pakeke poi paa, he hapalua wale no ke kumukuai. A o ka mea oi loa aku o keia oia ka paa mau o ke kumukuai i ka wa ua a me ka wa la, aole hoi e like me ko waho mai poe, ka pii ae a emi iho i kahi wa.
KE KEU KA LOIHI. - Ninau mai la kekahi wahi kanaka kuaaina, no Koolau mai paha oia, Pehea ka moku ahi hou mai nei? i kauwahi kanaka o Honolulu nei. Pane aku la keia, He mokuahi loihi, eha kia. O kaoi paha ia la, he hapalua hora ka luihi o ka lele ana o na ohua o mua, pau ai. Ua puni aku la kahi kuaaina i kahi kanaka o Honolulu nei. Aole pono ke hana hou pela i ka hoalauna.
"KA LAU OLIVA." - He wahi nupua puka malama keia, i hoopukaia ma Honolulu nei, ma ka olelo Hawaii, malalo o ka hooponopono ana a Rev. H. H. Pareka, ke Kahu o ka Ekalesia o Kawaiahao. He ekolu ae nei makahiki o kona hoopuka ana me kahi kino pananaiki iho, me ka manao no ka ohana wale iho no o Kawaiahao, aka, i keia wa, ua hoomahuahua hou ia ae nei kona kino, me ka manao e hoolaulaha aku i alakai no na ohana a pau o Hawaii nei. O kona olelo kumu, "Aole paonioni, aole haanui," a pela aku. O kona uko makahiki, he hapalua wale no. ke kino nei makou i ka poe heluhelu, e lawe lakou i na nupepa, no ka mea, he mea ia e hoonaauao mai ai i ko ke kanaka noonoo. Ina nele ka noonoo i ka ai ole, pololi oia a wiwi. ke puana ae nei makou, e hahaiia "Ka Lau Oliva" i ka pomaikai.
I ka halawai ana o ke Ahahui Opiopio ma ka po Poaha iho nei, ua hooholoia e hooikaika na hoa oia puali i ka barota o
Keokaaka, Mikalemi,
Kalauli, Kakina.
Ua lohe iauhea mai makou, malia o lilo ae o Paulo Isenberg i alii no ka Hale Ahaolelo Alii, aka, aole no he lono pili aupuni i loaa mai ia makou e hiki ai ke hooioio loa aku. He makemake ole nae makou i ka hapaiia o keia i ka wa e kaa ana ka Moi i ka mai. E waihu i na hana pili Aupuni a pili loa i ka Moi, a loaa ia ia kumaha.
HALEWAI HAIPULE. Ma ka halawai o ka Ahahui Opiopio o Hawaii nei, i malama ia ma ka Poaha iho nei, ua hooholoia e malama keia Ahahui i anaina haipale no ke noi ana aku i ke Akua e hoihoi mai i ke ola o ka Moi inai kana nawaliwali kino ma i i keia wa. O ka hora 11 o ke kakahiaka Sabati Ianuari 25, oia ka wa i hooholoia e halawai ai ma ka luakini o Kaumakapili. A na kauohaia na lala a pau oia Puali, e hele ae e hoopiha me ko lakou aahu mau, a me na naau pule pu hoi no ko kakou Moi.
KAMALII PULE - Ua lohe mai makou, ma kekahi wa pule ohana, ninau aku la kekahi makuakane i kana mau keiki. "He aloha no nae paha oukou i ka Moi" Ae mai lakou. "Ina pela, e pule oukou no kona ola" wahi a ka makuakane. Ai ka pule ana, ua loloiahili ka lakou mau hua pule, no ke ola no nae o ka Moi. E mahaloia lakou, i ka lawelawe i ka hana a ke kanaka makua. A ina e nooloihiia mai ke ola, ua lohe pu ia ka pule a kamalii. Pela makou e pule mau uei nona.
MAI WAILUKU MAI. - Mai ka peni mai a kekahi hoa aloha, ke noho la ka he poe hoomanamana malaila, no lakou na akua kahu, e like me keia:
Kaleiolono ke'kua, Uilama k ka haka
Kapoulakinau " , Kaapana w "
Kuanuu, ", Kamakana w "
A o ke kaula nui nona ia mau akua, oia o Hanemo k, a o Nuuhiwa k a me Pekuholo w. na hope. Heaha mai nei hoi keia o ko Wailuku, e nanan nei oukou i hope e keia poe huhihewa. Luhiana i ka mama awa no naka palaualelo. E haalelel i na hana o ka wa naaopo.
Ua huhu mai Ka Nu Hou i ka hoolaha oleia ana o ka pa i balota o Malo ma laua o Kipikona, ma ko makou pepa o keia pule aku nei i hala. He nupepa no hoi ka laua e paikano mai nei no laua, malia no hoi paha, na hauna huluhulu iho la no hoi paha. No ka mea, na ia wahi nupepa no i koho ae ia Kipikona ma laua o Malo i mau Lunamakaainana. A ina no hoi, he hoohalahala loa i ka hoopuka ole ia aku, e manao iho no o loko, aole no hoi laua e makemake ia, no ka mea, he paoa wale no ke halawai mainei ma ua lono no laua. Nolaila, i puana ae ai ka mea haku mele.
"Nana kee ka ia i ka maunu ekaeka"
LELE I KA PALI. - Mai ka palapala mai a A W P Kaokaohu, o Kalawao, i loaa mai ai kekahi nu hou manaonao, a penei no ia:
"Ma ka la 31 o Dekemaba aku nei, make aku la Kapukui, he keiki nona na makahiki malalo o ka 15 Penei ke kumu o ka make ana: Ma ke kakahiaka o ka la i oleloia, na pii ako o Kapu kui me kona mau hoa hele maluna o Kapukui me kona mau hoa hele maluna o ka pali i ka wahie, a ma ka auina la, ua hoi mai lakou, a hala ka hapaina o ka pali, e hooholo ana i ka ka wahie ma ka holo, o ke kaa mai la no ia o ka pohaku a pa ma ke kua, o kona auwe make ae la no ia, a kaa aku la i ka pali make loa." Ua kuhiia i ke kaa ana mai i ka pali, he pauhu wahie, aka, hoopaapaa no kekahi he kanaka. A i ka pii io ia ana aku, akaka loa he kaoaka. No Kailua, Hawaii oia. Nolaila, ke ao aku nei ke Kuokoa, e malama i ka pii ana i ka pali i na wa ua. Aole kakou he lahui lehulehu o na kanaka, e uhaai loa mai nei oukou i na ola. E malama kakou no na poino ulia wale oia ano, ka lalama i ka pali, no ka mea, ina no e pakika, he make no ka palena.
HE MAKE I KA AWAHUAIA. - Ma ka poalua aku nei, Dek. 30, ua hoopiiia a hopuia o Akina pake o Waikiki kai e kana punalua, ke kane a ke kaikuaana o ka wahine a na pake la i hopuia iho la. A penei ke kumu: I kahi la iho, ua ulu ae he kahaka mawaena o keia Akina a me ua punaula nei, a pau ia; a mahope wale mai, ua mau ko ia la (punalua) lili maloko, o ka hele no ia a hoohiki imua o ka Halewai me ke hakuepa imihala ino loa, "he haswi opiuma," a ua loaa mai ka palapala hopu, a ua hopuia ke kino o ka pake. Ma ke ano naauao, a akahele o ke Kahu o ka Aha, ua hoopaiia i l malama hana. O keia hana a ka punalua e like me keia, aole ia he hoa'loha oiaio, a owai e lilo i makamaka no ka poe hana lokoino a awahua? A aole ia he heloi ana ae a maemae i keia olelo, "akaka ka opu punalua," aka, he hoomau ana aku ia i keia, "ua ka i ka ai." O keia pake, ua kamaaina loa oia iwaena o na kanaka o na Waiekolu, oia hoi o Waikiki uka, (Puahia Manoa,) Waikiki waena, a me Waikiki kai, a ua ikea kona hoopono; a me @ kekahi lono, na keia pake no i malama i ke ola o ua poe la, a hoohihia wale ia iho la no. Pela no i ko ai ia olelo, "i make o Pamano i ka mea pono." A i ka wa hea la o ke au o ka manawa, e hoolohia mai'i ia ano akao no kona ai, i ike paka ai ia, he mea ni-ha ia nona ma ia mua iho. "Me ke ana au e ana aku ai ia hai, pela no ana nei e ana ia mai ai oe." ULILI.
[NA PALAPALA I KE "KUOKOA."]
E KA LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe: -
Ua hoolaha ia maloko o kekahi pepa o keia kulanakauhale, i ka la 20 o Ianuari nei, kekahi manao malalo ae o ke poo. "Ka haunaele ma ke kula kaikamahine o Waialua" Ua haku ia kela mau manao ma ke ano kolohe a me ka hoopunipuni, e huna ana i ka oiaio maoli. Ua hoolaha pu ia ka'u inoa a me ka'u hana ma Waialua, me he mea ia he kana hoomainoino, a he lokoino i na haumana o ia kula. Ke nui nei au i kou ahonui e hoolaha ae i keia mau olelo oiaio malalo iho. Na ka oiaio e hopu aku ka wahahee a e oki aku i kona huelo-awa; pela e mananalo ai kana hana kolohe.
I ka la 22 o Dekemaba hiki ke kauoho ia'u e hele koke aku i Waialua no kekahi pilikia nui i hiki mai iloko o ke kula hana. No ka pae i ka hana aole au i hiki ke hele. Aka, ua hui au me ka hapa nui o ko'u poe hoa kahu o na kula nei: a ua hoike aku makon i ko makou manao i na kumu ma ka leta, me ka manao e pau koke ana ia pilikia. I ka la 25 iho hiki hou ke kii i ko'u hale me ke kauoha, "e hele koke mai oe, a i ole oe, o kekahi mea e ae; na pilikia loa makou." Oia ke ano o ka mea i palapala ia mai ia'u e na kumu. Mamali o ia mau kauoha ua holo aku au i Waialua i ka la 26 o Dekemaba. A ma ke alanui halewai hou au me ka palapala e i mai ana, e wiki oukou, e hele mai kekahi; ua aneane hiki ole ia makou ke hoomanawanui hou aku.
Ia'u i hiki ai i Waialua, aole au i hele mua i ka hale kula. Makemake au e lohe mua i ka olelo o na mea e ae, oia hoi na mea mawaho o ke kula, mamua ae o ko'u lohe ana ina olelo o na poe o loko. eia na mea i maopopo ma ke kuka pu ana me na makua, ka poe o loko o ke kula, a me ke kahipoe kamaaina maikai o Waialua. Ua lokahi no hoi ko lakou hoike. eia na mea i ike maopopo ia. Ua hoihoi ia'ku kekahi mau kaikamahine elua e noho me na ma kua, no ko laua hoole paa aole e malama i na kanawai o ke kula. No ia mea ua ala ke manao huhu o kekahi kaikamahine; a na alakai hewa oia i kekahi mau kaikamahine e ae, he umi lakou, me ka hoala i ko lakou manao e hakaka pu me na kumu. Ua hookaawale ae keia poe he umikumuamakahi ia lakou iho, a ua kapa ia lakou iho he poe Perusia. Haole ia iho la na kanawai a pau o ke kula. O na ki o ka hale kula me na ki o ka hale moe, ua kiola ia a nalowale. Kuamuamu ia a hailiili ia na kumu; hele ka puupuu lima o kekahi o lakou a imua o na maka o na kumu, me ka olelo ana, aohe o makou makau ia oukou; aohe mana o ka oukou olelo. Hopu ia kekahi kumu a paa, no kona papa i ko lakou hana hoohaunaele. Naha ia ka lima o ke kumu a pilikia loa, a i ka wa a ke kumu i kahea ai e kokua mai kekahi poe, pane keia kaikamahine ano hehena. "Aole mea nana oe e kokua." Kii ia mai la na kaikamahine maikai e keia poe hana ino e huli aku ma ko lakou aoao, a no ku lakou ae ole, kuamuamu ia mai la lakou, imua ponoi o ke alo o na kumu keia hana. I ka wa paina aole hele mai kela poe hoohaunaele e ai pu me na hoa; aia nae a pau ka paina ana o ka poe maikai, alaila, kii mai la lakou e hao i na mea ai, a halihali ia aku la i ko lakou mau rumi. Aohe moe pono ia ke po o ua hale kula nei, no ka uwa a me ka uwo o kela poe; iluna iakou a ilalo, iloko a iwaho a hiki i na hora o ka wanaao. Ua kii ia ko lakou kahu ekalesia a me kekahi poe maikai e ae o Waialua e hele mai i ka hale kula a e kokua i ka hoomalu a me kahoopau i keia haunaele, aole nae i hiki. Ua kuha ia lakou, a ua pakike ia.
Oia na mea i hana ia, a e hana ia ana, ma ke kula o waialua i ka la 25 o Dekemaba, ka le a'u i hiki aku ai ilaila, koe na olelo hoino o ua poe hana ino nei. Aole au e hoopelapela i ka maka o ka peni a me ke keokeo o ke kanana ma ke kakau ana ia mau olelo ino.
Ua noonoo akahele au me ke ahonui i kela mau mea a pau. Ua hooia ia mai ka oiaio o ia mau mea a pau. Nolaila, kahea ia na kumu me na haumana e hoakoakoa, a eia ka mea i hooholoia.
1. E hookuu ia kela poe he umikumamakahi mailoko aku o ke kula. Ia wa ike au i ke aloha o ke kumu; uwe oia, a makemake e paa mai i kekahi mau mea; aka, aole hiki. O ka pono o ka poe i noho maikai - a i nana nui ia. Ina e noho hou mai ka poe hana ino, e haunaele hou ana no. Na lakou i hookaawale ia lakou iho i poe kipikipi, nolaila e hele pu ao lakou.
2. Hooholoia e hoopai ia kekahi kaikamahine o lakou imua o ke kula holookoa, no keia mau kumu:
1. Nana i hoala i keia hana, a nana i alakai i kona poe hoa e hana i keia mea ino loa, me ka hooikaika e hoopau loa i ka mana o na kanawai o ke kula.
2. Ua lele aku oia, a ua hopu i ke kumu, a nahu i kona lima, me he holoholona hihiu la.
3. Ua wawahi oia a nahaha liilii kekahi pani puka o kekahi rumi o ka hale kula, kahi i hoouohoia'i oia e ke kumu. Ua hai aku au i ka makuahanai o ia kaikamahine i ka mea i hooholo ia. Kanalua iki kela, a mahope i mai, "Ua pono." I aku au, "O oe ka makua, nolaila, @au e hoopai ke kei