Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 13, 29 Malaki 1873 — Kue i ka haawi i ke Awa o Ewa i KUMU E LOAA AI KE Kuikahi Panai Like [ARTICLE]

Kue i ka haawi i ke Awa o Ewa i KUMU E LOAA AI KE Kuikahi Panai Like

E l»a Luna Hoopouopono :—Oiai, ua kuu j akeaia kou mau kolamu no ka nooneo nnn i \ ke Kuikahi Fnnai Like, nolailn, ke makema- i ke nei au e hoike i ko'u mau manao kue po-! noi no na manao i hoikeikeia mai e ka hai- j olelo hope iho nei no ke Kuikahi Panai Like ' i kukuluia muluna o ke kahua e koi ana e| haawi nku i ke awa o Ewa, no ka mea, ua j kuhihewaia e kekahi poe, no'u ia mau ma-1 nao. | Mawaena o kekahi mau kumu i laweia I mai i mua, e ka mea haiolelo hope iho nei,' ua hoikeikeia mai e ka poe ake kuikahi pa-1 nai like na kumu wale no e hoapono ana uia ; ko lakou aoao, aole nae o na apuupuu keka- ; hi. Ua hoaiaiia mai nei ko Sadinia haawi ana ia Villa Franca no Kusia ; ko Farani paa ana ia Ponedicere (Pondicherry) ina Inia Hi-| kina ; ko Potugala lawe ana ia Makao, a nie ! Beritania ia Honokuona, mai a Kina fnai. ■ Aole nae hoi i hoikeike pu ia mai ko Berit;>nia lawe ana i ka mokupuni o Helikohni (Hehgoland) ma ka nuku o ka muliwai Elbe , a me ka aina o Gibaralata mj Sepania. O ka mua, mai ke aupuni mai o Denemnka a o ka hope mai a Sepania mai. Ke noi aku nei au i ka poe heluhelu.e nana knkou i na moolelo e waiho ne», no ka haawi ia ana o keiu mau aina,a e hookahua :ho i ' ke kaulei o na knmu i manaoia e ka poe ake ' kuikahi panai like, e huli kanuka Hawaii ma 1 ko lakou manao, a haawi i ke awa o Ewa. Akahi.— U« mioamina au i ka ioaa ole | ana ia'u o kek»hi mau moolelo no ka haawi- ! ia ana o \ r illa Franca e Sadinia ia Rusia, no ka mea, aole he buke i loaa ia'u, o keia hope mai nei e hoike ana la i ke ano o k»i'u mea i «nakemake a: e loaa. O ka mea oku ma-< hope o keia, oia ka aina o Ponedicere. Oj keia wahi, aia no la nia kapakai o Inia. 1 ka ! 1672 a i oleia, i ka 1683 paha (no ka mea he l'ke ole ka wa i hoikeia ma ka moolelo,) ua lilo mai kela aina i kekahi kanaka Farani ma ke kuai, mai kekahi alii mai o ka aina. ' Ua mannoia e lilo ana la ia i wahi waiwai,; aka i ka 1693, ua lilo aku ia wahi i ke aupuni Holani ina ke kaua, a he eha makahiki I mahope īho. hoi hou ia P»rani. 1 ka 1761, lawea e Beritania ma ke kaua ; mai a Farani aku. Mawaena o na makahiki 1761 a me 18lō, he elua hoihoiia ana o keia 1 wahi ia Farani, a he elua lilo ana mai ia ! Beritaniu ma ke kaua. Nolaila, ma keia ke ike nei kakou, ua like ka aina o Ponedicere \ i me ka iv;i bipi a na ilio elua e aumeuioe ana no ka inanav»a he kanalima makahiki a oi , aku. He mea maopopo loa, o na okana nina ' e ku ana malaila i ka wa o Farani & me Beri-1 tania e hakaka ana, o lakou ka oii aku o ka ' poino, ina ua ku i ka wa kekahi mauainai mawaena o na moho hakaka, a he pono e ike | e aku kakou i na hoao a me na poino o| kela poe nonu ka aina, ilokoo kela wa kaua loihi no ke ake i aina ma ka ikaika. O Makao ma Kina i lilo ai ia Potugala, oia ka hope aku ma keia lalani hoomakaulii ( aina. Ua haawiia o Makao ia Pot»gala i ka , 1586 e ka Emepera o Kina, ma ke ano he makana ia v Potugala, mamuli o ke kue ana ' aku o na manuwa o Potugala i na moku po- ! wa e hao wale ana ma na kapakai o Kina. O ka uku panai nae la Kina mai a Potugala ' | mai, no keia lokomaikai, oia ke kukuluia ana ' o Makao i kahua na ka poe Pukiki e kue 1 j aku ai ia Kina. He mau tausani o na pake 1 e hopuhopu wale ia nei e Potugala i kela a 1 me keia makahiki a kuai ia aku la no ka * hookauwa kuapaa i oi loa aku ke ino i ke 1 kalepa nika o Aferika. I O ke awa o Hanokaona, oia mahope aku I o keia. Ua hai moakakaia mni nei kakou» ( " ua haawi wale ia o Honokaona ia Beritania mahope o ke kaua Opiuma." He wahi p I

nana hoopohihihi keia, ka hookomo ana n ' mai, " mahope o ke kaua Opiuma." Ua ' ikeia e kn poe heluhelu moolelo a pau.o keia kaua, o ia ka oi ioa ako o ke ino ma n* moolelo a pau oke ao nei. O keia wahi oielo, 'Mia haawi wale ia," a mahope o ke kaua kona ano maoli, ua haawi pio ivale ia e ka lahui i hoehaehaia, no ka mea, aolee hiki k e kaua aku. Mai hoholaia o Kina o keia li,e ke gula palena ole ina i hoemuia aku o Oeritania a me Potugala mai kona mau kapa. kai aku. O ke kulanakauhale o Gibaralata, ua !avve maluia e Beritania mai a Septnia aku i ka 1704. Amaia wa inai a hiki ika 1713 o i hoao wale o Sepania e hoi mai a he ole ka loaa. Ika 1727, ua hoao hou in e hoihai mai a nele no. Mai ka 1779 a hiki ika 17. 83, ua hui ae o Sepania a me Fnrani a hele aku e kaua, me ka manao e hoihoiia mai, aka hoka no. Ke ku nei oGibaralata heawa no na waiwai a pau e komo dute ole ai, i manaoia no ko Sepania makeke. (Ja hoounaia na moku kaua Sepama e keukea i na moku e komo mai ana e hoopae wale i na waiwai. aka, ua komo aku no na wniwai. Ua nui ke poho o Sepania i ka malama ana i na moku kaua a me ka loaa dute o ke aupuni. O Helikolani hoi, he mokupuni uuku ia ma ka nūku e komo aku ai iloko o ka muliwai Elbe i Geremania. No Beritania u wahi i keia wa, aka, i kaua ia no me Denemal»a i ka 1807, a mahope haawi wale ia mai i k a 1814. 1 keia la, ke noi nei o Bisimuka, kela kuhikuhi puuone kaulana o keia au. e waiho |mai o Beritania ia wahi no Geremania. Molaila, ina na hoohalike ana a pau a k» poe ake kuikahi panai like e kukulu mai nei no ka pono e haawi nku ia Ewa, ke ike oei kakou, o na aina a pau i lilo ī nn aupuni e, ua laweia ine ka ikaika o ka pahi kaua, u i ole ia, ua hannia ma na kuikahi i hanaia me ka peni kakau ma kekahi luim a ,ne ka pahi kaua ma kekahi. | Ma keia ano, ke noiia mai nei kakuu r ihaawi wule aku la Ewa, no ka pomaikni i j kanaluaia, a na aupum e uku hoi, i koum | kiiio ai iloko o ke kaua e pale aku, a i h<»oI kelakela hoi i puali kuua nui me na lilo oi , kelakela, a i ole īa me na hoopouopono auj puni auo maalea. Ma ka uiulamaluina ī loua | ia'u ma keia men, ke kue nei au i ku haawi iana aku i ke awa o Ewa i kekahi maiia e i.o Ike kuikahi. lua aoie e hiki i ka pue ake : kuikahi panai like, ke lawe hou inai i iiiau kumu maikui e ae maluna ona e kukulu.a | ai, he pono i na kunaku Hawaiia pau Ue paa loa, aole e haawi hookuhi knpuai o ko kakou uina. E like me ka loihi oko kakeu au» ana i ko kakou aiuu pel<i auanei ka loiln o jUa noho kuokoa a M a ; uka, ina aole e hiki ia kakou ke paa pela.alaila, ua heluia ko mau la ina ke kulana iahui. Keo Kaaua. Honoiulu, Alur. 25, 1573. [Aole i kulike loa ko mukuu noonoo me 'ko mukuu koalolm iiiiiikai e olelo uei. lie mea aha lu īa kaUou ku niakeiiihke nna |.e--hea la ī iilo uiai ai o Punedicere ina luia m Faraiii, u i oie ia, o Mukao um Kllm ia IV tuga!a a o Huiiokuona hoi m Bcntania. 0 jke ano nui e īa, ke noho ona wuiwui ia u• k°u maluna o keia mau wuhi upana uma in- j lii loa iloko o keto iuau aiuu uui, u o ka noiiu i uiaiuhiu pu me ko lakou muu houlona i»a ! mea nūi. O ka makou e nei, o kn kuoliI malima ia Ewa i ke aupuni o Amenka, ma kukua mui una oia i ko kakou poe manu: uiainuli o ka hoopau aiia ae i ke dute koikui j inai a lakou ae, nluila, poinaikai ko kaiiuu Jahui, na kanaka Huwaii nie ua h-ole. 1 a aoie e ae mai o Amenka e hooJ»maJjni«, aluila, e huawi aki> knkou ia Ewu a n»e k;»ln I aina uuku kupono e pilt nna, no ka oiun-iwa e like ka loihi nie ka numwa arm e ae m J ai i ko kakou mau waiwai e kouio dute o.e i aku. ina e pani koke oiu ike koiuo <iure oie ana aku o ko kukou inau waiwai i koi a , mau awa, alaila, e hoi hou mai o Ewa īa : kakou. O keia awu e haawiia aku nei he wahi wale no na ko Amtrnka mau moka ku- , ua e ku ai, kapili ai u hoahu lak'i knuu a n e | ka Janahu. E muiaaia ponoia 'na a inoakaka I ko kukou mau pono a me ko lakou pomaikai | iloko o ke kuikahi hoolimulima ke hanaia. J Aole makou inakemakee hooiilo la Ewa i ! awi ku uioku no na waiwai e ae e hookomo a j mai ai. AoJe lou. O HonoJuJu wale no ke | awa no na moku a juu o na lahui e, e k< mo , niai ai, aole loa e a«j la kekahi inoku e ae e komo iloko o Ewa, o na moku kaua wale no !a nie na moku paha e inakemakeia ana e kaI pili hou ae. Ona huaolelo a pau akou a- [ kou mea kakau e kamailio nei, he mau ol< lo pahemo wale no ia. Aole o makou makuu ia Amerika. Aole ona makeinake e lawe i keia aupum nona, aka, he makemake nae oia e loaa ona awa hoolulu inokii kaua, i wahi na kona mau moku kaua e kapiliia ai a me na iako kaua e hoahuia ai. O Amenka, ko kakou hoaloha maikai loa. laia i aie nui'i kakou oo keia au malamaiama a me ke kuiana a kakou e noho nei. Ke makemake nei oia • ike i&ai ie kakou e ulu ana a e holo mua ana mn ke ano he iahui kuokoa. ina e iiioana iain ke awa o Ewa, alaiia, he kokua ikaika ioa oia a he makamaka kokok* ho'i. 'e kokua mai ai ia kakou ke loohia ko kakou pilikia. Aoie ka* kou be l«lui aui a mana, aka, o ka loaa aaa ok* maikai ia kakou • like «ne I kekokmmii I tko kakda mehiai. L. H.] lt