Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 7, 15 Pepeluali 1873 — Ka La Hanau o ka Moi Lunalilo ma HAWAII NEI. [ARTICLE]

Ka La Hanau o ka Moi Lunalilo ma HAWAII NEI.

1 kulike ai hoi mē ka makemake o na makaainana makee aiii o ka Moi Lunalilo, e noho ana mai ka la puka a ka la kau, aia hoi, ua ku ae la lakou ma ka la 30 o lanuan i hnla, a malama īho la ia la ma ke ano hauoli o na puuwai a pau. Na na paiapala i hoounaia mai ia makou, e kela a me keia wahi o ke aupuni, e hoike pakikoia aku nei ma na ano nui, e ike ai kakou i ka hookelakela ana 1 a kela a me keia apana kahi i malamaia ai: Hamakua. "Oks la 31 o ianuari iho nei i hala, ua malama hanohanoia e nft makaainana o Hainakua. Uaakoakoa mai na kanaka he le* hulehu, a ua uhi paa pu ia na noho o ka luakini o Waipio, e ka lehelehu. Ua kai huakai mai na kanaka mai ka hale noho mai o Hon. G. W. D. Halemanu a komo i ka lua* kini. O ka Hae Hawa:i ma ke poo; Puhi obe me na hookani pahu iho; ke kii o ka Moi Lunalilo iho me elima lede opiopio e pāa ana, j hoonaniia ke kii me na hoomahie 0 ka nahele, me ke kalaunu ma kahi o ke kii; alaila, o ka huakai aku, e mele ana i ka moa o ka Moi. I ke komo ana aku i ka luakini, aia hoi, ua hoonani e ia kona mau paia 1 ka Hae Hawaii, na ano pua a me na lau nahelehele o ka uka wao kele. " Ua hele a puia paoa loko i ke ala o ka rtahefe o Mahiki." Hora 10, hoomaka na hana me ka Haiolelo a ka Lonamakaainana, e pili ana i ka Moi ā me na "hoololi Kumukanawai. Nui ka . olioli o ke anaina. Hook'uuia ma ka hora 1 auina la. Ma ka horn 2, hoomaka hou ma ka hoolohe ana i na Kuinumanao ekolu, oia keia : Heaha na Koo ikaika e paa ai ke aupuni? Owai ke aupuni oio kaikaika, O ke aupuni alii hanau anei o ke aupuni alii kui paha ? Heaha ka mea e pau ai ka inu rama ma Hawaii nei Kohala Akau. Ma ka la e oleloi» nei, ua malama ko Kohala Akau poe, i ahaaina eui a hoohiehie e ae i ku no ka hanohano o ia la ma Halawa. Penei kahi mooleio i lawea mai : " Ma ke kakahiaka nui o ua !a 4 la, ua boike mai ko ka Lani poe i ka mahalo pihō. Ua omamalu maikai, a he mau kiiihune ua iiilii ka i hiolo iho, a me he mea la, hevmau kulu waimaka olioli ia na ko ka Lani lokomaikai e hoohui pu mai ana me ka olioli o q na makaainana : Ua pa mai ka makani kupono nana e koaniani ī ka Hae Hawaii ma ka lewa, a i mea boi e olu ai na makaainana aloha Alii, i ka hanohano ana. Ma ka hora 12 awakea. ua hoomakaia na hana me ke kapukapu. ma ka weheia ana he anaina piha no ka haipule, ma ke nlakai ana a ko makou makamaka oiaio Z. Kalai, e hoonani i ka Mea nana mai ko kakou Lani. A mahopo o ka pau ana o keia haiolelo naaoao, a pili pono no ka hoala ana i na manao haipule, o na makaainana no ia la. Ua hookuu

ke anama me ka olioli, no ka hele e ai. A pau ka ai ana, ifa hooinaka nn hana hoohanohano i ka ia raa ke kai (march) huakai ana. E hoomaka ana mai ka hale halawai aku. Penei ka hoonohoaoho ana o k» huakai: Ua oluolu i ko makou makamaka i roa« haloia E. S. Timoteo t ka lei «na i ke aka o ka mea Nona ka ia, Ka Moi W.O.Lunalilo. A ma kona mau aoao na pan kahili eha, a mahope iho ona ka mea hea inoa, ko makoo mea maamaa i na mele o ka Lani Lunalilo, i haku loea ia e ko ka wa kahiko hako mele, oia o Holo, a mahope ona, he mau ukaH, e hoohanohano ana i ka huakni Moi (Aka) a mahopeaku ka Papa Himeni o kala,malalo 0 ke alakai ana a Dr. J. Kalama, a o na makaainana mahope aku. Ua kai aku ka huakai ma kahi o James Wight, malaila i mele aku ai ka Papa Himeni i kekahi mau mele, a mawaena oia mau mele, o <( Ka Makua Mana Loa " kekahi, A no ka hialaai loa mai o na malihini o na Aina e, e ake e kuu pau loa ia aku na mea lealea e piii ana i ua la 'ia, i īmi loea ia, e ka mea neeau ma ia hana Dr. J. Kalama, i hepai pu ia e ka Papa Himeni. Pau ka launa lai ana malaila, huli hoi mai ka huakai me ka mau no o ka hea inoa i kana hana, i kei hoolohe aku i ua mele la, ua kohukohu no a kohu loa no ko kakou Moi Haku, a koeno ke Aha o ko kakou Moi iloko ma kahi i hoomakaukau ia ma ke ano kupono, he wahi no ka Moi. Ua pane mai ka mea a makou i kapa ai he 11 Moi," ma ke ano haiolelo Alii, i ka nana aku, ihikapu no hoi ia Tnata, ma ke ano hookohukohu alii, me ka haiolelo alii naauuo pokole pu. Onomea Hilo. Eia iho ka moolelo pokole o na hana ma Onomea, Hilo, Hawaii : u Ma ka hora 12 ponoi, ua hoomakaia ka hana ma ka Himeni ana i ke meie Lahui i haku ia mamua e ua Lani Haku nei, " £ oia Ka Moi i ke Akua." Me ke kani pu ana o na ohe, a i ke kuu ana iho, ku mai la o Rev. J. H. Pahio, a hoalohaloha akula i ke Akua no ka Moi, a pau ka pule ana, ku hou mai ka poe Himeni a me ka poe Puhi ohe malalo o ke alakai ana a Lanikele. Ia manawa, ua ku mai o J. S. Kekoi. a haiolelo mai ma ka mea e pili pono ana i ka la hanau o ka Moi. Ua olioli loa na kane a me na wahine, na kamalii i hiki mai maloko o ka luakini. A i ka pau ana o ka haiolelo mua, ua ku nui mai oa elemakule, a haiolelo pakahi mai roe ka olioli i ka Moi a na makaainana i koho ai e noho maluna o ka Noho Moi o nn Kamehameha. A i ka pau una o ka iakou, a malu iho la ka aha ia olioli ana, ia manawa no o J. H. Pahio i ku mai ai a haioleio no ia kumu hookahi no, me Ha uwila nui o kanx mau olelo e pili ana i ka Moi, i hoonoho ia e ke Akua a me na inakaainana ma ka Noho Moi o ke Aupuni o Haj&aji i^ei. Ua hana ia na hana o :ia la me ka hauolii a me ka inaluhia. Ua malkaala na mea a pau 1 kpmo maloko o ka iuakini. 0 na haiolelo, na Puhi ohe, a me na liimeni i pili pono i ka Moi nona ka Ia kulaia i malamaia ma Onomea nei, he mea hou ia i keia apana wahi a kekahi poe, ua olelo ia, 0 Onomea ka oi o ka miki e malama i ka la hanau o ka Moi hou ; A i ka pau ana o n» hana ma ka luakini, ua hookuuia me ka pur le a J. H. Pahia. Ua haawi ae la ke anaina 1 ka lakou Huro hope mu ka pule a ka Haku." Kona Akau. " Eia iho malalo nei ka moolelo o na hana a ka apana maluna ae i malamaia ma Holualoa : " Ka hoomaka ana o na hana o ka la.i oleloia maluna ae nei. Ma ka hora 12 ponoi o ka po Poaha, oia ka la 30, ua puhi ia ka pu, a ia wa i puka like mai ai kela mea kela mea me na ihoiho lamaku maluna o na lio, a ua hoohui ae la na mea a pnu ma knhi o ke kumu kula D. Alawa. A ua hoonohonohoia ka huakai malaiia oia po, malalo ona aiakai ana a ke Generala A. Aipo. A i ka makau-. kau pono ana o ka huakai, ua maki aku la i Keauhou. A i ka hele ana o ka hoakai oia po me na ramaku. Ke nana aku oe, kauluwela na uka i ke Koolau. " Malamalama i ka pua o ke Aaiii, Ka maka onohi ula i ka nahele. I puapua i ka nahua e ke anu v . I kolia e ka ua a mamae ka nahele," Kau a mea o ka nani o ka huakai. oia po i oa kukui, Me ka welo haaheo kapaliii ana 0 ka Hae Hawaii ma na eheu o ka makani kehau anu oia po, roe ke kani kuekue ana o ka leo o ka pohu ma ke poo o ka huakai. A mamua o ka hele ana aku o ka hoakai 1 Keauhou, ua puana like ae la ka huakai me na leo huro, •• E ola mau loa ka Moi Lunalilo i ke Akua, E mau aku kou Noho Moi ana no ka Lahui Hawaii." I keia hele ana 0 ka huakai me na lamnku, aia wale no na mea a pau maluna o na iio, aole kekahi mea hele wawae malalo. Mit ka hoonifl9popo>aira aole paha i emi iho ka nui maiaio o elua haneri. Nolaila, he mea hou no keia i ikeia ma keia apana i ka malama ana o t>a makaainana i ka la hanau o ka Moi, aole h«ipela 1 ikeia i na wa i hala. No ka malama ana i ka la hanau o ko kakou mau Moi mua i hala aku la, akahi wale no a ike ia i keia Moi hou. I ka hiki ana 6 ka huakai i Keauhou mawaho o ka pa o ka mea mahaloia J. G. Hoapili, Ua hanwi like ae la na hoa o ka huakal i na Hipahipa Huro ana, me ka puana like ana o na Leo, '« £ ola mau loa ka-Moi i ke Akua, Ē ola mau loa k» Moi i ke Akua, Lunalilo ka Moi o ka Lahui waii." Mahope o na buro, ua himeni mai la ka Papa Himeni a Aalona i na himeni i haku loea ia no ka la i hanau ai o ka Moi Lunalilo. i ka pau aea o ka Himeni, ua

haawi hou Bie la n» mea ■ pa» i huro aea ekolo, n ua'hoi niai ka huakai a hiki ma Holualoa, ua noho kekahi poe, ua moki hele aku la i ka Akau a hiki i kailua me na leo Hipahipa Hura, ft malaila ua hoopauia na hana o ia po.—Ma ke ao ana ae, oia hoi ka Poaliina, )a 31 e la»uari, ma ku hora 10 kakahialia. 0a akoakoa mai la na mea a pou maloho oka Halekula ia wa. Ua hoomaka koke !ka paina ana. Ika hiki poao ana ae i ka bom 12 ponoi. Oa kiiia aku la ka Moi 0 ka La me ka Hoohnnohano ana me ka Puah Koa helewawae kamali a Generala S. N. Simeona. A i ka hiki ana mai o ka Moi me kona imau ukaii.a me ka Lunakanawai Kiekie oka La. Ikawa o ka i komo aku , ai ma ka puka, ua ku like na mea a pau iluna, a ua haawi mai la i na hoomaikai ana i piha i ka hauoli, me na leo huro, a puana hke ae la. u E ola mau loa ka Moi W. C. Lunaliia i ke Akua, E mau aku Kou Noho Moi ana no ka Lahui Hawaii." Ika pau ana o na leo Huro H«omaikai no ka Moi. Ua hoomalu koke mai la ka Makai o ka La, a ua ku mai la ke kehanapule a wehe i na i hana o ka !a me ka pale, a mahope iho o k& pau ana oka pule, ku mai la ka Moi o ka La me kona hanohano nui, i kahikoia me ka aahu eleele me kona kahei gula Leialii i hooluu kamalenaia, a me ka hoku nui mele- i . mele hoajlonaalii ma kona umauma. Ika nana aku i na kahiko alii o ua Moi la o ka , La. Ua ku no ika nani ame ka haaohano, hele kela a Puaehu ka oka o Ka> paa, Luhiehu iho la ka pua i Mailehuna. A ua hoohanohano pu ia no hoi ka Moi o ka La ma ke ku like ana mai o kona mau ukali j me ka Lonakanawai Kiekie o ka L». la wa 1 heluhelu mai ai ka Moi o ka La i kana j Haiolelo nlii, aia ma ka Nupepa* Kuokoa. | Oia no hoi kela Haioleioali; a ko kakou Moi I Wiliama C. Lunalilo, malokoo ka Halepule ; o Kawaiahao i kona la i hoohikiia ai malalo I o lee Kuinukanawai. Ika pau ana o kana I Haiolelo, ua haawi like ae la ke anaina nia- J kaainana i na Huro ana, me ka puana hke j ana o na leo, " E ola mau loa ka Moi Luna- i lilo ī ke Akua, E mau aku Kou Noho Mei ; ana no ka Lahui Hawaii." Ika pau ana o ; na huro ana, ua haiolelo mai la na ukali o ku Moii imua o ke anaina. Kekahi ma ka olelo ! Haole, a o kekahi ma ka olelo Hawaii. A i ' kokua pu ia mai hoi e ka haiolelo a ka Lu- i nakanawai Kiekie mahope. A i ka pau ana ; o ka lakou mau haiolelo ana, ku mai la ka j Papa Himeni a Aalona, a himeni, mai la i | na Himeni i haku loea ia no ka la hanau o 1 ko kakou Moi hou Wiliama C. Lunalilo. Ua 1 piha a hu ke anaina i ka mahalo ana i na hi- ! meni."