Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 7, 17 February 1872 — Page 1

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Jacob Lealamanua
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HELU XI. HELU 7                HONOLULU, FEBERUARI 17, 1872         NA HELU A PAU 533

He Moolelo kaao

no

ROBIANA LO

Ka hiwahiwa o ke koa,

Helu Akahi O Ka Ikaika.

 

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Ara-

bia mai ka olelo Bertania aka olelo Hawaii.

 

Helu 14

 

I ka moku e kakali ana a hala na la ekolu, aole nae ha hoi inai o Robiana Lo, Nolaila, hoomau hou aku la ka moku i he kali ana a hala na la ehiku, halawai mai la me laokou ka moku o Marina, ke Keiki Alii o ka aina Malamalama, a ninou mai lo, Mai hea mai ko oukou moku, nai holo mai oukou i ke aha? Pane mai ke Kapena, Mai ke aupuni Loina mai nei makou, o makou no a me ko makou alii. Pane hou mai o Marina, Auhea la hoi ua alii la o oukou? Pane hou aka no ke Kapena, Aia iuka a ua kau ena iho nae, e kali makou i na la ekolu; na hala aka nei ia mau la, a o ka elua kauna keia o na la o ko makou kali ana.

            A lohe o Mariana nokeia mau olelo, i mai la oia, E hoi oukoi no ka mea, o na men a pau e lele iuka o keia aina uo pau lakoi i ka make. Ae mai la no ke Kapena, a hoi aku la.

            Eia hoi, i ka moku o Robiana Lo ma e hoi ana, ukali pi aka la o Mariana me kona moku mahope. A hala kekahi mau la, ku aku la na moku i ke aupuni Liona, a he mea e ka mahalo a me ha makahehi o Marina i ka neni o ke aupuni Liona, a he nani no hoi oi ae mamua o kona aupuni.   

            I na moku nae e ku ana ma ke awa. ua ike ia mai la e @ poe, o ka moku, no o Robiana Lo, aka, i haohao wale ia na i ke kau ole o ka have alii.

            I ke Kapena i lele aku ai iuka, ninau koke mai la no na'lii a me na mea a pau no Robiana Lo, aka, aole nae i hoike koke aku ke Kapena i kona manao imua o na'lii a me ha poe ninau mai, aka, kau nui loa aku la kona manao e ike i ka Moiwahine a me Kale. KO ai nei hele loa aku la no ia a ku ana imua o ka Roe ka Moiwahine a me Kale hoi ka Hope Moi, a kukuli iho la ua Kapena nei ilalo, a pane ne la, Ma ka inoa o ke Akua ua Nuhee kakou, ua make o Robiana Lo i ke aupuni Po.

            I ka lohe ana o ka Moiwahine, naauwa iho la oia, a whehe ae la i kona kahiko alii, a aahu iho la i ke kapa kupono ole iaia, a ulupa aku la i na ma hoonani oloko o ka Hale Alii, a lilo iho la na mea a pau i mea ole.

            La wa no, hoouna aku la o Kale i ke Kapena, e hele aku i na Luna o na Hale Pai Nupepa, e hoolaha aku no ka make ana o Robiana Lo, a loha koke aku la no ma na wahi a pau o ke aupuni Liona, a hoohopaia iho la na have a pau o ke aupuni.

 O mariana hoi, ke Keiki Alii o ke aupuni Maanaama, lele mai la oia iuka, a hele loa aku la no komo iloko o ka pa o ka Hale Alii. Iaia nae i hele aku ni a hiki ma ka puka o ka pa, kipaku mai la na kua kiai,  Oway ke alii o ke aupuni Maamaama, aulaila, e ae mai oukou ia‘u, k komo aku au iloko e launa pu me ke Aliiwahine. Hoole mai la no na koa. Ia wa nae, pane aku la o Marina, Ina oukou e hookuu ole ia‘u e pau loa ana oukou iloko o keia eke tale na. Pane aku la no ke alii koa, E hele koke aku oe pela, o lawe koke ia auanei  kou ola e a‘u i kena wa. A hoomamama aku la o Marina i kana eke talena, na mikiia aku la ke alii koa a me na koa pu, a oholo ana iloko o ua eke @ nei, a o ko ia nei hele loa aku la no ia a halawai me ke Aliiwahine, a hai aku la i ka make ana o Robiana Lo.

            A lohe ke Aliiwahine, pane mai la oia, O ko‘u kaumaha nui loa ia e noho nei, a e nana mai oe ia‘ a me na mea hoonani o ka Hale Alii nei, ua  ulupia iho au me ka minamina ole. Pane mai o Marina, Mai kauinaha kou mano noua, no ka mea, ua pau aku la ia pilikia, a owau no kau kane, he alii nui nu no ke aupuni Maamaama, e ua hanau alii ia no hoi e like me oe, noluila, e ae mai oe, e lilo au i kane nau, a o oe hoi i wahine na‘u. la wa, pane mai o Roe, Mai ae no au i kau nui e ke alii, in a no hoi ua hala kekahi mau la loihi o ko'u noho kane ole ana, a ua pau la hoi na lea o ka noho kumake na ana o ke aupuni , in a no la hoi ua pono, aole ka aunei, hiki mai nei no ka lono make, a hiki pu mai la no hoi oe me kau mau huaolelo, nolaila, nui loa ko‘u kau maha ; a eia hoi, ikuu lohe ana mai nei no, ua make kuuu kane, hoohiki iho la au, e noho iloko o ke kanikau ana a hala na mahina ekolu, a pehea la oe e hiki ai ke hoomanawanui a hala ia munawa? Eia wale no ka mea pono i ko'u manao, e ku oe a hoi koke i keia wa, no ka mea, aole au e ae aku i kau noi e ke alii. Ia wa, hoikeike aku la o Marina i kana eke talena, me ka i aku, Ina aole oe e ne mai, e komo keoke ana oe hoko o keia eke talena. Pane mai o Roe, Aole no hoi paha kou komo iloko o na wahi eke uuku.

            Wehe koke ae la o Marina i kana eke ralena, a poholo mai la ke Alii iloko, a auwe like like ae la no hoi na'lii a pau, Auwe! Auhea iho la la ke Aliiwahine? Pane mai o Marina, Eia iloko nei o kuu eke talena. Pane inai hoi na'lii, E hookuu mai oe i ke Alii wahine, aluu hoi auanei a mokou pilikia e kanikau ai, a na makou ia e noi aku e noho pu olua. I manawa, hookuu ae la o Mariana i ke Aliwhine, a puka ne la iwaho me ka maka'u nui. Pane koke mai la no na'lii wahine, E ae mai oe e nono pu me ia nei o papapau auanei kakou i ka make. Pane mai nae ke Aliiwahine, E ne ana no au e liklo i wahine nana, mahope iho nae o ka hala ana o na mahina ekolu. Ua ninau ia o Marina, a ua pono iho la no ia i kona manao,. Ia wa, hookuuia ae la na alii kua a me na koa pu i poholo ai iloko.

            Manie e kamailio kukou no Ekemila, oiai oia e noho ana ma Farani, hiki aku la ka  lohe no ka make ana o Robiana Lo a me ka lilo ana o ke Aliiwahine a me ke aupuni Liona ia Marina ke alii o ke aupuni Maamaama.

            Ma keia lohe ana o Ekemila, okalukala ae la o Ekemila, a o ka hooili koke i a iho la no ia o na koa a me na alii koa, a o ka holo mai la no ia, a ku ana i ke aupuni Liona. Lele koke iho la no Kekemila iuka ma na alii koa, a hele loa aku la no a komo i ka pa o ke alii, e ku ena no o Marina ma ka puka o ka Hale Alii, a ninay mai la ia Ekemila, Owai oe? A heaha mai nei  kau o onei? Aole i pane koke aku o Ekemila, aka, lalu inoa iho la oia i kahi pahi poomauku ana a anuhi ae la, me ka i aku, I hele mai nei au e koopai aku i kuu pahikaua moluna o ka mea pakaha wale. Olelo mai hoi o Marina, Ae, e hoopai oe i ko pahikaua maluna o ka mea pakaha wale, a e hoohamama aku hoi au i ka waha o kuu eke lalena i ka mea komo wale maloko o kuu pa nei.

            Ia Ekemila e hoomakaukau ana e hehay aku i kana pahi maluna o Marina, e hoomama e mai ana o Marina i ka waha o kaoa  eke talena, o ka mikiia mai la no is o Ekemila, a poholo ana iloko, hala ae la ka palena o ka pono, lilo iho la ka mana o ka pahikaua i mea ole.

            Ninau anai la o Marina i na koa i hele pu mai ai me Ekemila, Pehea hoi oukou, a heaha hoi ka oukou i hele mai nei? A pane aku la na koa me ka maka'u, Aole. i hele mai nei nuo makou mahope o ko makou alii, a ua paholo aku la hoi iloko a kau eke telena. Pane aku o Marina, Ina pela, e puka koke aku oukou mailuko aku nei o kuu pa.

            Ia Ekemila nae e kamailio ana me Marina, loge mai la ke Aliiwahine i ka lea o Ekemila , holokiki mai la ne ka manao e houpakele in a Ekemila, aka, poholo e aku la nae o Ekemila iloko o ka eke talena, nolaila, nonoi kuke ae la oia (Roe) ia Marina, e hookuu ia Ekemila, aole nae he ae iki o Marina, aua loa no pahi i mea ai nana.

            Maanei hoi, e waiho malie kakou me ka hooninioni ole ia Ekemila maloko o ka eke talena, a e nana aku kakou i ke Alii wahine o farani, oiai, i ka hoi ana aku o ka moku a hiki i Farani, a lohe laula ia ae la ka make ana o Ekemila iloko o ka eke talena, nolaila, naauwa koke iho la ke Aliiwahine, no ke aloha i kana ka ne, nolaila, ua kaheaia ka Ahaolelo, e noho koke ia manawa, e noonoo i ka pono a me ka pono ole o ka hele ana o ke Aliiwahine. Aka, ma ke kuka ana, ua hooholo lakou i ka pono o ka hele ana o ke Aliiwahine, a me ka ili ana iho o na hooponopono a pau o ke aupuni maluna o Keoki.

            I ka makaukau ana o ke Aliiwahine e kau iluna o ka moku, hoopuka ae la oia i kana olelo hope, E na'lii a me na makaainana mai o'u kupuna mai, e ku ana au a hele, a make pu me kuukane iloko o ka eke talena-Auwe kuuu kane-c.

            Kau ae la ke Alii wahine iluna o ku moku, a holo aku la. A hala na la he umi ma ka moana. punia iho la ka moku e ka ino nui, a hiki ole iho la i ke Kapena ke hoomaopopp i kahi a ka moku e holo nei ; a hala elima la, mao ae la, a ike ia aku la ke aupuni Omaomao. Ninau aku ke Aliiwahine i ke Kapena, Ua ike mua no nae paha oe i keia aupuni? Hoole aku la ke Kapena. Holo loa aku la no lakou nei a komo ana iloko o ke awa.

            I ka maoku e ku ana, hoouna koke aku la ke Aliiwahine i ke Kapena, me ka i aku. E holo oe iuka, a e ninau aku i na kamaina i ka inoa o keia aupuni. a hoi koke mai no oe, holo kakou. I ke kapena i holo ai a hiki iuka, a nana aku la ia, hookahi no hale e ku ana, a hele loa aku la no keia a ku ana i ka puka o ka pa, a ike aku la i kekahi kaikamahine ui lua ole e kui pia ana, hapai ae la oi i keia mau lalani mele:

            Maemae ke kai ka pi o ka hala,

            Ua mamae wale i ka pia o ka hiwa,

            Hiwahiwa lipolip Papalauhi,

            O ka nani hemolele kuu mea aloha."

            Ia Puakinamu nae e kulou ana ilalo, e ea ae la iluna, ike mai la oia i k eia mea e ku ana, a hoomanao ae la oia no kana mea i ike mua ai, o o ka helu elua no ia o kona i ke ana i ke kanaka, nolaila, ka hea mai la oia e komo loa aku ai a komo i loko, ninau ma la o Puakinamu, Mai hea mai nei ko oukou moku? Pane aku la keia me ke ano

            "Hoinaninau mea ipo ka nahele,

            Haukokoe ko maka i ka moani,

            I ka ike i na pua hoomahie luna," 

Mai Farani mai. Olelo mai la o Puakinauna, Ka! mai Farani roai no hoi ia moku i ku mai ai mamau, a o Robiana Lo nae ko luna, Ae aku la ke Kapena, me ka olelo aku, Ei ae ka wahine a laua la, ua lohe ae nei i ka make ana o Robiana Lo i ka Ainapo o a Ekemila hoi, aia iloko o ka eke telena, nolaila, naauauwa mai nei ka wahine i ke aloha o na kane.

I ka lhe ana o Puakinamu, olilo mai la oia, E kii hoi ha oe i ke Aliiwahine, no ka mea, he wahine hoowahine no hoi ua la na Robiana Lo. Hoi aku la no hol ke Kapena a hiki i ke moku, a olelo aku la i ke Aliiwahine no na mea a pau a Puakinamu i olelo mai ai iaia, a o ka hoomakaukau koke iho la no ia no ka holo ana iuka.

            I ke Aliiwahine Farani i hiki aku ai ma kalii o Puakinao, a aloha aku aloha aku aloha mai, a  hooluana kamailio wale ihku la no. La laua no e kamaunio ana. hoikeike mai la o Puakinamu i ke komo, me ka i mai, Ua ike no aneii oe i keia komo mamua? Pane aku ke Aliiwahine, Ae. no Robiana Lo kena ko,o a‘u i ike ai mamau, a aua makemake no hoi au e lilo ia'a. a no kuu hilahila, aole nae au i noi aku, eia ka ua lilo ia oe. Pane mai o Puakinamu, Aole no hoi au i noi aku, nana no i haawi mai, a haawi aku la no hoi au i ko'u komo iaia, a o ko maua hoohale no ia. 

            Pane mai ke Aliiwahine Farani, Heaha auanei ka hewa o ia, ua pono iho la no, he mea kipa ka hale. Eia nae ko'u manao ia oe, e holo pi kaua i ka pilikia o na kane a kaua. Ae mai la no o Puakinamu, a nonoi mai la nae i ke Aliiwahine Farani, i ka i ana mai, E kali iki kaua i hookahi la, no ka mZea, ua lohe au, he eke talena ku ke Keiki Alii o ka aina Maamaama ; inu aia ia eke ke komo ana o ko kane,  aole e loaa  ana, no ka mea, he eke inana ua eke la. E hoao new kaua i hookahi la, e hoouna au i kuu kaikaina manu, a i hoi mai oia me ka pumaikai, alaila, hiki kaua ke hele. Ae aku la ke Aliiwahine me ka olioli nui.

            E waiho iki kakou no na Aliiwahine, a e nana ao kakou i na hoa i hanau pu na ai me Puakinamu-he hiki i ka manu ke hele ma na wahi a pau a Puakiname e hoouna ai; a o ke auo o ka pua, he aniani wale no, he aniani mawaho, a he ani ani ka pua moloko, a ua omaaia me ke pine aniani. Ina e wehe kekahi i ke pine i omaoia ai, alaila, e mohala koke ne no ha waha o ke aniani, a e umiiia iloko o ua aniani la, a lilo iho la i mea uuku loa iloko o ka pua. A o ke Kauekaru hoi, no ka Ainapo mai ia, a he hiki loa iaia na hana a pau o ka Ainapo. He hiki i kona koko ke hoolilo i ka wela o ke ahi i mea ole, a he hiki iaia ke hana i na mea ai o na ano a pau, a nana no hoi e hana ka Puakinamu mau mea ai.

            Mahope o ko laua paina ahiahi ana kii aku la o Puakinamui ka pua aniani, a olelo aku la i kona kaikaina manu, E lele oe i ke aupuni Liona, a ma ka Hale Alii i noha ai o Marina, Malaila oe e hoomakukiu ai iaia; a in a oe e ike aku, e hoolei iho i ka pua aniani a kaua; a in a oia e komo iloko o ka kaua pua, alaila, e lawe aku oe a ke aupuni o Nalobatiana ma, alaila, e hoohuli iho oe i ka wahy o ka pua ilalu i ka wai, a malaila ia e hayle ai, alaila, hoi koke mai oe.

            A pau kana kauoha ana, lele aku la ka manu me ka pua aniani, a hiki nia ka pa alii ia po, a ma ke kumu luau ma ke alo pono iho o ka  Hale Alii, molaila kona wahi i kau ai. A ma ka wanaao, hoomaka ae la oia e kani me na kani ano ole, a kulikuli loa iho la Marina, a hiki ole iaia ke hoomau aku i na hiamoe hooniponipo o ka wa kahiaka, a he mea mau iaia ka hiamoe loihi ana a hala ka wa kupono, aka, ma keia kakahiaka, ua hikiwawe loa oia ma ke ala ana, a puka aku la iwaho, a ike koke aku la no i ka manu e kau ana iluna o ka laau, a e huli papu mai ana kona amauma. Komo hou aku la oia iloko, a lawe mai la i ke kakaka me ka pua pana a pana aku la i ka manu, a hala aku la ka pua, a hoohayle iho la ka manu, me he mea la ua ku i ka pua. I ka manu i haule ai ilolo, pili ae lo oia malalo io ka pua aniani. A no ka manao hoi marina, ua ku la ka manu i ka pua, kii aku la oia. a ike iho la he pua wale no, aohe manu; lalau iho la oia, a whehe ae la i ke kui omau, a mmohala ae la ke aniani, a umiiia ho la o Marina, a nalowale aku la iloko o ka pua aniani. Lele aku la ka manu me ka pua aniani i ka waha, a lawe loa aku la iluna i ke aupuni akua o Nalobatiana ma, a kiola aku la ia Marina, a hoi mai la a hiki imua o kona kaikuaana.

Lalau aku la o puakinamu i ke pua aniani, a nana iho la ua hemo ke ui omau, alaila, olelo aku la oia i ke Aliiwahine, Ei nei e. ua pmaikai kaua e nana mai paha oe la, ua hemo ke kui omau . Ua lilo aku la ua keiki alii la o ke aupuni Malamalama ka mea nana kii eke talena i paa ai ke kane aia aku la iluna o ke aupuni akua o Nalobatiana. Olioli lua iho la ke Aliiwahine, a i aku la ia Puakinamu. E holo koke no hoi ha kaua? ae mai la o Puakinamu. a o ka holo ihu la no ia. A no ka maikai o ka makani. ua hikiwawe loa ka holo ana o ka moku a ku ana i ke aupuni Liona, a lele no hooi p Puakinamu ma iuka, a hele aku la hoi a komo i ka Hale Alii, a halawai pu me ka Moiwahine Roe, a uwe nui iho la lakou nei no na kane.

            Mahope iho o ko lakou uwe ana. kuhikuhi ne la ke Aliiwahine Farani ia Roe, i ka i ana aku. Eia ka punalua a kaua la, o ka wahine hoowahine keia a Robiana Lo iloko o ke aupuni Omamao. Nana mai la hoi o Roe, a ike mai la ike komo, ae mai la me ka i mai, Ua hai mai no o Robiana lLo, oiai maua maluoa o ka moku.    (Aole i pau.)

Kekahi mau mea o lihue Kauai.

 

Hale pau i ke ahi.

I ka 27 o Ianuari, hora 9 o ke kakahiaka, ua pau ka hale o P. Puhiula ma Niamalu nei i ke alihi, na kekahi no o kana mau keiki hanai i puhi, he ahi lepo pele. oO ka mea nana i ike i ike ka a ana, o Hariata, i puka aku oia e hele i kahawai e holoi i na wahi lole o kana bepe uuku, ike oia i ka a ana o ke ahi ma ke alo o ka hale o Puhiula i ke ahi e! Pua ka hale o Puhiula i ke ahi e!!@ Kaauamo i puhi ae la i ke ahi lepo pele." Oia ka inoa  o kahi keiki nana i puhi.

            I ko'u lohe ana i ka leo pau ahi, o ko'u holo no ia mailoko aku o ka hale, hopu i ka pakeke wai a holo i a wai, a lona ka wai, holo loa i ka hale pau ahi. I ko'u hiki ana aku, ua a ke ahi ma ka lanai a komo iloko o ka hale, ua nui loa ka a ana, ike iho la au aole e pio ana ke kinai, nolaila, ninini i ka wai iluna o ke ahi a kiola i ka pakeke; holo ma na puka aniani e wawahi ai, oiai ua paapu ka puka nui ka uahi. A naha na puka, komo au iloko elua wale no lole i loaa i ko;u lima , pouli e ka numi i ka uahi, holo hou i waho, o kekahi poe hoi ke lawe nei i keakahi mau ukana ma ka puka nui. Eia nae, ua loaa aku kekahi, ua koe aku kekahi. Aole o P. Puhiula i ka pau ana, i Nawiliwili oia i ka hooili ukana no ka holo i Honolulu, o kana wahine i Honolulu no. Hoi mai o P. Puhiula ua pau ka hale, eia kana olelo "o ka ke Akua hoopai paha heia i ka hale." Ua nui na waiwai i pau aku, ua uuku na mea i koe mai.

Ka HANA KOHU OLE A KEKAHI POE MOREMOMA.

            I ke kakahiaka hoi o ka pau ana o ka hale o P. Puhiula i ke ahi, i ke awakea hoi o ka la 27, oia hoi kela la i olelo ia maluna, aia hoi kela la i olelo ia maluna, aia hoi kel: ahi poe kanaka Moremona ma Lihue ke kauo la ia Auwihine e hooluu i ka wai ma ka huila, o ka poe nana i kauo. o Kalai, Napeha , Naloa, Kahananui. Ua hoole loa o Auwahine, aole ona makemake e luu i ka wai a me ka aoao Moremona; aka, Paakiki no nae keia poe hilahila ole i ke kauo ana. Eia ka olelo a Kalai i kona mau hoa, kauo ia aku oiana (Auwahine) a luu i ka wai, a i na aole keia wahi kanaka e luu i ka wai, alaila, aole oia e noho ana i ko'u hale. Pela no ko lakou kauo ana e huki ai; a hiki i ka moku (nahae) ana o ka lima o kahi palaka aahu. Aole no hoi i ko ko lakou makemake, oiai aole o Auwahine i luu i ka wai. Ua hoka iho la na alihikaua a ka lapuwale, ke ku lohaloha la i ka wai o ka huila. e hamohamo ana i ka hinuhiou o ka nau wiliko. Pela iho la ka! ka hana ana e loaa ai kela hawina maemae ma ka lani. Ahu kupanakha a ka hokahoka. Ua koi aku no ia Naeka e komo i ka Moremona, ua pane ia mai e Naeka, aole i ku i ka pololei ke kukulu ana o ka aoao Moremona i ka hoomana ana i ke Akua, a oia iho la na mea hou, o ka ike ka o ka poe puni mea hou.

                                                                                                                                                                                    S.R.H. Keala.

Nu Hou Mai Nu Holani

- A ME-

Nu Kilani Mai.

Ku Maika" Nebarka."

            Ma ke hu ana mai a ka mokuaia nani o Uwera, ha "Nabarka" Ma ke awa o Honolulu nei, i ke kakahiaka Sabaa au nei i hala, iloko o na la he 152 mai Nu Kilani mai, ua loaa mai na mea hou o na panalaau o Nu Kalani a me Nu Holani.

            Ma ka keia mokuahi huakai hope aku nei. he 19 wale no a me ka hapa na la, ku aku oia i Sidane, ke helu pu ia kona mau la o ke ku ana ma kekahi mau awa. Nolaila, o na eke leta keia ekoulu mai Enelani mai, ua hiki e i Sidane, he mau la ka oi mamua ae o ka manawa a na mokuahi Bertania e lawe nei mai Enelani mai a i na paalaau.

            Aia o Uwepa (ka on a mkuahi nui) a me HOn. Mr. Vogela, ka Luna leta Nui ke aupuni o Nu Kilani ma Sidane. e hooikaika ana e komo pu mai i ke kokua ana i ka Laina Hooholo Mokuahi mawaena o na panalaau a me Kapalakiko. Ma ka la 19 o Ianuari i hala, ua hoouna ia mai kekahi Elele e ka Papa Kalepa o Sidane, e kamailio pu me ke Kuhina nui o Nu Holani no keia laina. Ua koi ikaika aku ua Ele la, e kohoia i $ 75,000 no ka makahiki e uku aku  ai ia Uwepa, ma ka uku malama a hiki i ka manawa e hooholo paa loa ia ai o na uku paa, ke hoomau o Uwea i ka hooholo ana i kona mau mokuahi i Sidane. Ua hoikeia ae ke lawe ia nei na eke leta o Enelani mai e ka laina o Uwepa, maloko aku o ke 49 la. Ma ka hoike makahiki o ka Papa, ua hai akea ia ka oi o ka pomaikai o ke ala ma Kapalakiko, a aia ke kukakukaia la kekahi hana nui ma Enelani, e hoomae i waea olelo mai Kapalakiko mai a hiki i Honolulu, Fiji, Nu Caledonia a me Lae Moretona a hiki loa mai Sidane a me Melebona. Ua hoike aku ke Kuhina Nui o Nu HOlani i kona manoa i mua o ka Ele o ka Papa Kalepa o Sidane. e lawe aku ana oia i kela manao i mua o ka aha kuhina, a e noonoo i na dala i noiia mai no keia makahiki, a e hoike kokeia aku no ka lono, ke hiki mai ka hopena o ia hane.

            Ke hooikaika nui nei kekahi mau nupepa o na panalaau i na aupuni pakahi o lakou e komo mai e kokua i ka laina o Uwepa.

            Ua haawi iho o Madanie States, kela wahine puukani i ka himeni i hiki mai ai ma Honolulu nei, a me kona poe e hele pu la ma ia huakai, he mau aha mele lehulehu ma Sidane, a ua anooia mai ka lakou himeni ana. He elua a lakou anaina Mele noi i haawai ae moloko o ka Hale nui Hoikeike makahiki, a ua kukaiia mai ka lakou hana, e na kanaka i hele aku a ike mawaena o ka 7,000 a me 8,000.

            He olai kai hoonaueue ae ma Bombala a me kekahi wahi ae o na panalaau ma ka po o ka la 3 o Ianuari.

            Ma ke kakahiaka o ka la 6 o Ianuari, ua pau i ke ahi kekahi Hale Keaka nui o Sidane. I ka wa e a ia ana e ke ahi, ua hanee mai la ka paia hema o ua hale la, he ekolu kapuai ka manoanoa, ua pa iho la maluna o kekahi mau hale kuai a hale noho eha. O kekahi keia o na hale maikai loa ma na panalaau, a he umikumamakahi wale no na makahiki mai kona paa ana mai. He iwakalua kumamaono paha na hale eae i hoopinoia e keia ahi, a he pau ahi nui ia i ike ole ia mamua. O ka nui o ka poino ma keia pau ahi, ua kohoia aku, he $200,000.s