Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 40, 4 ʻOkakopa 1873 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kehau Chrisman |
| This work is dedicated to: | Halau Hula Napuaokalei'ilima, Cottonwood, Ari |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA
Hoolaha.—E oluolu ka poe ona hou o na Pa aina ma Kulaokaliua. (mawaho aku o Honolulu ma ka Hikima@@ hoolako mai i ke Keena Kalaiaina i ka helu pakahi o na Pa Aina hou i onaia o lakou. EDWIN O. HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Sept 22, 1873. 617
Hoolaha.—Ke papa loa ia aku nei na mea a pau, aole e hele wale maluna o na Aina Aupuni o keia Aupuni me ka @ana ole, e oki i na laau, wahie a hana ino e ae maluna oia mau aina i ko lakou mau mea ulu.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Sept 22, 1873. 617
I keia la, ua hookohuia aku o Mr. Edward Saffery i Agena e hooiaio ai i na palapala kepa kanaka hana no ka Apana o Wailuku, mokupuni o Maui.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Sept 5, 1873. 618
Ma ka la 16 o Sepatemabe A.D. 1873, na hookohuia aku o Mr. J. Kaunamanu, o Hamakua, Hawaii, i Agena no ka Oihana Hooiaio Palapala, no ka lawe ana a me ka hooiaio i na palapala no ka Apana o Hamakua, mokupuni o Hawaii.
THOS. BROWN, Luna Hooiaio Palapala.
Edwin O Hall, Kuhina Kalalaina.
No ka haka.—I mea e maopopo ai ka palapala hoolaha no ka Baka, ke hoakaka nei, aole kuai ke Aupuni ka baka a kanaka; aka, i mea o hiki mai ai ka mea ike ka hana ana o ka baka ma kekahi hana okoa, i ike ole ia maanei, oia hoi e like me ka hana ana o kahi haole o “Culp,” ma Kaleponi, nolaila ka haawi ana o na dala i hoopukaia ma ua nupepa.
E.O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Oihana Kalaiaina, Augate 8, 1873.
Ua hookohuia ka poe nona na inoa malalo iho, e na Kiaaina o na mokupuni, e ae a pau, i mau Luna Ohi Auhau no keia makahiki.
OAHU…………….Honolulu………………….G.H. Luce
Ewa a me Waianae……..D. Kekoowai
Waialua……………….R.F. Bikerton
Koolauloa………………Paukealani
Koolaupoko………………W.C. Lane
MAUI…………….Lahaina………………………L. Aholo
Wailuku………………..H. Kuihelani
Makawao………………N. Kepoikai
Hana……………………J.K. Hanuua
MOLOKAI A ME LANAI………………….D. Kaopeahina
HAWAII………….Hilo…………………….G.W.A. Hapai
Puna……………………..T.E. Elderts
Kau……………………….L.E. Swain
Kona Hema…………..Moses Barrett
Kona Akau…………..Geo. F. Carsley
Kona Hema…………S.F. Chillingworth
Kohala Akau………………Jas. Woods
Hamakua…………………S.T. Wiltse
KAUAI…………… Hanalei…………………..A.S. Wilcox
Anahola………………………S. Kalu
Lihue……………………..S.W. Wilcox
Koloa………………………..F. Bindt
Waimea……………………..J. Kauai
NIIHAU…………………………………….Kahu Kanoa
ROBERT STIRLING, Kuhina Waiwai
Keena Waiwai, Augate 20, 1873. 613
KE HALIA aku nei ka lohe i na kanaka a pau i loaa ole ka lepera, mai keia la aku a mahope aku nei, @ ua hookaawale loa ia na aina o Kalaupapa, Waikolu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai. e ka “Papa Ola.” i wahi e noho kaawale ai no na mai lepera; a ua kapu loa na mea o ne a pau aole e hele aku, a o na moku a pau, na waapa a me na waa ke papaia aku nei, aole e ku a pae ma ia mau wahi, aia wale no a ae aku ka Papa Ola; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui e moe ia maluna o ua mau aina la, a ua papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka a ole o ka Papa Ole a o kona agena paha. Ke konoia aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka Pauku 5, A, o ka Mokuna xxxiii o na Kanawai o 1870, penei:
PAUKU 5(A.) Aole no e aela kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko paha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola no ka hookaawale ana a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera. ke ole e loaa mua ia ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole ia o kekahi luna – hookohuia e ka Papa Ola; a ina i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ne ole, lua i ku ka hewa iaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopalia i ka uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no kela @ me keia hewa; a i uku ole i ke dala, alalia, e hoopaahao@ ma ka hana oolea @ kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.
E hookoia ke kuhikuhi maluna ae me ka ikaika mai keia la a mahope aku nei.
Ma ke kauoha a ka Papa Ola. CHAS.T. GULICK
Kakauolelo Papa Ola.
Keena Kalaiaina, Iune 18, 1873.
E HAAWIIA ANA I MAKANA HE HOOKAHI TAUSANI DALA i kekahi hui a kanaka paha, oia hoi ka mea @ ua e hoomaemae maikai ai ma ka mea hana a “Culp,” i na lau paka maoli i hoouluia ma Hawaii nei, a lawe aku i waho o ka aina i na paona he iwakalua tausani (20,000;) me ka hoo maopopo nae, o ka poe e ake ana i keia makana, e hoike e mai lakou i ke Kuhina Kalaiaina mamua ae o ka la 1 o Maraki 1874.
EDWIN O. HALL.
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu, Mei 26, 1873.
Ka Nupepa Kuokoa
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
I HUIIA
Published every Saturday, $2 a year
Regular Edition:::::::::4,872 Copies
Na Pepa Pai Mau Ia, ::::::::He 4,872
HENRY M WHITNEY
Publisher and Editor (Luna Hoopuka.)
JOS U. KAWAINUI
Associate Editor, (Luna Hooponopono)
HONOLULU, OKATOBA 4, 1873
MA NA LONO i laweia mai nei e ka moku kuna Dauntless , e pili ana i ka makeke o Kikane, aole no ia i lawa i ka hoopuipui ana aku i ka aoao o ka poe kue Kuikahi Panai Like me Amerika. He ekolu keneta no ka paona ko hookahi iloko o ke eke, a he elima keneta no ke ko maemae ae oonei aku nei i laweia ai, aole loa keia he hoohoihoi i ka lala nui o ko kakou oihana mahiai ma ia wahi. Ina no e weheia ke dute, oia hoi ma ka averiga ana, he hapalua keneta no ka paona ma Melebona a he hookahi keneta o ka paona ma Kikaue aohe no i puka. No kahaahaa loa o na kumukuai malaila, nolaila, aohe iki ana e hoi na lilo o ka haua kuikahi ana me na paualaau o ka hema. Auhea, ua ikeia no he makeke emi loa ko Nu Holani, ua like ma ka averiga me ko Enelani. Hookahi wale no a kakou kuamoo maikai e hapai ai, o ka hooikaika e loaa ona mau kumu maikai e waiho aku ai imua o ko kakou b@alauna kokoke loa.
UA KULUMA A PINEPINE ko makou hapai ana no ko kakou lahui, no ka bolomua ma ka naanao a me kekahi mau mea e ae, a hiki mai no i keia la, ke pai nei no. Ua piha ka aina i ka poe ike a me ka naauao, a ua hoopalahalaha ia no hoi ka hoonaau, ao ana, aka, hookahi wale no wahi koe nui i koe iloko o ka poe naauao o kakou. A heaha la ia? Eia no ia, o ka malama ole i ke kino, ka oihana a me ka loaa.
O ko kakou poe keia i hoopomaikaiia aku o ke aupuni, ma ka haawiia ana aku @ na oihana e hoomaamaa ai ia kakou, aia hoi, o ka oilani koke ae la no ia, kiekie mai la ka manao, haaleleia iho la ka oihana i ke kahi manawa, a o ka lilo aku la no ia i ka uhauha.. Mamuli o ko makou hakilo mau ana i ka lahui a puni, i na wa a pau, aneane hiki ole ia makou ke olelo ae, na piha ka poho lima i na Hawaii ponoi, e malama ana i ke kino, ka oihana a me ka loaa. Nolaila, ia kakou e uilani nei e hoihoi mai ke aupuni ia kakou e malama ai, e lele e wale ana no ko makou hauli no keia kumu. Pehea la e hiki ai ia kakou ke ake aku e malama i ko ka lahui waiwai ina, aole e hiki ia kakou ke malama iho i ko kakou? He aneane hiki ole ke bilinaiia mai.
HE MEA MAKEHEWA i kekahi nupepa e like me ka Alap@ e kakani mai nei, ma ke kapa mai he hoo@@@meaai ke Kuokoa , ka nupepe @ana i kuku@ kahua, a i haawi aku i na hoonaauao haku manao kuokoa ana i ka lehulehu iloko o na makahiki he umi kumamalua e hele nei. No ka mea, ua ike no ka lehulehu mai ka hikina a ke komohana, maluna makou o ke kuokoa i noho iho nei a ke hoomau nei no pela. Ua laweia makou imua o na Ahaolelo e hookolokoloia ai no ke ku a hoike pololei ma ka aoao o na makaainna, me ka hooweliweliia mai a me ke pauiia mai o ka waha aole e pane aku, aka, aole nae he wiwoi@. No keaha, no ke kuokoa keia, a me ka hoike oiaio. Aole makau no ka hoopaa ia i kanakolu la i ka hoike pololei, a pehea la e kapaia mai nei pela e kamalii.
“No kona mau pomaikai pilikino” hea keia ana e hookui mai nei? Na makou e uku aku nei i ke aupuni i ka uku hoolimalima o ka Halepai a makou e noho nei Nolaila owai ka mea pono e hoopilimeaai? Ke uku nei hoi na oihana pakahi a ke aupuni no na Olelo Hoolaha e like me ka poe e ae. O ua hana e ae hoi a ke aupuni ke hanaia nei ma hoolimalima, a na ka mea haahaa e hana O ua Halepai la no kekahi o ka Hawaii Ponoi e hana nei i na hana aupuni. Nolaila, mahea la auanei ka hoopilimeaai? Ina he hoopilimeaai makou, alaila, pela no lakou. I ka nana aku he hana apiki wale no keia hookui ana i o a ia nei, aka, aole nae e haule ka oiaio.
He Iwakalua Miliona!
O keia heluna nui i @oikeia ae la maluna, oia no ka huina nui o na paona ko paa i hoounaia aku mai ka aina aku nei iloko o na malama mua eiwa i hala o keia makahiki—oia no hoi ke oo ko nui a ko kakou mau mahiko i wili ai iloko o na malama pela o na makahiki i pau. I ka nana aku i kona hiohiona he nui maoli, a he puka pomaikai la ke loaa mai ana; aka aole pela. He pono e hoomanaoia, no ka emi loa o na kumu kuai maluna o ke ko e pahola nei ma ke akeu, a me ke kiekie o ke dute ma ko Amerika mau makeke. nolaila, na hoihoiia mai no a me he mea la, he uku no paha ka lawa no ka hooulu ana. O na kopaa i maemae, ua poho loa lakou, a oiai ke kopaa eleele iho e lilo ana ma ke k@mukuai ahona iki, a nolaila i ke kauna @@@ ae, me he mea la aole paha he wahi puka iki no ka mea wili ko Aka, eia ka aoao maikai loa o ke kii.—o na mahiko ka poe naua e hanai nei ia eono tausani paahana e hilinai pololei nei maluna o ko lakou hanaia ana, laweia ana a me ke kuai ana. Ae, @@@@@ tausani paahana , he elima hapa ono o lakou, he mau Hawaii a me na @@@@@@@@@@ nei i keia la, i keia la, e ke@@ hana mikiala hookahi, aole hoi, “no ka pomaikai o ke kanalima wale no poe,” e like me ka kekahi haiolelo i halahu ai, i kekahi wa i hala koke iho nei. No keaha kakou a pau e lokahi ole ai e imi aku i ona kuikani ma ua komo kupono a pau e loaa oiai ai, oiai o ka hapa uuku o ko kakou labul e e huki aoa e ko, a o ka lahui holookoa, e puoho ana a kue mai i ka hooholoia ana.
“I kanaka aapo hana” ka i makemakeia:
“Ina i loaa ia kakou ona kanaka aapo hana ma ke poo o na hana,” wahi a kekahi keonimana i keia la aku nei, “ina aohe hopohopo ana no ka hoohana ana aku i na hana hou i manaoia. I ona luawai hou e hiki ai ke kapiliia i ka wa pokole, nana e paa i umi miliona galani wai-no na alanui oloko a me waho aku nei o ke kulana-kauhale, e hoakea a hoopololeiia—e w@eia ona pa nui (park) hooluolu, a e haalele ia Ema Kuea i pa hanai moa—e laweia mai ka wai o Manoa—e papa loaia ke oki wahie ana o na mauna, a o na hana hou keia a ke aupuni, e haawiia na ka mea haahaa o ka uku e hana i paa koke.” Ina ma ka ko makou makamaka kukulu manao ana, a ua makemake io ia i mea e akeukeu ai na buro aupuni, alaila i hakalia wale no i ke kanaka ole, aole i ke dala. He mea palaueka wale no ka hoakaka ana, aka i ka wa au e hooko io aku ai aia malaila ka pilikia, me na kokua ano nui ole—oia hoi ka mana kanawai e hoohana aku ai i na hana maikai, a o ka lua, o ke dala . O keia mau mea a i elua, he nele loa i kahi manawa.
Eia kakou nei mawaena o ke anaina awiliwili—na haole a me na kanaka Hawaii, o laua pakahi he mau mana nae ana no, a me ka noho like an@ me ka opu kekene ole. A ma ke ano @@u, ua like nae no na kanawai no laua a elua. He mau pono no ko ka Hawaii iloko o ka lepo, ke kahawai, a me ke kai, a ua ae aku oia e noho maluhia, mai na hoopilikia ia mai a pau, me ka manao lili ole a makau ole. Ina kakou e nana ae no ka pono wai. He tausani paha o na loi kalo mauka aku o ke kulanakauhale nei, i kuleana ponoi i ka wai ma ka maa o na wa kahiko mai, i oi ae i ko ke aupuni, oiai akahi no a loaa iho nei kona mana. I ka wa i hookiia iho nei ke kahe ana o ka wai me ka auwai a ke kanaka e like me na hana hope i ikeia iho nei, i mea e hoolawa aku ai i ka nele o ke kulanakauhale, a maloo iho la kana mau wahi huli kalo i umoki ai, akahi no ia a noonoo iho, na hoopauia kona pono o ka wa kahiko mai. Malia paha ua huli io ke kaumaha o ka pono o ke kanawai ma ka aono o ke kulanakauhale, aka, aole nae ia o kona mea e hoonele loaia ai a uku oleia no ke poho i loaa iaia. Nolaila, o ka poe e malama ana i ke kanawai, he pono ia lakou e kiai o hookuee aku lakou i na kanaka Hawaii, aole no ka wai hookahi wale no, aka, ma na hana e ae kekahi a nui wale aku.
[NA PALAPALA I KE “KUOKOA.”]
No na Koa.
E ka Luna Hooponopono:
Ua minamina ko’u naau no ka ike ana he nui wale na makaainana o Honolulu nei e kokua ana mahope o na koa, me ka mahalo aku i ka lakou mau hana a pau i ka wa haunaele iho nei.
He mau manao kuhihewa loa keia; no ka mea, o ka hana a na koa mai ka la 7 aku nei o Sepatemaba a hiki i ka la 20, he mau hana hiki ole i ka poe hoopono ke mahalo aku. Penei ka hoakaka ana:
I Ka hoolohe ole o na koa i ke Kanoha a ka Moi @ haawi ai ia lakou ma ka la 9 o Sept. He hana keia i ko i ka hoowahawaha maoli i ka Moi. Eia na kumu. Ma ka Pauku 34 o ke Kumukanawai, e heluheluia no, “O ka Moi, oia ke Alii nui maluna o na alii a me na kanaka a pau. No@@ no ke Aupuni.” Eia hoi na olelo o ka Pauku 26 ae: “O ke Alii ka Alilukaua maluna o na koa a me na manuwa, a me na mea kaua e ae ma ka moana a ma ka aina, a nona ka mana ma ona iho, a @@ o kekahi Luna Koa a mau Luna koa paha ana e koho ai, e ao a e hooponopono i ua mau mea kaua nei, mamuli o kona manao he pono a e malu ai ke aupuni.”
Ma keia mau pauku o ke Kumukanawai, ua hoakakaia ka Mana o ka Moi ma ke kauoha ana a ma ka hooponopono ana o na koa. He oiaio no paha, aole no he mau kanawai i hooholoia e kekahi mau Ahaolelo Kau Kanawai e hooponopono ana i na hoopai o na koa ke hoolohe ole lakou i na kauoha a me ke kau ana la i hoopai no ka hiamoe o ke koa i ka wa ku wati, a no ka olelo hoowahawaha i na alii koa, a pela aku, e like me na kanawai koa o na aina e a pau. Aka, ma keia mau pauku 34 a me 26 o ke Kumu kanawai, ua loaa ia kakou ke kumu nui o na kanawai koa, oia hoi ka waha o ka Moi, a he Mana no Kona e haawi i kana Kauoha ia General John O. Dominis, Kiaaina o ka mokupuni Oahu e like ma kana kauoha: “Ke kauohaia aku nei oe, e kauoha aku i na Koa Ponoi o ke Aupuni ma ko Makou inoa, e hoi ae lakou e malama i ka lakou hana, a e hoolohe i na kauoha a pau a ko lakou mau alii,” a pela aku.
Ma ka Poalua, la 9 o Sept., ua heluhelu ia keia Kauoha Alii imua o na Koa ma ka Hale Koa. Na ke Kiaaina i heluhelu mua, a na ka Loio Kuhina i heluhelu hou. A mailoko mai o ka poe i lobe i keia kanoha alii, he eiwa wale no o keia poe koa i ae mai e hoolohe. Pehea aku la ka poe i koe? He mau kanaka maikai, hoolohe, ano oiaio a aloha alii anei lakou? Aole loa! Ina pela ko lakou hoole ana i ke Kanoha Alii i ka wa o ko kakou Nai Aina nui, Kamehameha I, ina ua pau lakou i ka pepehii@a make. O keia poe pakike, he 23 ka lakou nui i kela manawa. He poe keia i hihia i ke kanawai mua o na koa, oia ka Hoolohe ole , a mai ia manawa mai, ua pono ke kapa aku he poe kue lakou i ka Moi.
Aole nae i pau keia aka pakui hou mai ka olelo alii o ia la penei: “A ina e hoole ana kekahi o lakou i ka hoolohe mai, nau e hoopau koke aku ia lakou mai ka noho hana ana aku, a e kono aku ia lakou e waiho i lalo i na mea kaua, a e haalele i ka Hale Koa. I ka wa au e hooko ai i keia Kauoha, ua hiki no ia oe ma kou noonoo kupono ana, ke kahea aku i na koa aina a puali e ae paha, ke makemake oe.” Ua hoole nae kela poe he 23 i keia kauoha; a ua olelo mai, aole lakou e ae i keia hoopau aua. E noho no lakou ma ka Hale Koa. A aole no lakou i hele iki aku. Nolaila, loaa hou ke kumu pakike elua e hiki ai ia kakou ke kapa aku he poe kue i ka Moi .
Ua hai iho nei au maluna ae, na ke Kiaaina a me ka Loio Kuhina i heluhelu i keia Kauoha Alii i na Koa. Pela io no; a malaila pu no ke Kuhina Kaua. A na W L. Moehonua a me kekahi mau Luna koa i hoakaka aku i keia kauoha ia lakou, aka mau no ko lakou paakiki kumu ole a hewa loa maoli.
Mahope mai nae, olelo mai kekahi koa na manao lakou aole na ka Moi keia Kauoha, he mea ka na kona mau Kuhina wale iho no i haku, me ke kakau kuleana ole i ko ka Moi inoa. He manao kamalii loa keia. No ka mea, ina pela ke kakau wale ana o kekahi poe Kuhina i ko ka Moi inoa, ina ua hoopau e ia e ka Moi.
Aole au e kamailio loihi ana no na hana kolohe a na koa ma ia wa mai, i ke kii malu ana i na pa@da, poka a me na lako kaua e ae malalo o ka Hale Alii a me ko lakou olelo hoopunipuni no ka haawi nuku ia o ka ai a me ka ia, a me ka hahau a me ka pepehi mau ana o ko lakou kapena, no ka mea, ua ike na mea a pau, na hanai mau ka Akukana Kenela ia lakou me na lako ai a me ka ia e like me ka wa mamua. A ua ike no hoi na mea a pau, aole no i hahau ia na koa e ke kapena haole a oi aku mamua o ke kui ana me ka puupuu lima, hahau ana a me ka hili ana o na kapena a me na lutanela o ka wa aku mamua Aka, eia wale no ke kumu o ko lakou oni ana malalo o ke kapena hou a me ka Akukanela hou o keia wa, no ka hoopololei loa ia o na rula koa.
Aole no hoi au e kamailio nui aku ana no na olelo kaena a me ka hooweliweli a na koa a me ka makau a me ka pioloke iloko o ka naau a na kanaka a pau oiai keia poe koa hoopaakiki a kue i ke aupuni e noho ana ma ka Hale Koa. Ua ike na mea a p@u i ka hewa nui o ia hana ana a me ka pilikia o ka noho makau ana o na makaainana o ke aupuni.
Pono e waiho i na hana o na la mawaena, a e hele aku kakou i ko ka la 12 o Sept, oia hoi ka Poalima.
Heluhelu ia aku imua o keia poe koa hoopaakiki ka palapala alii piha i ka ahonui a me ke aloha a ka Moi. Manao au ina i huliia na moolelo o na aupuni a pau o ke ao nei, aole e loaa kekahi palapala mai kekahi Moi mai i kona poe koa kue e like me keia, no ka piha maoli i na manao oluolu, ahonui a me ka maikai.
Ua manao ka Moi, ua pau ko lakou inoa koa mamuli o kona hoopau ana i ka poe hoolohe ole ma Kana Kauoha Alii o ka la 9 o Sept, nolaila, kapa mai Oia i keia poe koa ina Kana Palapala o ka la 12, he poe makaainana. Eia Kana Kauoha: “E waiho oukou me ka maluhia ano, i na waiwai a pau o ke Aupuni o kela ano a me keia ano, ma ka Hale Koa; a e hoi oukou pakahi i ko oukou mau wahi, a e noho me ka maluhia a me ka maikai malalo o na kanawai o ko kakou aina”
Haawi ko kakou Moi hou, opiopio, aloha makaainana i ke kauoha i keia poe makaainana hoohaunaele, aka hoolohe ole lakou. Me he mea la, ua maa lakou i ka hookuli, nolaila, kanalua lakou a hoopuka i ka manao hoowahawaha alii, oia hoi keia, “aia a kakau inoa ia keia palapala al@i e ke Kuhina Kaua, alaila hoolohe makou i ka ka Moi olelo.”
He manao maikai anei keia? Palapala mai ka Moi “ke Alii nui maluna o na alii a me na kanaka a pau” ka mea nona ke Aupuni, i kona makemake e haalele keia poe hooha@naela i ka Hale Koa a e hoi lakou i ko lakou mau wahi iho me ka lawe ole i na waiwai o ke aupuni, hoole anei lakou, “@ia a kakou Kou Kuhina ka mea au i hoonoho ai ma ka oihana, alaila lilo iho la kau palapala i kauoha mana?” O ke kolu keia o na kumu e hiki ai ke kapa aku i keia poe, he poe kue i ka Moi.
Ua pohihihi ole Kana Kauoka, “o hele lakou ano”—aka hele hoololohi, hoohakalia a kanalua keia poe. Moakaka loa kana kauoha. “E waiho oukou i na waiwai a pau o ke aupuni o kela a me keia ano ma ka Hale Koa,” a pela aku Me he mea la, penei Kana olelo, mai aihue oukou i ko ke aupuni waiwai! Aka ua hao wale ia a k@ili aku keia poe hooha@naele i na papale hou, Koloka, huluhulu, na lole a me ke kapa o ke aupuni a lawe no lakou iho me he mea la na kekahi enemi pio keia waiwai. Aole, na ke Aupuni Hawaii no, ka Makua nana i hanai a malama ia lakou iloko o na wa i hala Auwe ke Aloha ole o na Keiki i ko lakou Makua!
MALUHIA.
(Aole i pau)
Nu Hou Kuloko.
Ia Kapena Berila me kona moku he 500 mile ma ka hema aku o kakou nei, na ike oia he mouo, e like me ko kakou nei mau mouo, aole akaka noo-nei aku paha, no Keleponi mai paha,
HE MAKE EMOOLE.—Ua kaumaha makou i ka hoike aku i ka make hikiwawe loa ana o James Sinclair, ma ka la 22 o Sept. ma Makaweli, Kauai, oia ka ona hui kahiko loa o ka poe hui nona ka Mokupuni o Lanai a me na hipa e holo la aohe i kaua mai.
Ma kahi e olelo ana maloko o ka moolelo no Rev. S. W. Nueku, ma ka aoao mua o ka pepa o keia la, ua mare ia oia me Emelia K@maipelekane ma Halawa, Molokai, i ka la 10 Feberuari M.H 1851”, a o ka pololei 1857.
Ma ke kakahiaka o ka la Sabati aku nei i hala, hora 10 paha, ua holo aku ka manuwa Rukini Askold i ku loihi iho nei ma ka awa o Honolulu no ka malama a keu. Ua nui na hoaloha i loaa i kona mau alii moku iaia i ku iho nei maanei, a me he mea la, ke moe ole la ko lakou po no na hoomanao ana a kona mau keiki ia uka nei.
MAI TAHITI MAI.—Ua a@e makou i ke Kapena Berila o ke kona Dauntless , no na mea hou mai Tahiti mai, a oia keia: Ua ku ae kona moku ma Tahiti ma ka la 4 o Sept. a ma ka la 6 ae, ua haalele ia laila, a ku mai la maanei i ku la 30 o Sept.
--Ma ka la 2 o Augate, ua make ke kane mare a ke alii wahine Pomare.
--Ma ka la 5 o Sept ua halele ka moku kaua Farani me ke kiaaina o ka mokupuni, a ua holo aku i na Pae Aina o Paumotu.
--He elua mau moku ili ma ka mokupuni o E@ster, ma ka la 17 o Maraki o Williams me Thomas a me ka moku Elizabeta Campbell , ma ka la 6 o Mei. O keia mau moku a i elua, he moku i piha wale no i ka papa, a e laweia ana i Valaparaiso. Pomaikai no nae, aole ola i make. Maluna mai o ka waapa kapili i hiki ai kekahi poe olulo i Tahiti, a lohe ia mai ai.
KULA KAHUNAPULE—Ma ka la 1 iho nei na hoomaka hou ke Kula Kahunapule o Honolulu nei, a ua ikeia na poo o na haumana ehiku ma ia la. He elua o ia mau haumana, he mau paahana hou e makemake ana e au@mo i ka mamaka a ka Haku, a o ka poe hoi i koe, e hoi mai lakou e hoopunana malalo o ia punana maikai.
KA AHAHUI KALEPA HOOKAE.—Ua lohe mai makou, o kekahi la o keia malama, oia ka wa e halawai hou ai ka Ahahui Kalepa hookae a heihei puhene manu. Ina pela, alaila, ke ake nei makou e ike aku i na hana a ua Ahahui la, malia o ku io ae kulana kii, a he keu wale no o Hua-a. Ina he hana maikai keia, alaila, he makehewa ka lili Lahainaluna, a na lakou wale no e hapai. “Aia ka pono iloko o ka nui o ka poe noonoo,” wahi a kekahi olelo kaulana.
MAU MAKE HIEIWAWE.—Ma kekahi la o keia hebedoma, i kekahi wahine i hoi mai ai maluna o ka lio mai Ewa mai, aia hoi, haule iho la oia ma Kawaipilopilo a eha loa. A i kona hoihoiia ana a hiki i kauhale o ka make loa iho la no ia.
--Ma ka po Poalua iho nei, ma Lahaina, Maui, make emoole loa iho la kekahi kanaka kumakahiki o kekahi o na mahiko nona ka inoa Huihui. E hookahekahe wai ana oia i kela po a make wale no. Aole akaka na kumu o kona pooilikia.
POKA BOMA. –I@ Kuokoa e milimili ia ana e kona poe heluhelu, ike ia aku ka hao ana mai a kahi ilio Ko Hawaii Ponoi , aka, ia’u i heluhelu iho ai, aole wahi waiwai iki, no ka mea, e ao mai ana oia i ka nuku i na mea a pau, a na piha pu kona kino holo@koa i ka nuku wale no, nolaila, eia wale no ka pono ia oe, e noho malie, mai hooululu aku, o pii mai auanei ka ena o Kuokoa , pau poo, pau hie ia ia la, alaila o ka hoolele ia mai no ia ou i ka p@ka bo ma wela, nana e iliki aku, welo ko ihu.
KAMAAINA
PANE I NA KAHUNA HOOMANAMANA O KAUKAHOKU.—Ua ikeia maloko o ke Kuokoa @ hal@’ ke pale ana mai o na kahuna hoomanamana nona kela wahi maluna ae, aka, no ka nui o ka poe e ae i ike, a me a’u ponoi hoi no ko laua hoomanamana, nolaila, ua wiwo ole au e hoike aku no ka laua mau hana lapuwale. He oiaio maoli, ke hookapu nei laua i kekahi mau mea ai a laua na ke akua o laua o Ku oia o Kuahailo.
IKEPONO.
Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, i ke Kilauea e liuliu ana e holo, aia hoi, lapa kekahi mau kanaka nina hula Hawaii maluna o kona oneki. Hookahi o ia poe i holo aku, a o ka nui, ua hoi mai. I ka nana aku i na hiohiona o ia poe, me he mea la, ua lohe i ka wai lohi o Maleka. He mea hilahila nae ka ikeia ana aku, he alakai kekahi o ka poe opiopio Hawaii a me kana hapa maikai nonohe mawaena o ia aloko.
HAIOLELO KUIKAHI PANAI LIKE—Ua lohe mai makou, e haiolelo ana o @on. Mikalemi maloko o ka luakini o Kaumakapili, no ke kumumanao ke Kuikahi Panai Like me ka haawi a haawi ole ia Ewa. Ua waihoia ka manawa, na ka mea haiolelo e koho mai. Akolu nenei hebedoma i hala, aole nae lohe ia mai, malia paha e hemuhemu ana no i na wahi manao i pau i ka haiia. Ina ma ke ano, he kanaka ike hohonu oia e like me kana e kaena nei, alaila, ua lawa iho la keia no ka haiolelo heihei owili puhene mauu.
KE PAU AKU NEI NA MAKUA.—Ma ka Poaha, la 1 o Okat@b@, ma Punahou, Oahu, make aku la o Balauwina wahine, i ke 68 o kona mau makahiki. Ua hanauia oia ma ka mokuaina o Konetikuta, Amerika Huipuia, a ua holo mai i Hawaii nei i ka 1832, oia ka lima o na huakai Misionari i holo mai ai ianei. O Lahaina kona wahi i noho l@ihi ai, a hiki i na la hapanea loa. Alaa la, ke lawe awiwi ia nei na kumu misionari makua a me he mea la, aohe e liuliu a kau aku na Hawaii i ko lakou mau pono hoomana Karistiano maluna iho o ko lakou ikaika e noho aku ai a keia mua. Ma ke ahiahi Poaha iho nei, ua kanuia kona kino lepo ma ka pa Ilina o Kawaiahao. Aloha ino.
LUNAKANAWAI HEMAHEMA.—Ua lohe mai makou, ua laweia mai kekahi o na Lunakanawai Apana o keia mokupuni imua o ke Poo Oihana loio, a ua nukunukuia a ao ia aku me ka ikaika loa, mai noho a hoopai wale aku i ke kanaka mawaho o ka oiaio, ole a me ke kanawai ole, a ua paneia aku oia, “ua hoohilahila oe ia oe iho,” mamuli o ka hoopai ana i kekahi kanaka me ke kanawai ole. A ina e hoopii poho ka mea i hoopaiia ma ka paa wale ana o na lunakanawai la i na d@la, aole i loaa iaia ma ke kanawai, ina ua poohu ka l@@ i ka ka mea o ka hawawa maoli Aole o ka makamua keia o kona naaupo, he nui wale aku, a ua pinepine no hoi ka hoaiaiia ana, aka, he ole nae ka hooloheia mai. Aka, ike maka nui iho la nae, a mai noho a hoohewa mai i ka mea nui o na makamaka, e hakilo ana ma-o a maanei. He mea nui ka io, ka iwi a me ke koko o ke kanaka, a ina e hoopai hewaia kekahi ma ka naaupo o ka Lunakanawai, aia malaila ka make hewa o ka mea hala ole. Nolaila, he pono e haawiiia na oihana i ka poe nauaao.
He nui loa na Palap@la Pane i ka Hawaii Ponoi, a me kekahi mau manao e ae i waihoia no ka piha loa o ka pepa i keia la, a e puka ana ma ka aoao mua o ka pepa o nei hebedoma @e.
HOOLAHA HOOKOLOKOLO.
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai. Ma ka waiwai o MAUNUI (k), o Koolauloa i make kano@a @ e. Imua o ka Lunakanawai H.A. Wideman @@@@@@ kauoha e hoolaha aku no ka noi ana mai e koho i @@@@@@@@@@ no Waiwai.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka pa @@@ noi a Makea, ka moopuna ma ka hanauna o Maunui, e hoike mai ana o Maunui, no Kahana. Koolauloa, ua make kauoha ole ma Kahana, mahope iho o ka mai lepera, ma ka M H 1855 paha, a e noi ana, e haawiia ka palapala hookohu Lunahooponopono Waiwai i ka mea hoopii a me Nahuli (w), ka wahine a kekahi keiki o Maunui, a e nei ana, e hooiai@ la laua na pi@@ koko me na hooilina o ka waiwai o ka mea i make.
Ua kauohaia, o ka Poalua, ka la 21 o Okatoba, M.H. 1873, oia ka manawa i kohola no ka hoolohe ana i ua noi la imua o ua Lunakanawai ia, ma ke Keena Hookolokolo o keia Ana, ma Honolulu, a ma ia manawa a ma @@ wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili, e hoike mai i ke ku@@, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae oi@ ia ai ua noi la. A o keia olelo kauoha, e hoolahaia ma ka olelo Hawaii, i ekolu pu@@ ma ka “Kuokoa a me Au O@oa,” nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pac Aina, Sepatemaba 29, M.H. 1873.
HERRMANN A. WIDEMANN.
Ikea: Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Jno. F. Barnard, Hope Kakanolelo 61@ 3ts @@@
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o MARTIN BECK, o Honolulu i @ake. Ma ke Keena, imua o ka Mea Hanohano H.A. Widemann. Lunakanawai o ka Aha Kiekie, Kauoha e hoolaha @@@@@@ e apono i na Papa Hoike, Hookuu ana, a e mahele @@@@ waiwai.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a me ka papa hoike o Charles W. Clark, Luha @@@@@nopono o ka palapala hooilina o Martin Beck, no Hono@@@@ i make, e noi ana e aponoia na hooilio he @@49.77, @@@@@@ ana, a na mea i loaa mai iaia. he $448.76, a e noi ana @@@@@ a apono la kela mau mea, a e kauohaia e mahele i na waiwai e waiho ana ina kona lima i na mea i kuleana ma@a@a a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.
Ua kauohaia, o ka Poalua, ka la 4 o Novemaba. M.H. 1873, ma ka hora 10 o kakahiaka, imua o na Lunakanawai la ma ke Keena, ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu. oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i @ a noi la, a me na papa hoike i oleloia, a o ka po@ a p@u @@@@ malaila, e hele mai e hoike i ke kumu, ma he kumu @@ ko lakou, e ae ole ia @@ ua noi la, a malaila o hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i oleloia. A o keia kauoha ma ka olelo Haole me Hawaii, e p@@ia maloko o ka “Hawaiian Gazette & Kuokoa me Ke Au Okoa,” he mau nupepa i pai a hoolaha ia ma Honolulu, i ekolu pule mamua ae o ka manawa i oleloia, no ka hoolohe ana.
Kakauia ma Hanolulu, ko Hawaii Pae Aina, i keia la 27 o Sepatemaba M.H. 1873.
HERRMANN A. WIDEMANN.
Ikea: Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Walter R. S@@t,
618 3ts 620 Kakauolele o ka Aha Kiekie.
OLELO HOOLAHA.
O WAU O KA MEA nona ka inoa malalo i@@@@@. Ke kahea aku nei au i ka poe a pau i loaa i ka mai, e @ aue ae oukou a pau ma ko’u Hale Ka@ka, ma Halawa, Ewa, Oahu, a e loaa no au ia oukou malaila.
618 2t@ 619 KAUHALU.
NO KA MEA, ua hoonohoia mai ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e ka mea Hanohano ka Lunakanawai Kuapuni o ka Apana Elua o ko Hawaii Pae @ina, i Lunahooponopono Waiwai, no Kekahaui (k), o Kula Maui i make aku nei. Nolaila, o ka poe a pau a ka mea @@@@ i aie aku ai, a me ka poe i aie mai i ka mea make, e h@oka@ koke mai, a e hoike mai hoi i na @ila aie ia’u, iloko o na malama eono mai keia la aku, o hoole mau loa ia aku.
PALAILE.
Lunahooponopono Waiwai o Kekahaani.
Kamaole, Kula, Maui, Oct 1, 1873. 618 4t@ 621
O KA MEA NONA KA inoa malalo, ua hoononoia mai oia e ka mo@ Hanohano H.A. Widemann. Ke@@hi o na Lunakanawai o ka Ana Kiekie, i Lunahoopopono Waiwai, no ka waiwai o KUI (k), o Kahooka@e, Honolulu, Oahu, i make. Nolaila, ke kauohaia aku nei na mea a pau i aie iaia, e hookaa mai, me ka poe ana i aie aku ae, e hoike mai i na bila aie ia’u iloko o na pu@@ eha mai keia la aku, o hoo@ele loa ia ko lakou mau aie.
KAHAULAMA.
Honolulu, Oct. 1, 1873. @1@ @t@ 61@
E KUAI KUDALAIA ana 4 lio ma ka Pa Aupuni ma Waiawa, Ewa, ke hiki aku i ka la 10 o Okatoba, h@@@@@ oia ka Poalima. Ke ano o ka lio me ka hao malaio nei—i Lio w ulaula lae kea huelo @kekei ha@ hema O me na uleule e@a maluna a malalo—i Lio k ulaula lae k@a elua kapuai keokeo huelo ekekei hao a@. O he ekolu manamana mawaho—i Lio k ulaula a@o huiupala lae kea keokeo na kapuai, hao ak, elua kaha poepoe mawaho, ei@a kaha maloko a mana ilalo hao a-i ak. he ano @ mana malaio, he iwa huahelu maua malaio—i Lio k keokeo Lukaenaio wiwi kua puka hao hema KU hookahi U malaio i kaha moe la a kahu pio, akau hao me he papai la.
J. KAHAUOLONO, Luna Pa Aupuni.
Waiawa, Ewa, Okat. 1, 1873 @@@ @@@
Hoolaha Komisina Palena Aina.
KE HAIIA AKU NEI, UA NOILA MAI AU e hoomaopopo a e hooiaio i na palena o na Ahupuaa o @ahakea, Kapunakea, Kuhua a me Pahoa.
E hooloheia keia noi ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, Maui, ma ka la 27 o Okatoba, M H 1873, ma ka hora 11 o kakahiaka. Nolaila, ke kauohaia aku nei na mea a pau, no lakou na aina e pili ana i ua mau aina la, a o na mea kuleana paha.
P. NAHAOLELUA.
Komisina Palena Aina o Maui
Lahaina Sept. 23, 1873. 614 @ @@ 610
Hoolaha Komisina Palena Aina,
KE HAIIA AKU NEI, UA NOILA MAI AU E hoomaopopo a e hooiaio i na palena o na Ahupuaa o Paeohi a me Polanulima Lahaina a me Hono@@a ma Kaanapali a me Kaapahu i Kipahulu.
E hooloheia keia noi, ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, Maui, ma ka la 20 o Okatoba, M H 1873, ma ka hora 11 o Kakahiaka. Nolaila, ke kauohaia aku nei na mea a pau, no lakou na aina e pili ana i ua mau aina @a a o na mea kuleana paha.
P. NAHAOLELUA.
Komisina Palena Aina o Maui
Lahaina, Sept 23, 1973. 61@ t@ @@@
Hoolaha a ka Luna Hooponopono Waiwai.
OIAI UA HOOKOHUIA MAI KA MEA NOna ka inoa malaio iho, e ka Hon. Abr. Fornander, ka Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua, i Lunahooponopono no ka waiwai o KAAIKAULA (k), o Nehe, Wailuku, i make, nolaila, ke kauohaia aku nei ka poe a pau @@ mau koina ka lakou i ka waiwai o ka mea i make, e @@@@ mai me na hooiaio kupono, ina ma ka moraki a me ke ano e ae paha, e hoike mai iloko o na malama eono mai keia la ai @ o keia hoolaha, a i ole ia, e hoole loa ia. A o ka poe a pau aia ma ko lakou lima he mau waiwai e like @@ ka @ipi k@@ bipi, lio, na miula, a hale paha me ka lako hale, no ka waiwai o Kaaikaula, ke noi ia aku nei lakou, e hoike mai i ka mea nona ka inoa malalo iho, a i ole, e lawe mai ia ma i waiwai iaia, a o ka poe a pau he mau aie ko lakou ia waiwai, e hookaa koke mai.
THOS. W. EVERETT.
Lunahooponopono Waiwai o Kaaikaula, o W@@@uku me Hamakua i make.
Waikapu, Maui, Sept. 18, 1873. 618 @t@ @@@
Ohi Auhau o Ewa a me Waianae.
KE MAKEMAKE NEI ka Luna Ohi Auhau o ka Apana o Ewa a me Waianae, e o@ila na auhau o na kanaka e like me ke kuhikuhi malaio iho nei.
Oct. 13 a me Nov. 3—Ma Halawa, ma kahi o ka Lunakanawai Apana, e oh@ia ai ko Halawa, Aiea, a me Ka@au@@.
Oct 14 a me Nov 4—Ma Manana, ma kahi o Vi@oa, e ohi ia ai ko Waimaiu. Waiau, Waimano a me ko Manana po@.
Oct 15 a me Nov 5—Ma Waiawa, ma kahi o J. Kahauolono, e ohiia ai ko Waiawa poe.
Oct 15 a me Nov.5—Ma Waipio, ma kahi o J. Ko@o@@huehu, e ohiia ai ko Waipio-kai, Waipio-uka a me ko Waikele poe.
Oct 16 a me Nov 6—Ma Honouliuli, ma kahi o J. H. Koni, e ohiia ai ko Honouliuli a me ko Hoa@@e poe.
Oct 18, 20, 21 a me 22—Ma Waia@@@, ma kahi o Kai@@o, e ohiia ai ko Waianae, Makua, K@@au, Makaha a me ko Kamaile poe.
A o ka poe e hookaa ole mai ana iloko o ia mau la. na lakou no e lawe kono mai e hookaa i ko lakou auhau ma Honolulu.
A oiai, he makahiki koho balota keia, nolaila, e eleu mai oukou e hookaa i na Auhau, i loaa ai na pono k@@o balota.
D. KEKOOWAI.
Luna Ohi Auhau o Ewa a me Waianae.
Honolulu, Oct 3, 1873. 61@ 4t@ @@@
EIA iloko o ka Pa Aupuni Pa@@a, Apana o Honolulu—Na Lio, hou i lawe ia mai eia ke a@o a me na aho: 1 Lio k puakea lae kea iki he wahi keokeo iki mai kapuai mua hem KC.
1 Lio k ulaula, hookahi wawae keokeo mahope, @kK hm KU me JL malalo.
1 Lio k puakea lae kea, wiwi, elua wawae keokeo mahope, aole maopopo o ka hao.
1 Lio k, lae kea, hulupala, ak 22.
1 Lio k keokeo, ak KU, hem 8N.
1 Lio k eleele, wiwi, kua puka, hookahi wawae keokeo mahope ak UMI, hem KG {upside down}.
1 Lio k kalekoa, eha wawae keokeo, hem powehiweh ka hao.
1 Lio k hulupala keokeo loihi ma ka ihu, eha kap@@i keokeo lio kiekie ano maikai no na mea wiwi nae ak.@@
1 Lio k keokeo kukaenalo maikai ak hao manamana.
1 Lio k ano hulupala mea puakea ak. hao ono loa puka.
1 Lio k hakeakea keokeo na wawae i lae kea ak. –O-
1 Hoki k hauliuli hema hao ano 8 a 8 paha.
1 Lio w ulaula kuapuka wiwi laekea 3 wawae keokeo ak 3 hema D
1 Lio w hulupala laekea ak. B
1 Lio w keokeo kuapuka ak @ hem 2 hao ano e.
1 Lio w ulaula laekea 3 wawae keokeo ak I
1 Lio w ulaula ano lokia ak E {upside down} hema K {upside down}—
1 Lio w lokia ak. hao kohu kumu niu hao WH
1 Lio k ulaula laekea iki 2 kapuai keokeo mamua akau
1 Lio w eleele hem anoe 3N uha mua @2 ak elua pa@@@ kaulahao mahope ak.
1 Bipi k ulaula keokeo malalo o ka opu kiwi hemo k@@@@ ilalo a pili i na papalina ak. hao @@@ kaimana uleule hema. uha mua S uha hope hem J. hao manamana.
1 Bipi k ulaula moo lewalewa kaka kiwi @@@@lo o ka papalina ak I uha mua ak hao manamana. i wawae opuupuu manua o ia bipi.
1 Lio k ulaula 3 wawae keokeo k@@@@ h@@ an@@ akau N.
W. PANIHALE, Luna Pa aupuni
Pauoa, Honolulu @1@l@@