Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 37, 16 September 1871 — Page 1

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Ilima Shima
This work is dedicated to:  Agnes Puleimoku Haleamau

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE X. HELU 37. HONOLULU, SEPATEMABA 16, 1871. NA HELU A PAU 511.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Makaikai ia Kauai.
[Koena mai kela pule mai.]

            A malaila, ua halawai me ka mea Hanohano o ke Kau Ahaolelo o ka M. H. 1870, oia hoi o Hon. S. K. Kuapuu, a hele e nana i ka huina wai o Waimea a me Makaweli, ua ike au i ka wai o Waimea, he ano haulaula, a he keokeo ko Makaweli, ma ka nana ana iho i ke kahe o ka wai, a he lua mano mauka iho ma ka aoao o Waimea, ua paa nae i ka lepo. Ua oleloia ma kekahi kaao moolelo, aia mauka o Waimea, kekahikanaka mahiai, he mano oae, aia ma ke kua kona waha, a hele mai la kekahi poe wahine lawaia, a olelo aku la kela, "aole i paina koalaaia kakahiaka nui o ka mano," a e paina auanei i ua poe wahine la, wahi a kela kanaka mano. A no ka manao hoi o kela poe wahine, he mea hoomakeaka wale no la hoi kana olelo, eia io ka no Niihau kahi o ka hanaio * * A he wahi kaulana e ae no kekahi o ia ka auwai a Pi i hana ai, a na ka Menehune i hana a paa, oia ka wai o Waimea, e kahe la ma kela aoao makai o Waimea, i ulu ai kaupapaloi a laiki i keia manawa e noho nei. A mahope iho o ka hoonanea ana ma Waimea, ua hoi aku no ko Pokii malihini a moe malaila ia po a ao ae.
            Iulai 22–I keia la, (Poaono) ua haalele makou ia Pokii, e holo ana maluna o na lio a hiki ma Polihale, a hoi hou mai no i Pokii. I ka hoomaka ana e hele a malalo iho, aia malaila o Lolomauna, he one a he wahi kuanea e hoihoi ole ai ; a malalo aku ma kahakai ae, ka ohiki haehae kapa o Waiolono, a ma ke ano maoli ka o ia inoa, oia no ka hele ana o na kane, wahine i ka lamalama ohiki i ka po, a hele loa aku la ma kela aoao o ka palena kupono o ka eli ohiki ana, a pii aku la malaila a hiki i kahi o Kanuda, a i Waiawa ia aina, a he maikai no e like me Pokii ma, a e like no me ka hanohanohano o na wahi a ka haole e noho ai ma kela wahi keia wahi o Hawaii nei, a hele aku ke kula panoa a hiki i Kaunalewa, he wahi uluniu uuku malaila, he panoa, a hele aku no he kula panoa a hiki i Kaheluiki, he mau wahi kaupapaloi kalo malaila, he waipuna, a he ulu no na mea kanu ; a hele aku malaila, he mau aina mahi uwala, a ipuhaole, a malaila aku e hele ai a hiki i Polihale.
            Ma ka hele makaikai ana o ka malihini ma keia wahi, he oi aku ka wela o ka la ; ina e hele oe ma Nanakuli i Waianae, pela iho la no ka wela–a ma keia aia hele, ua nui loa ke zizania, a oia hoi ka laau ulu nui ma keia kaha, a o ke kaha no hoi keia o Mana. Ia oe e holo ana ma ka lio, e loaa no kou pepeiao a me kou lauoho i ka hua ooi o ke zizania, e hoopuni ana ma na aoao ou, a kiekie loa ae la maluna, a nalowale oe a me ka lio malalo iho o ke zizania ma kauwahi, a e kaawale no ma kauwahi. O ka hulu a i a huelo o na lio a me na bipi, ua hele a wili kaeka. A malaila oe e ike ai i ka nui launa ole o na bipi, i oi ae mamua o kekahi mau pua bipi e ae a'u i ike ai ma o Oahu nei. Ma kekahi wahi a'u i ike ai, aole e emi malalo o ka 20 bipi hou i lole ia a waiho no ka io a me ka iwi o ke kino holookoa a o ka ili wale no ka i lawe ia ae, o ua nui ia o ka bipi, e like paha me Maunakea ma Hawaii ; a ma ke kula ae, ke kepa pili o Kaawaloa.
            I ko makou hiki ana nae ma Polihale, o ka hora 11 paha ia o ke kakahiaka, a ma keia wahi ka pau ana mai o kahi kupono e holo ai ka lio, a ma ka waa aku e holo ai ma Napali. Ua kokoke loa ka pali i kahakai, he one a he paala kahakai opihi aku, a he wahi punawai e aoao ai, a he wahi kupono no ka aoao kai ; aia no hoi malaila kela limu kaulana, i kapaia ka "Pahapaha o Pelihale." Ua hana mikioi mai na hoa hele kamaaina i ua pahapaha nei i lei maluna o ko makou mau papale ; he like okoa no nae me ka limu lipalahalaha (pakaiea) ai a ka honu, a he ulu hou nae keia limu ke pulu hou i ka ka wai ; ina ua hele a maloo kuakea iluna o ka papale. Eia nae ; ina e mau ka uliuli o kau malama ana, e mohala uliuli mai no, a ina e kuakea no ka maloo loa, e mohala kuakea mai no auanei.
            Hora 1 P. M. ua pau ko kakou nana ana ia Polihale, e hoi kakou. Ua oi loa aku ka wela o ka la i keia manawa ; a i ka'u nana aku i na kamaaina, ua hele a konea, aohe he i ae e he wela i ka la, ua walea lakou. Eia nae kahi i maikai loa ai, ua haawi mai ke Akua i ka makani maikai mau mai Niihau mai, i kapaia he Naulu. Ua nui no ka wela o ka la, hele a hahana, a ua nui no ka olu o ka makani mai ke komohana hema mai, he mea ole wale no ia la haoa. A ma kekahi wahi mawaena mai, ua pomaikai makou i ka loaa ana he wahi makeke kuai ipuhaole, iloko o ka ulu nahele o ke zizania. A i ka nana ana i keia mala ipu, he oi loa aku ka ulu lipolipo ana iloko o ka la haoa nui ; ulu ka ipu, ka uwala a me ka baka, ua hoopuniia nae me kahi palaau e pale aku ai i na holoholona. He pii no ke kumukuai o ka ipu, e like me ka uuku o ke kumuwaiwai e kuai mai ai, he 25 keneta no ka ipu hookahi. Ma ka ai ana iho nae, aole like me na ipu ano kula, aka, me he ipu la o na aina ua pinepine, he wai nui aohe momona maikai.
            Olelo aku nae au i na kamaaina, Malie no ka oukou i makemake ai a kua aloha maoli no i keia aina, no ka ola maikai o na mea kanu i ka wa la, aole no e pilikia ; ae mai la lakou ; a hoomanao ae la au ia makou o Hahaione a me Kaelekei ma Maunalua, ke hiki aku i ka wa la, ke kanu ia ka ipu, (ma kahi kupono no nae i ke kanu ipu) a pela no hoi kela wahi o Mana.
            "E hele kakou e makaikai i ke one kani o Nohili," wahi a na kamaaina. Na lakou la ka hele mamua, o ka ukali wale aku no ka maua mahope, a hiki ana makou i Nohili. O keia wahi o Nohili, he palena ana no ia no kela kualapa one loihi, mai Polihale mai, e oi iki a emi mai paha i ka mile hookahi mai Polihale mai, a he mau kaulahao e hiki uku ai i kapakahakai ; a ma keia kualapa one, o kahi iho la no ia i kapaia, o ke "One kani o Nohili." I ka nana ana a koho wale aku hoi, e kokoke piha ana paha na anana he umi ke kiekie, mai ka honua o luna, a ka palena o lalo ; a he emi mai no paha ke ana kupono ia ; a e huli pono ana kona alo i Niihau. A ma keia wahi, ua kuhihewa ko'u kokoolua, he kani ke keehi aku i ka wawae, a hoole malu aku la au, aole pela ka lohe ma o Oahu. Pane mai na kamaaina, "E pii olua a maluna, huli iho ke alo ilalo, a e apo mai na lima i ke one, a ahua malalo iho o kou mau maka a auwae hoi, a ma ia mea e hoopupuia ai ko olua hukiia ana e maua ma na wawawae, a e ike no olua i ke kani o ua one nei ; a eia nae paha ka hewa, o ka pulu ana iho nei o ke one i keia mau la iho nei no ka ua naulu, (elua la paha mamua iho ka ua ana) Ina he maloo ke one, e ike no olua i ke kani, a e puiwa no keia mau lio o kakou e kuku nei." Pela mai la na kamaaina, a o ka ae wale no ka maua.
            I ka hoohalike ana aku me ka laua la olelo, ua ko io no, aohe nae he nui loa o ke kani, no ka ma-u o ke one i ka ua. Ua like okoa no nae ke kani, me ka mea hu a kamalii, (he wahi papa laau pokole a lahilahi nae, kokoke kapuai paha, a ua hou pukaia ma ke poo, a malaila e paa ai ke kaula, a wiliwili ke keiki, e hoopoai puni ai ma ke kua a ma ke alo, oiai hoi e paa ana kekahi lima, a e lohe no auanei oe i ka hu e kapalulu ai ma kela a me keia aoao ou, e kupono ana i ka poee. Hookahi no a makou hana ana, o ka pau no ia o ka hoihoi. Ma ka manoa ana, ina o keia wahi one maikai-a ma Waimea a ma Honolulu nei paha, ina ua waiwai ka poe nona ia wahi, he mau keneta paha no ka paani lealea ana malaila ; o ka waiho ana hoi o keia wahi one i kuaaina loa, kakaikahi wale no ka poe hele malaila. A ke nana mai oe i ke kakai pali mai Nohili mai, he loihi loa no, he kula mahiai i oleloia ae nei, a he kahakai maikai e lawaia ai.
            A ma ka noonoo wale ana nae, e nee mau ana paha ke one i kela a me keia makahiki, no ke puhi mau ia mai o ke one e ka makani, a he mau kauna makahiki paha koe, a hiki loa ke one o Nohili i kahakai ; a pela aku, a he mau kauhale e ko kuanea ana iwaena o ka la.
            E ka mea heluhelu, o keia wahi (Nohili) e oleloia nei, aia ma ka aoao makai o ke alanui aupuni, a makou i hele aku ai, a he loko nui mawaena, i kapaia o Kealia, mauka o Kaheluiki, a makai kela e pili ana i kahakai ; a ma keia ala no hoi, ke huli nei ke alo e hoi i Pokii.
            I ka hele ana ma ia kaha mai a hiki i Kalanamaihiki, he wahi kaulana keia maloko o na mele a me na moolelo, he wahi hiki ole ia e ka wai, pela ka lohe. Ua olelo mai nae na kamaaina, "i keia wai iho nei, aohe wahi koe, ua piha p* i ka wai, mai anei ka piha a hiki i Pokii ; no ka eliia ana hoi a hiki i kahakai, ua maloo ka wai piha, a koe ka wai mau." A holo hou ma ia kapakahakai loihi, a kuhikuhiia ae o Ainaike ; a holo hou mai a hiki i kahi i kapaia, "o kahi a Limaloa e kukulu hale ai," he kula e kupu ana na laau liihi (aalii) o uka ; oia mau laau, oia no kauhale a Limaloa e hana ai, wahi a na kamaaina. Ua pau nae ke kumu aalii nui i ka ai ia e ka lio. Aole no maua i ike i ua wai alialia nei, no ka piha mau no o na loko i ka wai, aia no ka ka pono a maloo, a ikeia ke alialia olalo, alaila, hanaia ua hana kupanaha nei. Ua lohe mai nae maua i kamaaina, i ka wa ka i hookooia ai ka pu a bipi mua malaila e na haole mua i noho ai malaila, ua kuhihewa ka bipi, i ka wai haale o ke alialia, he wai io, a alualu lakou ; oi noke ka bipi i ke alualu a maloeloe, hoomaha okoa, a mahope, aohe alualu hou. Aia wale no ka i na po o Ku a me na Kaloa. Ua olelo mai nae kekahi poe, ua emi ka ikaika o ia hana i keia manawa. A pau ka nana ana malaila, ua hiki loa ma kauhale.
            (Aole i pau.)

 

Aole he hehi kapu Sabati.

            Ma ka Helu 34 o ke "Kilohana," o ka la 26 o Augate nei, ua ikea ka olelo hoike a G. L. Kaukaopua, ka mea i huna iaia iho, malolo o ka inoa hookapae, a i makemake e huna iaia iho, a e hoike ae ma ke ano hookamani ; nolaila, ke hoike aku nei au imua o ka lehulehu, no na mea i kamailioia e G. L. K.
            He oiaio, ua hanaia no ua hana la ma ka la Sabati, e like me ka G. L. K. i olelo ai ; aole nae me ka manao e hehi iho ma ke ano kue maoli i ka Ihikapu o ua La la.
            Ua ku mai ka moku "Fairy Queen," Kapena Kaaina, me ka moewaa nui kaumaha maluna iho, ma ke ahiahi Poaono, hora 2 Ia wa koke no, ua hoomakaia ka hoomakaukau ana i na men e poao ai ka lawe ana iuka nei, a ua poeleele koke, a manao iho la na Luna o ka aina o Princeville, e waiho a kakahiaka Poakahi, aka hoi, mamuli o ka hoike a ke Kapena no ka pilikia o ka moku, ua naha mamua o ka ihu, a ma na aoao hoi kekahi, a he nui ka liu e komo ana iloko o ka moku, no ke kaumaha o ka moku i ka moewaa. Ua loaa keia mau poino i ka moku, oiai oia e lawe mai ana i ka moewaa mai Kualoa mai a i Honolulu, a hiki loa mai hoi anei. Nolaila, ua pihoihoi loa ke Kapena a me na Luna o ka Mahiko no keia pilikia, nolaila, ina aole e hoolele kokeia ka moewaa, alaila, ua maopopo, e poholo ana ka moku me ka moewaa, a lilo i mea ole ; a me he mea la, o ke ku malie ana o ka moku, oia kekahi mea i nui loa mai ai ka liu, no ke kaumaha i ka moewaa e kau la iluna. Ua hoounaia no hoi na paahana e ka i ka liu, aole nae i holopono, nolaila, o ko lakou noonoo wale no, o ka hoolele kokeia o ka moewaa, a koe ke ola o ka moku. Ua hoao na haole e paipai i na paahana, e hana ma ka po Poaono, ua hoole lakou, no ka mea, aole e hiki ke hanaia kela mea kaumaha i ka po. A mahope olaila, ua hele mai lakou e ninau ia'u a me Wilikoki, no ka pono o ka hana ma ke kakahiaka Sabati, a halawai io makou maloko o ka hale waiho ukana, a ua lawe mai maua i ke Kapena, na luina a me na kamana i holo aku e nana i ka poino o ka moku, a o lakou na hoike a maua i ninaninau ai no keia poino. A mahalo o ka lakou mau hoike pakahi, ua akaka, hookahi a lakou hoike nui, oia hoi, "E poholo ana ka moku, ina e waihoia ka moewaa iluna o ka moku, no ka mea, o ka liu e pau i ka paumaia a ka ia hoi e na kanaka, ua paloa ia i ka nui o ka wai e komo mai ana, no ka mea, ina e kaawale ka moewaa, alaila, e kualana ana ka moku, aole e liu nui."
            A mahope o keia ninaninau ana, ua ili iluna o maua ka ninau e noonoo ai, He kupono anei e hanaia keia hana i ka la Sabati? He hana ku anei keia i ke aloha? He kue io anei keia i na kanawai e pili ana i ka hoomalu Sabati? A malalo o ka maua imi ana me ka loea, ua maopopo ke hana, e like me ka ka Hoola ao ana i na Iudaio, no na hana i kupono ke hanaia i ka la Sabati.
            Ua ike no oukou e ka lehulehu ia, a o oukou no na Lunakanawai nana e hooholo i ka oukou olelo hooholo no'u a me G. L. K.
            Ma ka la Sabati ae, ua hanaia ua hana la, a ua pau i ka hanaia no na hora 2 1/2, e pau ana i ka hora 10 1/2 A. M. O ka pau no hoi ia o ka pilikia i manaoia.
            Ua oleloia e G. L. K., "Ua holo ia i ka la Sabati." Ke hoole aku nei au, Aole i holo. Ua hoomakaukau no nae ka moku e holo, aka, ua hiki kino aku au i o ke Kapena la, a ua olelo au iaia, Aole pono ke holo ia la, no ka mea, ua pau ka pilikia nui. Aka, makau loa no nae ke Kapena no na poino o ka moku, a manao no e holo, ua hoole aku no au, me ka i aku, Ina e holo ana oukou, alaila, ua makaukau ka hoopii no oukou. Ua ae mai ke Kapena, e noho a ka Poakahi ae. Nolaila, ua hoike wahahee aku o G. L. K. i ke akea, me ka oiaio ole. He pono e ninau ia Kapena Kaaina a me Kapena Taylor, no ka mea, o laua na mea nana i lawe mai ka moewaa. Nolaila, na ka lehulehu e hooholo e like me ke kuhikuhi ana a na Luna iloko. Aole au i kokua e hehiia ka Ihi kapu o ka la Sabati, aka, o na hana i ku i ke aloha, oia ka mea a ko'u Lunaikehala i kuhikuhi pono ai, e hooli oia i ka la Sabati.
Me ke aloha no.
D. K. Luna Makai.
Hanalei, Aug 31, 1871.

 

E ke Keoneula e!

            Aia ma ka Helu o ka pule hope o Augate i hala aku, ua ike ia kou mau manao hoikeike imua o ka lehulehu, no na mea e pili ana i ke Kula Himeni o Kapalama-kai, nona hoi ke poo, "Hoonuanua i na lei Kookoolau." Aia ma kou hoike ana, me he la, e manao ana oe, o ka lei ana i ka lei iloko o ka hale i hoolaaia no ke Akua, he kumu akaka lea ia ia oe, ua komo na manao elua o ke kanaka. A me he mea la, aole no paha e nele ana ka manao ana mai o kuu mau kini lehulehu, e noho mai nei ma na paia o keia pae aina, me ka i ana iho, He kanaka kue i ka hewa a malama pono i ka heiauo ke Akua, me ka pono Kristiano ma ia apana, a kohu loa no ke olelo ae, Ola aku la ia apana, aia ke kanaka o ke Akua ilaila. Pela paha oukou e manao mai ai no ua o Keoneula nei. Ea! mai pela pu paha wau, ina i malihini au iaia, aka ea, he ole, a me he keiki la i hanauia i Olekukahi, ke oki loa i ka hana i na hana a ke Akua, nolaila, e hoopau oukou i ko oukou kuhihewa.
            Auhea oe e Keoneula, makemake au e kuhikuhi mai oe ia'u, ma kahi hea o ke kuhikuhi o na uhane o kaua, oia hoi ka Baibala Hemolele, kahi e hoike ana, O ka lei ana i ka lei iloko o ka hale o ke Akua, i ka wa kula himeni, he kumu ia nana e hoike mai, ua komo na manao elua o ke kanaka, e like me kau e koho wale nei?
            Eia hoi kekahi, ke hoike nei oe i mua o ka lehulehu ma ke ano koho wale. Ua like ka manao o ke alakai (J. K.,) pela, Ea! Ua kuka no oe me ia, a ike oe i kona manao, pono ai kou hoike ana i ka lehulehu ea he keu oe, mai hoike e ae oe i kou ano kahikolu i keia wa, aia hiki mai ka Iubile, alaila, hoike ae oe i kau hana i koho ia ai.
            E! He keu no hoi oe, ke nana nei oe, i ka pula iki iloko o ko maka o kou hoa launa aia hoi, he kaola nui iloko o kou maka iho, me he 'la, mamoli paha o kou maa ia oe iho ke kumu o kou koho ana. Ua komo na manao elua ia makou, ina pela, e waiho kou maa me oe, e kaawale mai no makou.
            Eia kekahi, e manao aku no paha au anei oe i na mea i mareia i ke ahiahi Sabati aku aei i hala. Ua komo na manao elua iloko olaua, oia, he mau lei ko laua. E. M.

 

Kokua i Heleikolani.

E ka Nupepa Kuokoa E ; Aloha oe:–
            Ua ike iho au ma ke aniani kilohi o Augate la 26, Helu 34 i a-ui aku la–nona ke poo, "Pehea e koe ai ka aina, mai ka pau ana aku i poe mai pake ?"
            Nui ko'u mahalo a me ka olioli i kou manao e ke hoa, i na o oe io ia e ke Kuhina Kalaiaina e kauoha mai nei i ka poe mai e lawe aku. Ma ka a-ui ana ae a nana, me he mea 'la o ka hapaumi o ka Lahui kai loaa i keia ano mai. A nolaila, ke kokua aku nei au i kou manao e lawe io aku i ka poe i loaahia ia e ka mai pake ; i na ua inoino, a ina ua kahiko, a ina akahi no a hoomaka ae.
            E ke hoa, e ui ae oe i ou mau Kuhina Poheoheo me hika, maha i hookeoia ai kekahi poe mai e kela mau Kuhina no ka pili makamaka ; a ma o oe a me laua'la ae a ina ua koe ole iho kekahi poe mai pake, e hoopilikia ai i ka lahui, "alaila olu kaua me he wai 'la."
            E Heleikolani ; ua kauoha mai oe i ua poe mai nei e hele aku me ka makaukau ma na mea hiki pono, oia keia ; "laau hale, pahu wai nui a liilii ; pakeke nui a liilii hoi ; ipuhao nui a liilii ; pa palai, bola, ipu-ti,–o-o kope, koilipi nui a liilii hoi, umeke nui a liilii, mau papa kupapau no ka la e make ai, a me na mea e pono ai, a pela aku.
            E ke hoa, ua lawa pono no ia mau mea, a hookahi, hemahema i koe oia ka mea nana e lawe aku. Aka, ina he oluolu oe a me ou mau hoa Kuhina, ka hoouna ana 'ku ma kela, a ma keia Mokupuni i mau moku kalepa he umi, i mea nana e lawe aku i na ukana a ka poe mai. No ka mea, ma na moku e hooiliia nei ka poe mai a pau, aohe pau pono o na ukana–koe no ka nui o na wahi ukana i hope nei, a nolaila io paha kekahi pilikia loa o na mai.
            Eia hou keia ; e pono no oe e hoouna pu mai i mau Kamelo me ke kaa, i mea nana e kauo i ka laau hale a me na ukana e ae a ka poe mai. Oiai he loihi loa ko kekahi poe wahi e noho ai, a he loihi ke awa ku moku, nolaila, ina e lawa ana ia oe na Kamelo a me ke kaa, alaila, ua maalahi loa.
            Ke kokua hou aku nei no au ia oe ; he makehewa io no ka maka'u ana i ka laweia i Kalawao no ka mea, ua hoi io aku la ka hoi ka olu ilaila ; ke hele 'la a pau kinohinohi, hui pu ae hoi me ka olu o na Luna, hui kalo i ka nawao ; lai io no ka noho'na oia wahi.

            Ke mahalo hou aku nei no au ia oe ; no kau kahea leo nui ana mai, "he ai waiu a ilaila lilo i wai auau nou." Akahi no au a ike a lohe hoi, he wai auau ka waiu malaila no ka poe mai, he keu aku la ia ! ke manao nei au ina he umi tausani poe mai pake malaila, alaila e ana io ana no i ka nui o ka waiu, ke hele la a lilo ka waiu i wai auau no ia wahi. He keu a ka alapahi ! E Heleikolani, ua mahalo loa au i kou mau mamala olelo mai ka mua a i ka hope o kou kakau manao ana. A eia wale no ka mea i koe ; kauoha hou ae i na Makai me ka Ilamuku e lawe aku i ka poe i loohia e ka mai me ke akahele. Oiai o na Makai he poe helu-ululu, alohe ole ina hoa kanaka o ka noho 'na.
            Eia keia ; ua kuhihewa loa au a me lakou nei ae, na ke Aupuni ka malama maikai ana i ka poe mai, me ka hoolako i na mea e pono ai ke ola kino, oiai ua mai e puuluulu ana e kali ana no ke lakoo mau hora hepe ; eia ka aole–auhea la ka pono ?
            Ke manao nei au, i na e pau loa ana ka poe a pau i kikokiko ia e ka mai i ka lawe ia 'ku ilaila ; alaila e nui ana no ka pilikia, a pilikia pu no hoi me ke Aupuni. Na ke au nae o ka manawa e hoike mai.
            Nolaila, ke hoopau nei au i ko'u kokua ana ia oe e Heleikolani, aka me oe no nae ke aloha Waianohea a nui. Ia oe ke aloha e ka L. H.
D W. Kalua-o-Makaweo.
Kohala Akau, H., Sepatemaba 5, 1871.

 

No na Mai.

E ka Nupepa Kuokoa E ; Aloha oe :–

            He nui na mea i manaoia e holo pono ai ke ola ana o keia Lahui kanaka, a e kaohi mai ai i na manaolana a pau mai ka hookanahai ana mai i na une kaumaha o keia hana ana, aka, ua lanakila e, a ua ikaika ka aoao Kinai Lahui. O ka hooikaika ana o ka Popa Ola i mea kanahai mai ai ke ola ana o keia puu make e kakahe nei me he wai la ; aole i maopopo e pio iho ana, a lanakila mai ka ulu ana.
            Ina he pono i keia kau Ahaolelo ae ke noonooia i haawina dala nui no keia oihana e makepono ana ia noonoo ana, a he lilo pono ia oia mau dala i ka poe nana i inu mai loko ae o ko lakou hou ponoi i kahe iho ai. O ka hoopuipui wale i na kala no kekahi mau mea e ae me kaulike ole, aole no ia i aponoia e ka hua olelo aloha like.
            Ma ka nana ana i na manao o Holoikalani ma ka "Nupepa Kuokoa" Helu 34, no na mai pake, ua aponoia kona koi ana a noi ana no na mea a pau. Ina nae ua ae ia e ka Papa Ola, o na lilo a pau a me ke ola kino, a me na lako hale, a pela aku na ke Aupuni no ia mau mea; alaila, oi loa 'ku ka pono ; a, akaaka ko ke Aupuni paku ana mai i ka make a ka mai e waiho hoolana mai nei ; no ka mea hoi nana no ke koi ana e hui ma ka lua kupapau hookahi e kanu ia ai. O ka hui ana i ka poe mai ma Kalawao, ua makaukau ke Aupuni e uhi e iho i na wahi eka lepo maluna o na maka i kanuia ke aloha ia Hawaii ponoi. Aole ia he paku ana mai i ke ola i makamaeia e kakou mai o a o. He kaili okoa no keia i kahi mana ai mai loko ae o ka waha o na makua a me na keiki ; he hoomaunauna okoa no hoi i na aina a me na lako o keia ola ana.
            O ka hoole manawaino ana i na dala e kukulu ai i mau hale mai ma kela Mokupuni keia Mokupuni a hoomahuahua ia 'ku no oa oihana e ae, he hoowaiwai ana ia i na mea a ekolu paha i hoohanohano ia e kapalu ana i momona no ka la e kalua'i. O ka poe a mau poe paha i loaa i na ano mai pake a pau, e hookuu ia lakou mai na auhau Aupuni a pau ma keia Pae Aina. He noonoo pono ana ia.
            Ina ua nele na kauka haole o na aina e i ka ike, a o na kauka Pake o Kina, o Rosia, o Helena, o Geremania, O Amerika, a me na wahi e ae, alaila, heaha la ka hana i koe a Hawaii e hana'i! O ka hoomakaukau anei e kaawe ia ia iho ? He makehewa ia ! e aho no e kanu ola ia, oiai na maka e amo aku ana i ke kanu ia iho i ka lepo.
            Paku ae nei kakou i ka oihana lapaau o Hawaii nei no ke ku i ka hoopunipuni o kekahi poe o kakou iho ; ma keia paaiia 'na ua nele io kekahi poe loea lapaau oiaio a kupono e noho mai nei, i ike i ke kulana laau maoli a me ke ano o ka mai ana, ke puni nei kakou i na kauka haole. He kauuka haole no ko makou wahi e noho nei, makena no hoi ua make la ! Eia keia mea hiiu he ia noenoe, o ka huhu launa ole ke kii aku i laau. "Piiikia pilikia ! pilikia maoli au ia oukou no ko oukou kii mau mai i ka laau ! ! !"
            Aia no ka hoi la, i na pela a kauna na kahuna lapaau a ke Aupuni i hoonoho ai, auhea 'ku ka hana i koe ? like pu pau loa ! wahi a ua poe "ihalualu" nei. E hia mea oi loa 'ku a ke aloha, o ka moopuna i koe a Kamehameha I, i ka ulupa e ia o kena mau makainana oiai e ola ana no. Aole hoi i palupalu iho ko kakou Moi Ilihia Kapuaiwa. Kamehameha V, ke puana ia mai nei na ai o kona mau makaainana e na ano mai hou loa mai nei a lakou la e lawe okoa mai nei e luku i ko Hawaii poe kamaaina, na huna lepo kanu i eha 'i ka ili o na Lani Alii i pau e aku nei.
            Ina, aole laau e ola ai keia mai ma Kalawao, ua oki ke kukala ana e hoihoi ilaila, hoihoi aku au anei hoi ola, ke nele la hoi i ke ola ole. Ehia mai nei poe i ola i ko lakou hookaawale ia ana 'ku nei ?
            I ka wa hea ! i ka manawa hea ! i ka mai hea e lapaau ai ka ike a na keiki haumana e ao ia nei i ka oihana lapaau ? Aia paha i o loa i ka A. D., 2000. O ka pono ia, 'liuliu Waialeale na ke anu." He minamina ka ike lapaau o ka poi Ike io–a ku ola i ka hooomanamana a hoopunipuni i ka haukae a ka poe kolohe o Hawaii imi loa.
Leipaaloa.