Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 31, 2 August 1873 — Page 2
| This text was transcribed by: | Marti Steele |
| This work is dedicated to: | Ku'u Kane: R. Dwayne Nakila Steele |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
Ua hookohuia o Col. Hon. D. Kalakaua, i Hope Kiaaina no ka Mokupuni o oHau, i ko'u wa o kaawale ai.
JNO. O. DOMINIS, Kiaaina o Oahu.
Honolulu, Iulai 28, 1873
Ma keia la, ua hookohuia o Mr. S. B. Dole, i Komiaina no na Ala @ a me na pono wai no ka Apana o Kona Oahua, me kahi o Mr. E. B. Boyd i waiho mai.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Iulai 30, 1873
HOOLAHA-- E hamama no ka puka o ke Keena Kalaiaina, no ka noonoo ana i ka poe kupono nana e hoolawa i na ao EIPI i ka Halemai Lepera ma Kalihi, ka Halemai Pupule a me ka Halepaahao o Kawa, a hiki i ka la 9 o Augate, no ka manawa he hookahi makahiki, mai ka la 11 aku o Augate 1873. E hoopaa mai ka poe e haawiia ana ka palapala ae ike i na Dala Elima Haneri, i mea e malaroa pono ia ai ka hooko ana o ia palapala aelike. Aole no e hoopaa ana ke aupuni iaia iho, e ae aku no ka mea noi haahaa loa a mea e ao paha.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Iulai 30, 1873
E HOOMAKA ana na Kula Aupuni o ka Apana o Kona, mokupuni Oahu, ma ka Poakahi, ia 4 o Augate e hiki mai ana, ma ka hora 8 o ke kukahiaka o ia ia.
H. R. HITCHCOCK, Kahukula Nui.
Keena Oihana Aopaiapaia. Iulai 23, 1873
I KEIA LA, ua hookohuia aku o J. McCully Esq., i Komisina no na Palena Aina, o ka mokupuni o Oahu, ina kahi o Hon. W. P. Kamakau i make.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaiana, Iulai 5, 1873.
I KEIA LA, ua hookokuia aku o Hon. K. Moanauli i Komisina no na Ala-liilii a me na hooponopono wai, no ka apana o Kona, Mokupuni o Oahu, ma kahi o Hon. W. P. Kamakau i make.
EDWIN O. HALL, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaaina, Iulai 5, 1873 606.
OIAI, ua hoi mai nei o THEODORE CHRISTOPHER HEUCK, ESQR., ke Kanikela no ka Emepire o Geremania ma keia aupuni, a Kanikela hoi no ke Aupuni o Denemaka, iloko o kela aupuni, a ua hoike pili aupuni mai i keia la no kona hoi kino ana mai ne mai Europa, a e hoomaka ana i kana hana i keia la, ma ke ano he mau Kanikela no ka Emepire o Geremania, a i ole ia, no ke Aupuni o Denemaka, nolaila, ke kauohaia aku nei, o kana mau hana pili aupuni a pau no ia mau aupuni, e paulele a e mahaloia e ko ke aupuni mau mana. CHAS. R. BISHOP, Kuhina o ko na aina e.
Keena o ko na aina e, Honolulu, Iulai 8, 1873. 606
KE HAILA aku nei ka lohe i na kanaka pau i loaa ole ka lepera, mai keia ia aku a mahope aku nei, ua hookaawale loa ia na aina o Kalaupapa. Waikolu, a me Kalawao, ma ka aoao makani o Molokai, e ka "Papa Ola," i wahi e noho kaawale ai no na mai lepera; a ua kapu loa na mea e ae a pau aole e hele aku, a o na moku a pau, na waapa a me na waa ke papaia aku nei, aole e ku a pae ma ia mau wahi, ala wale no a ae aku ka Papa Ola; ua hookapu pu ia no hoi ke alanui e moe ia maluna o ua mau aina la, a ua papa ikaika loa ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele malaila me ka ae ole o ka Pape Ole a o kona agena paha. Ke konoia aku nei no hoi ka lehulehu, e nana i ka Pauku 5, A, o ka Mokuna xxxiii o na Kanawai o 1870, penei:
PAUKU 5(A.) Aole no e aeia kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko paha o kekahi pa hookaawaleIa e ka Papa Ola, no ka hookaawale ana a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua la ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole ia o kekahi luna i hookohuia e ka Papa Ola: a ina ! loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, ina i ku ka hewa iaia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu Apaua paha, e hoopalia i ka uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala he hookahi haneri no kela p me keia hewa; a i uku ole i ke dala, alaila, e hoopaahaoia ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.
E hookoia ke kuhikuhi maluna ae me ka ikaika mai keia la a mahope aku nei.
Ma ke kauoha a ka Papa Ola. CHAS. T. GULICK, Kakauolelo Papa Ola.
Keena Kalaiaina, Iune 18, 1873.
I KEIA la, ua hookohuia aku ka poe nona na inoa malalo iho nei, i mau Luna Helu no na apana ohi auhau a pau o na mokupuni, no ka 1873:
OAHU……….Honolulu……………………………C. H. Judd
EWA a me Waianae…………………A. Kaoliko
Waialua……………………………...S. M. Naukana
Koolauloa……………………………J. Amara
Koolaupoko…………………………E. H. Boyd
MAUI………..Lahaina………………………………D. Kahaulelio
Wailuku……………………………...T. W. Everett
Makawao…………………………….M. Kapihe
Hana…………………………………M. P. Peenahele
MOLOKAI A ME LANAI…………………………..E. H. Rogers
HAWAII……..Hilo…………………………………..F. S. Lyman
Hamakua……………………………..G. W. D. Halemanu
Kohala Akau…………………………C. F. Hart
Kohala Hema…………………………P. Kuaekuahiwi
Kona Akau…………………………...S. K. Kaai
Kona Hema…………………………..D. H. Nahinu
Kau…………………………………..Thos. Martin
Puna………………………………….J. Ili
KAUAI………Hanalei……………………………….Kapahuelima
Lihue…………………………………S. Kamahalo
Koloa…………………………………G. W. @kalani
Waimea……………………………….V. Knudsen
NIIHAU……………………………………………….J. H. Kaika
ROBERT STERLING, Kuhina Waiwai.
Keena Waiwai, Iune 16, 1873. 603 2m
E HAAWIIA ANA I MAKANA HE HOOKAHI TAUSANI DALA i kekahi hui a kanaka paha, oia hoi ka mea mua e hoomaemae maikai ai ma ka mea hana a "Culp," i na lau paka maoli i hoouluia ma Hawaii nei, a lawe aku i waho o ka aina i na pao na he iwakalua tausani (20,000;) me ka hoomaopopo nae, o ka poe e ake ana i keia makana, e hoike e mai lakou i ke Kuhina Kalaiaina mamua ae o ka la 1 o Maraki 1874. EDWIN O. HALL,
Kuhina Kalaiaina.
Honolulu. Mei 26, 1873
_____________________________________________________________________________
KA NUPEPA KUOKOA
--ME--
Ke Au Okoa
HUIIA
Published every Saturday, $2 a year.
REGULAR EDITION, : : : : : 4, 872 Copies
NA PEPA PAI MAU IA, : : : : HE 4,872
______
HENRY M. WHITNEY,
Publisher and Editor, (Luna Hoopuka.)
JOS U. KAWAINUI
Associate Editor, (Luna Hooponopono.)
_______________________________________________________________________________
HONOLULU, AUGATE W, 1873
_______________________________________________________________________________
Ke Kuikahi.
_____
I ka wa i make ai o ka Moi Kamehameha V., ua manao kekahi poe haole mawaena nei o ko kakou poai, o ia ka wa maikai e imi ai no ka hoohui aku ia kakou me Amerika Huipuia. Aka no ka ikaika o na nupepa i ka hoole a me ko ka lahui lokahi me ka koho ana i Alii Kiekie loa ma ka hanau ana, ka mea i ae e noho alii e like me ka kanawai, a no ka pomaikai o ka lahui mai ka wa mai ana i hoohiki ai e lilo i Alii nui no kakou, ua kaulana loa o ia no kona makemake e hooi ae i kona aupuni a e pale i na keakea. A oiai ke ike nei kakou a pau i kona hooikaika ana e pii nui ua loaa o ka aina, e hooki i ka pahola ana o ka make o ka lahui ma ka loaa ana o ka mai a me ka kukulu ana e hoolilo pakiko i ka waihona dala aupuni. Malalo o keia mau ano, ua hoohokaia ka poe ake e hoohui aupuni mawaho loa aku o ka ninau a lakou i kuko ai.
Ua akea aenei ka manawa o ka hoolala ana no ka hooponopono aupuni ano hou a no na hana hoi e leha aku nei no ka pomaikai o ka lehulehu. Mamuli o ka hiki kino ana mai o kekahi mau Alii koa kiekie o Amerika Huipuia anei, na manaoia i kela wa, o ia ka manawa maikai e imi aku ai i ka lanua loa ana me kela aina, mamuli o ka haawi ana kau i na loaa o ke kai kuono o Ewa, i kumukuai e lapaau ae ai i na dute kaumaha maluna o na kapaa a kakou e hoouna aku nei. Ua maopopo lea, aole e komo mai ana na aupuni e aku e keakea i ko kakou hoomaka ana e launa loa aku me Amerika e imi i @ kakou laau lapaau a me ka pomaikai. Aka, aole hana i lawelawe koke ia. No ko na Kuhina hoopapau maluna o ke Kuikahi, a mai hoolala la paha ina i hana na Kuhina i ko lakou mana. Aka, ua hala aenei he mau malama o ko ka Aha Kuhina kali ana i ko ka Moi manao hooholo. Ua hooholo ka Moi i kona manao, mahope o ka noonoo akahele a loihi ana, a ua hala aku nei kana noi e hapai hou i ke kukakuka ana no keia Kuikahi. Nolaila, ke i aku nei makou i ko ka Moi mau Kuhina, hooloheia ua kauoha ia oukou a ka Moi me ka eleu a me ka hoopono. E ae ana anei oukou, e hoohulihuli ia no ka manawa, e ka poe kainailio palaualelo a me ka poe makau ia hai? E manao ana anei kekahi kanaka naanao, e hoole ana ka Moi mai kana hooia laa mai, ana i noonoo loihi ai a hooholo e loaa ona Kuikahi Panai Like, ke hiki? Me he lea la, he manao okoa kai loko o ka poe e imi nei e kue aku i ka ka Moi hana, a i ole ia o ka hoohuli aku paha iaia e hele mai e olelo i ke ao nei, ua ae au e hana i keia Kuikahi ina e ae mai ana o Amerika Huipuia, aka ano ke manao nei au aole o'u makemake e hana ia. Ma ko makou aoao iho, ke olelo nei makou, o ka poe a pau e noho oihana aupuni nei malalo o ko ka Moi makemake a o ko na Kuhina pahe, aole make wikiwiki i ke kue aku i ko ka Moi hooponopono aupuni i hoolahaia. A ke puana aenei makou e hooholoia kana hana me ka hikiwawe.
Ma ko makou ano he Hawaii ua makemake makou i ke Kuikahi no ka mea, na ike makou he pomaikai ko kakou malaila. Malia paha aole io no e kahe a wai ponoi mai ana ke dala iloko o ko kakou mau pakeke iho a pau loa, aka, ke ike nei uae kakou, ke hahai nei ka mai, ke karaima a me ka molowa i ka ilihune ma o na lahui la me he mau kanaka la; a o ka hana, ke ola oluolu a me ka holomua, oia no ananei ua hikimua o ka waiwai. O ka weheia ana o ke ke awa o Puuloa, ina no aole ma ke Kuikahi, e pomaikai ana no kakou mamua aku o ko kakou paa wale iho no ma ke ano e like me ko keia wa, ka waiwai ole o kona wai a me kona lepo o waiho laula la. Aohe kumu o kakou e makau ai no ka noho koke ana mai o ia makamaka o kakou, oiai ua like no ia me ka manuwa e ku ana ma ke awa o Honolulu nei. O na hewa e ulu mai ana mamuli o ka noho kino ana mai o na koa, he hiki wale no ia ke hoomalu e like me ka na loina manuwa e lele wati mai ai i uka nei.
O keia manawa ka wa maikai a makou i manao ai e hapai i ona Kuikahi. Mamua he mahele na Kuhina, a oia ka mea i keakea ai no kona holomua. Aole o kakou mea kue ano. O ke kulana o ko kakou Moi koho, aia oia ma ka mahalo aku i ke ano Ripubalika.
________________
Kanu Kope a me ka Alani.
_______
MAI ka peni mai a kekahi mea kakau mai ia makou mai Kona mai i ike ia iho ai, e nui ana ke kanu kope a me ke kumu alani i keia makahiki. O ka ponalo keia nana i luku iho i ua kumu kope a me na alani, i kela mau makahiki aku nei, ke kokoke loa la e puu na kumu i kanuia ai makai mai o ka aina. I keia manawa, ua kanu na kanaka i na kope a me na alani ma kahi kiekie o ka mauna, kahi hiki ole i ka ponalo ke pakaha wale iho i ke ola o na laau kope a me na alani, ka mauna pakali e pomaikai ai ko laila poe kamaaina. A no kamanao pu ia no hoi, o ke kiekie o na wahi i kanuia ai, oia ka mea e keakea ai ma i keia mai poualo mai. I keia makahiki, ua hiki aku ke kiekie o na dala loaa no ke kope ma Kona i ke kanaha tausani a oi aku. O kahi lilo uuku no ka hana, no ka lilo i na hoao ana, aka, ua maopopo lea mai nei ano, e hoouluia lakou ma ua aina kiekie ae, me ka pau ole i ka ponalo.
Ma ka mokupuni o Oahu nei, ua kanu nuiia na kumu alani, mawaena o na malumalu ululaau, a na ulu mai lakou a hoohua mai i na hoa maikai. Ua ike ia keia ma na oawaawa mahope mai o Waialua. A ma ke awawa o Kaaawa, i kela hebedoma aku nei, ua ike makou he eha mau kumu alani, me na lala e luluu ana i na tausani hua, a ua nele hoi i ka ikeia ana aku, aole loa he wahi hunahuna o ka ponalo i ike ia aku e kau ana maluna. Ina aole e hookuiia mai ana keia mau hooulu hou ana, alaila, e hiki nou mai auanei ka manawa no Kona e haaheo ai, ma ka hoohua nui ia ana mai o na laau kope a me na alani, e like me na makahiki mamoa.
_______________________
Ke Kalepa Awa a me ka Opiuma.
_________
He mea paa ke Kanawai, a he pono e hahaiia na hooko ana e like me koua ano. Ma ka la mua o keia hebedoma, ua pauiku ae ua ipuka o na hale kuai Awa i ae ia maloko o keia kulauakauhale, mamuli o ka loaa ana o kekahi poe me na pupu awa, mai keia mau hale kuai Awa mai, aohe mau palapala ae haawi i awa, i laau lapaau mai ke Kauka mai. Ma ke kanawai, ua hookuawaleia ka poe i ae ia e kuai, aia me ka loaa o ka palapala mai kekahi Kauka mai, e hoike ana, he mai keia, a e haawi i ka awa i laau nona. I na makahiki aku nei i hala, ua hehi wale ia keia Kanawai me ha mea ole la, aka, ua hauoli makou i ka ike ana iho, ke lawelawe mai nei ka Loio Kuhina ma kana hana, e hookoia ke Kanawai a helelei wale mai na lani. Ua hoouna ia aku nei na lono i na Luna Makai a puni na mokupuni, e hooko pololeiia ke kanawai.
Ua lohe pu mai nei no hoi makou, e hoopololei loa ia aku ana ke Kanawai no ka Opiuma, i kulike me koua mau hooko pono ana O kekahi mea i papaia ma ke Kanawai Opiuma, o ke kapu o ke kuai ana aku i na kanaka Hawaii. Ke oleloia mai nei, he pue puhi opiuma mau no ka kekuhi poe Hawaii maoli. Aole n e hoopania'na ua kanawai no ka awa a me ka opiuma, mamua ae o ka noho ana mai o ua Ahaolelo hou. A malia nae paha ia wa e kauia ai kekahi kanawai uo ka hoololi hou ae ma kekahi ano. Ke hooia mai nei na kauka, he mau akia keia elua e luku ana i na ola o ka lahui Hawaii. Ina pela, eia wale no ka pono, e hookapu loa no aole e kuai hou ma Hawaii nei.
_______________________________
Ke kaua Kuloko o Cuba.
__________
Ma keia hope mai nei, he uuku loa ke kakou lohe ana no ka mea e pili ana i ke kaua kuloko o Cuba. Aka, ma ka eke leta hope aku nei, ua hoike mai na lono, ua hooholo kekahi mau Ripubalika Sepania ma Amerika Hema, a i ole ia, o kekahi mau kanaka paha o lakou, e kokua i ka poe e ake nei e kuokoa. Eia ka olelo a kekahi: Aole o ke kupaa wale no o na kanaka aloha aina i ko lakou mau kahua ma ka Okana Aina o ka Hikina, aka, ke nee lohi nei lakou mawaho ae o ia. I keia wa, ua lako lakou i ua mea kana, a malia paha ua oi ae ko lakou ikaika, a ke loaa pinepine nei ia lakou ua pauda. Ke paikauia nei ua negero e na alii koa, me ka eleu, a ua hoike pu mai na alii koa i ko lakou paulele a me ka manao ikaika me ko na alii koa, no ka lakou lanakila. Ua hoopuipuiia na laina koa o ka poe aloha aina, e na negero i pau i ka haalele i ko lakou mau haku Paniolo, a komo iloko olaila.
__________________________
Ka la 31 o Iulai ma Honolulu nei.
__________
Mamua iho nei, ua hoohui ae na poe opio o Honolulu nei malalo o kekahi hui i kapaia, "Ahahui Opiopio o Hawaii nei;" a o ka lakou hana mua keia i manao ai, o ka malama i ka la hoihoi ea nei o ka aina, a kela au aku nei i kapae ai. Aole nae makou i lohe i ke kumu o ia hoopauia ana aku, ua mahui wale ia, no ka hoinoinoi ka o ka lahui Beritania. Me he mea @ aole pela ka oiaio. Ma na la o keia, @ mahalo loa ia o Adimarala Tamaki, @ ke aupuni a o kanaka hookahi wale iho no ka i hoinoia. Ma ka hora 8 o ka po Poakolu iho nei, ua puka ae ua poe nei a kai huakai ma na alanui o Honolulu, me na lamalama kuikui he 120 ka nui, a i alakana e ka poe puhi ohe o ka moi. Ma ka hora 9 kakahiaka o ka Poaha, he wahi haiolelo ka kekahi mau mea ma Kaumakapili, a kai huakai hou ma na alanui me ka poe puhi one, a hele i kahi o ka Moi, a malaila ae i Monikahaae, haawi o D. Malo he haiolelo numu haole a kanaka o A. Kalaula kekahi i haiolelo mai. Pau na waha kani ana malaila, pii nui i Kapalama e paina ai. Mamua ae o ka paina ana, ua hai mai o H. M. Wini i keia haiolelo malalo nei:
"He kanakolu makahiki i hala, ma keia la hookahi no, Iulai 31, 1843, ku mai la o Adimarala Tamaki, a huki iho la i ka hae Beritania i lalo mai na pahu hae mai ma ka puu ma Puowaina a me ka Papu, kahi a na hae Beritania i welo iho ai no na malama elima, a huki ae la i ka hae Hawaii iluna, ko kakou malumalu i noho maluhia iho nei, no ua makahiki he kanakolu i hala. O kekahi poe o oukou e nono mai nei ano, e ola ana ia wa, a ua ike lakou i na pilikia o ia mau la me Lo Keoki. Aka, ia oukou e ka poe opiopio e akoakoa mai nei imua o'u i keia la, ua like no ka moolelo o ka hawaiia ana o ko kakou nei Pae Moku ia Beritania, a me ka Hoihoiia ana mai o ke EA, me na kaao o ka wa kahiko.
Aia ma ka la 25 o Feberuari, 1843 i ko noia mai ai ka M. Kauikeaouli ma na hooweliweli a Lo Keoki, i kakau aku ai oia i kona inoa no ka haawi aku i ka mana aupuni o Hawaii nei. Ma keai la no i hele mai ai ka Moi makai, me na waimaka helelei, a me a peni ma kona lima e haalulu ana, i hookou aku ai ma ke kakau inoa ana aku i kona pono-hanau, i loaa mai a Kamehameha Nui mai, a kamailio mai la imua o na makaainana peuei:----
"Auhea oukou e o'u mau Alii, ka lahui, a me na makaainana o'u mai na kupuna mai, a me oukou hoi e na haole mai o na aina e mai. E hoolohe mai oukou:-- Ke hoike aku nei au ia oukou, eia au iloko o ka pilikia mai ua hoohihia wale ia mai me ke kumu ole; no ia mea, ua haawi aku nei au i ke ea o ka aina o kakou. E hoolohe mai. Aka, o ko'u noho hoomalu ana maluna o oukou, a me ko oukou mau pomaikai, e mau no, no ka mea, ka laua nei ko'u manao e hoihoiia mai ana no ke ea o ka aina ka nana ponoia ko'u kumu."
Ia wa, o ke'lii maluna o na aumoku kaua Pelekane ma ka Moana Pahipika, e ku ana ma Valaparaiso, Kili. I kona lohe ana i na mea i hanaia ma Honolulu nei, aole oia i kali i na kauoha mai Ladana mai, aka, huka ae la oia i kona heleuma, kau ae la i kona mau pea, a holo wikiwiki mai la ia nei, e ninau i ka pilikia, a e hooponopono i na mea a pau.
Ma ka la 26 o Iulai, 1843, ku mai la oia ma ka nuku o Mamala. Nani ka olioli oia la i ka ikeia ana aku o ka moku Adimarala Dubelina e maalo ae ana ma ka lae o Lae Ahi me ue kiu la. Aohe i emo o ka pahola kuke ae la uo ia o ka nu hoa maikai mai kela waha a i keia waha, a hiki i ka pau loa ana o na kane, wahine, kamalii i ka lohe, a o ka hele nui aku la no ia e ike a e hookipa mai i ka Elele o ka maluhia.
Aohe @ liuliu iho ku ana oia ma ka nuku o ke awa. Aohe i loihi ka manawa o ka liuliu ana, hoonohoia ae la na kanaka maluna o ua waapa, a hookuuia iho la i lalo e a-lo mai i ka Adimarala wiwo ole i uka nei o ka aina. Hoouna koke mai la oia i ke Moi i hoo@eleia i ke aupuni ole a olelo mai la, i hele mai nei au e nana i na pilikia maanei. Hahai aku la ka Moi Kanikeaouli i kana moolelo, a mohala lea aohe ona wahi hewa iki. Komo aku la keia mau olelo a ka moi i ka naau o ka Adimarala koa.
Heaha la ka helehelena o ia halawai ana a kakou e hoohalike ae ai mawaena o ka Moi a me ka Adimarala Tamaki--ua puluelo ka papalina o ka moi i ua waimaka e kakahe ana, a no ia mea, ua konoia ko ka Adimarala manao aloha, e pane aku mahope loa penei: "Ke hoapono ole nei au i ka hana a ko'u mau aliimoku. E hoihoi hou ia aku no kou aupuni. E koho mai oe i ka la, a na'u e huki hou i ka hae Hawaii."
He kanakolu ae nei makahiki i hala, a ma keia la no, ma ka hora 12 awakea, oia ka manawa i hukiia ai he haneri hae Hawaii a welo maluna o na pahu hae a me na kia o na moku e ku ana ma ke awa.
He la olioli nui loa ia ma Hawaii nei; he la hauoli no ka moi Kaikeaouli---a he la hanohano noi no Adimarala Tamaki, oiai, ma kona la make, ua haaheoia no kana mau hana i hala, oia ka hoihoi ana mai i ke ea o ka aina nei. E hoomauao kakou iaia ma ke ano he makamaka naao lokomaikai, no ka mea, ia Adimarala Tamaki kakou i aie nui aku ai. E mau'ku ka welo ana o ka Hae Hawaii, ka hoailona o ka hooponopono aupuni a me ka hoomana kuokoa ma Hawaii nei.
E mau aku ka welo ana
O ka Hae Hawaii nani!"
I ke oki ana o ka haiolelo, ua haawiia'e i ekolu mau huro ana
______________________________
Nu Hou Kuloko.
__________
Ma ka poaono la 26 Iulai, ua @ @ o H. Kila me Sarah Haale, ua Rev. G. W. Pilipo laua i mare.
__________
PAI HEWA --- Ua paina ka la ma ke poo o ko kakou pepa o ka hebedoma i hala me ka hewa, a o ka pololei o Iulai 26.
__________
Ua lohe mai makou, ua hookohuia o Mekia Ailuene H. Boyd i hope Lunakanawai Apana no Koolaupoko.
___________
Ua lohe mai makou, e haiolelo ana ka Hon. J. M. Kapena i kekahi ahiahi o keia hebedoma ae ma ke luakini o Kaumakapili, no ke Kuikahi Panai Like. A oiai akahi no a haawi kekahi kanaka Hawaii i haiolelo o ia ano, nolaila, he mea paha ia e kono nui ia aku ai ka lehulehu e hele e lohe i keia haiolelo.
__________
KA HUAKAI KAAPUNI HOPE LOA.----Ma ka Kilauea huakai i holo aku nei e Kaapuni i ka mokupuni apa o Hawaii, ua lohe mai makou, o kana huakai kaapuni hope loa ia i ka moku nui o kakou. Ma keia hope aku e holo ana oia no Hilo i kekahi pule a no Kona i kekahi pule
__________
He makahiki kanu ipu nui loa keia ma Waianae, ke hele la a ku ka paila o ka ipu haole ma Waianae, e hoona ana o kahi e pau ai i ke kuai. Ma ka Poakolu iho nei, ua holo aku ke kuna Moi Keiki , o hoohikihiki mai i na ipu haole no ke kulanakauhale nei paha, a no na mokupuni e ae paha. Ua hele no a kupai ke kaona nei i ka ipu, aku, he mea ole uo nae paha ia ia koonei poe.
__________
I KA NANA AKU i keia wa, akahi wale no manawa makaala mai o na makaainana no ka malana ana i ko lakou mau pono koho balata. Me he mea la, e nui ana ka poe koho i keia makahiki ae. Ina pela, e ia ka makou, e koho i ke kanaka hoopono a pololei, i malama pono ia ai ko ka lehulehu pomaikai.
__________
"MA KA APUA KE OLA"----Oia ke poo o kekahi manao i hoounaia mai i ke Keena o ke Kilohana Pookela nei o ka Lahua Hawaii, mai Makawao mai. A o ke kumu o keia, ma ka la 15 o Iulai, ua hoopiiia kekahi haole imua o P Nui, no ka lapaau me ka laikini ole, a ua hookuuia na haole la, no ka pili ole o ke kanawai i na haole, aia wale no ka i ke kanaka Hawaii e pili ai. Ke olelo mai nei ka mea kakau: "Ina o keia mea i hoopiiia a he @liulaula, aia oia i Mokaulele, komo aku la i ke ana puna a Limaloa. Kapanaha kanawai a me keia Lunakanawai o Makawao nei. Ina he Hawaii ponoi, o na liki no a pau, a ina he haole o na hoalualu no a pau." Ke kauoha aku nei makou, i na lima lawelawe o ke kanawai e nanaia ka hana a keia Lunakanawai Apana.
Ua oluolu loa ka mai o ke Kanikela Farani i loaa ai ma Hilo, a ma ka holo kaa oia ia ka Poakolu iho nei.
__________
Ua wehe hou is aenei he alanui mauka no ka Hale Hotele, e hiki aku ai i ke Alanui Beritania. Akahi no a loaa mai nei ka po mauka iho, a nolaila, i weheia ai i alanui hou malaila.
___________
Ua lohe mai makou, ke hana auwaha pepa ia la na muliwai o Hauula, a hoomoe a puka iloko o ke kai, i ole ai e naha ke one i na wa wai nui.
__________
O na lio kaulua o ka Moi i laweia mai ai mai Kaleponi a ianei, no ka $1800, ua kuai kudalaia ma ka Poaono aku nei i @ala, a na lilo i ka Lunakanawai Widemana no ka $540
__________
HE MANUWA----Malia paha o ku mai ka manuwa ana hohonu o ka moana Portsmouth mai Hawaii mai i kekahi la o keia hebedoma me ke Kuhina noho o Amerika.
__________
Ma ka Poalua iho nei, ua puni ke akule o Honolulu nei, a ua ola ka makapehu, no ka mea, ma ka 14 akule a oi aku no ka hapaha dala __________
KA MOKUAHI COSTA RICA----I keia kakahiaka e ku mai ai ka mokuahi lawe leta o kakou maluna ae, mai Kapalakiko mai, me ua eke leta a me na mupepa o na aina e mai
__________
Ma kekahi la o keia pule, ua lawe ia ae imua o ka Aha Hoomalu, he wahi pake, no ka launa hewa me kekahi kaikamahina malalo o ka 14 makahiki. Ua hoopanee ia a kahi manawa e mai.
__________
MAU PALAPALA H. PII----Mai na palapala mai ekolu i loaa mai ia makou mai Lahaina a mai Kona Hema mai, ua ikeia iho, ke noke la na kanaka Hawaii i ke kakau inoa malalo o na palapala hoopii i mua o ka Moi, e noi ana, e aua ia Puuloa aole e haawi.
__________
I kela pule iho nei, ua lawe mai o Mr. N. Kepoikai he palapala hoopii ua kekahi hapa o ke kulanakauhale o Wailuku nona na inoa he 224, e noi ana i ka Moi, aole e haawi ia Ewa.
__________
Ma ka Poaha o ka hebedoma i hala, ua hoopaiia kekahi keiki kanaka o Luka kona inoa imua o ka Aha Hoomalu, he haneri dala, no kona kuai aku ia hai i ka opiuma i loaa iaia ma ke kolohe. Ua hahaiia kona kuko ino e ka hoopai pokeokeo, e hahau ana iaia
__________
NA LEPERA MA KA HALEMAI MOIWAHINE.
-------Ua lawea mai i o makou nei ka lohe, aia no maloko o ka Halemai Moiwahine kekahi mau mai lepera e lapauia mai nei. Ina he oiaio keia lohe, e hookaawale koke aku ka pono.
__________
He kakaikahi na moku poino i kipa mai maauei e lapaauia ai, a no ka hiki ole ke kapili, nolaila, ua kuai k@d@laua lakou maanei, a ua hooliloia i wahie Ma ia mea, ua hoomakeponoia ka poe makemake wahie o Honolulu nei, aka, aole nae o makou makemake, e nui na poino kipa mai maanei, e hooliloia ko lakou hopena pela.
__________
Ma ka hoolaha a ke Kahukula Nui malalo o ke poo ma ke Kauoha, e ikeia e na makua mea keiki a pau, e hoomaka ana na Kula Aupuni o ka Apana o Kona. Oahu nei, ma ka Poakahi aenei, o Augate la 4 Nolaila, e pau loa mai ua kamalii i ka hoi i ko lakou mau hale hoonui ike.
__________
He huakai hele kaapuni ia Oahu iho nei ma ka wawae ka kekahi mau keiki haole o Honolulu nei, a ua hoi mai laua, mahope o ka hele ana he 100 mile paha a oi. Ke manao nei makou, mali pahi ua pii ae la ko laua ola ma keia hooikaika kino ana.
__________
Ma ka hora 11 1/2 awakea o ka Poakolu iho nei, Iulai 30, make iho la o Mrs. Jane Loeau Kaelemakule, kekahi pua alii o Hawaii nei, ma Puiwa, Nuuanu, i ka 27 paha o kona mau makahiki. Ma ke ahiahi Poahu iho nei, ua laweia kona kino kupapau a kanuia ma ka iliua o Kawaiahao.
__________
E MO@LE A HALA.----Ma ka la 17 aku nei o Iulai, ma Kalaoa i Kona Akau, ua make aku la o Mrs. Sukana Kaonohimaka, ka wahine mare a Rev. G. P. Kaonohimaka, i ka 23 o na makahiki, o kona ola ana. Ma ka la 2 o Sept. 1872 ko laua mare ia ana, a make koke no. Aia maluna o ke kane i hoonele pinepineia i ka wahine ko makou u pu ana iloko o kona wa kaumaha.
__________
Ua hoolaukanakaia ka hale oihana o ke Kauka Pake C. T. Akina (Singkee) ma Alanui Hotele i keia mau la iho nei, a ua nui hoi ka poe kanaka hele i ona la e lapuauia mai ai. Ua lohe mai makou, he 28 ano mai pake, e hiki iaia ke hoola, a 8 ano, aole e hiki ke lapaau, nolaila, ke pau nui nei kekahi poe mai pake i ona la o lapaauia mai ai.
__________
Ua lohe mai makou, ua halawai na makaainana haole o Wailuku Maui, ma ka la 26 iho nei, a ua hana he olelo hooholo e kukua ana i ke aupuni a me kana hana.
----Ma ka po o ka la 28 ae, ua halawai ae na makainana Hawaii, aohe a lakou mea i holo----Eia wale iho no, e hoohamuina ia ana elua palapala hoopii i ka Moi, no ka haawi ia Ewa a me ka hoole, a aia ma ka hoole ka hapa nui. O Keohokalole a me Hoapili, ma ka ana aina, aole ma ka haawi.
Eia maloko nei o kulana kauhale he ekolu mau ahahui on na kanaka Hawaii, e hooulu ana i ko lakou mau noonoo ihu, a ua kapaia na inoa o lakou, me keia: Ahahui Hooulu noonoo o Kawaiahao. Ahahui opiopio o Hawaii nei a me ka Ahahui Ana aina Ke malama pono ia ka lakou hoomalu ana, a ke noonoo ia me ka loea ua kumu hana a me na olelo hooholo, alaila e nee no lakou imua, aka, ina he puni kamailio wale iho no, aohe no i waa.
__________
Ma Lahaina, ua malamaia he halawai makaainana no ka noonoo ana i ka pono e kokuaia na lima lawelawe o ke aupuni no ka hooko ana i ke kanawai no ke mai lepera. Ua kohoia he Komite no ka imi ana i na kumu kupono o lawe ai ka lehulehu i rula na lakou e makaala ai i ka oe mai ke loaa ae. He hana naauao no ka ke kulauakauhale o Lahaina, oia no ka helu i ma ko na Hawaii aoao ma na hana naauao ku i ko ka lehulehu hoohuliia ana e nana, aka, koe wale no kekahi mau halawai ano ole a lakou i kukulu mua iho nei a lilo i mea ole.
__________
MUUMUU IKAIKA.----O keia Muumuu he wahine, poo muku na wawae pela na lima ua ike paha kekahi poe, o Honolulu iaia, ua hiki iaia ka mahiai ana. Eia ke kumu o kona mahiai ana, aole malamaia, e na keiki eha ana mau keiki, 2 kaikamahine, 2 keiki kane, ua mare na kaikamahine i ke kane, aole nae, he malama pono ia, ua olelo mai ke kanawai; E malama oe i kou makuakane me kou makuahine. I loihi ai kou ola ana ma ka honua, ua mare nae keia muumuu i ke kane, ua heo no ke kane; Nolaila hooikaika keia i ka mahiai, i ola u@@a, kupanaha kona hooikaka, aole lima Eia nae o ka mala ai ke akea ana; ua ike pono loa au me kekahi poe o makou nei; Nolaila. E na keiki mai Hawaii a Niihau, e malama i na makua me nei ke ano, no anei ka olelo ana muumuu hoka e umeke. Me ka mahalo. O. H.. HALUAPO.
Kaohe Iulai la 19, 1873.
__________
NA OPALA MEA HOU O WAIKAPU.----Ua hoike mai o S. K. Kaaiai i ko makou keena, ma kana palapala no na mea hou ana i ike ai ma Waikapu. A eia iho malalo:
Ka nanaina. I ka nana aua i na kualono, na paa lakou i ka ohu; a he mau puu a me na kualapa, mauka a makai o ka aina. A e hoai mau ana ia aina i ke ala o na launahele o ka uka, i ka lawea mai e ka makani kololio. A o na hale, ke kupili no, aohe kawalawa, he mau hale laau, a me na hale pili. Hookahi hale kuai, no Mr, Kakaio, kokoke i ka halepule. He oluolu maikai ke kino o na kanaka o keia aina, mai ke nui a ka liilii; he maimai no na hapuea, aole no i lehulehu loa na kanaka, ua pau i ka hele, a ua pau hoi i ka make kahi poe, o ka hana nui a kane a me na wahine e noho nei, he hana haole.
Waikapu Plantation. No kona pohihihi paha i ka olelo Hawaii kona mea i namu mai ai ia mako i kela inoa. He nui no ka ke ko i wiliia, a pela wale aku. E hoomaha ana ua wiliko la no kekahi mau maluma eono paha. Ua hai mai oia i ka nele oia apana i ke Kahu ole, a me ka hele nui ole o na hoahanau i ka pule. A ke haahou mai nei, e kukulu halepule hou ana lakou.
[Ua mahalo makou i kou kakau ana mai no ka nupepa, aka, oia mau mea a pau, he mea kahiko wale no; a ke nui aku nei hoi makou, mai hooluhi oe ia oe iho no na mea ano ole, he hoop@ pepa ia hana]
_______________________________________________________________________
OLELO HOOLAHA.
_______________________________________________________________________
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO HAwaii Pae A@. Ma ka waiwai o ka Moi i make KAMEHAMEHA V. Imua o ka Lunakanawai Kiekie E. H. Allen.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a Kuhokua (k), e hoike mai ana, he kaikuaana ponoi oia no M. Kekuanaoa i make, a he hooli@na kupono nui ke Kanuwai no Kamehamea V., i make, e noi mai ana i ka Aha e koho i lA a me kahi e hooloheia ai kana Noi, a ina ma ia hooloheia ana, a kukulahi, oia ka Hooli@ alaila, o ka waiwai o Kamehamea V. I make, e maheleia iaia.
No la mea, ua kauoha la o ka Poakolu, ka la 10 o Sepatemaba M. H. 1873, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, imua o ka Mea Hanohano Elisha H. Allen, ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ke Keena, oia ka la i hoana e ia no ka hoolohe ana ia Puapala noi, a ua kauoha hou ia, e hoolaha aku ma na nupepa "Hawaiian Gazette" a me ke "Kuokoa," he mau nupepa a paiia a hooiahuia ma Honolulu, no na hebedoma ehu, e kono ana i na mea a pau i pili, e hoike mai, ina paha he kumu e ae e hooleia ai keia noi.
ELISHA A. H. ALLEN,
Lunakanawai Kiekie
Kakauia Honolulu, Iulai 30, 1873 603 4ts 612
______________________________________________________________________
UA HOOKAPU LOA IA KA AINA NONA ka inoa PUUMAILI, ma Makawao, e waiho la mai ae kai a hiki ma ka palena mauka, aole e hooholo i na holoholona, a ma ke kuleana aina ma Hanawana, ua kapu na mea a pau a me ka wai e kahe ia a ine na opao maloko o@, a pela aku.
THOS. EMMSLEY a me KA@
Lunahooponopono Waiwai no ka manawa.
Hamakualoa, Maui, Iulai 26, 1873. 609 38* 611
______________________________________________________________________
OIAI UA HOOKOHUIA MAI KA MEA NO na ka inoa malalo iho nei i Lunahooponopono Waiwai no Kamukuiki i make, no Makawao, Maui, nolaila ke kauoha ia aku nei ka poe a pau i aie mai lala e hoo@ koke mai iloko o na malama eono, a o ka poe ana i @ aku ai, e hoike koke mai.
THOS. EMMSLEY,
Lunahooponopono Waiwai no ka manawa.
Hamakualoa, Maui, Iulai 26, 1873. 609 38*
________________________________________________________________________
MA KA POALUA IHO NEI, Iulai 29 , ua hoohuliia na holoholona o ke kula o KALAUKO, a ua loaa hookahi lio komohewa, he ho eleele, he wahi pohaka keokeo uuku ma ka lae, a he keokeo na wawae a pau. O ka mea nona keia lio, e kii ae, a e loaa no ma Waipilopilo, wahi noho o Keo (Pukiki), iloko o na la he1 me ka Elima Dala uku pu mai. APUA.
Waipilopilo, Iulai 30, 1873. 609 3t* 611
________________________________________________________________________
$100. MAKANA I EUKUIA AKU AI I kekahi kanaka a mau kanaka paha nana e @ @, i kumu e hoopaiia ai kekahi poe a mau poe paha nana e pepehi a e aihue nei i na bipi i kunilu me ka hao B o ka Hui Hanai Holoholona o Puuhue, Kohala, Hawaii.
JAMES WOOD.
Puuhue, Kohala, Iulai 28, 1873. 609 3ts 611
_________________________________________________________________________
OLELO KOOLAHA A NA LUUAHOOPONOPOno Waiwai, ma ka waiwai o Kauahoa i make aku nei. O maua o ne mea nona na inoa malalo iho nei, na Lunahooponopono Waiwai o Kauahoa, no Houolulu, Oahu i make aku nei. Nolaila, ke kahea aku nei maua i ka poe a pau i aie ia Kauahoa a me ka poe hoi ana i aie aku ai, e hoike mai ia maua, iloko o na Mahina Eono, mai kela ia aku, a pau ia, e hoole ia na aie a pau. KAHAAWEIKI (w)
KEKAHUNA (k)
Honolulu, Iulai 29, 1873 609 4t 612
________________________________________________________________________
Eike auanei na kanaka a pau ma keia Olelo Hoolaha, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke papa aku nei au i na kanaka, ua haole, pukiki pake, a me kela kela ano kanaka, kane, wahine, kamalii pau loa, aole e hele wale maloko o kuu kai hoolimalima i;ka wa a ke kai e pii mai ana, oia hoi o Waialae-iki, e pili la me Wailupe, a mawaena o Waiaulae-nui o Oahu, ua kapu loa. O ka ana hookuli i keia, e uku no @1:00. Aole e ae ia kekahi upena a mau upena paha, e komo a lawaia iloko o ua kai nei, nolaila, ke koho nei au ia N. Luka, i Luua nana e hopu a o koaa hope paha. E lilo keia i kanawai mai keia la aku a hiki i ka wa e pau ai ka'u hoolimalima ana. A no ka oiaio, ke kakau nei au i ko'u inoa. JOHN H. KAMANU
Puunui, Honolulu, Iulai, 28, 1873. 609 18*