Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 50, 10 Kekemapa 1870 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Nupepa Kuokoa.

By cool Siloam’s shady rili,

1. 1.         Ma ko Siloma Kahawai,

I kahe olu nei,

Nani ka ulu ana mai,

O na lilia e,

1. 2.         Aala mai, ke honi ae,

Ke ea i ahe mau,

Mai ko Sarona pua maikai,

Malalo o na puu.

1. 3.         Pela ke keiki i hele ae,

Ma ke ala pololei,

Ulu maikai, aala mai,

Me na lilia nei.

1. 4.         Ma ko Siloma kahawai,

Mae e na lilia nei,

Luhe, haule, nalo ae,

Na pua aala e.

1. 5.         Pela na pokii liilii nei,

Ke ulu a oo ae,

Pa ka makani ino e,

A emo ele, mae.

1. 6.         Lesu ke Keiki pili ae,

I ka Makua mau,

A hana i kana i hana’i,

Ma kou mau la a pau;

1. 7.         O oe ko makou hilinai,

O oe ke Alakai,

Mai ko makou wa kamalii,

A oo u make ae.

Hawaii

 

 

Pule Hoomau, Helu 3.

 

            Aloha oukou e na kahunapule a pau ma Hawaii nei.  Eia paha ka makahiki 15 mai ka hoomaka anu o kekahi poe e malama i ka hebedoma mua o ka makahiki, i hebedoma haipule.  No ka launa ana mai o ka Uhane Hemolele ia lakou, a make pono ka lakou hana ana; molaila, ua paa ko lakou manao, e hoomau aku i kela makahiki keia makahiki.  

            Ua hoomakaukauia na kumu manao ehiku, no na la ehiku, o ka hebedoma haipule e hiki mai ana.  Eia no iloko o ke Kuokoa, ua paiia, I hiki ia oukou ke heluhelu e, a noonoo nui I kea no, a hoomakaukau e hapai pu me na haipule he nui wale ma ke ao nei.

 

O ka la mua o Ianuari M. H. 1871, he la Sabati no ia.  Nolaila, e hoomaka na Kanunapule I ka hana ia la me na Haiao.  Eia ka hauwina no ka la Sabati:  “No kea no nui o ka pule a me ka hui pu ana ma ka pule.” 

            I ko lesu noho ana ma ka honua nei, ua noi Kana poe haumana Iaia, e ao mai ia lakou e pule.  Aia ma Mataio 6:5-13 a me Luka 11 : 1-4, ka pule a lesu I haawi mai ai ia lakou.  He wahi pule pokole, he nui nae ke ano.  He mea ia e kaupaona ai i na haipule a pan.  He nui na mokuna a me ka pauku iloko o ka Baibala, e ao mai ana ia kakou ma ka pule.

            E heluhelu kakou ma Oihana mokuna 2, a e ike i ke ano o na haipule a me ka lakou hana ana i ka penetekota.  Ua akoukoa pu na luna haiolelo me ka manao lokahi.  A bapetizoia lakou i ka Uhane Hemolele, alaila, ua makaukau lakou, e hai aku i ka olelo a ke Akua i ka lehuhulehu, a hoopili i ke ano ia lakou.  No ke kokua ana mai o ka Uhane Helolele, ua ike koke na kanaka i ko lakou hewa, no ko lakou kau ana ia Iesu ma ke kea.  Ekolu tausani kanaka ka i walaia ma ka naau ia la, ua mihi i ko lakou hewa,  a ua bapetizoia iloko o ka inoa o Iesu Kristo, a ua hui pu me na Luna kristiano ia manawa.

            Ke Akua Ola.  Pono ia kakou ke hoomaopopo i ko ke Akua ano, no ka mea, "He Uhane ke Akua, a o ka poe hoomana iaia, he pono no lakou e hoomana aku iaia me ka oioi."  He ike, he he lokomaikai, he oiaio, a he ana hoi ke Akua; a ua piha ka lani a me ka honua iaia.  Makehewa ka hana hookamani a me ka hoopunipuni imua o kona alo.  Aole on a makemake ia kakou e hookokoke aku iaia me ko kakou lehelehe, a auwana aku ka naau mai o a o a puni ka honuo.  Aole on a makemake i ka pule a ka Parisaio, ka mea e hoapono ana iaia iho, a e hoahewa ana i kona holauna.  Ua lohe nae ke Akua i ka pule a ka pue e hoohaahaa ana ia lakou iho imua on a; ka poe e mihi io ana i ko lakou hewa me ka haalele hoi, a koho ia Iesu, i ko lakou kalahala e ola'i.

            "Ka HUI PU ANA MA KA PULE."  He mau tausani ekalesia e malama ana i keia hebedoma haipule.  Hookahi komumanao nui ia lakou a pau; e noi i ke Akua, e hooiho mai i ka Uhane Hemolele maluna o lakou, a e hoolana hou i ko lakou manao i ka waiwai o ka uhane, a i ke ola pau ole ma ka lani.  Nui wale na popilikia ma ke ao nei i keia wa, no ka manao nui i ko ke kino; no ka manao nui i ka waiwai i pau i ka mu a me ka popo.  Ua ike no ka Haku i ka poe e uwe ana, a e kanikau ana no ka popilikia o Ziona.  A ke olelo mai nei oia penei; "E hele mai oukou a pau io'u nei, e ka poe luhi a me ka poe kaoumalia, a na'u oukou e homaha aku."  Eia hou hoi kana"  E noi, a e haawiia hoi na oukou; e imi, a e loaa hoi ia oukou; e kikeke, a e weheia no oukou."

            E hiki no i ka Uhane Hemolele ke launa mai i ka poe haipule, mai ka Hikina a i ke Komohana, mai ka Akau a i ka Hema i ka manawa hookahi.  Aole pela o Iesu i kona wa e noho kino ana ma ka honua nei.  Nolaila, ua hoi aku ia, me ka manao e hoouna mai i ke kokua, "Aia a hiki mai ia, nana e hoakaka mai i ko ke ao nei i ka hewa, a i ha pono, a me ka hoahewa ana."  Ioane 16:8.

            Ke olelo mai nei o Paulo i ko Roma 8:26, penei; "A ke kokua mai nei no hoi ka Uhane i ko kakou nawaliwali; no ka mea, aole kakou i ike i ka kakou mea e pule pono aku ai; aka, ua nonoi aku e pule pono aku ai; aka, ua nonoi aku ka Uhane no kakou me na uwe ana aole e hiki ke haiia'e"  A piha ka poe haipule i ka Uhane o ke Akua, alaila, e lokahi ko lakou manao, a e nonoi aku e like me ka makemake o ke Akua.

"E iho, me ka mana ou,

Ka Uhane maikai mau,

Hoa i ke aloha hou,

Ma ko makou naau."

L. Kanika.

 

He hoa'loha maikai ka Nupepa "Kuokoa" no ka lehulehu.

E ka Lahui; Aloha oukou:

            Ke ku nei kakou ma ke kiekiena o ka malamalama, a he hiki loa ia kakou ke halalo ae a puni, e imi i ka mea nona ke kokua maikai ana in kakou, iloko o na makahiki e kokoke ana e umi, aka , aole nae e lona ana ia kakou i koa'loha maikai e ae, o ka Nupepa Kuakoa wale no!  Oia!!

            O kona hulana maoli i ka kakou nanaina, mai kona wa heu ole mai a hiki i kona wa ui e noho nei kokou, aohe on a lua e like ai!  A ke hooia mai nei kana mau hana, penei:  1. He hoike ia no kakou, no na mea i ike ole ia ma kela wahi.  2. Ua hoike mai oia ia kakou i na oihana Misionu, i kukulia ma kela wahi keia wahi a puni keia honua.  3.0 ka holo loa o na hana Misiona.  4. Na nu hou mai na aina e mai a mai o kakou ae nei.  5. Na kaua nunui ma Amerika mamua aku nei a me Europa hoi iloko o keia manawa a kakou e noho nei.  6. Na hana o na Kau Ahaoleolo o kakou mai moa mai a i na la i aui koke iho nei no hoi.  7. Na hana apa a na Lunamakaainana o kakou iloko o ka Hale Ahaolelo.  8. Ka poe i manao nui i ko lakou pomaikai iho a me kaa poe i aloha nui a kumakaia ole hoi i na pono o ko lakou mau haku iho.

            A he nui wale aku no kana mau hana maikai, aole e pau i ka haiia aku.  Aka, nae, hookahi mea i koe ma ia mea a'u e hoike aku, oia hoi keia: Mai nele kakou i ka ike ana i na olelo pane a Kalawahine ia D. Kaukaha, he Lunamakaainana ia no kekahi Apana o ka mokupuni o Kauai.  O ka wahapan ka laua la hana; o ka ia nei hana hoi, o ka hahai mai ia kakou, eia ka hewa o D. K, o ke kuai i ko hai pono no kona pono iho, a pela'ku.  Pela no hoi o Kaauwai, ka Lunamakaninana o Wailuku, Maui, ma ia ano hana hookahi no me D. K. o Kauai; na Kuokoa uo nae ia i paue wiwo ole.  A ma ke auo io loa o kana mau hana, ua kupono loa no kona inoa iaia iho, Kuokoa.  No deia ano o ko kakou Nupepa Kuokoa, noiaila, ua nui kona mau enemi e manao ana e papehi iaia ma kahi akea, a e pephi no hoi iaia ma kahi mau, a i ole hoi, e pephi powa paha.  Auwe!  Aloha ino oe e duu makamaka maikai; hookahi ou make i ka enemi, he powaia, e like me ka make aoa o Aberahama Linekona; o kou makamaka ponoi no ia.

            Eia hoi; e hhnli kakou i na enemi maoli o ka Mupepa Kuokoa, a e ninau iho:  Owai lakou?  He kakaikahi na enemi i ike ole ia, a o ka nui ua akaka no.  Eia na enemi i akaka loa ia kakou:  1. O ka poe makewake ole e lawe i na nuapepa i malamalama no lakou iho, a i mea hookaa pono ole mai i kona ola makahiki i ka wa pone.  3. O ka poe lili i na hana Misionari, ke hookomoia kela hana iloko o na nupepa.  4. O na Lunamakaainana hana ewaewa ke noho i ka Ahaolelo, a hoikeia ka lakou mau hana e ka mupepa ma ke akea, a pau lakou mau hana e ka nupepa ma ke akea, a pau lakou i ka huhu (kow wale no ka poe hana maikai)  5.  O ka poe i kakau manao no ka nupepa, a hoounaia mai e paiia iloko o ka nupepa, aole nae i hoopkaia no ke ku ole i ka pomaikai o ka lehulehu.

            Elima enemi nui i ka nupepa, i hoikeis maluna ae, aole nae e hiki ia'u ke hoakaka pakahi aku i ha lakou mau hana, niai ua maopopo no ia kakou.  Eia paha ka kakou men e kamailio ai a hooholo, i mea e lanakila ai ke ola ana o ka nupepa maluna o keia mau enemi,  Ua lohcia ka lea o kekahi o keia mau enemi, e olelo ana, "Aole pono oukou e lawe i ka nupepa Kuokoa, he nupepa ino loa ia."  Na H. R. H. (Nupepa Kuokoa, Helu 42, Oct. 15, 1870) Aia la ea, eia ka kakou:  1. E hooikaka loa kakou e lawe i ka nupepa Kuokou me ka hilahila ole.  2. O na Kahu Ekalesia, na Luna Ekalesia, na hoahanau Ekalesia Hoole Pope, E lawe nui kakou i ka nupepa Kuokoa me ka wiwo olw.  3. E haawi kakou i ke ola o ka nupepa i ka wa kupono e like me kona mau rula.  4. Ina e nui ana ka poe i lawe i keia nupepa iloko o na apana o kakou, a hiki i ka haneri a oi, e emi ana kona auhau i ke $1.50 no ka makahiki.  5. E ala e Hawaii, e Hawaii nui a ka A!  E maui a ka E!  E Oahu a ka O!  E Kauai a ka U!  Palulu mai e Niihau.

            E koa!  E koa!  E kakua hoi e na hoa aloha o ka nupepa, I ola ko kakou makamaka maikai, oia o ke Kilohana Pookela O ka Lahui Hawaii, ka mea nana i hele i ka loa a ine ka laula o ko kakou Pae Moku; iilalo o na awaw poopoo a me na pali kawahawaha; i na lae laau loloa a me na papu oneanea; i na kulanakauhale hanohano a me na kuaaina; i na ale haupanupa o Nuuhiva a me na mukupuni hoi o Maikonisia, a pulelo loa aku i na hau anu o Kaleponi, eia ko kakou makamaka la,

"Ke hao mai nei na manu,

Kau liilii na pua,

Na pua i ka wekiu,

Ua lilo i enemi,

Mea ole nae lakou,

Ke ala like mai kakou"

            E ola e ka Nupepa Kuokoa a kau i ka pua aneane.      Minamina N P.  Kona, Hawaii, Nov. 16, 1870.

 

He Aloha Ka Lahui

            O ka lahui, he mea nui ia ma na wahi a pau o ka honua nei.  Aole kekahi men i hoopoina i ke aloha i kona lahui, ke noho oia ma kekahi wahi e aku, a i ole ia, ma kona one hanau ponoi paha, e like me a'u nei a me lakou nei ae hoi.

            Maloko o ko kakou mau pukoa e noho nei mai Hawaiian a Niihau, he lehulehu wale na ano lahui kaina like ole-he poe-no ka Aina Puniole Hikina a me Komohana, a he poe hoi kekahi no na Aina Moana, e noho nei iwaena o kakou, me ka hoopoina ole i ke aloha i ko lakou lahui.

            Ma kuu kilohi ana iho nei hoi i kuu hahui, me he mea la ua anuene e lele i ke kuahiwi, e like me na Ilikini o Amerika.  Aloha ino!

            Iloko o ka wa naaupo o kuu lahui, ua oleloia, "hewa i ka wai ua mea he nui a me ka lehulehu o na kanaka o ia wa; he palua a palolu kanaka i kahi kihapai hookahi," auhea la ia i keia wa?  Aole, ua heo aku la.  Noloaila, ke au nei ka manao e ike i ke kumu o kuu lahui i aneane akuai e lele, e like me na Ilikini o Amerika, ka noho i kuahiwi; a ua loaa kekahi mau kumu, penei:

            1. O ka laa ana o ka olelo a ke Akua ma Hawaii nei.  Mamua aku o ka laha ana o ka olelo a ke Akua, he kinikini wale na kanaka o ia wa, e noho ana no ma na hoomanamana o ka wa kahiko; noho huikau na kane me na wahine o ia wa; kaua aku a kaua mai; luku aku luku mai, me ka hoomaopopo ole i ke ano o ko lakou noho ana.  Oia paha ka Paulo i olelo ai, "O ka poe i lohe ole i ke Kanawai, e make Kanawai ole lakou."  Eia nae, he nui loa na kanka iloko o ia kau, ka wa e noho huikau una.

Aka nae, i ka wa i hiki mai ai o ka olelo a ke Akua iwaena o kakou nei, he maikai wale no na mea i kuhikuhiin mai; lako pono i kela mea keia mea, me ke kuhikuhi mai hoi i na mea e pono ai ka Uhane, nolaila, huli nui o Hawaii nei ma ka wawahiia; pau na heiau kapu i ka hoohioloia; haalele i na akua moo, laau, pueo, mano, a pela aku, a lakou i hoomana ai, i ka wa o Wakea ko lakou kupuna.

            He mui na makahiki o ka hooikaika ana o na Kumu Haiola i ka hoohuli ana mai i ka poe hele hewa, me ka olelo aku, "E mihi oe i kou hewa, a e haawi aku i kou naau i ke Akua."  "Ae," wahi a ka men mihi.  I ka hoohiki ana me ka ae pololei, ua malama no i kekahi mau hora a mau la paha, o ka haalele koke no ia i na mea ana i hoohiki ai.

            A ma keia ano, oia kekahi kumu i ponalo ai ka lahui, no ka hooko pono ole i na mea a lakou i hoohiki ai.  Iloko o ke kanalima makahiki o ka luha ana o ka pono iio ia Hawaii nei, ke lele nei ka lahui me he manu la.  Auwe!  Aloha wale!  O ka hapanui o keia lahui, ke holomoku nei me he wai kahe la, a o ka hapa uuku koe e opu nei ma na pupupu hale o lakou.  Ma kuu manao wale ana i kuu lahoi i koe e noho kauliilii mai nei, me he la o ka akahi hapakolu wale no, a o ka elua hapakolu hoi, ua heu aku lu.

            2. O ke komo nui ana mai o na lahui e a hoopunana i na manu opiopio o Hawaii nei,  He oiaio, ua nui na ano lahui i aea wale mai na kia moku mai, a noho a kane a wahine maanei, a hookamakama aku i na huhui lei, pahi, pauku kakaki a pela aku.  O kekahi kumu no hoi keia i loaa  ai na ano mai i na wahine, oia ke kaokao, pala, kakio, puho a me na mai lele he nui wale e pilikia ai ka lahui.  No ka hookamakama mai keia mau mai ino i laha ai.  Nolaila, iloko o keia mau mai ino i laha ai.  Nolaila, iloko o leia mau makahiki e naue nei, ke kaulaha loa nui ia i keia wa, he "Mai Pake."  No hea mai la keia mai i laha mai ai?  Aole a nei no na lahui e mai?  Ke manao nei au, o ke komo wale ana mai o na lahui e ae i o kakou nai, oia no ke kumu o ka loaa ana o ka lahui i keia ahi e a nei.

            He oiaio loa, ke hooneeia aku nei kekahi hapa o ko kakou lahui e noho ma Kalawao, Molokai, ka poe i loohia i kekahi ano mai lepera, no ke kakali ana'ku i ko lakou mau nora hope loa.  Pahea.  Aole anei kakou e aloha i ko kakou lahui e noho mai la i na inea o keia ola ana?

            I ko'u manao maoli nae, he pono no e aloha ia kakou Hawaii ponoi, ka lahui iliulaula mai na kupuna mai, ke hookulukulu i mau wahi teni-teni na ka poe i loohia i keia pilikia, a e kokou aku, oiai na maka e amo mai ana; ka poe i hoonele ia i na pono kuwaho o keia mau kapakai; he ole loa ke aloha ana aku i na lahui mamao mai o kakou akku nei, ei ae ko kakou lahui ke noho koke mai nei no, kokua aku,  No ka mea hoi, aole i pau ko kakou aloha ia kakou iho, oiai he lahui Hawaii kela.  "E aloha ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha i ka ilio."  Aloha wale!

                        D. W. Kalua.

    Honomakau, Kohala, Dek. 7, 1870.

 

Wahi i ke poo o Kanahoa.

Heloaa iloko o kuikaa.

 

            Ua kunihi mai nei ke poo o ke kaiki lole bipi o Ulakoheo, ma ka puka aniani o ke kaa'hi o ka la 29 o ka nupepa Kuokoa, me kona hoikeike ana mai i kana mau io bipi walewale, i kauia maluna o kana a na kau paona, a o ka waiwai i loaa, he koe me ka naia, "a hamama mai nei ka waha, ua hemahema ka na ninau Pu-Kuikele a ke keiki o Hilo, i hoouna mai ai ia makou."

            Ea!  Akahi makou a ike i ke akamai o ke keiki i aoia i ka Hale Kula Nui ma Leleo, i ka hoolilo i na nanau maikai i mea ino.  Ka ka ike ole.  E lohe oe, e hoike ana no makou i na hana o keia mau ninau Pu-kuikele, mai ka ekahi o na pu a hiki i ka ehiku, a malaila oe e ike ai ia Makanikeo-e a me Huaipau.  E kikoo i ka maka a akea, a e nana pono iho, i ike oe i na ala e wali ai ko auwae.             

            Pu 1. O ka moku 1, ua hooiliia no maluna on a he 15 tona apana honua, nona na paona he 30,000, oia iho la no lona piha, aole makou i manao e hooiki oi wale aku noi mea e holoaiaʻi ka moku iloko o ka hohonu.  Ina pela, aole ia he ninau e pili ana i ka nui o na moku, aka, ua lawe mai makou mailoko mai o ka leta a ka mea nana ka ninau, me ko mkou manao, o ka 15 tone i hooiliiaʻi i ka moku I, oia ka piha i noonoo ia e keia Ahahui.  "Aole me kau i nukee mai nei ko waha, o ka nai i ka moku a piha loa, he hana ia na ke kanaka ike ole, e like me oe i kei la i hana hawawaʻi.

            Ua ekemu mai oe, "Ina he hao ka i hooiliia, komo e ka moku."  Ke hoole aku nei keia Ahahui, aole e komo, i na e hooillia ka moku i 15 tona hao kai like me 30,000 paona, oia iho la no ka lawa no kela a no keia ano (Metal).  Ekemu hou mai oe, "Ina i hooiliia i ka huluhulu a waiwai mama e ae, alaila, piha e no ka noku."  Ke hai hou aku nei no keia Ahahui, aole e piha,no ka mea, i na piha, e kii i ou mau apa huluhulu iloko ou mau Hale Kuai o Kolopo, alaila, ua hooili rula ole oe, i oi wale aku imua o 30,000 paona.  O ke kumu nui o kou lalau, o kou ike ole i na rula o kela a o leia ano moku.

            "Hemahema 2 wahi au," Ua kunou mai ko poo me he ai la no ke kolea, aole i maopopo na paona o ka honua."  Ke hoike houaku nei no keia Ahahui, ole no ia oe, he keiki opiopio, nole i paa ka manawa o ke poo, ke holu la no.  Eia iho ka hua nioi e mue ai ko nuku, e lena na maka i ike oe.  O na paona o ka honua, eia kona mau paona, he 2512351,350.000,000,000,000,000,000.  E puuaue iho ia 30,000 paona i hooiliiaʻi i ka moku I.  E puka aunei na hua loaa, he 837,463,783,333,333,333,333 1/3.  I keia mau hua loaa, oia iho ia ka nui o na moku e pau pono ai keia honua, a ke ike iho la oe, ua pili pono ka la i Papaenaena, a iliki aku, lohe Kauai i ka u-ina o ko lae.

            E kokua oe e ka mea akamai i ka unuhi Buke Beritania, a e heluhelu ae imua o Oleloa (k), Kumukula o Kaumakapili, anoai o lohe no na pepeiao.  E nana i ka moolelo o kekahi Buke kaulana loa o Beritania i kakauia ma Odefoda, i ka la 11 o Nevemaba, A. D. 1831, a o kona inoa, A Domestic Magazine of Useful Information and Amusement, Aoao 15, Helu 21.  A o ka inoa o ke kanaka nana i kakau, o Mosquito kekahi Akeakamai kaulana loa.  A auhea hoi kaou e kau-li nei i ke anu o Waialeale, oia no la hui e ua luaa wahi buke haole iki.

            Ekemu hou mai no oe, "Ina i koikeia na paona o ka honua i ka wa kahiko e kahi Auhoku Akamai, alaila, oi hou aku na paona o ka honua, oiai ke make nei na kanaka, na holohonona a me na mea a pau."  He wahi olelo hawawa ia au e ka mea pee huna inoa, no ka mea, o na tona o ka honua, ua paa lia ia, a he oia mau, a o na wahi o ka honua i hanee a pii hou ae, he hoohanohano ana ia i na Materia, o na mea a pau e ola ana.  A e make ana ma keia honua, aole lakou i heluia he mau tona a he mau paona; he mau hunahuna Materia wale no lakou.

            A i na no ka Hale Kula Nui oe o kai o Palala, aia no i laila na moku e pili ana, e ninau iho eo i ke Kapena, i ka loa, ka laola a me ka hohonu o kona moku, i na ua maopopo, alaila, e loaa auanei na iona, e like no me na hua helu e pili ana mahope o ka moku, a o na kia, pea a me na mea a pau o luna, he mau hunahuna materia wale no lakou.  E kokua hou no ka mea ike, i lohe ae o A-mi.

            E nana i ka buke wehewehe Kuaniti, materia, momenedu, akahi kanaka akamai o nuhawena.  (Matthews) e kilohi i kana olelo hoike ma Of The Rddler,  Aoao 753, oia ka alaihi e ku ai ko lima.  Nolaila, o ka hoike ana a keai Ahahui i kana mau loaa, aole ia i hahai ma ka hemahema o ka ninau, aka, ma ka pololei no, a oia pololei, ua mahalo no makou.  A o ka haina a keia Ahahui, ua kau ka iwa he la makani.

            Pu 2. Ua pakeo hou mai nei ko elelo, o ke kino o ka ninau aia ma ka mea i ninauia ka hemahema.  Ke hai aku nei keia Ahahui, aole i hemahema ka mea i ninauia, o kou ike ole no ka hewa, oiai ua lawa na pahu he 12 i lawe kolohe ai ke Kakauolelo aka, ekemu mai oe, "Aole pololei.  Ua emi na pahu i ka 28, 24, 20; A he kue ka ia i ka hoonoho ana i na pahu he 32,"  Aole ia he kue, oiai na ka On a no ka olelo e pa 9 na pahu ma na aoao o ka hale papaa, i like ai no ia me ke 32, a ua pa 9 io ia no, a pela mau no ka pa 9 mau no nae ka On a waiwai, he pa 9 mau ia na pahu, e like me ke kii i hoikeia ma ka Helu 43 o keia nupepa, aole nae i ahewa ka On a iaia.  Nolaila, aole i hemahema ka ninau a me kona haina, a no ka uuka o hahi ike i loaa ia oe i olelo ai ua hewa.  O ka haina a keia Ahahui, ua ku i ka iwi-hilo.

            Pu 3. Ua opi hou mai ko weha, "He wahi hemahema na ka hua olelo ahkipu, o ke ano, he haki a kaawale lua."  Ke hai akea ae nei makou, aole pela.  O hakipu, eia kona ano, he hekupelu, aole i pili o hakiloa iaia, a ke i mai nei oe, i ko makou hai ole aku i ka haina o keia ninau.  E!  Aole ka ia mea i noia ia oe ma Leleo a me Pakaka, aole no paha e loaa ia oe, e noi mai oe, i ao aku makou ia oa, oia ka pono; he inoa Lahainaluna wale iho no, aohe ike, liki mai oe i ko ike, a o ka hana ana o keia ninau,  E!  Aole ka ia mea i noia ia oe ma Leleo a me Pakaka, aole no paha e loaa ia oe, e noi mai oe, i ao aku makou ia oe, oia ka pono; he inoa Lahainaluna wale iho no, aohe ike, likimai oe i ko ike, a o ka hana ana o keia ninau, ula ka hua, ka ua nui pumaia he olohaka o loko.  Ekemu hou mai oe, "Ua lawe ka keia Ahahui i ka haina no loko mai o kahi buke haole."  Pela no, aole nae o kau buke waiwai ole i hoike mai ai, ua ike mua no makou, aole i laila, no ka pau ole o na ano buke ia oe, oia no la hoi e ua i ka unuhi olelo.

            Ua lawe mai makou i ka haina o keia ninau mailoko mai o ko makou mau poo i kokuaia e kahi buke naauao.  E kokua hou mai no oe e ka mea ike ia ianei iho (Oleloak.)  E nana iho i ka buke Algebra By Horatio N. Robinson L. L. D., Aoao 242.  Oleloao 226, a e ike oe auanei i ka iwi e laoa'i ko puu.  A eia iho malalo ke kii a me ka hana ana:

w=30 kp.  Aia mai ka Aulii kolomanu.

w=e ka aoao loa.

b="  " kupono.

w+b=48 ka loihi o ka laau.

w=576+6=na kuea o na aoao.

w=48-b=ka hookaa a ka like mua.

w2 2,304-96b=b@576+b@ka hookiekie kuea a me ka hookaa ana i na aoao elua, wahi a ka buke Algebra By Elia Loomis, A. M., Aoao 229, Olelono 275.  Ka hookanana i na aoao elua, o ka like hope e loaa ana keia like, penei:

2,304-96b+b@576+b2

1,728+96b+ka hoonalo ana.

18+96b+ka hoonalo ana.

18=b=ka loa kupono.

w=48-b=30.  nolaila, w=30.

Hana 2.

Aia mai ka wailele o Hiilawe,

O. S. W., 24x4x2@o=B2x48xc.

W.=12+b=b-b2+b3=b4…)=1,477.

121=30=1,255,273=18.

 A o laua a i elua, oia o Logartithims.  Ina aole oe i ike, e hele ma i ka Ahahui, i ike oe i ka ipu makani o Laamaomao.

            Pu 4.  Ua lapuu hou mai ko elelo, "He ninau hoomaloka keia."  Ahe!  he ikena kau, hookahi no hoomaloka, o ka lahilahi o ka punui, kahi i waiho ai ka lolo.  la oe hoi e ka unuhi olelo, i lohe ae o Kalukiikahaoa.  E lehu ʻku i ka Buke, (The Familu Herald), Aoao 223, penei:  He 40 laau ohia. like me 40 hua, hoonui me 4, like me 160, palua iho like me 320, oia ke kumu o ka huina o na hua, e hui aku me ke koena o ka papa 2 o na lalani i koe, a me na laau, a me na hua he 500=320=820.  A o ka hana ana a me ka hoonoho ana, ua ike ko mau maka, kahi nana ka lena, aka, ua olelo mai oe, "o ke Akua wale no ke hiki ke hoonohonoho."  Pela no, ke ike oe he mau pili ano Akua keia, nolaila, o ka aina a keia Ahahui, ua holu pono i ko pilo.

            Pu 5.  Ua lewalewa mai ko kilea, "Aole e loaa ana ka lonitu o ka moku kahi ana e holo ai."  Ke i aku nei makou, aole no eloaa oe he keiki no Wahiawa, he  waa kau mea i ike, aole oe i ike, aole oe i ike i na @ o ka holo moku ana, ke kumu e hiki ai @ hookele i ka moku i na awa ku moku o @ aupuni nuui o ka honua.

            Ina oe i ike i ka Buke Holomoku nui a Rotlrho, i kakauia ma Canesebuli, i ka A. D. 1852, i kapaia Great Circle Sailing; a o ka hana ana, he luhi loa makou i ka @ no ka hohonu loa, auhea ka kou akamai e na palaualelo lima nui i ka bai?

            Ua olelo mai oe, "No ka Barometz, ka mea ana wela, ua kuhikuhi aku ka keia Ahahui, oia ka mea e loaa'i ka lanita."  Aole pela, o ka buke i hoikeia e makou, @ no ka mea makapo, nolaila, o ka haina o kiea ninau i haiia e keia Ahahui, ua nahae ka mana o ka ua i Alakai.

            Pu 6.  Ua keke mai ou mau aiho, "Aohe maopopo."  Ea!  no ka hana ole i ka puniu a manoanoe, eia mai ka ihelaumaki e lapuu ai ko aoao, penei e hanaʻi:  He @ @ 3 iniha ka manoanou, e kiola ia 3 iniha, nu ka mea, e pau ana ia mau iniha i ke oia ia a nalowale loa; 14 kp.X30 plock, oia na pauku laau, like me 420X100 shees, oia na apana labiliabi, like 42,00X3 splints oia na hakina liilii, like 1,302,000X2 matches, oia na papa lepo pele, like me 3,604,00.  A ma keia rula e hanaia nei na lepo pee.  A malaila oe e ike ai ia wehewehe a me ka pau, nolaila, o ka haina a keia Ahauui.  @ i ka uka o Nuuanu.

            Pu 7.  Ua amo kahi mai ou mau @.  O 1,685,620, no hea la keia 320 e @ nei."  No ike ole, e ahu e hoi i Kula, @ @ unahi hee me ko kumu o Kaneiahuea.  Eia mai ka iki maile o Koiahi e puali ai ko lima.  O 1,283,620-320.  O keia 320, he mau hua helu ia nana e imi na hua helu i haphoinana paha, e like me kela ninau, he ano like no kela rula me ka rula 250 penei.  E lawe in 320 e like me ka olelo maluna, @ he 16,853, ua pale ia na ole elua ma ka akau e like no me ka hana ana o 250.

E hooiaio                       16,853

Hoonui              me        "     "2

                                    33,706

Houluulu          me        "     "4

                                    33,710

Hoonui             me        "     "3

                                   168.550

Houluulu         me        "     "12

                                   169,562

Hoonui             me       "     "10

Like                 me       1,685,620

                        Aole anei ia o kona kumu i hoikeia walinaʻe?  E kokua hou no ka unuhi @ ia Hoolehelehekii, anoai no hoi o luaa.  E uulei mai oe i kekahi o na ninau kaulana @ B. S. Furubull, e hoike ana:  A @, privately, fixing on any number to @ what be thought.  Pela ka makou @ ana i @.  A ke mahalo nei makou i ke keiki o ka @ hee o Punahou i Hilo.

                        No kona hoouna ana mai i keia mau oinau Pu-kuikele.

                        E Aamesona Paapaa, ke keiki i aoia i na Halekula nui elua, ke aui ae nei hakou e haliu aku i ou la; me ko makou manao e @ lo aku ana oe a pii i ka uka o Waolani, @ na kanaka kupanaha i noho ai.  A ke poloai aku nei no hoi keia Ahahui, e naue mai no oe i na manawa au i manao ai papa @ no me keia Aahui, oiai, he mau maka oluolu no ko lakou, a e hookipa no ia oe, a k u iho hoi kou nae, alaila, e ike auanei oe i na hauna laau a Kawelo, ka mea naua i wahi ke poo o Kauahoa, e like me ke poo o keia kumu manao.

                        Aka, e haanui e makou ia oe i kekahi mau hua niu o ko makou aina o ka uiu nia o Pokai, i mea nana e kinoni ai, puu ko  lokahi ka pohue.

                        Hua niiu 1.  O ka loihi o ke kila o kekahi moku, he 210 kp., a o ka palahalahao kekahi laau nui mawaina o ka moku, he 70 kp.  a o ka inoa o kona kapena o Phomson.  Eia ka ninau, Heaha ka Latitu?

                        Hua niu 2.  O kekahi Adimarsla, he 6 kp. kona kiekie, a o kana pahikana, he 3 kp. ka loihi.  Eia ka ninau, Ehia kp. ka lauia o ka niao o kona papale?

                        Ua lawa paha na hua niu e ki koʻu ai i ka lae o ka hai keiki.  Ke waiho maikai ia ʻku nei me ka mahalo.

                        Na ka Ahahui Axixkua.

Pokai, Wianaai.  Novemaba 18, 1870.

            (Aole @ makou i mahalo i ka Ahahai Akimeka, i ka hoouna pu i na olelo whewehe o ka ninau me ka namu haole pu mai, koenai na inoa haole o na buke me na inoa haole o ka mea nana ia buke.       L. H)

 

Hale Kuai Buke

o

Henere M. Wini.

 

Aua ma Honolulu Hale, oia ka Hale Lets, aia mala ila he wahi e kuai aku ai i na buke haole he ani wale

O Kela Ano Kela Ano.

Buke Kula haole,

Kuhikuhi o ke kanaka Hawaii,

Na olelo kike, (Phrase Book)

Buke Pa. Ko. Li. (Carmina)

A me Na Buke Kula EAe He Nui Walk

Malaila no na Buke no ke Kakau Waiwai ao kela oi hana keia oihana, mai ka mea aai a ka @ @.

Ala No Hoi

Na Kanana Leta rulain a rula ole ia,

Penni hao maikai loa,

Inika, Ipu-inika.

Penikala Uliuli, eleele a ulaula,

Kumu Peni,

Wepa ulaula e eleele.

Wahi palapala Ulaula, keokeo a eleele (mea @)

Papa Pohaku a me ka penikala @.

Inika Eleeee, uiaala a uliuli.

Me kekahi mau mea e ae no he nui ao ao Kulo a me na Oihana Kakau.  A he make pono no ke @ ana malaila no keia mau mou.  E hiki ae i aa kanaka Maoli mai Hawaii a Niihau ke hele mahaile e kuai ai.

@-@