Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 52, 27 December 1873 — Page 1
This text was transcribed by: | T. Gambino |
This work is dedicated to: | King David Kalakaua |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XII. HELU 52. HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 27, 1873.NA H@L@@ A PAU 630
E PAU NA PUPUPU KAHIKO!
E pani me na Hale Laau!
PAPA! PAPA! PAPA!
O Kela Me Keia Ano,
a me
NA LAKO KUKULU HALE
O Kela Me Keia Ano, Ma Ka
PA-PAPA O S.G. WAILA MA!
kihi o
AlANUI PAPU me ALANUI MOIWAHINE, no ke Kumukuai HAAHAA LOA! ae like ka nui me makemake.
LAAU NOUAIKI!
NA LAAU KAOLA,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA HELE,
NO KUA,
@@HO,
@@@@@
LAAU ULAULA!
NA LAAU KAOLA,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA HELE,
NA KUA,
AAHO, POU,
AAHO LIILII,
MOLINA, &c
Pili Cida keokeo, Pili Laau ulaula,
Na Puka Hale, o na ano a pau,
Na Puka Aninni, o na ano a pau,
Na Olepelepe Puka, o na ano a pau,
Pepa Hale me na Lihilihi.
NA LAKA PUKA!
NA AMI-PUKA,
NA-AMI PUKA LIILII,
NA KUI NAO.
PENA, AILA-PENA, VANIKI,
WAI HOOMALOO.
PAAKAI Helu 1,
O Puuloa.
E lawe wale ia no na mea i kuaiia mai keia Pa-papa aku a i kahi o ka mea kuai mai, ina ma ke kaona nei, a ma na Awa o keia Paeaina e like me ka aelike.
Aia maanei Keena o ka
MOKUMAHU “KILAUEA”
D. Taylor, Kapena.
S G. Waila Ma.
514-3m
HE MOOLELO KAAO
NO
ROBIANALO
KA HIWAHIWA OKE KOA,
Helu Akolu o Ka Ikaika.
I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka Olelo Beritania a ka Olelo Hawaii.
Mahele III – Helu 102
ALOHE ka wahine dia no na mea a pau i loaa ia Lo Hipa ma kana moe, piha loa iho la oia i ka olioli, a hiki ole iho la iaia ke hoopuka koke mai i ke ano o ka moe. A no ko Lo Hipa makemake loa e ike koke i ke ano o ka moe, nolaila, ninau koke aku la oia i ka makuahine, Aole anei e hiki ia oe ke hoike koke mai i ke ano o ka moe i loaa ia’u? Pane mai ka makuahine. O ka wahine e ku ana, o Melekuliana ia, ke kaikamahine nona ke aupuni Uwila ; a ka mahina e paa ia mai ana ma kona lima akau, o kona aupuniia e haawi mai ana nou ; a o ke ao nui ana e hilinai ana, e hoao ana olua, a mahope, e haalele ana oe ; a o na hoku he 12 e hoopuni ana iaia, o ka nui ia o ko olua mau makahiki e noho pu ai, a ku ae oe a maloeloe, a haalele iho iaia, a lilo aku oe ia Kauiokalewa, ke kaikamahine i loaa mau ia oe ma ka moe ; a o ka manu au i ike ai, o kou hoa paio ia ma keia hope aku.
A i mea hoi e kulike @@@ Hipa, E
kii oe e wawahi i ka pahu, a e lawe mai i ua pahi nei au i ike ai.
Aia nae hiki aku la keia ma ka Ilina Alii, e hamama mai ana ka puka o ka hale, a o ko ianei hele no ia a komo ana iloko, a wehe ae la i ke pani o ka pahu ma kahi o na kui i hoopaaia ai. A i ka hemo ana ae o ke pani, aia hoi ka pahi e waiho ana, a ua like loa me ka mea i loaa iaia ma ka moe. Lawe ae la keia i ua pahi nei, aka, hoomanao ae la nae keia i ka lua o ka iwi, a i ka huli hou ana iho aohe nae he loaa. Hoi aku la keia a hiki i ka hale, a hoikeike aku la imua a kona mau makua.
Lalau mai la ka wahine dia ia ua pahi nei, a i mai ia Hipa ma, Eia ka mea e lanakila ai kakou maluna o ke aupuni kanalima kumamalua, a e pau ai hoi o Melevila ma i ka luku ia.
A no ka mau no o ko Lo Hipa manao haohao, ninau aku oia i ka makuahine, Auhea la hoi ka lua o ka iwi i hookomo p ia ai iloko o ka pahu? Nana iho la ka wahine dia a i iho, Eia no na iwi a elua, ua hui ia ; o ka iwi pili, aia ma na maka, a o ka iwi aoao, oia ke kino o ka pahi. Aka, o ka huiia ana nae o keia mau iwi, oia iho la ke kumu e oi loa ai o ka ikaika.
A hala kekahi mau la o ko lakou noho ana, hoomakaukau iho la lakou nei no ka lele ana i ke aupuni kanalima kumamalua, a lele aku la. A ia lakou nei e lele huli ana, a hala na mahina eha, aole lakou i halawai me kekahi aina, aole no hoi me kekahi mau mea e ae o ka lewa. Aka ma keia lele ana, ua hoomanawanui lakou ii ke anu a me na inea i loaa ia lakou. Aia nae ma ke ahiahi o kekahi la, leha ae la na maka o ua wahine dia nei ma na kukulu o ka lewa ; a oiai oia e kuupau ana i kona ike kilokilo, ike aku la oia i kekahi wahi ao opua i hoopuniia me na hoku ewalu, a o kono ano, ua like no ia me ka aina ; a oia wale no ka mea i loaa iaia ma ia nana ana.
A no kona hai ole mai hoi i kana mea i ike ai, ninau okoa aku la no o Lo Hipa, Ka i no hoi e hai mai ana oe no na mea au i ike ai, e like no hoi me ka mea mau ia oe? I mai kela. Ua ike au he wahi ao, a ua hoopunia oia me na hoku ewalu, a o kona ano, ua like no ia me ka aina ; a ua ike pu aku no hoi au i ke aupuni o Anariata a me kona kaikaina o Kauiokalewa, ke kaikamahine no hoi i loaa mau ia oe ma ka moe, a i ike ia hoi e oe iloko o ka hoku.
A ma keia lohe ana o Lo Hipa, i aku la oia me ka leo nahenahe a hoohai iaia iho imua o ka wahine dia, i ka i ana aku, E kuu mama, e oluolu oe e ae mai i kuu manao, e hele kakou e ike pono i ke ano o ia aina. I mai ka makuahine, Aole he pono ia kakou ke hele ma na aupuni e ae, me ka loaa ole o ko olua hoa paio, ka mea hoi nana i puhi hoomainoino ia olua i ke ahi.
Ma keia olelo a ka wahine dia, ua hoopoluea ia ko ia nei noonoo maikai, a ua hiki ole i ko ia nei kuko ke hookele i ko ianei iini, oiai ua uluku ko ianei manao e like me na ale o ke kai i ka wa makani, a hiki ole ke pauma i na i ini o ke kanaka ke ike, a lohe e like me keia. A ike nae keia na kue ia kana noi, huli ae la lakou nei a lele aku la i ka akau, a hala hou eha mahina, aohe no lakou i ike hou i kekahi mea ma ka lewa.
A ma keia lele ana a lakou, ua halawai hou lakou me ka pilikia a ke anu a me ka luhi, a ua hiki ole ia Lo Hipa ke hoomaopopo ma ka lakou lele ana, a hooluolu iho la i kona mau maka, a hiamoe iho la, a na ka haawiha ma ka hihio i hoala i kona hiamoe.
Aia nae a ale mai la oia, ika aku la o Hipa, ua ano e na helehelena o kana keiki, ua hale a haikea, i ninau mai la oia heaha la ka mea i ano e ai o kou mau helehelena, a me he mea la na aihue oe I mai o Lo Hipa, Ua aihue io no kuu naau, no ka mea ma keia moe ana a’u ua l@ @ kahi moe, a na mea @@@ ia ai ko’u mau helehelena au e ike mai ia ia’u keia manawa.
A loha nae ka wahine dia no ka laua nei mau olelo, ninau aku la oia, Heaha ka olua e ohumu liilii mai nei? Ina no he makemake i ka hoi ana i hope, he mea hakalia ole ia, ina pela ka manao ana? Pane mai o Hipa, Aohe o maua manao pela, aku, he moe na ianei ka maua e kamailio nei.
Kahea koke mai la no ua wahine dia nei ia Lo Hipa, Pehea ka moe i loaa ia oe? Paue mai o Lo Hipa Moe iho nei no hoi paha au, loaa ana ia’u elua kaikamahine maikai, a nani hoi, a o ko laua mau hiohiona ua like loa, a he mau mahoe ka olelo ia ana e pono ai ; a e noho ana laua iloko o ka mahina, o kekahi ma ka akau, a o kekahi ma ka hema. He hoku nae ka mea a kekehi e paa ana ma kona lima akau, a o kekahi hoi he anuenue kana e lei ana. A o ua mahina nei no ka hoi a maluna pono iho nei o kakou, a ninau mai hei no ia’u, E holi ana nae paha oukou ia Melevila ma? Ae aku nei no ka hoi ko’u uhane. I mai la nae kela, Ae, eia nae kuu kauoha ia oe, e kakali oukou maanei a po keia la, a e moe iho oukou i ka po, a i ka oweheana o ka pili o ke ao, e lele mua aku oukou a kiai ma kahi a ka la e puka ae ai. A i kakali hoi oukou malaila, a i puka ae ka la, e hoike koke aku oe i ke kumu o ka pahi, a e paa no ka oi o ka pahi iloko o ka wahi, mai noho oe a hoike iki, o make auanei ka la, a loaa ole ka mea a oukou e imi nei, no ka mea, o ka mana o ka pahi a oukou, ua oi aku ia mamua o na mana a pau ; a o ka la hoi, ua ike ia e ia na wahi a pau o ka lewa a me ka honua, a ina i kou wa e hoike ae e lele koke aku auanei kona mana a pili i ka la, a na ka la ia e kolo ia oukou me he moku la—a o ua mau aupuni la, ua hoopuniia me na pa hao, a ma ke kahea wale no e hemo ai ka puka. O ka huli aku la no ia o ua mahina nei, a hele aku la ma kona alunui, a puoho ae nei hoi au, eia no ka he moe.
A lohe ka makuahine no na olelo a ke keiki, i ae la oia, Ae, e loaa io ana no ia kakou ka aina—a o ua mea la nae e kamailio pu la me oe, o ke kaikamahine i kamailo pu iho la me oe, oia no ke kaikamahine i kamailo pu iho la me oe, oia no ke kaikamahine i kamailio pu ai iloko o ka hoku, a ke ike hoa nei oe, aia ka iloko o ka mahina o ka mea e paa ana i ka hoku, o ko wahine ia, a nana na kuhikuhi ana, a o ka mea hoi e lei ana i ke anuenue, o kona hoahanau no ia, aka, laki no hoi oe ke “pau pu helu papalua laua” ma kou aoao.
Mai ia koena la no hoi a po, a i ka pili o ke ao, lele aku la lakou nei a kokeke ma kahi a ka la e hiki ae ai. A ia oili ana ne no hoi o ka la me kona nani nui, a o ko Lo Hipa wa no hoi ia i hoike koke ae ai i ke kumu o ka pahi, a o ka wa no ia o ka puhi i huki aku ai e like me kona mana.
Ma keia lele ana, ua hala ua lakou ka mahina hookahi, mamuli o ke alakai ana a ka la hiki aku la i kahi o na mau aupuni nei e ke ana, kaapuni ae la lakou a pa@@, aohe nae he loaa o ka puka kau e komo ai iloko. Aka, noonoo iho a o Lo Hipa i kana moe a hoomaka ae a e kahea me ka leo nui, Hemo ka puka. A i nana io aku ka hana e hamakua mai ana ka puka, a o ko lakou nei hoomaka aku la no ia e komo iloko, me ka hoemau no nae o Lo Hipa ma ke kahea ana, a hiki i ka pau ana o ha pahi hao owalu.
A komo lakou nei iloko loa, aohe wahi me a ike nui o Melevila ma ia lakou nei. A e na mea hoonani a pau maloko ua ku no i ka hanohano ; e o ke dala ainana ka mea nana e hoomalamalama ana i na aupuni a pau.
A ia lakou nei iloko, hooona ae @@ ka wahine dia i kekahiao opua @@@ komo aku la lakou nei iloko. @@@ mana o ka wahine dia. @@@ ao nui nei e lele ana @@@ kikaha iho la mahina @@@ Melevila, i ae la oia i ke kapunawahine, Kupanaha maoli ka hoi keia ao opua e holo ana i o a ianei, me he ao naulu la e hoohaehae ana, a mahea la ke komo ana mai nei, oiai ua paa na puka, a paa pu hoi me ka makaui, ka mea nana e halihali mai na ao opua, a ke haohao loa nei ko’u manao. Pane mai ke kupunawahine, Nana ia aku ana na wahi a pau. A i ka nana ia ana, e paa ana no na pani. Olelo aku o Melevila, Heaha la ka olua e kamailio nei? Pane mai la ke kaikaina, Ka i no hoi aia o kela ao opua la, mahea ke komo ana mai nei? Mahea hoi? wahi a Melevila, me ka i aku no, E hookuu aku i ka pohai manu. Lele ae la ua pohai manu nei iluna, a hookokoke mai la i o lakou nei. O ka manawa no ia o ka wahine dia i kena ae ai ia Lo Hipa, e hoike lihi ae i kauwahi mea iki o ka pahi ; a ia hookapeke iki ana ae no, o ka pau loa iho la no ia o ua pohai manu nei i ka make, a helelei liilii aku la ma o a maanei, a ua lilo koke ae la lakou a pau i lehu—a me ka lehu hoi o na manu make i luku ia ai na manu a me na holoholona i loaa aku i ka lehu o na manu make, a koe wale no ka poe i hanina ole mai.
A ike ae la o Melevila i na manu, e opeapea mai ana na kino kupapau i ka lewa, o kona manaa no ia i kena ae ai i ke kaikaina, e lele e nana, me ka manao e hakalia aku ana ka make.
Aia nae i ka lele ana o ua kaikaina nei a hiki iluna, a hookokoke aku la, me ka manao, aia la hoi a ike pono aku i ka nui a me ke ano o ka poe e noho ana maluna o ke ao opua, alaila la hoi hoohamama aku la i ka opu hipa aihue a lakou, me ka manao kuhihewa, he mana koe ia opu hipa, aia nae, e hoike koke ae ana o Lo Hipa i ka pahi, a o ka make aku la no ia, koheoheo ana ke kino kupapau.
A ike o Melevila ua make kona kaikaina, miki aku la oia e hoola koke me kona mana. A iaia hoi e hoopapa ana, eia ka ua papaa ke kino a pau mawaho, a maloko hoi, ua lilo i lehu, nolaia, lawa ae la oia a waiho aku la imua o ke kupunawahine. A ike oia ua make kana moopuna, kauoha koke ae la oia ia Melevila, e kiola koke aku i ka uwea mimiki. Aia nae a kiola aku o Melevila i ka uwea mimiki, e alo ae ana o Lo Hipa ma, halahu aku la, a hoi aku la me ka nele, a o Lo Hipa ma hoi, emi malie iho la lakou a ku ana ilalo, a nalo aku la ke ao, a ike pono mai la o Melevila ma, o ko laua enemi no, ninao mai la oia me ka hookano, Heaha mai nei ka oukou o onei? Pane mai la ka wahine dia, I kii mai nei makou ia oe i ko makou enemi, a make oe ia makou auanei na’lii u'a a keia hope aku, a@ina hoi oe e lanakila maluna o makou, ua hiki no, no ka mea, o kou paia paa no keia, a he poe komohewa makou.
Aia nae iloko o ia wa, o ka hoomaka koke mai la no ia o ke kupunawahine i ka uwea mimiki, a o Melevila hoi hoohamama aku la oia i ka opu hipa, aia nae ia wa, hoike ae la o Lo Hipa i ka maka o ka lakou pahi, i kapaia o “Heleuluulu,” a o ko laua make aku la no ia. Loku aku la no hoi lakou i na mea a pau, a noho iho la me ka lanakila maluna o ke aupuni. Lilo ae la ia mau aupuni i home maikai no lakou.
A hala kekahi mau la, nonoi aku la o Lo Hipa i kona mau makua, i ka i ana aku, E ne mai olua ia’u, e hele hou au e imi i aupuni hou no kakou. Pane mai o Hipa, Aole e loaa aina hou ana ia oe ina keia lewa. Ma keia olelo nae a Hipa, aole no ia he oiaio, aka, @e mea wale no e hoopalaka ai i ko Lo Hipa ina nao aka no ko ia la pakela koi no hoi @@@ no o Hipa.
@@@ akahi mau la, hoomaka@@@ ia ia e lel@ @@@ ike a @@@ kahi ana i ike ai i ke ao pouli mamua ona, a iaia e kaapuni ana mawaho o ka pouli, olapa ae l ka uila, holo ae la ka malamalama iwaena o na ao eleele. A ma ia malamalama ana i ike ai, ua ike pu aku ia i na laina liona e lele kaapuni ana, ua hoopaaia ko lakou mau huelo i na pahi, a pela no na manu, ekolu pahi ma ka eheu hookahi o ka manu, a pela ma kekahi eheu ; iaia i ike aku ai hookokoke aku la keia, a iaia i kokoke’ku ai, ua ike e mai kekahi manu, a o ka wa no ia i lele mai me ke kanalua ole, e like me ke ano mau o ka poe makaukau mau no ka hoouka kaua, ke uhauhau ole iho ke ike i kona enemi ; i ka manu i hiki mai ai imua oia nei, nana pono mai la o Lo Hipa i kana mau mea eha e paa ana mao a maanei, unuhi ae la kaia i ka pahi wakwaka, a hookokoke aku la keia ma ka aoao akau, a iaia i kokoke aku ai, kikaha ae la ka manu mao a maanei, a ike ka manu ua kupono ko ia nei kulana ma ka poaeae, upoi ae la oia i kona mau eheu.
(Aole i pau.)
E nana mai e ka Lahui Hawaii.
Oiai ke kokoke mai nei na la i koe, a hiki aku i ka la e koho ai kakou i na Lunamakaainana, ka poe a kakou i hilinai aku ai ma o lakou la e pomaikai ai kakou ; Ke hoouna aku kakou i ka poe e aloha mai ana ia kakou. Nolaila, e ae mai e kuka e kakou mamua i koho ai kakou i ka poe kupono, a kakou i paulele aku ai, aole lakou e like ana me ka ia o kai, ‘Ka Muee holo lua.’,
He makahiki hana nui keia, he makahiki hoi i manaoia e hooemi ia ai o kekahi mau pilikia o kakou, a e loaa ai, he ai pakiko maikai ana i na hoolilo kuloko, a kuwaho o ko kakou wahi waa aupuni.
E nana kakou e ka lahui Hawaii i na hana nui o keia Kau Ahaolelo.
1. O ka hoololi Kumukanawai. Oia kekahi o na mea e noonoo nui ia ; a he mea pono i na poe e manao ana e lilo i poe e ku ana ma ka hoeuli o keia lahui, e kuka mua me na makaainana no ka hoololi o ke Kumukanawai, a no na kumu hana nui o ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, i ike pono ai oia i ka makemake o kona mau haku, aole hoi o ka noho kupouli no a ku ana i ka Hale Ahaolelo e kaena ai, eia ka makemake o ko’u mau haku la, aole ka a ua nei ia, hapai memeue kela. Hakilo ia e ka lahui i ka poe kuukuu mai, aole ka poe i ai e a momona, o keehi ia oe.
2. O k@ @@@ Aupuni @@@ na kau Ahaolelo @@@.
O ka makolukolu aku @@@ kou kaumaha. O ka aie o ko kakou @@@ ua pii mau ae no ia. O ke kumu o keia, ua koho nui ia na pee o lawelawe maoli ana i na hana aupuni o i kona hiki ana i ka Hale Ahaolelo ua punuku ia kona waha, aole hiki o kamailio no ka hoemi ana i na uku o na Luna Aupuni, no ka mea e noho pu ana no me ka poe nona mai kahi oihana, a ina no e kamailio, e kamailio kamolamola no.
A pela no hoi me ka poe e manao ana i wahi aihaua na lakou. Ma na Pila e pili ana i ka makemake o na Kuhina malaila kela, mea hook@o iho kekahi, ka mea ia mai la no ia @ Lunahelu oe. Lohe a’u mai kekahi @ hoamakaainana mai o ke Kau Ahaolelo @@@ A.D. 1872 mahope koke iho no@@@holo loa ana ka bila kanaw@@@na i na lilo o ka Hotele dala @@@o koke no ka ia o kekahi k@@@ Moi. I Lunahelo o mea, @@@ na Auhau, pela a pau no @@@@@@@@ no ka Hotele.
E nana iho e ka@@@@@@@@@@make, a noono iho.
O ka hoemi i na@@@awa o ke aupuni, a no Lunahelo @@@aua i A@@@ ai i na Ka@@@me @@@@@.
Ina aloha oiaio kakou i ka kakou Lani Moi—I ke Aupuni—E nana kakou i na Lunamakaainana kupono, i hele lakou a hana i ko kakou makemake, i hoemi ia na lilo o lo kakou aupuni.
Eia malalo iho e ike ai kakou i na hoailona kupono o na poe Lunamakaainana. E hakilo kakou in a e ku ia ia. a ia lakou ia mau hoailona—E koho kakou ia lakou.
1. I kanaka ku i ka wa, aole oihana aupuni. O makau auanei kela i ka poe nana mai kahi oihana. A no ka mea, no ke aupuni mai kai ala wahi ai. Aole kela e hana ana i ka makemake a kona mau haku. Ma o kauahi, he makole koonei.
2. I kanaka puni oihana ole. O hele auanei kela e kuai i ka pono o ka lehulehu me koiala pono iho—me Esau i kuai ai i ka pono o ka hanau mua me ka papa pa ulaula.
3. E kol@@@@ E hoao kakou pela, no ka mea ma k@@@
akaka ai ka maikai o kekahi @@@ ike ai @@@ paa mamua, @@@ no, e koho no ia lakou, o k@@@ Z. Poli, E. Mikalemi, Rev. E. Kekoa, Rev. J.N. Paikuli, Lonoaea, Iosepa Nawahi, a me na poe oia kulana like.
E akahele nae kakou ma ke koho ana i ka poe hou oia ano, e hakilo mua i kona ano, kana hana, a me ka oiaio o ka olelo ana, a ike kakou ia ia i keia kau, hoao hou aku ana no i mea hou.
4. I Hawaii oiaio. Aloha aina, aloha Moi. E nana mua i ka Hawaii. I Hawaii no ka Hawaii, a nele ia i haole aloha oiaio ia kakou Hawaii. E hoomanao i ka pule a ka Lani Kauikeaouli. E ike ia kakou e hookanaka. O kipa hewa ke aloha i ka ilio.
5. I kanaka i aoia i ka haahaa, a me ka hoolohe, i hana kela mamuli o ko kakou makemake, a me ka kakou kauoha, i kuka pu no ia me kakou mamua o kona hele ana, a ike e ia i ko kakou makemake. No ke Kuikahi Panai Like, a ne na hoololi Kumukanawai.
6. I kanaka kuokoa hoopili mea ai ole, i hoemi ia ka uku o na Luna Aupuni, a me na lilo nui e ae o ke Aupuni, e aie nei.
7. I kanaka ona ole. Hoohilahila hoi ua poe ona.
8. I kanaka e manao ana e hookiekie ae i ka Lahui Hawaii iluna, ma ka hoomahuahua ana i na uku hana, aole i kanaka makee a manao oia wale no kana e hanai ai, lalau no ka akau, hao no ka hema.
E Hawaii. E nana mai i keia. O kou ola ua hilinai ia maluna o na Lunamakaainana. E koho me ka nana i keia mau kuhikuhi ana. Alohalahui.