Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 37, 13 Kepakemapa 1873 — Page 3
| This text was transcribed by: | Carrie Luke-knotts |
| This work is dedicated to: | Mailelauni Canario, my kumu hula |
KA NUPEPA KUAKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
Ke Puhi Rama
Mai ke Puhi Rama mai i loaa mai ai ka wai ikaika, a i ka innia ana aku e loaa ka ona ana. O ka hapanui o ka wai ona e inu ia nei, mai na aina e mai ia, a ua loaa hoi ia maanei me ke kumukuai kiekie, aole nae i koe aku ia i ka mea i aloha loa i ke kiaha rama. Ua hiki wale no i ke kanaka i ono ka puu i ka rama, ke kuai aku i kona o pau loa no ke kiaha rama, mamua o kona manao ana i ka pilikia o ko ka hale.
He dute koikoi loa ko ka rama o na ai na e i komo mai ma keia aupuni; a he kumukuai koikoi no hoi i ka lilo ana mai i ka mea kuai aku; a ua hooi ia ae no hoi ka uku o ka hoohainu ana mai i ka mea nana e inu aku, aka, aole mae e hiki ke haalele ia, me he mea la. ua oi aku ka ono mamua o ka minamina ana i ke dala.
Ke aeia hoi ke Puhi Rama ana noloko ae o ka malakeke e minamina ie nei, alaila, ua hoopii loa ia aku ke dute ana i ko waho rama mai, i mea e hookomo ole ia mai ai ko waho; a i mea no hoi, e hoolawaia ae ai keia rama-iwaena o ko Hawaii nei poe inu rama. O keia rama e puhi ia ana, e emi ana no kona kumukuai maanei mamua o ko waho mai, no ka mea, aohe dute o keia rama, a pela no auanei e loaa aku ai keia rama ina Hawaii he lehulehu wale; a e nui wale aku ka poino, ka pilikia, ka aihue, ka pepehi kanaka ana, ka hoopoho ana i ka waiwai, ka hoopaahao ia, a me ka hoomahuahua ana i ka luku.
Ma ka hoomaopopo ana, o ka rama a me na hale kuai rama e inu nui ia nei, na na kanaka Hawaii no, aole no he mea kanalua keia. Ua apo ka poe kuai rama mai i ke dala no ko lakou pomaikai, a ua aoia hoi ka mea kuai aku, e huna i ka mea kuai mai, a pela lakou i uhi ai i ke kue kanawai. O ka hai ana, he mea ia e nele ai; a o ka huna ana hoi, he mea ia e make ai.
Me ka loaa ana no o ka rama he nui inu ia e na kauaka Hawaii no ke kumukuai kiekie me ka rama o ka aina e; pela auanei e mahuahua loa aku ai ka inu ia ana o ka rama i puhi ia maanei, a i loaa hoi me ke kumukuai haahaa e ko Hawaii nei poe. O ia loaa ana me ka uku haahaa, ua laula loa ae kona laha ana i o, a iauei, a heaha ka hope? he poino.
Ke aeia hoi ke Puhi Rama ana o ka poe mahiko, e nui loa ananei na kapu ahi puhi, e like paha me ka nui o na pa mahiko ma keia Pae Aina; a e like hoi me ka nui o na wahi i puhi ia ai, pela no ka nui o ka laha ana, a pela no auanei ka nui o na palapu anai ana iluna o ka lahui e hoopokole ai i ke ola ana.
Hookahi no poo wai i keia wa e kahe aku nei o ka rama, o ko kakou Hale Dute, aka, o kona kahe ana, ua pahola aku noia i ka Pae Aina nei; aka, ina e aeia ke puhi rama, alaila, ua nui loa na kio wai ona e hookahe aku ai, aohe mau owawa, papu, na puu e koe iho i kona imi ana i kana mea e luku ai.
Ua hilahila loa makou i ka ike ana, he elua mau Lunakanawai o keia kulanakauhale i hoike aku i ko laua manao e kokua ana no keia hana ino a pelapela. I makemake paha lana i keia hana i upena e hoohui ai ina ia a nui iloko o ko lana mau eke. Ua kohu ole no hoi i na Lunakanawai o keia ano ke hana pela. Ua ku ole i ka hana a ka aha hookolokolo ke noho mai, a ao mai i ka lehulehu a hana i kahi mea ino.
O ka Oihana Hookolokolo; na ka lima hewa ole e hailuku aku; a na ka manao hemolele e hoahewa aku; a na ka opu alo ha hoi, i mea hoolauloa, a ua ku anei keia, mau hana i ko lana kahua?
Ua like ko lana alakai ana no keia mea, me kekahi ia maalea ma kappa loko; i kona ike ana i kekahi nalo e kau kokoke mai ana, o kona omo mai no ia i ka wai iloko o kona waha, a ki pololei a ku la i ka nalo, a o ka haule mai la no ia iluna o ka wai, a oia no kona wa e apo koke ai, a lilo ia ia, a pela ananei keia alakai ana, o ka lahui ka nalo naaupo, o ka poe mahiko Puhi Rama (ke ae ia) ka ia kalohe, a aloha ole, a o na aha hookolokolo ka poe nana e hao, e hooluhi.
Mai loko mai o kekahi nupepa haole o keia kulanakauhale, na lawe mai makou i mea hoike aku i ka nui o ka wai ona i hookahe ia iloko o na kino kanaka, i mea pepehi ia lakou iho, a i hoopohoia hoi ka waiwai he nui, a na laweia keia hoike ana mai loko mai o na hoike ana a ko kakou Hale Dute.
Makahiki Haole wale no Huina o na ano kanaka Na farani i inu ia
1850 . . . . . . . 1,962 . . . . . . . 84,165 . . . . . . 8,251
1851 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11,270
1852 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,148
1853 . . . . . . . 2,119 . . . . . . . . . . . . . 18,203
1854 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17,537
1855 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18,528
1856 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,779
1857 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16,144
1858 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,637
1859 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,158
1860 . . . . . . . 3,216 . . . . . . . 69,800 . . . . . . 14,295
1861 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9,676
1862 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8,940
1863 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7,862
1864 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10,237
1865 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11,745
1866 . . . . . . . 4,194 . . . . . . . 62,959 . . . . . . 12,833
1867 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15,119
1868 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16,030
1869 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17,016
1870 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19,948
1871 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18,817
1872 . . . . . . . 5,366 . . . . . . . 56,897 . . . . . . 18,843
A ma keia hoike ana, ua ike ponoia ka nui o ka rama inuia i kela a me keia makahiki. Ina makahiki hope mai nei, ua ikeia ka emi ana o na moku okohola, a pela i emi ai ka poe nana e inu i ka poe i hoonoa ia e ke kanawai; a malaila i maopopo ai, ua inuia ka hapa nui oia wai ona e na kanaka Hawaii.
Ke ike ia nei hoi ke emi nei ka lahui, a ke pii nei nae ka mahuahua o ka inu ia ana o ka mea ona, a ua ratio like anei ka emi ana o ka lahui, i ka mahuahua ana o ka inuia ana o ka wai ona? Ina pela, he mea weliweli loa keia.
Ua olelo mua makou, o ka aeia ana o ke puhi rama, oia ka hoomahuahua ana ina kio wai ona, e kahe aku ai ma na wahi a pau o ka aina; a e like me ka nui loa o keia mau puka poino pela paha auanei ke koikoi, a e hikiwawe ai ke poho ana o ko kakou wahi moku lahui.
Ia oukou e nana ai i puka waiwai hou no ka poe mahiko a e loaa nui ai ke dala ia lakou; he pono hoi ia oukou e nana pu iho i ka poino o ka lehulehu ma ko lakou kino i ka mai, i ka make; a i ke aupuni hoi, i ka pau o kona ikaika.
Ia oukou e nana ai i ko hai waiwai ana, a me ko kakou poino nui, ua pono ia kakou ke kaupaona pono ina o ke dala no ko hai pono ma ke Puhi Rama; a ina o ke ola o na kanaka Hawaii e make ana; A ina hoi o ka waiwai ana o ke aupuni ma ka hoala ana i keia kumu waiwai hou; a ina o ka poino o na uhane i ka hoohehena ia. Eia ka mea i oleloia. “Heaha la ka pomaikai o ke kanaka, ke loaa ia ia keia ao a pau, a lilo aku kona uhane?” “A heaha la kana e uku aku ai i hoihou mai kona uhane.” “O ka poe ona aole lakou e komo i ke aupuni o ka lani.” “Aia mawaho ka poe ona &c &c &c.”
Ina ua loaa ia kakou na poino no ka rama i keia wa, a mai wehe ae kakou ia poino a nui loa ma ke kokua ana ia Puhi Rama.
O ka makou e kauleo aku nei i ko makou mau makamaka a pau, e hooikaika kakou e hooemi mai i kona ulu ana, a e houpau loa paha ke hiki ia.
A e like me ka hiki ke hooemi ia, pela e loaa auanei ia kakou ka pii ae a e like me ka hiki ia kakou ke hoopau loa ia pela auanei e ulu ai ke ola ana.
Ka hooemi ana i kahi mau lilo o ke Aupuni
(Koena mai kela pule mai.)
4. E hoopau i ka haawina no ka hoopae lima hanu. He mea hoonui hua helu wale no keia; aole anei e pono i ke aupuni ma o na Kuhina la, ke waiho wale aku i keia hana i ka poe mahiko, a poe e ae e kokua ana i keia hana? I ka nana aku, he hiki no i ka poe makemake ke hoahu i puu dala nui mai ko lakou waihona ponoi mai, a me ia mau dala no e hoounauna kaawaleia ai ke kii kauwa paahana ana. Ina e loaa ka hibia i ka poe kii aku ma ko lakou hookoana i keia hana, ua kaawale ke aupuni. He mau mea ino kekahi e hana ia mai nei e kahi e kii nei i na kanaka o ka Pakipika. aole he hewa o ka hookaawale mai ke aupuni. Aole uo hoi he mea e poino ai ka poe mahiai, ke hoohana lakou ia lakou iho malunu o ko lakou dala iho. E hookuu i keia hana mai ke aupuui aku. He mea e hoopau ai i na hoopaa ana a ko kakou Ahaolelo – he mea hoi e helu pu ole ia, he puu dala nui iloko o na lilo o ka Ahaolelo e hookaawale nei.
5. Ka uku ana i na lilo o ka hele ana o na luna aupuni. Me ke kiekie loa no ka o ka uku o na luna aupuni, kaulela hou iho no ua pai. Ina e kapae ia keia, he pomaikai no ko kakou ma keia hana ana. He nui no paha na puka liu o ko kakou Waihona e milo nei. A e hoakaka hui no au no keia mahope.
E hoonohoia i mau Luna Aupuni e hiki ke hana ponoi i ka Oihana.
Ke kapa hou mai nei paha oukou i keia manao he mahaoi; a heaha la hoi? E hookuu mai no hoi oukou iau e hoike aku. Ina ua kepaia kekahi i paahana, na pono no oia ke hana maoli a e ku paha ma kahi o ka hana, a e ike iho i ka hanaia ana o ka hana. E hoomanao iho, pehea kekahi mau oihana nui o keaupuni e waiho nei, eia no i Honolulu nei kekahi mau Luna Aupuni e noho mau ana a puni ka makahiki, aohe wahi hanina aku i ka hana, aole no hoi ho wahi mea a kiei hana aku. Aka, e mau ana no ka uku makahiki, a he ohi wale no ka ia la i kela a me keia hapaha. a o ka hana hoi, aohe wahi pa hana. He pono paha keia ea? Aole anei he pono i ka paahana ke uku ia?” Aole anei he kupono ke uku ia aku ke dala i ka mea naaa e hana ana ka hana? O ka lahui no kekahi waha kamailio ma o na Luna Makaainana la, ma na mea e pili ana i ke dala, oia ka imi ana i ka mea e loaa ai ke dala, a oia no ka mea hoolilo aku me ke kupono. Ina e paipai ne kakou i keia lala o ka hoomaunauna, a e koe no ia kakou he waihona mahuahua.
Pehea la na Kiaaina o na mokupuni? Eia no kakou ke ike mau nei i kekahi mau mea, aia nae ka hana i o, ia hai ka pono a me ka hewa, ia hai ka luhi, ia ianei nae ka pomaikai. Ma na lono o na la makamua o ka noho ana ae nei o ko kakou. Moi ma ka Noho Alii, ua wawa koke ia ae na Kiaaina hou i manaoia Eia, ua mahalo nuiia ia noonoo ana, no ka mea, o na inoa i laulaha ae, he poe ia i hiki maoli ke lawela we i ka hana; a ke noho mau hoi imua o ka hana O kekahi paha, na huahuwa nui ia, a na ahiahiia i mea e nele ai O keia mau manao ka mea nana i hoololi ae i ko ka Moi mau noonoo; a oia hana ana, he alakai ana no ia ma ke alanui hoopouli o ka wa i hala, a nana i apono a hoonui lilo i ka poe hiki ole ke laweluwe maoli i ka hana. Ma kou manao koho, aole no paha e poina ana Oia I keia mau manao, aia a maa iho Oia, a me he mea la he wa e hiki mai ana, e hoopau ana no oia i na mea i lilo mau wale ai ke dala. Ua kapai eia o ka puu dala nui o ka Hotele, “he $116,000 Debolo,” a na kapaia no hoi Eia, ua hoolilo nui ana, he “uhauha a he hoomaunauna dala.”
E Kalani Lunalilo; haawiia ka hana i Ou makaainana, i hiki ke hapa maoli me ka lima, a i makaukau i ka ike, a i ike ia he hoopono. He ole ka lilo o ka luhi a kou poe makaainana i imi ai i ka mea i hookohuia, aole nae he hana i ka hana; e like me ka pomaikai a ka Lani i kaikai ai ia Oe ma ka Noho Alii Au i hoopiha iho nei, oia mana hookahi no, ka mea nana i haawi mai ia Oe i kela noonoo mua. He minamina loa au i Kou mau koho mua ana, i ka hoalohaloha wale ana a kekahi mau mea i pili kuloko.
Pehea hoi, aole anei e pono ka Oihana Kiaaina, na ke Kiaaina no e hana ponoi i kana oihana, me ke koho ole i Kakauolelo? Malia paha o ka mahina e hoihoiia mai ai ka hoike a kela a me keia luna aupuni o kona mokupuni iho, oia no ka wa i mahuahua loa ai o ka hana; a ina hoi ua nui loa, a malia o hiki no iaia ke koho i kokua nona no kona wa pilikia, malalo o kona lilo ponoi. He like no keia me ka olelo mua, he nuku no ko kakou lahui, a nuku pu no na hooponopono ana. O ka hoonohoia ana o na luna aupuni hoopono, a i hoonaauaoia, he mea keia e hoalaia ai a e paipai nui ia ai na haumana kula, e malama i ka pololei, a i mea no hoi e pale aku ai i ka noho wale ana o na Kiaaiana, a e hilinaiia ke mea naanao a me ka nana oiaio.
Ia kakou e ike nei, o na mokupuni e nohoia nei e na Hope Kiaaina, na hoopiha pono ia ka oihana e ka Hope, a Kakanolelo paha, a me ia no e hiki pono ai ke noonoo aku, na lawa no i ke Kiaaina ke malama pono i kaka oihana iho, a he pono hoi ke uku ponoia oia e like me kana hana. Ina e kolikoli pono ia ae keia mau kipalale alaila, e miomio pono ae no na lilo malalo o keia oihana. He oihana nui keia, aole pono i ka holoholo wale no i o a i o. E pono ke hana maoli, i makepono ka lilo ana o ke dala o ke aupuni.
(Aole i pau.)
I ka wi a na koa i lohe pono ai i na olelo kala piha a ka Moi, ua haalele iho la na koa i ka Halekoa a me na lako kaua a pau, a hoi nui aku i ko lakou wahi ponoi. A o na makai ka poe nana e kiai ka Halekoa, a me na wahi e ae.
Oiai kahi koa e wehe ana i ka piha o ka pu i ka pauda me ka poka, o ke pahu ae la no ia, a pakele mai naha kona poo, aka, ua pahole, ili nae kona lae, a hilihili ana koko.
MA KA WAIWAI O HABAKUKA K. o Lahaina, Maui i make. No ka mea, ua haawiia mai ka mana ia maua, e ka Mea Hanohano Abr. Fornander, ka Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Hookolokolo Alua o ko H P Aina, ma kea no Aha Hooponopono Waiwai Hooilina, e kuai kudala aku i na waiwai paa o Habakuka, o Lahaina, Maui i make. Nolaila, ke halia aku nei, e kuai kudala ia ana ua mau waiwai paa la o Habakuka, o Lahaina, Maui i make, ma ke alo o ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, ma ka la 20 o Sepatemaba, M H 1873, ma ka hora 12 o ke awakea.
2 apana aina hui i Kaanapali
1 apana aina kalo ma Lahaina
1 apana Pahale ma Lahaina
L. AHOLO a me MUOLO, na Luna Hooponopono.
Lahaina, Aug. 15, 1873. 612 4ts 615
E IKE AUANEI na mea a pau, ua hookohu aku maua ia Kawaapalaole, i Luna nana a hoomalu, a malama i ko maua mau aina e waiho la ma Kawanui 1, Kona Akau, Hawaii, a nona ka mana e hopu a hoouku i na holoholona hele wale maluna o ua mau aina la e like me ke Kanawai. A ua papa pu ia i na kanaka kuleana ole, mal kii wale i ka pia, alani a me na mea a pau maluna o ka aina E malama ia oukou, o pilikia auanei.
JOHN KAKINA,
ITIELA HOOLAINA.
Kikihale, Honolulu, Aug 19, 1873. 612 4t* 615
E IKE auanei na kanaka a pau ma keia Olelo Hoolaha, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke papa aku nei au i na kanaka, na haole, pukiki, pake a me keia ano kanaka, kane, wahine, kamalii a pau loa, aole e hele wale maloko o kuu kai hoolimalima, i ka wa a ke kai e pili mai ana, oia hoi o Waialae-iki, e pili la me Wailupe, a mawaena o Waialae-nui, Oahu, ua kapu loa. O ka mea hookuli i keia, e uku no i $1.00. Aole no hoi e ae la kekahi upena a mau upena paha, e komo a lawaia maloko o ua kai nei, nolaila, ke koho nei au ia N. Luiea, i Luna nana e hopu, a o kona hope paha. E lilo keia i Kanawai no ua aina la a hiki i ka wa e pau ai o kau hoolimalima ana – A no ka oiaio, ke kakau nei au i kou inoa.
JOHN H. KAMANU.
Puunui, Honolulu, Aug. 29, 1873. 613 4ts 616
E IKE ananei na kanaka a pau ioa o Makou o ka poe nona na inoa malalo nei, ke papa loa ia ku nei ka poe mea holoholona, Lio, Bipi, Hoki, Kekake a me ke Puaa, aole e hele wale maluna o ko makou mau apana aina ponoi a me na aina i hoolimalimaia e makou e pili pula ma Waihalulu, Ahupuaa o Waihee, Maui. Ina e loaa kekahi o na ano holoholona i halia maluna ia makou: a i ko makou mau hope paha, oia o Kahele, Hao a me Kanohokuahiwi, e uku ia ka ona nona ia holoholona i ke Dala Hookahi no ke poo, ina ua hoopoinoia na mea kanu, alaila, e kaupaonaia e like me ka nui o ke poho a me ke kokua ana o ke Kanawai. E lilo keia i olelo oiaio mai ka la e puka ai ma ka Nupepa Kuokoa, a mau aku. O makou o
J.K.KAIANUI,
APELA MAHOE,
T. KAHUIKE.
Waihee, Augate 27, 1873. 614 4ts 617
E IKE auanei na kanaka a pau, owau o J.W.M. Poohea, e noho ana ma Pelekunu, Molokai, ke hookapu loa aku nei au i kuu aina hoolimalima, i kapaia o KAIAMIKI, he lele no ke Ahupuaa o Kumueli, e waiho ia ma Pelekunu, Molokai, a ke hookapu pu aku nei no hoi au i kau mau mea kanu e ulu ana maluna o ke Ahupuaa o Pelekunu, Molokai, aole komohewa a hoopoino wale na holoholona a me na kanaka maluna o ia mau wahi. E like me keia ke ano: Lio, hipi, hoki, miula, puaa, kao, hipa, moa, a pela aku. Pela hoi i na kane, wahine a keiki. A o na mea e kue ana i keia, e uku no i ka hapalua no ke komohewa a hoopoino i na mea ulu no ka hewa mua, a i $1.00 no na hewa hope aku, a o ka poino o na mea kanu, e uku no i $5.00 pakahi no ka hewa mua, a i $10.00 no na hewa hope aku. A i loaa ole keia mau uku, alaila, e lilo ana lau ka holoholona nana i hoopoino, olai aole he Pa Aupuni ma Pelekunu nei. A e hoopii no au ma na mea pakahi i hoopoinoia o ke kanaka. Imua o ka Aha Hookolokolo. E lilo keia i Kanawa paa no kou mau wahi, koe wale no ka poe au i ae aku ai a me na holoholona i ae la. J.W.M. POOHEA.
Pelekunu, Aug. 28, 1873 614 3t* 616
KA PALAPALA A KA MOI.
(Ma ka poloai ana mai o na Koa, ke pai nei makou i ka palapala a ko kakou Moi Aloha i kona Puali Koa Ponoi, i pau iho nei i ka hookuu piha ia mai ka Oihana Koa aku o ke Aupuni, penei:)
Owau o LUNALILO, ka Moi o ko Hawaii Pae Aina, i ou mau makaainana e akoakoa la ma ka Hale Koa ma Honolulu.
E like me Kau kauoha ana aku i kela la aku nei i kekahi mau mea o oukou e hele mai e kamailio pu me Au, ua hoopuka Au i Kou manao imua o lakou a i ekolu, aka, aole i puka lea loa aku Kou manao a pau Au i hai aku aiia lakou; nolaila, ua oluolu no Au i ko oukou hoouna ana mai i mau elele hou i keia la, i mea e maopopo lea ai Kou manao, a ma keia palapala ke manao nei Au e hoakaka aku me ka pololei a me ke akaka maoli, i lohe oukou a pau loa, me Kou manao o ka hope loa keia o Kau wehewehe ana aku a hoakaka ana aku ia oukou, e Ou mau makaainana aloha.
Eia ka olelo e hai aku nei ia oukou, a ke makemake nei Au e heluheluia keia palapala me ke akahele, i maopopo lea Kou manao ia oukou.
Ua hauoli Kou manao no Kou ike ana i na elele i hiki mua mai ai ia nei, a no ko lakou ae oluolu ana mai Kau mau kauoha Au i haawi aku ai ia oukou, a eia na olelo Au i haawi aku ai ia lakou, a ke haawi hou aku nei Au, iloko o keia palapala, i maopopo-lea ia oukou a pau loa.
Ua hauoli Kou manao no Kou ike ana i na elele i hiki mua mai ai ia nei, a no ko lakou ae oluolu ana mai i Kau mau kauoha Au i haawi aku ai ia oukou, a eia na olelo Au i haawi aku ai ia lakou, a ke haawi hou aku nei Au, iloko o keia palapala, i maopopo-lea ia oukou a pau loa.
Eia ke kauoha mua ia oukou: E hoolohe i ka olelo a ko oukou Makua!
Eia ka lua: E hana a me ka uhai ole i na kanawai o ko kakou aina a kakou i hana ai!
Ina e hoolohe oukou i keia, alaila, o ka holo maikai lea ia o na mea a pau, me ka maluhia.
Nolaila, i Ou mau pokii, ke hai aku nei Au ia oukou, ke lana nei Kou manao e hoolohe koke mai i ka olelo a me ke kauoha.
Eia no ia: E waiho oukou me ka maluhia, ano, i na waiwai a pau o ke Aupuni o kela ano o me keia ano, e waiho la ma ka Hale Koa; a e hoi oukou pakahi i ko oukou mau wahi, a e noho me ka maluhia, a me ka maikai malalo o na kanawai o ko kakou aina.
Ina oukou e hoolohe mai i keia Kauoha Au, me ke kuee ole, alaila, Owau no ke ku ma ko oukou aoao, e like me ke ano o ka Makua i ke Keiki, a nau no e pale aku i ka hana ino ia mai.
Mai lele ko oukou oili ke hana ia mai oukou e na Kanawai o ka aina; No ka mea, eia no Au, Ka Makua o oukou, ke nana ku nei Au ia oukou!
E hilinai mai oukou lau; No ka mea, eia no lau ka Mana e hiki ai ke Kala, a ke hookuu aku ia oukou!
Nolaila , eia ka manao hope ia oukou, e ae lokahi mai oukou a pau, e waiho ilalo i na waiwai a pau o ke Aupuni, e waiho la i ka Hale Koa, a e hoi me ka maluhia i ko oukou mau wahi, a e nana mai oukou Iau. Owau no ko oukou Makua a me ke Kalahala. Me ka aloha ia oukou a pau!
Hanaia ma Waikiki, ma ka la Umikumamakahi o Sept. M.H. 1873
LUNALILO R.
Na ka Moi,
Chas. R. Bishop,
Kuhina Kaua.
Ahaaina La Hanau
MAI KA HORA 8 a hiki i ka hora 4 ahiahi. o ka la 20 Sepatemaba, ma Heeiauli, Koolaupoko, e haawiia ana he ahaaina la hanau nui, no ke keikikano MANOUA o na pali hauliuli. Ma ia uhaama, e hooiakoia a na na mea ai momoua, ono a kaukemio, a i hoonuu iho ai a kou ka puu. Nolalia, ke kono ia aku nei na mea a pau, e lele auna mai me na “LAU OLIVA” a ke aloha. E “hoi puolo no kahi alii,” mahope iho o ka pau ana o ka A haaina. D. MAKAOKALAI.
Heeiauli, Koolaupoko, Sept 7, 1873. 614 2t* 615
O NA APANA AINA oU E WAIHO LA MA Kohala, oia o APUAKOHAUKUKUIWALUHIA a me PUEKE, a me kuu aina hoolimalima o Pawaa, e pili la me keia mau nina, makai o ka pa-uwea o Manuela. Ua kapa loa i na holoholona o kela a me keia ano. Ua kapu i na kanaka a pau i ae oie ia e au, aole loa e hookuu wale i na holoholona maluna o keia mau palena i hoike la. Ola hoi mai ka pa uwea mauka o kahi o ko J.W. Kainapau hale noho, ma nae o Kauka. makai o ko Waianuhea, Kanakanui malalo o Komohana ko Kuhui – ua kapu na mea a pau o ka aina. O J.W. Kainapau a me Keo kuu mau Luna, na laua no e hopu a hoopii ma ke Kanawai. J. MOANAULI.
Honolulu, Aug. 14, 1873. 612 4t* 617
Olelo Hoolaha Akea.
OWAU o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke poloai hou aku nei au i ou mau hoaloha o Kauakanilehua o Hilo, Hamakua a me Kohala, Hawaii, e nana iho i keia Olelo Hoolaha Akea. Oia keia: - Ua makemake au i kapoe a pau i AIE ma kuu mau Halekuai Maluakiiwai Hale a me ka Hale Kaleo e ku nei ma Hilo, au i hoolaha pinepine aku nei mamua, a me kuu Halekuai ma Kukuihaele, Eleio, Hamakua, Hawaii, e hookaa a uku koke mai i ko oukou mau aie kahiko o na makahiki i hala a hiki i keia makahiki e hele nei imua, e hookaa pololei mai oukou ia'u. aole hookaa a haawi hoi ma ka lima o kekahi mea e aku, lau e uku pono mai ai, a e loaa no au ia oukou ma ka Halekuai ma Hilo. Olai, na hoomanawanui loihi no au no ka waiho ana i manawa no oukou e imi ai a loaa hookaa mai, ano, ua kokoke ka manawa, e wiki a e uleu mai oukou i ka hookaa ana, i loaa ia oukou na makana manuahi; a ma ka manawa e hookaa mai oukou ia mau ale kahiko, e kuai kudala manuahi hapa kuike a hapa hoaie, noialia, mai kakali ka hookaa ana, o manuahi pau ia i ka poe kuike o na Kenikeni. I ko Hamakua poe makamaka: - E pau ana ko kakou kuai ana ma ka Halekuai ma Eleio, a e nee aku ana ko kakou Halekuai manuahi ma Waipio e ku ai, a e wehe ana wau i ke kuai ana ma ka la 12 ae nei o Sept. E naue nui mai oukou e ike i na anoi a ka manao. O ka poe i aie, e pono e hookaa lakou ma ka lima o Mr. Kaikaina. a ma ka lima o ke Kupakako ma ka Haiekuai ma Waipio. Ina ua nele i ke Kenikeni ole, e hookaa no ma ka Bipi, Ili Bipi, Kope, Pepeiao laau, a pela aku. Pela hoi oe e Kohala: - E i aku no ko kakou Halekuai manuahi ke ku ia i Halawa; e naue no ilaila e kilohi ai, e wae i ko oukou mau iini, a o ka poe i aie, e hookaa aku ma ka Halekuai i ke Kupukako, a i ole, ia u ke hiki aku i keia pule ae. Owau o ko oukou makamaka ahonui. C.Y. AIONA (Pake)
Maluakiiwai Hale, Sept. 1, 1873. 614 2ms 623
E IKE AUANEI oukou e na mea a pau, o maua o na koko ponoi o KANOHOKOU, i make ma Waipa, Hanalei, Kauai, ke noolaha nei maua no ka waiwai paa o Kanohokou, aole e hiki i kekahi mea ke kuai me ko maua ike ole. O kela waiwai no maua no, nolalia, aole he kuleana o keia a me kela ke kuai, a ke hoolimalima paha me ko maua ike ole, Ma ka oiaio o keia hoolaha. ke kau nei maua i ko maua mau inoa. A.S.H. KINI (w), S.M.HAALE (w).
Leleo, Honolulu, Aug. 27, 1873. 613 4t* 616
HALE KUAI KIKAHAKAIWAINAPALI!
HAYSELDEN BROS.
(KOMO ME PELEKA.)
E kuai aku ana laua i na
Waiwai Lole a pau!
ME KE KUMU LILO NO NA HEBEDOMA EKOLU!
E hoomaka ana ma ka Poaono Aug. 16.
EIA MALALO IHO NEI KEKAHI O NA ANO 1. OLE A LAUA E MAKEMAKE
NEI E KUAI HOOPONO AKU:
Na Lole huluhulu keokeo, huluhulu eleele,
Huluhulu ulaula, Lole merino, Halua, Kalepa,
Kalakoa, Lole wawae kane, na Kuka.
Puliki palemai wawae, Palemai oluna,
Lei ai, Kakini, Ai kala, a me na mea a pau
e pili ana i na lole o ke kane.
E HAAWI ANA LAU A I Makana Manuahi I KA POE A PAU
E LILO ANA $2 (he Elua Dala) a oi aku.
E hoi mai ana o PELEKA mai KIKANE mai loko o na pule paha ekolu i koe
ME NA WAIWAI LOLE HOU AOHE I KANA MAI,
A E KUAI MAKEPONO LOA IA AKU ANA
HAYSELDEN BROS. (KOMO me PELEKA.)
N.B. – Aole makou e wehe koke ana a hiki i ka HORA UMI A M. o ka POAONO. no ka paa i ke kau i na kumukuai makepono loa ma na Lole a pau. (611 6t 616
L. MAKALE.
HE LOIO, a he kokua no na hihia o kauaka, (koe na hihia hewa.) Aia kona keena ma ka Hale Hookoiokolo. 6 7-6ms
AI HANAI I KA MOA! – mai keia wa a ku, e kuai makepono loa aku no au i ka ai e hanai ai i ka moa, i ka poe e makemake ana, a e loaa no ma Ulakoheo, Honolulu. CIULAN & CO.
Honolulu, Mar 25, 1873 (581 ly) (Kiulana ma)
E NANA MAI! HOOLOHE MAI!
E na kanaka a pau o kela ano kela ano. owau o ka mea nona ka inoa malalo iho. ke papa, ke hoomalu, a ke hookapu loa aku nei au i na holoholona Bipi, Lio. Hoki. Miula. Kekake, aole loa e ae ia e hele wale ana a nakiiia paha kekahi o ia mau holoholona a ano holoholona e ae paha, maluna o kuu aina hoolimalima, i kapaia o
MAHAULEPU!
Ina e loaa kekahi o keia mau holoholona, e hele ana maluna o ua aina la, e uku no ka mea holoholona, $1.00 no ke poo hookahi a ina aole e uku mai. e hoopaa ia no ma ka pa aupuni. Ua kapu no hoi i na kanaka a me na wahine i ae ole ia e au. ina e loaa iau a i kuu mau Paniolo e uku no $1.00 Komohewa. Aole nae i pili keia hoomalu ana i ka poe i hoolimalima i ua aina la a me ka lakou mau holoholona. Nolaila. e makaala oukou. o poholalo ananei ke kipuka ili a kuu mau paniolo, oia o Kahele, a me Kukapuu. a o ko oukou pilikia no la. E lilo keia i Kanawai paa no ua aina la. S. KAALAE.
Koloa, Kauai. Aug 22, 1873. 613 4t* 616
I na makamaka o na mai Lepera.
AUHEA OUKOU E na makamaka a me na hoaloha o ka poe hookaawalela ma Kalawao, e noho mai nei. Ina he mau wahi welu kapa a me na welu keokeo e ae ko oukou, e manao ana e holii aku no ko oukou mau makamaka ponoi iho e noho mai la, alaila, e lawe mai lau, a nau la e hoolii aku ia lakou ma Kaiawae, me ka uku ole. S.G. WAILA, Papa Ola.
Honolulu, Aug. 19, 1873. 612 4ts 615
UA NALOWALE HE LIO KANE ulaula i kunila i ka hao malalo m iho o kahi e kau ai o ka noho E haawi ia ka uku kupono i ka mea e loaa ai, ke hoihoiia mai i keia Keena, a i ole ia, ia
J.L. Richardson, ma Kahuku, Oahu 613 3t 615
OWAU O KA MEA NONA KA INOA MALALO nei, ke kauoha aku nei au i ka poe aie a me ka poe i aie ai o KAEHA (k), no Waiki pu, mokupuni o Maui, i make aku nei, e hele mai e hooponopono me au ka Lunahooponopono waiwai o Kaeha, mai lohi.
SAM. OBEDA, Lunahooponopono Waiwai.
Wailuku, Aperila 2, 1873.
OWAU O ka mea nona ka inoa malalo nei, ke kaikunane o Mrs. Kapeni Ahuna, e noho la ma Kapauhi, pa o Mr. Kaianu, ke hoike nei au, o ka hapalua o ka halelaau e noho ia nei e Kapeni a me Ahuha, nou ponoi ia hapalua hale, a o kekahi hapalua, no laua no ia. Nolaila, i mea e ike ai ka lehulehu, ke hoike akea aku nei au, a o ka poe makemake e ninau pono no kela, e hele mai ma ka hale, a e loaa no au malaila, a e lohe no na mea e pili ana i ua hale laau la. KAUPAONA.
Kapauhi, Aug 19, 1873. 612 4t* 615
E IKE OUKOU E NA KANAKA A pau o keia a me keia ano, e nana niai ana, i like ole na waihooluu. O makou o ka poe nona na inoa malalo nei, ke hookapu loa aku nei makou i na Bipi. Lio. Hoki. Miula, nole e hele wale ma ko makou aina hoolimalima, ma POHAKAA, apana aina e waiho ana ma Kalihi-uku; Apana o Honolulu. Ina e loaa ana i kekahi o makou kekahi o keia mau holonolona, e uku no i $1.00 no ka holoholona hookahi. Ke hookapu pu aku nei hoi makou i na kanaka a pau, aole e kii a lawe wale i na mea ulu o keia apana aina. Ina e kue ana kekahi i keia olelo hoolaha, e hana no makou iaia ma ka mana o ke Kanawai. E hoolohe a hoopono!
E.M. KAPELAKA.
W.B. KAINA.
J. NAWAIHE.
Kalihi-uka, Aug 27, 1873. 613 4t* 616
Ohi Aie, Mahele Olelo, Kokua i na Pilikia o ka Lahui Hawaii!
AUHEA OUKOU E NA HOALOHA o ke Kulanakauhale Alii, ela no ke keiki o ka ua “Ukiukiu” ma kona Keena, makai aku o ke keena O.S.B. DOLE (Kole). O ka poe a pau i loaa pilikia me na kanaka ili keokeo, hawawa i ke kamailio ma ka olelo, paheehee o na Kamehameha, e naue mai maanei, a nau e nemunemu me lakou, a pau ka pilikia. Pela no na hoa i pilikia i ka loaa ole mai o ka aie, na kuu lima menemene e wehe i na hipuu o na Eke Dala a ku poe aie, a lu mai na pohaku Ala e olioli ai ma maka. E launa mai e na makamaka o Hawaii Ponoi,me ko oukou hoa aloha, me J. PORTER GREEN.
Augate 18. 1873. 612 2m
Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.
MA KA WAIWAI O Kanakanui (k). I make, a oiai, na loaa mai iau ka mana Luna Hooponopono Waiwai o Kanakanui, o Lihue, Kauai, i make aku nei. Nolaila, ke kauohaia aku nei ka poe a pau ana i ale aku ai, e hoike koke mai iloko o na malama eono mai keia ia aku, a i ole, e nele loa aku no lakou; a o ka poe i aie mai iaia, e hookaa koke mai. W.H. RICE,
Lunahooponopono Waiwai
Lihue, Kauai, Aug 15, 1873 612 4t* 615
LOIO.
UA MAKAUKAU KA MEA NONA KA INOA malalo e kokua i na poe a pau o ka Apana o Hamakua, Hilo, Puna, a me Kau, no na hihia a pau loa, e loaa ana ia lakou nia keia mua aku, ma na hihia kanawai. A ua makaukau no e kokua i na poe makemake e hooponopono na waiwai o na poe make. A ua makaukau no e hana i na Palapala Hoolilo Aina, Kuai Waiwai, Hoolimalima Aina, Hoohiki keiki. Hooliima waiwai, a me na palapala o keia ano keia ano. A ua makaukau no e ohi i na aie a ka poe aie aku ia hai, a me na hana e ae a pau loa e pili ana i ka Oihana Loio. Nolaila e naue mai oukou, ke pilikia, a e loaa no oukou iau ma ke taona o Hilo mokupuni o Hawaii. E.G. HITCHCOCK.
608 3 m. (oia no o Aikue Hikikoki.)
HALE PAI KII NANI,
Ma Alanui Nuuanu!
UA PAU KO AKIONA HUI ANA ME AHI, ma ka
Hale Pai Kii Hoolele-aka-Helu 65,
ma Alanui Nuuanu. Nolaila, ma keia hope aku, e pai aku no au i na kii me ka maikai loa a me ka uku makepono no hoi, ma ia wahi kahiko no. O na iole komo i ka wa e pai ai, eia no ia'u, kupono no na wahine a me ua kane-kuka paina loloa, kauia wati, komolima, kamaa buti, papale, a pela aku – pela no hoi ko na wahine, ua lako i na lole, peahi, komolima, gula pepeiao, na pua hoonani, a pela aku. O ka oni oie i ka wa e pai kii ai, oia ka maikai loa. I ka wa e paila ai, e haawi mua ia ka hapalua o ka uku, a pau ke kii i ka hana ia, a kii mai, alaila, hookau pau loa. I keia wa, e hoolauieak u ana au a nui na hoaloha, aole hoi e like me ka wa a hi kapena mua ka piena. AHI (pake).
Honolulu, i ka 9, 1873 . 607 6m
Amara a me ke kapili kapuai Lio!
UA WEHE AE NEI KA MEA nona ka inoa malalo iho nei, i Hale Amara, ma ke Alanui Moi, e kokoke la i ka uapo a Hooliliamanu, a ua makaukau oia e hana i na ano a pau ma ia laina R. WILSON.
607 2m 618
Olelo Hoolaha a na Luna Hooko.
No ka mea, ua-waiho mai o L. Hapai & Son i keia la, i ko laua waiwai a pau, o ka waiwai kino a me waiwai lewa. I na mea nona na inoa malalo iho, no ka pono o ka poe i hoaie mai ia laua;
Nolaila. ke kanohaia aku nei na mea a pau i kuleana keia Hui, e hoike mai ia mea i ka poe nona na inoa malalo, a o ka poe hoi a pau i aie ia laua, e hookaa koke mai ia Mr. E.G. Hitchcock.
Wm.F. CONWAY.
D.H. HITCHCOCK.
E.G. HITCHCOCK.
Na Luna Hooko o ka Hui o L. Hapai & Son.
Hilo, Aug. 25, 1873 614 3t 616
OLELO HOOLAHA!
O KA POE A PAU E MAKEMAKE ANA E hoouna Dala aku i ko lakou mau makamaka a me na hoaloha ma Kalawao, ua hiki no ke waihola mai ma ka lima o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, a e haawila na palapala kikoo dala ia lakou, ma ka Hale Kuai ma Kalawao. Aole mau lilo e ae. S.G. WAILA.
Augate 6, 1873. 610 3m 621
HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
Mokuahi Hawaii
KILAUEA!
“ 15 . . . . . . . . Kona
“ 26 . . . . . . . . Nawiliwili
“ 29 . . . . . . . . Hilo
Oct 6 . . . . . . . . Kona
“ 13 . . . . . . . . Hilo
“ 20 . . . . . . . . Kona
“ 29 . . . . . . . . Kaapuni ia Kauai
Nov. 3 . . . . . . . . Hilo
Kuike na uku ohua. – Ma ka hule oihana wale no e loaa ai na palapala holo. Aole e kau ka hewa maluna o ka moku no na ukana, aia wale no a ua kakau inoaia ka loaa ana mai.
614-2ms-621 SAMUELA G. WAILA, Agent
E HELUHELU I KEIA.
O ka poe a pau i makemake e loaa
Ona mau kii
O ko lakou
MAU HOALOHA a me na MAKAMAKA,
O ka wa wale no keia e loaa ai ma na
Kumukuai Haahaa loa!
MA KA HALE PAI KII O
DICKSON,
612 y Helu 61 Alanui Papu.
JOHN T. WATERHOUSE!
(KEONI WALAKAHAUKI).
-NONA NA-
HALE KUAI MA KA UAPO,
-A ME-
KA HALE KUIA HELU UMI
A no no i loaa mai nei ma ke kiapa D.C. Murray, na lole hou a Keoni T. Walakahauki i wae ai i na mea kupono waie no i keia makeke, oia hoi
Na Hainaka Silika ulaula palahalaha,
Lihilihi Kihei a pela aku,
Eia no hoi ka Ulalii ke waiho nei,
Pua hou kupono i ua kihei apana,
Ahinahina Pelekane nao nunui,
Kukaenaio manoanoa,
Ainakini maikai,
Na Keokeo Paina,
Alapia huluhulu Helu I,
Na Lipine maikai loa o na ano a pau,
Na Lole palena o na wai
hooluu uliuli, olenalena a omaomao.
Kihei huluhulu nu hou,
Palule huluhulu,
Palule Kalakoa,
Palule Keokeo,
Kuka, Wawae, Poliki,
Kaula lio, noho lio Pelekane,
Ao Upena, Aila, Pena, pena,
Ipuhao nunui baila aila a kalo,
Na mea ai, a pela aku, a pela aku,
E hele mai e ike kumaka no oukou iho!
604 3m 615