Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 41, 12 October 1872 — Page 2
This text was transcribed by: | Annie Thomas |
This work is dedicated to: | To Moses Ahuna |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NO KE AWA O HONOLULU
LA KAI Maloo KAI Piha
@.M. @.M.
Oct. 12 6 20 Kakahiaka 1 00 Auina la
Oct. 13 7 40 Kakahiaka 2 00 Auina la
Oct. 14 8 30 Kakahiaka 2 30 Auina la
Oct. 15 8 40 Ahiahi 2 40 Kakahiaka
Oct. 16 9 15 Ahiahi 8 00 Kakahiaka
Oct. 17 10 00 Aumoe 8 45 Kakahiaka
Oct. 18 10 50 Aumoe 4 45 Kakahiaka
Oct. 19 11 40 Aumoe 5 50 Kakahiaka
* Elua kai piha like i keia la
C. J. LAIANA
Ka Nupepe Kuokoa
HONOLULU, OKATOBA 12, 1872
Ka Make ana o Mrs. F. C. Koana.
Ua loaa mai makou, he ekolu mau palapala mai Hilo mai, e hoike ana i ka make ana o Mrs. Fidelia C. Koana, wahine a Rev. T. Koana, aka, no ka loihi loa, nolaila, ke lawe hapa mai nei makou i na olelo, me ka awili pu mai i kekahi mau ike e ae.
Ma ka la 17 o Feberuari 1810 @na, Nu Ioka, hanau oia ; a ma ka la 29 o Sepatemaba, (he Sabati ia) make iho la oia, ma ko laua home ma Hilo, i ke kanaono kumamalua o kona mau Makahiki ma keia ao.
Mahope o kona mare ana ia Rev. T. Koana, ua haalele aku laua i ka aina hanau, a ua holo mai i Hawaii nei, e paahana ai na ka Haku. Ua hiki mai laua anei ma ka 1835, a mai ia manawa mai ko laua noho paa ana a hiki wale i ka hele ana aku la i ke aupuni uhane, koe wawale no ka makahiki hookahi a laua i noho aku nei i Amerika, ma ka laua huakai aku nei i laila.
Ua oleloia e na mea a pau i launa me ia, he oluolu, akahai a hookipa oia. He nui loa o kela anaina o Hilo, mawaena o na wahine Hawaii i mahalo nona, a he makuahine hoi oia ao na kaikamahine i hanaiia e ia ma ka noho pu ana.
Penei ka olelo a kekahi mea kakau: “O ke ano o kona noho ana a me kana ao ana, na kupono ia i na ouli o kela home Lani. A ma kana hai pololei mai mamua o ka hiamoe ana, ua hiki aku no ia mau huaolelo i na naau o makou a pau. E manaoio aku me ke kanalua ole, aia oia ma kela Kanaana Hou.” Penei kekahi olelo mai ka waha mai o ka mea i make: “Eia no o Iesu me a’u ; aole au makau i ka make.”
He oiaio, “he mea manao nuiia imua o Iehova ka make ana o kona poe.” Ua kuu kona luhi, a ua hala ae kana lawelawe ana ma keia ao. Ke ku la oia imua o kona Haku, e hosana ana a e hauoli pu ana me ko ka lani puali.
NU HOU KULOKO.
Oahu.
Na Mokuahi.-Ma keia Poakolu ae paha, e ku mai ai ko Kaleponi mokuahi, a pela no hoi paha ka Nebaraka mai na panalaau mai ma ka hema aku nei o kakou.
Ma ke ku ana mai o ke kuna Pauahi i ka Poalua iho nei, ua hoi mai ke Kuhina Kalaiaina mai kana huakai makaikai aku nei i ke panalaau o na mai hebera ma Kalawao.
I mea e poina ole ai i na Kahu Ekalesia na haiolelo a me na lala o ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui, ke hoike aku nei makou, e halawai ana lakou ma Molokai i ka la 27 o Novemaba.
Ma ka Poalima aku nei i hala, ua laweia i mua o ka Aha Hoomalu, ka lima koko Andres no ka ninaninauia. Ua waihoia aku nei kona hewa i mua o ka Kiure, a o kona mau loio, o Hairasi a me Aeto.
I ka ehukai o Puaena aku nei ke Kiaaina o Oahu nei a me kana alii wahine i kela hebedoma aku nei, me kekahi mau hoaloha o laua, kahi i hooluolu ai i na ea oluolu o ke kuaaina. Ma ka Poalua nei ka hoi ana mai o laua.
Ma ka Poaono aku nei i hala, ua puhi hou ka Poe Puhi Ohe, no ko lakou puhi ole ana i ke ahiahi Poaha aku, oiai ua keakeaia hoi ia ahiahi e ka huakai kumakena no kekahi makuahine i hala e aku i ka aoao mau o ka honua nei.
Ua loaa mai kekahi palapala mahalo a na makaainana o Kau, i ko lakou luna makaainana, no ka pololei o kana mau hana iloko o ka Ahaolelo, ma ka aoao o ka poe nana ia i koho mei. Aole hoi e like me ko ka poe e panepaneia mai nei e ko lakou mau makaainana. E hoike ana i ko na makainana hiliuni ole maluna o kekahi poe luna i hele mai ia nei e palaualelo ai.
KE "KILAUEA."-No ka nui loa o ka hana i keia mokuahi i na hebedoma ekolu i hala ae nei, nolaila, ua nana ponoia kona mau hemahema a pau, a ua kukaiia aku malaila na hana maiau ana a pau e paa ai. Nolaila, ina io he paa kupono keia e like me ka mea i ikeia aku ma ka hookoia ana, alaila, ua hiki iaia ke kaapuni ia Hawaii a hoi mai ia nei, iloko o elima la. Ma ka Poalua nei kona holo ana aku, a e ku mai ana i ka auina la apopo.
Ua lohe mai makou, ua hoopauia ke no hou ana aku i na keiki Kauka lapaau o Honolulu nei, a e ohi hou io ana i poe ike namunamu haole. O ka poe mua. e hoi ana ma na kuaaioa e hoomahinu ai.
Ke lohe mai nei makou, ke haalele nei kekahi poe kamalii i na kula hoonaauao, a ke pau nei i ke ao hula Hawaii. He hana naaupo loa keia, ka hoowahawaha i ke ao ia mai ma ka ike. Heaha ke ola ma ka hula, ke ike?
HALE PAU AHI.-Ma ka Poaono iho nei, la 5 o keia malama, ua pau i ke ahi ka hale pili o Kanaheleaumoku ma Waimea i Koolauloa. O ke kumu i pau ai, i loaa he ahikoe i ke keiki uuku, a me ia oia i koe ai a a ke ahi i ka hale. O ka nui o kanaka, ua pau i ka lawaia, a he wahi luahine wale no ke kokoolua o ke keiki, ua hala aku nae i kekahi hale e. Aohe waiwai lawe, a lilo wale no i lehu ai. Ke ao mai nei nae ka hemahema, e makaala i na ahi koe waiho wale, o loaa auanei i na kamalii liilii a lilo i mea e poino ai.
HE PAKE PEPEHIIA.-Ma ka la 1 paha o Sepatemaba i hala @ e Kaupakuea, ua hele aku kekahi poe pake e nana i ka hakaka a ka poe borabora. Ia hele ana aku nae, e lele mai ana kekahi borabora o Kale ka inoa maluna o kekahi pake a pepehi iho la, aole nae make ia la. Ma ka la 25 iho nei, ua make loa ka pake. Ua noho ka Aha Kiure Koronero, a ma ka niele ana i na hoike a me ke Kauka, ua hooholo lakou, ua make ka pake i ka pepehiia ana e ka borabora. Ua hopuia ka pepehi kanaka, a ke kaliia nei no ke kau Kiure ma Waimea ma ka malama o Novemaba ae nei.
KA HOOLAA HALE HOOLE WAI ONA O WAILUKU.-Ma na lono i loaa mai, ua haiia mai, ua holo pono no na hana o ka hoolaa ana a me ka lealea Europa i ka po. Aka, aole nae nui ka poe mai Honolulu aku i holo ilaila e ike, kakaikahi wale no. Eia ka hana hilahila ole a ka poe aihue o Wailuku, oiai, e lealea ana na mea a pau maloko o ka hale i ka po, aia hoi, ua komo koloheia ae la na keena moe o kekahi mau keiki hoole wai ona mai Honolulu aku nei, a ua aihueia aku la na wahi lole iloko o na eke. a ua lilo pu ko Evarete noho lio me ke eke a he mau mea e ae kekahi. Ina pela, he mea ia e hoinoino mai ai ia Wailuku, i ko lakou hookipa maikai ole i na wahi malihini. He ilihune loa no paha no ia poe i aihue ai i kahi lole a limalima ai.
HOOPANEEIA A POAONO.-Ma ka nupepa haole o ka Poaha iho nei, ua ike iho makou, ua hooikaika aku la ke Kiaaina o Oahu nei, ma keia hope aku, e puhi ka Poe Puhi Ohe o ka Moi ma na ahiahi Poaono a pau, aole i na ahiahi Poaha. E hoomaka ke puhi malolo o keia kuhikuhi hou, ma keia ahiahi Poaono, ma ka hora 5. Eia malalo iho nei ka nui o ka lakou mau leo e puhi ai:
Opening March.........................................................Tioglor
Choir and Quartette (new) Opera-Nibelungen...............Dom
Fantasia. Opera-Orpheus.......................................Offenbach
How Beautiful Thou Art-Song (new)............................Weidt
Parisian Life-Quardrille..........................................Offenbach
Libussa-Polka Mazurka...............................................Tieko@
E hooki ana ke puhi ohe me ke kaihele ana a puni ka pa o Emma Kuea.
AHAAINA A NA KAHUNA HAWAII.-Ma ka Poalima la 27 o Sepatemaba i hala, ua lohe mai makou, ua malamaia he ahaaina na "na akua," o ka pololei loa paha na na Kahuna Hawaii, ma Mauna Kiekie, Honolulu. Ma ia ahaaina, ua konoia na kahuna lapaau Hawaii o kela a me keia ano, a he poe nui okoa lakou i ikeia ma ia la. Mahope o ko lakou maona ana i ka ai a "na akua," ua weheia he mau aha hula, a o ka mea e hula aku ana i ka inoa o kekahi akua e noho ana i luna o kekahi kane a wahine paha, o ka wa ia e wi mai ai ka leo a hele mai e hookupu dala. He oiaio paha keia lohe, aole paha, aka, ua mamina no makou i ka hiki kino ole ana aku e ike ia hana lapuwale. Ua oleloia, ua aneane paha e pau loa ka poe i lawelawe i ka oihana kahuna lapaau e noho ana ma Oahu nei, i ka hele i keia ahaaina.
KUPANAHA KEIA MAKAHIKI-I keia makahiki e hele nei e pau, ua hapaiia mai ko makou mau hoomanao ana no kekahi mea kupaianaha i hoikeikeia mai e na ikemaka i hanaia i mua o ko kakou mau maka ponoi. O ka mua loa paha, ka a ana o ka Pele ma Mokuaweoweo, ka make ana o kekahi lunamakaainana Ahaolelo, ka pupule ana o kekahi luna Ahaolelo, ka lele ana o kekahi luna Ahaolelo iloko o ke kai, ka mokumoku ana o kekahi mau kuhina a me na pepehi kanaka eha. O keia mau mea a pau, ua hana wale ia no iloko o keia makahiki. Aole anei e hiki ia kakou ke ike ae, ke hahau mai nei na lima o ka mea Mana Loa? Aole anei hoi e ui iho i ka ninau. O na hoopai anei keia o ka aina e hoi hou nei i ka hoomanamana a me na hulahula hoomana ia Laka? Aole i ikeia mahope iho o ko kakou kau ana ae maluna o ka malamalama Karistiano, ka lilo nui ana o na kane a me na wahine i mau kahuna hoomanamana, e like me keia au kupanaha loa iwaena o keia au ka ike ana aku i kekahi poe opiopio e lawelawe ana i ka oihana lapaau Hawaii. A iloko o ke keakea a ke kanawai a me ka hoomakakiu nui ana e hoopaiia, ke laha nui mai nei no keia hana mawaena o na kanaka kupa ponoi o ka aina. Pehea la e kinaiia ai keia hewa nui?
"POHOLO AKU LA PAHA.-Ma ke ku ana mai a ke kuna Naonaoulaula i ka Poakolu iho nei, mai Kauai mai, ua lohe mai makou, he hora mahope iho o ka haalele ana o ka moku i ke awa o Hanalei, o kekahi o na ohua luna o ka moku, o Hon. D. Kaukaha. he hoa no ka Ahaolelo i hookuuia iho nei, ua nalowale koke iho la, a ua manaoia, ua lele paha iloko o ke kai e au hou iuka o ka honua, a i oleia, ua haule iho ia a ua poholo. O kona mau kamaa buti a me kona papale, ua loaa no maluna o ka oneki. Ua kukai pu ia mai no hoi, ua olalau oia i ka ona a ka rama i kona manawa i kau mai ai iluna o ka moku."
O keia mau olelo maluna ae, mailoko mai no ia o ka nupepa haole P.C.A., puka hapalua pule o Honolulu nei. I ko makou lohe ana i keia, ua palamimo koke aku makou i ka moku nana i lawe mai i keia lono. I ka ninaninau ana, ua oiaio wale no na mea i hoikeia, a he wahi mea hou kekahi i pakuiia mai, oia hoi keia, no ka nui paha o ke kapalili o kona houpo i kana hanau mua. O ka mea maopopo ole, o kona pae, aku iuka o ka aina, a o ke poholo paha a make iloko o ke kai. Ke kau hou mai ka hoomanao ana, no na hana ano e i hoikeia i keia kau Ahaolelo. Heaha la auanei ke hoo@a? Aole anei e pololei ka olelo ae pela @ ka hoomaunauna i ko hai kono?
NA PALAUALELO O KA POAKAHI.-Ma ka Poakahi iho nei, ua kai huakai ae o Waahia (w) hoomanamana, i loko o ka pa o ka Hale Hookolokolo, me na wahine he lehulehu i hiki paha i ka iwakalua, i kahiko ia lakou iho me na lole silika kumukuai nui, no ka hoohalahala a ua Waahia nei, i mua o ka Aha Banako no ka hooholo a na Kiure i hoahewa ai iaia mamua. No ka hiki ole paha ia Waahia, ke hele mai oia wale no, nolaila, ua kai nuu mai oia me na wahine palaualelo e hahai hewa ana me ka puni i kana mau olelo. Ma ia la, ua noho ka Aha, a ua hoolohe i ka hoopaapaa kanawai a kona kokua. Ma ka Poalua iho nei, ua haiia ka olelo hooholo a ka Aha, e ahewa ana ia Waahia (w) a e hoapono ana i ka olelo hooholo a ke Kiure. Nolaila, ua miko iho la no o Waahia, he $100.00 ka hoopai me ke koina, a pela no hoi kona hoku hele o ka wahine mare a P. Kaaiahua, Luna Pa Aupuni o Pauoa, ka mea i oleloia mai, ua haalele oia i kona inoa hoahanau no ka manaoio i ka hoomana a Waahia. Kupanaha ka puni wale ana o Kaaiahua ma. Ma ka auina la Poalua, ua laweia o Waahia ma i Kawa e hoopaahaoia ʻ i, aka, o kana wanana pupule, "e noha ana ka hale paahao o Kawa, ke komo kona poo," ua hoka loa, e like no me ka makou i manaoio ole ai.
HE WANANA HOOPUNIPUNI.-Ona olelo wanana, oia no ka hoike e ana mamua i na mea e hik mai ana mahope. Aia ma ka apana o Nehe i Wailuku, Mokupuni o Maui, kekahi kanaka o Kapua kane, a me Hoohanini wahine, ua wanana ae laua imua o ko laua ma@ ohana, he ua nui e hiki mai ana ma Wailuku nei, aole ua i ikeia mamua e like me keia. E hoomaka ana ka ua ma keia Sapati ae, Sept. 22 o keia makahiki no, ae ua ana i hookahi pule, nolaila, e kahu oukou i ka ai a nui, i ai e lawa ai no ka pule hookahi, a e hoomakaukau pu no hoi i ia kekahi, aole no hoi e puka iwaho, a pau ka ua. Hoomkaukauia na mea a pau i hoikeia maluna, ua puni ka poe naaupo. Ia pono a ao ae, he wahi ao eleele ko luna o ka lani, a manao iho la ka lehulehu he ua io no, a awakea ae aole no i ua iki mai. oi kali aku makou a aohe ua mai, ekolu la o ka ua ole ana, he keu no hoi o ka hoopunipuni. E ka mea e heluhelu ana, ka inoa ua hala o Waawaaikinaaupo, eia no ka, E! aloha ino ko laua kuhihewa. J.O. LOHEPOPO.
Pane ia Paakiki lalau ma.
I ke Kuokoa a me kou hookele ke aloha. Ua kaalo mai ma ko makou alo na olelo lalau pili ole a Kalauhaihai o hea lu, nona ke poo. "Paakiki kupono." A no ko makou makemake e ike mai no ka lehulehu i ka oiaio keia mau hoopuka olelo ana, a e lilo na oukou e nana mai i ka aoao i paakiki pono, a me ka aoao i paakiki lalau, nolaila no makou i hauoli ae nei, e hoike aku i ka oiaio piha, me ka makemake no hoi e hoakaka pu aku i na olelo hoino kumu ole a kela aoao ia makou.
He oiaio, he paakiki lalau io no lakou nei ae, a ua hui pu ia paakiki me ka naaupo, a oia no ke kumu o ka hoonou ana aku i mau anaaina hou, me ka manao e ko io ana; eia nae, ua halahu, aole i ko na iini ana, a me na kuaki ana o na ku-i, ua poholo pu iloko o ua paakiki lalau lu. Aloha wale!
O kahi a lakou i paakiki ai, me ka olelo ana, "no lakou ia wahi i lilo ia Kaiapa," "oia na loi elua, a me ka pauku auwai, a me hapa kula." Oia na wahi a lakou nei i noke ai i ka hoopaakiki, i pau ai ko makou ino ia lakou la i ka huea mai i waho, a kuamuamu ino mai ai me na waha i piha i ka lepo.
Aka, i ke kii ana ia Kelia laua o Pahia, a hiki mai laua, ana iho nei, a puni pono ua aina la, o ka hele no ia a puni pono ana e like me ka Naii pono mua, alaila, hoopuka ae laua i ka laua olelo. "Ua pono a pololei ke ana mua ana." Lehulehu loa na pepeiao i lohe i keia olelo a laua, oia no ka poe e uhai hele ana e nana i ka laua hana: oia ka la mua o ka laua ana ana.
Ia manawa iho la i ike ia aku ai ua aoao paakiki nei, e homa wale ana no, no ka mea, aole i komo mai la ua mau wahi nei a lakou i paakiki ai, oia na loi elua, a me ka pauku auwai, a me ka hapa kula, ua haule no mawaho, aia no iloko o ko Kaiapa mau palena, aole hoi i ko lakou nei, e like me ka lakou nei olelo liki mua.
Alaila, mahea iho ia ke kupono oia paakiki ana au e Kalauhaihai i olelo mai ai. "He paakiki kupono?" Halahu ka noonoo ana. O ke kupono iho la ka ia oia paakiki, aole i ko kahi i moe ole ai o ka po, i ake ahu ai e loaa mai. A me ia ike pono ihono ou la, aole i ko ka lakou nei paa i kii ia ku ai olua, o ko olua olelo mai nei no nae ia, "he paakiki pono." A oia iho la ke poo o kau hoopuka manao pili ole ana mai nei, i ka mea i hoopuka mua ia e makou. Okoa ke poo o kau kukulu manao, okoa hoi na mea i kamailio ia e oe malalo iho; auhea ka pili ana ina pela? He hoike ia o kou hawawa i ke kalaiolelo ana. Nolaila, ke hooia nei makou me ka olelo ana no ka lakou olele. "He paakiki lalau io no ko ka aoao o Kamoiliili." Aole ia he olelo hoino wale aku, aka he olelo oiaio, a pololei hoi.
I ka pau ana e ke ana ana a na mea ana aioa ma ka la mua, ua hoi kela a me keia o ka poe nana i ka laua hana, me ka ike a lohe pono hoi i na mea i hanaia, ua holo pono ; aohe olelo hou a ua mau anaaina nei e "apopo ana hou," he oie loa no. Aka, hoopuka laua i ka laua olelo imua o ka lehulehu e nana ana, "ua pono ke ana ana, ua pololei." Ma ia la mua nae o ke ani ana a laua, ua hele pu o Naili a me ke kahunapule o keia wahi, a laua la i kuamuamu mai nei, e kiu i ka laua mau hana; oia ke kumu o ko laua hele ana e nana pu, no ka mea o ka lehulehu o ka poe e hele hahai ana, he poe aole hiki ke hoomaopopo i kekahi mea o ke ana aina, a o ka nana ana o ke panana, a me na moe ana.
I kekahi la ae, ma ke kakahiaka nui, ike hou ia aku la ua mau anaaina nei, e ana hou mai ana i ua aina nei. Haohao no makou i ke kumu o keia ana hou ana, no ka mea, ua ikeia, a ua loheia no hoi ka laua olelo i ka la mua, ua pono, ua pololei hoi. Aka ke ana hou mai nei no nae. Ma ko makou noonoo wale iho no i ke kumu i ana hou ai, na ua aoao paakiki no paha i koikoi hou e ana. Aka, kakali makou e ike i ka hope; a manao iho la no hoi makou, e komo mai ana la ua mau wahi nei a lakou i koi ai ma keia aha ana. Eia nae, aole no i komo a hiki i keia la; aole no e ko ana a hiki i ka la hope o ka honua nei; ina no e hele hou mai ana na anaaina hou a lakou nei ae e kii hou aku ai, aole no e ko ana ia paakiki lalau. Ina no he haneri mea anaaina e hele hou mai e ana i ua wahi nei la, oia mau no ka nele, o ke dala ke puehu ma o, aole no e ko ka paakiki a kahi moopuna.
Malaila he olelo oia o ka makou i hoopuka aku ai mamua iho nei no lakou, oia hoi "O ka paakiki ialau i hui pu ia me ka naaupo, oia ke kumu o ka hoopaapaa palena aina mawaena o Kaiapa a me Kamoiliili i hoopukaia ma ke Kuokoa o ka la 7 o Sept.
O na olelo kuamuamu a kela aoao a me ka Kalauhaihai ma, no makou, aole o makou pilikia ilaila, ke olu wale nei no makou ia mau lepo a oukou i paki mai nei, no ka mea, o ka pono o kahi a kakou i aumeume iho uei me ka paio ikaika ana eia ma ko makou poli kahi i hoopumehanaia ai.
Nolaila ina no oukou e noke mai i ka olelo mo a ku kahaolelo, e amo maile wale aku no ka makou hana. O ka wahine manuwahi a oukou ma na la mamua ae nei, ua mareia iho nei e makoa, a pehea auanei e lilo hou aku ai no oukou? Aole.
No kau mau olelo e Kalauhaihai. E nana i ko hawawa i ke kalaiolelo pili ana, a me ko hawawa no hoi i oale pono i ka mea i kapili ia 'ku i ka aoao o Kamoiliili, a me na olelo koaki o ko naau kanaka' pili ole i ke poo o ke kukulu manao.
1. Olelo oe, "He paakiki kupono." Eia mai ka oiaio a me ka pololei o na pololei, Aole he paakiki kupono, he paakiki lalau maoli no; no ka mea, aole e ko e kupono ai, ua hoka, ua nele. ua halahu; auhea ke kupono? Ina ua ko iho nei ua paakiki la a oukou, ina ua ae aku makou, he paakiki kukupeno io, aka, aole i ko, nolaila, he paakiki lalau.
A oia iho la no ke kumu o ko makou pale ana i ka Leleano mau olelo kuaki ukiuki o ka la 7 o Sept., ua lalau ia no ua paakuku la. Aka olelo mai nei oe, ua kupono. Ke hoole ae nei na loi elua, a me ka oauku auwai' a me ka hapa kula, ke i ae nei lakou nei e moe malie nei, "Kupono ka uanei, ole loa."
2. Olelo mai nei oe, pohaku kihi makou nuinui pololei hona makou. Eia mai ka oiaio paumi i ike oe. Aole no ka pohaku ka hoopaapaa, a me ka paakiki o Kamoiliili, Kealo, Nuhi, Punee, Makaope, a me ko lakou poe a pau, aole loa nolaila; aka, no na loi elua, a me ka pauku auwai, a me ka hapa kula, nolaila ka hoopaapaa, aole no ka pohaku kihi. Nolaila, ua halahu oe, aohe pili pono o kau poheo kihi i ka mea i hoopaapaaia e Kaiapa a me Kamoiliili.
Aka, ina e hoopaa mai oe i ka oiaio o ko pohaku kihi, he mea ka makou e olelo ai malaila. A penei no ia : He pohaku kihi hoopunipuni, he apuka. Penei e akaka ai : Olelo mai o Kealo ma ka nupepa Kuokoa o ka la 7 o Sept., no ua pohaku la oukou, "ua kakauia ka inoa o ka mea nona ka aina i ka wa kahiko ma ua pohaku kini la." Ma kau olelo hoi i puka ae nei ma ke Kuoka, o ka la 5 o Oct., "ua kaha pea ia-, ʻ Alaila, e nana mai oe, a me ka lehulehu i ka like o keia mau olelo a Kealo laua o Kalaukaihai. O ka wai o olua ka oiaio? Olelo mai o Kealo, He inoa ka hoailona i kakauia ma ka pohaku. Olelo hoi o Kalauhaihai, He kahapea ka hoailona. Ke like ole nei keia mau hoike a olua.
(Aole i pau.)
Mahalo ia W.T. Martin, ke General o ka Ahaolelo o ka M. II. 1872.
E KA NUPEPA KUOKOA E Aloha oe.-
Eia mai ka pane a na makaainana o Kau i akoakoa ma ka luakini o Kauahaao, no ka hoolohe ana i na olelo a ko makou L.M., i na mea i hanaia ma ka Ahaolelo o keia makahiki, a ma o ua komite la, ua loaa na pane malalo iho nei.
Eia ka na makaainana. E ka makou kauwa oiaio i hilinai ai, a haawi hoi i na pono a me na pomaikai iloko o kou mau lima, ka mea hoi nona ke koko i hookaheia imua o ka Pahu Balota, i ka la o ko makou imi ana i Ceneral oiaio, a nana e hookele i kahi e lanakila ai, a me ke kuapapanui o keia noho ana, i ke au o na Kamehameha, oiai hoi oia e noho ana ma ke Kalaunu o--
"Maemae i ke kai ka pua o ka hala--a,
Ua maewa wale i ka pali o Kahiwa--a,
Ke hiwahiwa lipolipo o Papalauahi--a
Ka nani hemolele a kuu mea aloha--a,"
ke haawi, a ke hooili nei makou i ko makou mahalo a me na hoomaikai ana nou, no na kumu i hoikeia malalo nei :
1. No ko makou lohe ole i kou inu rama, a me kou ona, oiai oe ma ke kahua kaua a makou i hoouna ʻ i, nolaila makou i olelo haaheo ae ai, He koa lala ole oe ma ia mea,
"Ua luloa e ka ua a oki kanahele,
He laau milolii ia no ka naele,"
2. O kou kupaa ana ma ka aoao hoemi i ka uku o na Kuhina a me ka Moi, e like me ka makou kauoha ia oe a me kou like ole no hoi me na wahi kamalii anee kapuahi, na lakou ka olelo, "ma-o ma-o ka uahi, he makole mai koonei," he pukonakonu oe ma ia wahi.
3. O kou ae ole e haawi i ke dala o ke aupuni no ka Hotele hou, e like me ka makou palapala hoopii i ka Ahaolelo, he Pahu kepau oe ma ia mea.
4. O kou huipu ana me ka poe hooikaika, e hoololi a hoopau i ke kanawai o na Haku a me na kauwa, a ua loaa kau wahi pono ma ia kanawai paakiki, he niuhi ai humuhumu oe malaila.
5. O kou ae ole ana e haawai i ke Kuhina Waiwai i ka mana e hoaie i ka inoa o ke aupuni, he ilio hae kupuino ia no ka la ua, he laau kekee hoi ma ke alanui ma ia hana.
A no na mea i koe au i hookele ai, iloko oia kau, ke hooili a hookuu aku nei makou i ka papale alii o ka hanohano o na mahalo kuhohonu ana maluna ou, me ka lana o ka manao, aole oe e hoi nele ana mai ka Pahu Balota mai o kou apana nei, ke hiki aku i ke kau o ka imi hou ana i mau General no ua kahua kaua la, a he mea makehewa ka manao ana o kekahi poe naau pahemo wale e hana balota iloko o kou apana nei, ke ole oe e haalele mai. O makou na Komite.
L. AHI, W.J. KAULIA,
D.W. KAAEMOKU.
Waiohinu, Sept 30, 1872.
Ka Moolelo o ka Ahahui Kumukula
O Kaiuaha, Molokai, Sept. 26, 1872.
Sept. 26--La kula 1, hora 9 A.M.
O Z.P. Poli ma ka noho, oia ke Kahu o ke kula ao kumu.
Hoomakaia na hana o ka la mua, ma ka weheia ana me ka pule a Kailua.
Kaheaia na kula; e hoomaka ana ma ke kula o Halawa a hiki i ke kula o Pelekunu. Ua pau pono loa mai no. Kohoia no ke kakauolelo mau o ka ahahui kumu, e noho no oia i kakauolelo no ka aha. Hoole mai oia me ke kue ana no kekahi mau kumu kupono, oia hoi keia. Aole oia e noho hou ma ia oihana, ke ole e hoolako mua mai na hoa kumu i na lako no ka oihana a ke kakauolelo, oiai, na ke kakauolelo no e hoolako nei no kahi mau hemahema no keia oihana, a he mea poho wale paha ia o ke kakauolelo me ka lilo o kana dala ponoi, a me ka nui o ka luhi ma ia oihana, aka; ua hoololi mai ke Kahu o ke Kula ao kumu, oia o Z.P. Poli, ke oluolu oia nana e kokua a hoolako i makaukau no ka oihana a ke kakauolelo, ao keia manawa wale no nae. Ua hooholoia ma ka hoololi a Z.P. Poli; e hoomau aku ke kakauolelo i kana oihana e like me mamua. Hooholoia.
Hoomakaia na haawina kula. No ke Ao heluhelu ka mua, ma ka Haawina 32. Aoao 95. E hoomaka ana ma ke kula o Kaluaaha, pela no a pau na kula; ma ka heluhelu pakahi ana o kela kumu keia kumu, kaahele a pualu no hoi.
Ua wehewehe moakaka loa mai ke kahu o ke kula ao kumu i ke ano o ka heluhelu ana, me ka hoopili pono ana i ka Rula 1, 2, 3, 4, o ka Aoao 24; pela no hoi na Rula o ka Aoao 25.
Ua noi mai ke kahu o ke kula ao kumu i na kope o na ninau i kauohaia iloko o ka nupepa, a ua waihoia aku no imua ona.
Ua hoomaka hou mai no ke kahu o ke kula ao kumu i ke kula ana ma na ninau Arimatika, a me ka Helunaau, i kakauia iloko o ka nupepa. Ua maikai no, a o ka ninau 140 o ka Helunaau: ua nui ka hoopaapaa o na kumu no keia ninau; no ke ano hemahema o ka ninau: ua hoike mai na kumu i ka lakou lakou loaa. O kekahi loaa, ina e hooponopono hou ia ka ninau, alaila, eia ka loaa $21.36 ½. Ina o ka ninau no ia, alaila, o ka loaa, he $6.67 ½, a i ole, he $64.08; oia na haiolelo, a nolaila, i mea e pololei loa'i. E hooponopono pono loa ia ka ninau.
Ua ninau mai o Z.P. Poli i ka pilikia o na kumu; a ua hoike mai ke kakauolelo i ka pilikia, he pilikia na kumu o kahi loihi, ao ka loihi o kahi o ka noho ana o ka puuku kula, a me ka Lunakula o keia apana: E pono e noonoo ka Papa Hoonaauao; a e hoonoho iwaena ponoi o ka apana, e like me ka noonoo ana i kahi e ku nei ke kula ao kumu. Ua hooholoia ma ke kokua ana a Z.P. Poli a kauohaia ʻ ku ia ia e hoopuka aku i na pilikia o na kumu i ka Papa Hoonaauao. Hookuuia na hana o ka la me ka himeni a Kapiioho o ke Ao heluhelu. Aoao 247, Haawina 93.
Sept. 27- La kula 2, hora 9 A.M.
Mr. O Z. P. Poli ma ka noho.
Hoomakaia na hana o ka la elua, ma ka weheia ana me ka pule a Z. P. Poli. Kahea ia na kula a pau: ua pau pono loa mai no.
Hoomakaia ua haawina heluhelu ma ka Aoao 26, o ke Ao heluhelu , a pela aku, a pau ia. Heluheluia ka Haawina 99 Aoao 268 o ka Buke Ao heluhelu: e hoomaka ana me ke kumu o Halawa a pela aku, a ma ka pauku 5 o ia Haawina: na ke kumu o Pelekunu i heluhelu me ka hoopili pono ana i ka Rula 1 o ka Aoao 27.
Ua kue ikaika loa mai ke kumu o Halawa ma ka heluhelu ana; a kue mai no hoi i ka rula i heluheluia: wahi an, aole rula ma ia pauku, a, aole no hoi he haina ae a me ka hoole malaila: wahi ana. E hooiho i ka leo mahope o ka ninau, Nolaila; ua hooponoponoia ke kumu o Halawa e Mr. Z. P. Poli, a, aole no paha i mohola pono ae kana makau no ia pauku: a pau ia.
Ua hoomaka hou e heluhelu ma ka Haawina " Hoolohiloli ana i ka leo ma ka heluhelu ana." Aoao 26. Hoakaka 1,2,3,4. Ua wehewehe pono mai o Mr. Z. P. Poli i ke ano ola mau hoakaka; a, ua ku no i ka iini a ka puuwai: pau ia.
Hoomaka hou mahope oia mau minute ma na haawina o ke aiakai kumu.
E hoomaka ana ma ka Aoao 16 a hiki i ka Aoao 37. Ua kakau mai o Mr. Z. P. Poli, i na hua haole ma ka Papa eleele: akahi no a hooko pono ia kela Hoakaka 2 Aoao I8 o ke Alakai Kumu: aole pela mamua aku nei. Elua no kumu i kula ia ma ia mau hua palapala; ke kumu o Waialu: ua holopono iki no, a mahope paha e holopono loa ʻ i, ke hoomauia ke ao malai ʻ a; oiai, o ka hoopuka pololei loa ana i kona ano, oia wale no ka mea nui no na hua haole B. aka, aole nae i ku ia kekahi o laua, mahope iho, pualu like mai na kumu a pau loa, a ua hookuuia na hana o ka elua.
Sept. 28- La kula 3, hora 9 A. M.
O Mr. Z. P. Poli ma ka noho.
Hoomakaia na hana o ka la ekolu, ma Pukoo keia la kula. me keena o S. G. Dwight. Kaheaia na kula a haawina ka pule ia Kaailua. Kauohaia ke kakauolelo e heluhelu hou mai i ka moolelo o ka elua. Hooholoia a hoaponoia.
Hoomaka na haawina heluhelu ma ke Ao Heluhelu. Rula 1, Aoao 31. E hoomaka ana i ke kumu o Kawela, a pela aku, ua holopono no. Hoomaka e heluhelu ma ka Haawina 106 Aoao 287 o ke Ao Heluhelu, pau ia.
Hoomaka ma ke Alakai Kumu, no ke ano o ka hoomalu ana a me ke ao ana i na haawina, Ua wehewehe pono loa ia mai ke ano o keia mau Buke elua, o ke Ao Heluhelu a me ke Alakai Kumu, a ua lilo paha ia i mau kumu hoomoakaka pono loa i na keiki, a e ao pono ia ʻ i na kula Hawaii. Hoomaha ke kula i ka hora 10 1/2 he 5 minute.
Hoomaka hou ke kula mahope o na minute he 15. E heluhelu i na kumumanao i kauaia e na kumu. E hoomaka ana i ke kumu o Halawa. Eia kona kumumanao. Ua pomaikai anei ke aupuni i na kula kaikamahine, aole paha? Ua hoike mai oia, aole pomaikai, no keia kumu wahi ana. No ka hele ka i na Aina pegana a pela aku. Ua hooponopono pololei mai o Mr. Z. P. Poli a ke ano o na kumu e pomaikai ai ke aupuni; a ua hooholoia me ka hoapono ana i ka wehewehe.
Kumu o Honouliwai. Kumumanao. Pehea la e hoalaia ʻ i na kula o Molokai nei, i lilo ai lakou i mea e mahaloia ʻ i iwaena o na kula o Hawaii nei?
Kumu o Waialua. Mumumanao. Owai la ka mea oi, o ke dala paha, o ka naauao paha?
Kumu o Honomuni. Kumumanao. Heaha la na kumu i emi ai keia lahui? Heaha la na kumu e ulu hou ai keia lahui?
Kumu o Kaluaaha. Kumumanao. Heaha la ka waiwai o ke kanaka ma ka imi ana i ka naauaao?
Kumu o Kaunakakai. Kumumanao. Heaha la na kumu e holo ai ka naauao i na kula o kakou?
Kumu o Pelekunu. Kumumano. Heaha la na kumu e pau ai ka make noi ana o keia lahui?
Kumu o Kamalo. Kumumanao. Heaha la na pomaikai e loaa mai ana ma ka hui ana o na Kumukula ma ke kula Ao Kumu.
Kumu o Kalae. Kumumanao. Ka mana o ka naauao.
Kumu o Kalaupapa. Kumumanao. He pono anei e kula pu ia na keikikane a me na kaikamahine ma ka hale kula hookai?
Kumu o Kawela. Kumumanao. Ka malama ana o ke kanaka i na olelo ao kupono he mea ia e loaa ʻ i na pomaikai.
A pau na kumumanao i ka heluheluia. Ua noi mai o Mr. Z. P. Poli, e waiho aku i na kope o na kumumanao. A e lawe pu ana oia i Honolulu. A mahope iho: ua heluheluia mai na kikoo o na kumu no keia mau la kuia kumu; a ua haohao makou i ka uku ia ana o na la hele o ke kumu o Kalae a me Kalaupapa, a me Pelekunu. Aole pela i na hapaha i hala aku nei , akahi wale no a hooko pono ia kela Rula 1, Aoao 49 o ke Alakai Kumu. He malihini keia i na kumu o Molokai.
Kauohaia ke kakauolelo e heluhelu mai i ka moolelo o ia la ekolu. Hooholoia a hoaponoia, a kauohaia e hookomo i na Nupepa elua. Hookauia ka halawai , hora 2 P. M.
J.W.M. POOHEA ,
Kakauolelo.