Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 3, 21 January 1871 — KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]
KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.
A pau no hoi keia mele a ua o Kahelekulani, e hai aku ana i kona kaumaha a me ka luuluu i ke aloha, a me ka lia a ka ma nao i ke aloha o na keiki a me kahi i hanau ai, a pau no hoi keia hana lealea ana, huli aku la ke alo i Kahiki. A hoomanao ae la i kahi keiki poupou, a hapai ae la i keia mau lalani mele penei : “ Aloha wale kuu kama la i Kahiki, Ke noho mai la i ka paia paa o ka lani, E noho ana i ka moku lewa i ke kai, I walea i na maia ku kanaloa i ka wao, Ke alualu la i na wahine noho makalae, I ka ahai i ka wai a ka naulu, Ke aumeume la ka malihini Ua puni i ka hana a ke kamaaina I ka epa ia e ke kupa oia wahi~e, Aloha ino no—e." A pau kana uwe ana i kahi keiki poupou ana, pa e ana ke kahea a kana lei aloha, e hea mai ana aku e moe, oiai ua lawe aku la o Kaula i ka la, a uhi mai Ia ke ano o ke ahiahi poeleele, a hoi aku la no hoi ua la nei a komo iloko a moe pu iho la laua, a hookahi a laua mea hooiono, o ka owe a ka hulu o ka manu i ka paia lewa hele i o a ia nei, a hiki no hoi i ka wa paina o ke ahiahi, ala mai la laua a paina, i ke kakahiaka nui O kekahi la ae, ku ana ka luna a Keakaoku, mai Oahu aku nei, e hai aku ana ua luna nei, ua nee lakou e ka pilikia nui, oiai, ua kaua ia mai lakou e ko Kona poe alii, a ua noho hakaka lakou, aka, o ko lakou puu pale no o Olopana, ua hiki ia Olopana ke alo aku i na ihe a kela aoao e lele makawalu mai ena. A ua nui no ka poe i make iaia nei ma ia kaua ana, aole no i hopo mai ua keiki nei, aka, o ko ka makua mau he makee i ke keiki. Oia no ke kumu i hoouna ai i ka luna e kii i kona kupunakane e hele mai e kokua 1 kana hiapo, i ka lohe ana no hoi o Kamaakamahiai he kaua ka kana moopuna e hana nei i Pehu. Ia manawa no i kahea ae
ai ua eueu nei i kona inau aumakua a kauoha aku la e hele e kokua i kana moopuna, me ka olelo aku, aole ia e hele aku ana, no ka mea, ua palupalu kona kino ua ano elemakule, a pau no hoi kana kuauhau olelo ana, a noho iho la no ia o Kauai no ka aina. A ma kekahi la kaua o ua o Olopa na, oiai aia ke kaua ia la i ke kula o Puuuhi, i ke kakahiaka nui o ua la kaua nei, ala ae la o Keakaoku, a ike ae la i ka ouli o ka lani, he ano e koa ai o kana keiki ke hele i ke kaua ia la, a no kona piha loa i ka olioli no ka ike i loaa iaia, a lalau ae la ia i kana pua a ani peahi aku la a kani ae la ua pua nei penei : " Ua piha kui loko i ka olioli, I ka ikena aku nei he la koa, He la ikaika no kuu kama alii No kuu haku o keia mau la, E pua o anu ko kino la e ka lani, E lilo ana ka ihe i waiauau, I puu pale hoi no kuu kamalei, I lei aloha ka ihe me ka pololu, I hoa kaana hoi no ka la koa No ka la ikaika la e kuu alii, Eia ka la la puni ka aina—e." A pau no hoi ke kani-hone ana a ka leo o ka pu-a a ua leo hano nei. Pa-e ana ka leo hoalohaloha o ua keiki koa nei, e hoolanalana ana i ka manao o kona mau koa,me ka olelo ana'ku penei : “ E hoolohe mai oukou e ko'u poe koa, i keia la kakou e hele ai me ka lanakila, aole no paha e eha ana na ili o kakou i keia la, oiai ke uiuiuilani ae nei ka hana a ke ake-niau iloko o'u, ke kapa-lili lua nei kuu ake mama i ka piha i ka olioli," a pau no hoi kana mau olelo, o ka hoomakaukau iho la no ia o ka hele i ke kaua. Ae mai la no ka huakai kaua ma Kapaa a pii mai la no ma Wakawaka, a iho ana i ke kula o Puumakani, a halawai ana ka laau a ua Olopana nei me na puunui o ka noao kipi, me ka hoohalike ana i na kanaka, me he opala la e puhia ana e ka makani, i ka ua mea o ka ikaika a me ke koa lua ole o ka mamo a ke aiwaiwa a pela no ia i luku aku ai i ka poe koa o kela aoao, a hiki wale i ka make ana o ka mea nana i paipai i keia kaua nui, a puni no ko Olopana aina ia ia, a hoi aku la lakou me ka wa ana o lakou i ke koa a me ka ikaika o ka moopuna a Kamaakamahiai, pela no lakou i hauwalaau hele ai a puka ana i kauhale, a lohe mai la o Keakaoku i ka hoi ana'ku o kana keiki, pupuhi mai la ia i ka pua penei:
“Nani wale no hoi ke koa la e Olopana, Ka la hoi a ka ikaika i hai mai ai, He koa ua haina mai e ko kupuna, Ua ike ka poe o ka po ia oe, O oe o lakou puni ko aina. [keiki, Lea no ka apa i kou makua la e kuu He pa no no ka aina i ka la kahi, Lea ka hiamoe a ka elemakule Kuu ka luhi la e, kuu haku—e. A puu no hoi ke kani ana a ka pua a ua keiki puni kani nei o ke Koolau, u noho aku lakou a hiki i ka wa a ka po i lawe aku ai ia Keakoku a me Keoholaumaewa. A noho iho la o Olopana me ke kaikaina, a hiki i ka wa a Olopana i lawe ae ai ia Kuepeke, ke kaikamahine a Kaholo ma laua o Naluhele, i wahine nana, i ka loaa ana o kana wahine hoi loa aku la i kona mau hale a noho i ka naku wai o Kawainui, malaila no na hale o Olopana kahi i ku ai, a hiki i ka wa i hiki mai ai o Kamaunuaniho me Hina, a lilo no hoi i wahine na Kahikiula, a i ka lilo ana o Hina i wahine na Kahikiula, ua uhoi laua a noho i Kaluanui i Koolauloa, a malaila no laua i noho ai a hiki i ka wa i hanau ai o Kahikihanuakele, a me Kekeleiaiku, a me Kamapuaa. Maanei la ea, e pau ana ko kakou kamailio ana me Olopana ma, a e huli ae ka kakou kamailio pokole ana no Koalakahinu kahi keiki poupou a Hanailani ma, ia Koalakahinu e noho ana me kona kahu hanai, ua ao ia oia i na mea ike a pau loa, a ua kaulana loa hoi oia no ka ike a me ke akamai i ka nana ana i na mea huna, a malaila wale iho la no kana wahi hana a hiki i kona wa hope loa. A o Hanailani ma no hoi ua noho laua a make o Hanailani, a o Kahele kulani hoi ua noho oia, a hoolilo ia kona kino i moo, e kona kahu hanai, a ua kapaia kona inoa moo o Nawahineikawai, a ua iilo ia i akua e hoomanaia ai, a o ka palena keia o ko kakou kaao. E pau aha, no ka mea o ka pau ia o kahi i loaa ia'u. Ia oukou e o'u poe hoa luhi o nei mea he heluhelu kaao ana, mai ike oukou i ka pau ana o keia a manao ae oukou e paupauaho, aole, e ahonui no, i ike kakou i ke keiki i oi aku o Kahaipule a me ka manao kupaa luli ole i na hoowalewale o keia ao, a i noho pu hoi kakou i ka ua maakua o Hauula,a inu po hoi i ka awa kolikoliko o Kaimoano, i Kaipapau. E puka aku ana i keia pule ae ke loaa kahi kaawale. Aloha oukou a pau, aloha no ka Luna hoopuka, kaoha hoi ka Luna Hooponopono. J. W. K. Kaualilinoe.