Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 46, 12 November 1870 — Page 4
| This text was transcribed by: | Deja Parker |
| This work is dedicated to: | Baelle Moaniwainohia Gay and Deja Malie O`Kal |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
The Young Abstainer
Fresh Laurels:-aoao 76.
1. He ui hoole rama au,
He ui inu wai ;
No hai ka rama hoolalau,
Noʻu nae ka wai maemae.
Cho.- Wai huali huihui koʻu ;
He ui hoole rama au,
He ui inu wai.
2. Hupo ka mea ona e,
Hio a hikaka,
A henehene wale mai
Na hoa ke nana.
Cho.- Wai huali huihui koʻu, &c.
3. Pakaʻo ka mea ona e,
Pauaka wale no,
Pau i ka rama ka waiwai,
He lako no nae koʻu.
Cho.- Wai huali huihui koʻu, &c.
4. Haina ua mea ona nei
I kona ohana no ;
Pololi no na kamalii,
He maona pono koʻu.
Cho.- Wai huali huihui koʻu, &c.
5. Auwe ! ka mea ona e !
Lalau a naaupo !
Owau ka ui inu wai,
He naauao no koʻu
Cho.- Wai huali huihui koʻu, &c.
6. He ui hole sakana nei,
He koa kaua no
No ka pauliinuwai,
E hui a kaua pu.
Cho.- Wai huali huihui koʻu, &c.
7. E pau ka rama hoolalau,
A me ka okolehao,
Ka awa, bia, paka pu,
E inu wai pu kakou.
Cho.- Wai huali huihui, &c. HAWAII
The Mount of Blessing.
Song of gladness :-aoao 41.
1. E pili i ka mauna o Ziona,
Ma ka aina e pomaikai ai,
Kau hale aulii o Iehova,
Ko o Luakini maikai.
Cho.- E ala, ala pu,
E kikoo imua a luna,
Ma kea ala hou,
I kauhale ma o,
I ku ma ka Mauna o Ziona.
2. Ua lohe ia kauhale nani,
I kukulu ia ma o,
Ka home no ia no Iesu,
A malaila pu hoi kakou.
Cho.-E ala, ala pu, &c.
3. Ua pii e Iesu i ka mauna,
A ua hoomakaukau no kakou
Na kalaunu, na lole, na rumi,
A malaila e hookipa pu,
Cho.- E ala, ala pu, &c.
4. Ua haiki ke la a waaa,
A pu pu i na mea alalai,
E pili mau nae i ke Kahu,
A e komo ia aina maikai.
Cho.- E ala, ala pu, &c.
5. A ku ma ka mauna Ziona,
Oki ae la ka u me ka po,
A mele kakou a hosanna,
A alii nani pu me Iesu.
Cho.—E ala, ala pu, &c. HAWAII
NU HOU MISIONARI.
Tabeteuea, Aug. 11, 1870.
Rev. J. F. Pogue; Aloha oe:
O na hana a keia lahui kanaka mai ko lakou mau kupuna mai a hiki wale makou, he mau hana ku i ka hilahila loa, a he ano pupule maoli no i ka nana aku, a he naaupo maoli no; e haha wale ana iloko o ka pouli e loaa mai ka oiaoi, aole nae i loaa ; a no ka loaa ole, ua hoomana hewa i na pohaku, na laau, na manu, i na i-a o ke kai, a pela aku. O ka hula ka lakou mea lealea loa, ka ona, ka uhauha a me ka hana hilahila luaole o ke kane a me ka wahine iwaena o ka lehulehu e akoakoa paapu ana. O na mea hoi i make a hala elua a ekolu la,a hala no hoi ka pule hookah, a kahe iho la ka hinu ino o ke kanaka make, ua palu ia ae la no ia ino me na hua iu, a he hana naaupo loa no, aka, ke hoike maopopo mai nei o Isaia no ka noho ana iloko o ka pouli, a puka mai la ka malamalama. Isaia 60: 2.
I ko makou noho ana iwaena o keia poe kanaka, a ao aku ia lakou, paakiki iki no i na la kinohi, aka, a hala ae kekahi mau la he nui, huli mai la a mai no hoi, me ka lokahi o ka manao o kekahi poe, a haalele aku la i na aoao mamua ; a pela no ka mau ana mai a hiki i kou hiki ana mai maanei, i ka Iulai o ka M. H. 1869 ; a pela no ka mau ana mai a hiki i keia makahiki. Ke hooiaio mai nei, ke malama nei me ka manaoio, o Iesu Kristo ka Hoola.. Nolaila, ke olelo mai nei o Paulo, “No ia mea, e ike pono oukou, ua hoouna ia aku ke ola o ke Akua i ko na aina e, a e hoolohe mai no lakou.” Oihana 28 : 28. i keia makahiki, ua mau no ka nee ana o na haoa imua ; kepi nei no ka ike o ka poe ma ka heluhelu, e oi aua mamua o kela makahiki. Ke loaa nei ke kakaulima i kekahi poe keikikane he 10 a me 5 kaikamahine ; ua hiki loa ia loakou ke kakau pololei maoli me ka hewa ole ; a o ka poe hiki ma na mea liilii, ua oi aku paha lakou mamua o ka 20. He hoomaka apa keia, a mahope no maopopo loa. Ke hoomaamaa ia nei ma ka Palapaia Aina, a ua loaa no i kekahi poe ke kuhikuhi ana, a o na kaikamahine nae kai makaukau loa. He mau halepule i kukulu ia i keia makahiki, hookah i kukuluia ma ke kihi akau o ka aina, aole nae i maopopo loa iaʻa ke kahua o ia hale, aole no hoi i kuka pu mai kuu makua me aʻu no ke kukulu ana-o W. B. Kapu wale no a me na kanaka o ka aoao ; a o kekahi halepule, eia nu ia ma ka aoao hikina o ko makou mau hale. He 63 kapuai kona loa, a he 36 kapuai ka laula. Ua paa pono, me kona wahi ano maikai no ; ua pau na hemahema, a o ka hoolaa wale no ka mea i koe. Ua nui ka huli ana i kahua no ka luakini i ka makahiki mua, aole nae i loaa, a i keia makahiki, ua loaa no, oiai ua haawi mai no kekahi kamaaina i kona aina noʻu, aia i kuu manao, aka, o kuu olioli nui no ia- no kela kanaka no nona ka aina e ku nei koʻu hale, a nana no i haawi hou mai i kela aina noʻu, aka, ua hoolilo aku nae au i keia wahi aina i kahua no ka luakini o ka Haku ; a ua hana au i wahi palapala hoopaa i heluheluia imua o ka lehulehu, i lohe na kanaka, no ka lilo ana kela aina i kahua no ka lilo ana o kela aina i kahua no ka luakini, no ka mea, o ka mea a ka lehulehu e lohe ai, ua paa loa no ia olelo, no ka mea, aia no i kanaka ka hooponopono no na mea o ka aina, oiai aohe o lakou Moi maoli.
I ke kukuluia ana o keia luakini, ua paa pono no iloko o na pule elima ; nui loa ke kokua o na kanaka. Elima pule i noho paa ai na kanaka ma kahi i kukului ai ka luakini, me ka haalele i ko lakou mau hale. O ka poe nae ma kahi mamao loa, ia lakou no na laau, ke kaula a me ke pili, a o ka hooponopono ka makou i ke kukulu ana. Nani na hana maikai ! Ke manao nei au, he Uhane ko keia makahiki ; aole mae na kakou ka hana, na ko kakou Haku no, a o ka hooikaika ka kakou, o ke kanu a me ka hookahe i ka wai, a Nana no e hooulu ; pela i oleloia ma i Kor. 3 : 7. E pono no kakou e kali no ke ku-a-ua hope, anoai o ike maopopo kakou i na hua ohana. i keia m ia, manawa e noho nei makou, aohe e like me kela makahikika paa pono loa o na la i ke kula ia, ua hauleule mau i keia makahiki. aka nae, o ka hoomanawanui wale no ka mea e pono ai ; aole hoi au e hoike wale aku i na mea oiaio ole e like me ka koho wale, o ka hana pololei ko kakou pono.
E kuu makua iloko o keia hana nui a weliweli, he mea hiki ole no ia kakou o kakou wale, ke ole loaa ia kakou ke kakou, ka mea a Iesu i olelo mai ai, a hala aku ia me ka haalele ana i keia ao, haule koke mai kona panihakahaka e kokua i kona poe paahana. Nolaila, e oluolu oe e hoike aku i kuu manao, e hui nui kakou e kuka, e noonoo, e ninau, e noi aku i ko kakou Haku, e kokua ia makou iwaena o keia lahui kanaka, i hooauheeia na hana o ka po. E pono no i na Kahunapule a pau o ka Hoomana Karistiano, na Puuku, na Luna, na hoahanau a me na hooikaika, e wae i ko lakou manao, e puili ae i na lima, e pule iho i na kuli, a e mahalo wale aku no i ke Kahi-Kolu; a pela paha e holo ai ka kakou hana.
Nui ka minamina no ko kakou moku lawe ola i ko na aina pouli. Aka, ua hala ia me kona nani no a me ke kaulana o kana mau hana.
E hai i kuu aloha i na makua o ka pono, ka poe nana na keiki a me na moopuna ma ko na aina pouli, ka poe hoi nana i elieli a hookumu, i pono kuokoa no ke one hanau o kuu mau Alii hanau papa, ka poe hoi nana i huki ia Hawaii a kau pono, aohe nae e hiki-a e hai aku i na kaikuaana oʻu iloko o ka hana pono, na hoahanau hoi a me naʻlii, e hui pu ia oukou iloko o keia huaolelo hookah no, “Aloha oukou.”
G. LELEO
BUTARITARI SEPATEMABA, 5, 1870.
Rev. J. F. Pogue, Aloha oe:
No ka ke Akua hana, ma keia Kihapai o kakou, na mau no ka nee maikai ana imua aole hoi i nee ino loa, aole no hoi i hoi hope ino loa. O ka nui o ka poe i huliamahi ma ka pono elua haneri a oi aku. A ua hookomoia i ka ekalesia he 40. A o ka nui ke kali nei makou a ike pono makou i ke kupaa ana o na hoahanau ma ka pono, a ke ano ao kanaka iki ae nei. Ua pau ka hapauea kunahihi o ka noho ana iloko o ka pouli. Ua puka ae nei iwaho o ka mahoe mua, ua hala o Ikiiki, paupauaho. Alia iki oukou e manao ino mai ; me ka i ana ae, ka ! kei ! Ka, holo ole o ka ke Akua hana i na Misanere a akou, e noho maila i na Pae aina o Maikonisia. Pela paha ka-i-ala ae e noho mai nei ? A pela no paha ka ia nei e noho iho nei ?
No na kula. Aole i hoomaka ia na kula e like me ka makemake o ka Papa Hawaii. No keaha ihola la hoi, kai no hoi no ke amokemoke, a mokumoku, a puaali, kai no hoi, hele mai i kahi la, a hele ole mai hio i kahi la. A pela iho la kea no o na wahi keiki pegana, aole keiki a na hoahanau. He mau wahi keiki hanai nae 5. He mau hoahanau kanaka makua ka makou oia no na hoahanau, ua maikai lakou. Ua mau ko lakou hele mai i ke kula.
Aia ma Makini, he kula malaila, o Ioela Nabouriki ke kumu. Oia kahi hoahanau o ka ekalesia o Butaritari nei.
Aia ma Kiebu, he kula no malaila, o Nakamatoa ke kumu. Aia ma Kuma, he kula no malaila, o Elia An, Tabaoki ke kumu. Aia ma Bikati he kula no malaila, o ko laila kumu o Taumaroa. Aia ma Ukiana he kula no malaila, o loba an Roua ke kumu. Aia ma Tanimaiaki he kula no malaila, o Namoaeti ke kumu. He mau hoahanau kahi mau kumu, a he mau imi kahi mau kumu. Aole kai mau kea o ana i keia la, a i keia la, a ma kela wahi keia wahi he ao liilii aoa iwaena o ka poe i ike me ka poe iko ole. A oia iho la kauwikiwiki ana o ka malamalama ma kela wahi keia wahi o ka aina.
Mai ikiiki paupauaho mai oukou, o puoho leleopeapea aku kaauna manu o Tahikiku. Ua ike au he poe Akamai ka poe kapili manu o Halaaniani, a me Naakiolaola. He hoi ole iloko o ke o pu amau.
NO KELA MEA KEIA MEA.
Ua hiki mai ka manawa i Butaritari nei, ma ka la 25 o Iune. A ua ili ma ka nu ku o ke awa e komo ai iloko.
Ku nahihi lua, ua mea o ka makau, o ua alii pepehi kanaka nei. A ma ka la 26 ae, kauoha mai an aka Kapena o ka manuwa e holo aku ke alii, aole nae i ae aku ua kamaeu nei o Butaritari, hoouna hou mai ke Kapena, o ka lua ia,a ina hiki ole aku ia wa, alaila, kii mai kela ia makou a lawe ; alaila hoolele ka mea nemonemo o Mareka i uka nei. Kau kalia o na kanaka, aka, ua pau ka huhu o ke Kapena, ua hiki aku oia i ka moku.
Ua ku kahi luakini ma kekahi poo o ka aina. Me ke aloha nui ia oukou.
J. W. Kanoa.
Ka Moolelo o ka Ahahui o na Ekalesia o Kauai.
Halawai ka Ahahui Ekalesia o Kauai maloko o ka Luakini o Koloa Kauai, ma ka Poakolu a me ka Poaha, la 19 a me 20 o Oct., M. H. 1870.
NA LALA O KA AHA.
No Waioli Rev. A. Pali ke Kahu, D. Kaukaha ka Elele. No Anahola, aole ka Haiolelo, aole no he Elele. No lihue, aole Kahu, H. R. Hapuka ka Elele. No Koloa, Rev. E. Helekunihi ke Kahu, Apolo ka Elele. No Waimea, Rev. A. Kaukau ke Kahu, H. W. Kaluahi ka Elele.
Na lala mau-S. Kahookui, D. Kealahula.
Na keiki a ka Aha-Z. Seta. A. W. Maioho.
Ma ka balota ana, ua kohoia o Rev. E. Helekunihi i Luna Hoomalu ; kahea ia o Rev. J. F. Pogue e pule.
Ma ka Balota hou ana, ua kohoia o Maioho i Kakauolelo kokua, a hoi mai ke Kakauolelo mau (J. W. Smith).
Koho ka Aha ia Rev. J. F. Pogue i hoa kuka.
Koho ka Aha i mau Komite hoomakaukau hana.
Na Komite Imi Hana,
Rev. A. Kaukau,
“ J. F. Pogue,
D. Kaukaha.
Komite Imi Haawina,
Rev. A. Pali,
“ J. F. Pogue,
Z. Seta.
Heluhelu mai o A. Kaukau, ka Luna Hoomalu o ke Komite Imi Hana i na hana e lakou i imi ai (oia na hana a ka Aha e hana ai) hoaponoia ka hoike u ke Komite.
NA HOIKE KIHAPAI.
Heluhelu mai o Rev. A. Pali, i ka hoike Kihapai no ka Ekalesia o Waioli, kokua mai o D. Kaukahu ka Elele.
Hai waha mai o Hapuku ka Elele o Lihue, i ka hoike Kihapai o ia Kihapai.
Heluhelu mai o E. Helekunihi i ka hoike Kihapai o Koloa, kokua mai o Apolo ka Elele.
Helehelu mai o A. Kaukau i ka hoike Kihapai o Niihau a me Waimea, a kokua mai o Kaluahi ka Elele.
HELUHELU O NA KUMUMANAO.
Heluhelu mai o A. Kaukau, i kona Kumumanao-“He pilikia anei ko keia lahui i ka laha nui ana o na pake paahana maanei?”
Heluhelu mai o Maioho i kona Haawina, e wehewehe ia Mataio 5 : 6.
Heluhelu mai o Seta i kona Kumumanao
“Heaha la ka mea e pau ai ka ona ma na Kihapai iwaena o kakou?”
KUKA KA AHA NO NA MEA ONA.
Kohoia iho la i Komite, a na ke Komite e hoopuka mai i mau olelo hooholo.
Komite no na mea ona
E. Helekunihi,
A. Kaukau,
Hapuka.
Ma ke noi ia ana, ua hooppanee ia ka Aha, a halawai hou i ka hora 2 1 / 2 p.m. No ka hoolohe i ka haiolelo a Rev. A. Kaukau. Pule o S. Kahookui.
Halawai ahiahi hora 2 1 / 2.
Hoolohe ka aha i ka haiolelo a A. Kaukau. Aia ma Epeso 6:10, “Eia hoi, e na hoahanau o’u, i ikaika oukou ma ka Haku, a ma ka ikaika o kona mana,” a pau ia, hapai ka Aha i ka hana mau—Kuka mai la no ka Papa Helu Ekalesia, mamuli o ka hai ana mai o ke Kakauolelo a ka Papa Hawaii i na hemahema o ka Papa Helu o ka M. H. 1870 iho nei, ke hoohalikeia me ka Papa Helu o ka M. H. 1869.
Heluhelu mai o Rev. A. Pali, he olelo hooholo e pili ana i keia mea i kamailio ia e ka Aha.
Hooholoia . —Ke paipai nei keia Aha i na Kahu o kela Ekalesioa keia Ekalesia, e helu i ka nui o na hoahanau hihia ole e noho kino ana ma kona Kihapai iho—aia a pau i ka helu ia. E hoouna’ku ia kepe i ke Kakauolelo o ka Papa Hawaii.
Hoopaneeia apopo i ka hora 9 A. M. e halawai ai. Pule o Maioho.
La Hana 2 Poaha Oct. 20.
Halawai hou ka Aha ma ka Poaha hora 9 A. M., Oct. 20.—
Malama ka Aha i ka hapalua hora haipule. Heluhelu ia ka moolelo o nehinei, a hoaponoia; na ke Kakauolelo mau.
Heluhelu mai o Helekunihi i kona Kumumanao—“Pono anei ke koho ia na Kahunapule i mau Lanamakaainana? A kamailio ko ka hale no keia Kumumanao.
Kamailio ka aha no kekahi Kumuhana a ke Komite Imi Hana i waiho mai ai, oia hoi no ka hanai ana i na Kahu Ekalesia.
Heluhelu mai o E. Helekunihi ka Lunahoonmalu o ke Komite no na mea ona, i na olelo hooholo e pili ana no na mea ona.
Hooholoia. Ua minamina nui kakou i ke komo nui ana o ka ona ma na Apana Ekalesia malalo o keia ahahui. Ua kaumaha hoi kakou i ka inu nuiia o na mea e ona ai. A ke paipai aku nei ko oukou Komite i na lala o keia Ahahui, e imi a e hana koke i na mea e emi ai ka ona iwaena o na Apana Ekalesia malalo o keia Ahahui, a e paio 'ku me ka ikaika, i keia enemi nui e komo nei iwaena o kakou-A e hana koke i na hana e hoemiia ai keia ino. A ke hoike nei ko oukou Komite i kekahi inau hana, i manaolana ia ai he mea ia e hoemi ai i keia ino nui.
1. E hoike nui aku na lala o keia ahahui i ke ino loa o na mea ona ma na haiolelo, ma na la Sabati, a ma na halawai, a ma na wahi akea.
2. E kukulu ia i mau Ahahui kinai i na mea ona, ma na Ekalesia o keia mokupuni: a e kapaia “ka Ahahui Kinai Wai Ona.” A ke paipai nei keia aha i na hoahanau a pau malalo o keia Ahahui, e kokua nui i na Ahahui kinai i na mea ona.
3. E ao ia na poo ohana e haalele i na mea e ona ai. A e paipai hoi i ko ka hale Ina huipu ka kakou mau hana hoemi i ka ona, me ka ke aupuni hoomalu ana mai, e emi iho paha keia ino. Na Komite, { E. Helekunihi, A. Kaukau.
Heluhelu mai o A. Kaukau i kona palapala, e noi ana i ka Papa Hawaii, e hookaa i ke koena o kona uku mkahiki, no ka M.H. 1869-he $80.00 i kaa ole o ka Ekalesia o Waimea, kamailio ka Aha, alaila, koho ka Aha ia Rev. J. F. Pogue, Komite e hele i Waimea e kukakuka me na luna Ekalesia a me na hoahanau no ko lakou aie i ke kahu.
Heluhelu mai o Davida Kealahula i kona haawaina, no na hana hou.
Hapai ia kekahi kumumanao a ke komite imi Hana i waiho mai ai, oia ka moe manuahi a kamailio ka aha malaila-Kohoia o Kaukau laua me J.F. Pogue i Komite, e hoomakaukau i mau olelo hooholo no keia.
Kamailio ka Aha no ke Kumuhana, oia no na nupepa, a mahope o ke kamailio ana o na hoa o ka Aha. Hooholoia keia olelo hooholo.
Hooholio 1. He mea pono i na hoahanau o na ekalesia mai Hawaii a Niihau e lawe nui i ka nupepea Kuokoa.
-2. He mea pono i ka poe e lawe ana i keia nupepa Kuokoa e hookaa i ka uku i ka namnawa kupono.
3. E pono i na kahu ekalesia mai Hawaii a Niihau ke kokua mai i na hana holo mua ai keia nupepa Kuokoa.
Hoike mai ke Komite imi haawina i na haawina no ka halawai hou ana, hoaponoia ka hoike a ke Komite-Eia na haawina.
1. Heaha la na hana a na keiki a ka Aha e hana ai i mahuahua ae ko lakou ike?
Na E. Helekunihi.
2. Heaha la ka make elua. A. Kaukau.
3. Pehea la e ala mai ai ka manao haawi iwaena o na
4. O na mea keakea i ka launa mau aba mai o ka Uhane Hemolele iwaena o na eklesia. Heaha la ia ? Na D. Kelahula.
5. He akua anei ? Owai la ia Akua.
Na Z. Leta.
6. Pono anei i na kahu ekalesia ke hele e kaapuni iwae o na kihapai o kakou ?
Na A. Pali.
Hoomau ia na haawina i heluhelu ole ia mai ma keia halawai ia ana.
Ko Rev. J. W. Smith. Ko Rev. J. Waiamau. Ko S. Kauanoe. Ko J. Kaipu. Ko W. H. Rice.
Komite,{ Rev. J. F. Pogue, Rev. A. Pali, Z. Leta.
Hapaiia kekahi Kumumanao-“no ka Mahinahou.” Kamailio mai ka aha no ia kumumanao a waiho wale iho aohe mea i hooholoia.
Na olelo Hooholo-
Hooholoia. E malamaia e kakau ka hebedoma mua o Ianuari A. D. 1871, i hebedoma haipule-oia no hoi ka hebedomia haipule o ko kea o nei.
A o ka Poaha hope o Feberuari i la pule no na kula.
Hooholoia. Ua maopopo lea he mau keiki ka ka Aha, aole i akoakoa mai ma keia halawai ana, nolaila, he mea pono i ke kakau olelo o keia aha, e paipai nui aku ia lakou e hoomakaukau ia lakou no ka hele ana mai e halawai pu a e hoike mai i ka lakou mau haawina a e kuka pu hoi no na mea e holo ai ka pono Karistiano ma keia mokupuni. Na D. Kaukaha keia olelo hooholo i waiho mai.
Hooholia. E halawai hou ka aha ma Waioli i ka Poalua mau o Feberuaro A.D. 1871-o Lono ka haiolelo, o Helekunihi kona hope.
Heluhelu Mai Ke Komite i kohoia e hoomakaukau i kekahi mau olelo hooholo no ka moe manuahi a au hoapono ia.
Hooholoia. Ua aloha nui aku ko keia Aha Hui i ka hele nui ana o ko kakou lahui i ka moekolohe manuahi-Nolaila ko oukou Komite e paipai aku nei i na lala o keia Aha e au aku a e papa aku i ka poe manuahi. Ke hoike nei ko oukou Komite i kekahi mau hana a na lala o keia Aha e hana ai malia me ai paha e hoeiia ai ka laha nui ana o ka moe manuahi iwaena o na kanaka.
1. Aole e launa oluolu aku me ka poe manuahi Oia hoi ka hoolilo aku i mau hoa’loha Koe nae kea o aku ia lakou ka paipai aku e haalele ia hana.
2. E ao pono aku i na Poe Luna Kumakahiki e hana ia i ka mea e emi ai na poe manuahi ma na aina mahiko e hoomare na mea kaawale a pela aku no ka mea ma na aina mahiko kahi e muimuia loa ai keia poe.
3. E makaala na Kuhu Ekalesia, a me na luna-e hooponopono i na poe o keia ano, a e kapae mai ka ekalesia aku i ka poe i maopopo lea ko lakou haule ana i keia hewa. Na Komite{J.F. Pogue, a. Kaukau.
Heluheluia ka moolelo a hoaponoia.
Hoopaneeia ka halawai a hui hou ma Waioli ma ka malama o Feberurai A.D. 1871.
Hoolohe ka Aha, He mau olelo paipai no Rev. J. F. Pogue-A hookuuia ka Aha me ka pule o Rev. J. W. Smith.
KA MOOLELO
O KE
KAUA WELIWELI MA SADANA
[Na kekahi aliikoa Farani i kakou}
[Koena mai kela pule mai o Oct. 22.]
Hahai mai la ka helehelena weliweli a eehia. Uwe hele mai la ke keikeikane a kekahi kanaka piepiele a kaalo ae a ma ke kihi o ke alanui, e noi mai ana i Kauka, ua ku ka wawae o kona makuakane i ka pu a lele e. He wahine mamua iho no o ke alo o keia hale, au halawai mai la no me keia poino. i ko ke Kauka hele ana aku i kahi o ke kanaka piepiele, na loaa aku oia ua make loa i ko ua Kauka huli ana mai e hoi, hoao iho la oia e hapai i ka wahine. Aohe i ka-i ae hookahi kapuai o ua kauka la, ku ia mai la wahine i ka poka hou a make loa iloko o kono mau lima. O ka nui omakou ma ke ala e puke aku ai, a i ike pono i kela hiohiona weliweli o ka make, ua ae aku la ka manene o ko lakou mau manao mamua aku o ka makau e ikeia nei. Ke hoike nei au me ka oiaio, ua haawi pakahi makou i ko makpou ola i kela popilikia i pakele o Farani. Aka. Ua ku makou me ka mae a me ka haalulu i ka ike ana aku, pela ka e hiki mai ai ka make maluna o na kanaka ilihune o ke kaona.
Aole au e hoololoiahili ana maluna o na poino a’u i ike maka aku nei, aka, aole no nae au e hoopoina ana i ka wa e hiki mai ana. Ua hiki ia’u ke hoike aku, ua oi aku mamua o akahi Aliikoa wiwo ole, ka mea i ike ole i ka makua iaia e ku ana e nana i ka mea e kapaia aku ai, he luku mainoino maoli. O ka poe i kaawale aku ma kahi mamoa ma kea no he mau paahou, i na he mau alii a he mau koa, aohe o lakou manao mai a he aloha hoi. Mahope iho o ka Manawa, maopopo ae la, aohe wahi meheu no ko Bazaine kaua mai mahope, pau loa mai la na manaolana o na Farani i ka haalele ia lakou. Ke nee la no nae ka hakaka. Ke ki aku la no nap u a ke kaona i na pukuniahi a na Perusia. Hele wawae mai la kekahi ukali o ka Emepera, a o kona leo ka’u i loho aku, e olelo ana i kekahi, e hele mai e kinai i kea hi. Oia iho la ko ka Emepera manao hope.
KA KOOKI ANA O KE KAUA
Aohe i liuliu iho, hukiia ae la ka hae keokeo i luna o ka oioi o ka laukini. La Manawa, hooki emooleia iho la na ki poka ana, a oia paha kaihora 421. Ake nui ae la makou e ike i ke kumu, aka, aole e hiki ia makou ke haalele i na hale, no ka mea, ua hooke na alanui, a o ka noho pu wale iho no ka makou a lohelohe mai ka haawi pio. No ke kokoke loa mai o ka po, pahaohao iho la makou, a no keia mea, ua pono imi aku la kahi poe, e imi ala e hiki aku ai i ke kaona. i ka makaikai iho, he keu aku ka mainoino ma mua o ke Kaua. E mokaki mai ana na koa make ma na walii a pau o na Aliikoa hoi, ua huikau mai la iloko o keia make nui. Ma kekahi wahi mawaho aku, ua helu au a he 50 poe make e waiho ana, he mau kamaaina kane a he mau wahine a hookah keiki. Ua akaa pu ai ae kekahi wahi o ka honoua, a au pukapuka pu hoi na wahi i komoia iho e na poka.
O na koa pololi, e okioki ana i na lio make, a e koala ana i mea ai, no ka mea, ua pau e ka makou ai mai ka hoomaka ana mai no keia pilikia. Ua olioli loa au i kuu kanwale, ana aku mai keia kahua aku o ka make, a poina iho la ia’u ka hoomanao no ia mau mea, no ko’u hiamoe ana iloko o kekahi mau hora.
KA LILO PIO ANA NAPOLIONA.
I kekahi la ae, ua haiia mai la makou, ua hala aku la ka Emepera i kahi hoomona o ka Moi, e kuka no ka haawi pio ana. i ka hora 11, haalele mai la kona poe ponoi a me kona mau kaa lio ia Sedana, a nolaila, ike iho la makou, ua lilo aku oia he pio a aohe he aupuni Empera i koe. i keia Manawa hookah no, paiia ae la ma na paia alanui, he olelo kuahaua na Generala Wimepefena, e hoike ana, no na lako kaua ole o ka puali e kaua aku ai, nolaila, aole e hiki ke hooloheia mai ke alakai a kona Alakai Nui e makemake ana e hiki ma ke ala o Montmedy. No kapuni ana i ka enemi, ua imi oia i ke kumu kupono ana i ike ai. He kulana e popilikia ole ai na ola kino o ka puali kaua.
O ke ano o keia mau kulana, oia ka hoooaio ana i ka haawai pio o ka puali holookoa aole e emi malalo o 100,00 kanaka ma ke ano, he mau pino na ke kaua me na pu, na paiki na lio, na hae, a me na pukuniahi. O na alii koa i kakau malalo o ka palapala ae-like, aole e kaua hou mai me Geremania iloko o keia kaua, ua hookuuia aku lakou e hoi i ko lakou mau home, a o ke koena e hoounaia i Germania. He nui wale na alii koa i hole i ke kakau ana i na palpala aelike, no ke lakou makemake, e noho pio pu meko lakou mau koa, i pio like ai.
KA HAULE INO O KA AOAO FARANI.
Ma ka Poaono, waiho iho la na koa a pau i ka lakou mau mea kauai lalo. No ka makemake ole o kekahi poe e waiho lkaokao iho i ka lakou mau mea kaua, nolaila, ua haihai ae kekahi poe i ka lakou mau pu, a mokaki iho la maluna o na alanui. O na Pahikaua, na raipela, na pu panapana. Mitaralia, e waiho ana lakou i ka lepo. Ma Kekahi wahi hookah, ma kahi a ka muliwai meusu e komo ana iloko o ke kaona, ua booiera heia mau mea i hakihakiia a pau pu ka wa. A bu ae maluna o ka honua. O na ho ma na alanui, ua hoopaaia ma oa bale a ma na kaa pu, aka, aohe, mea nana o hoomanao aku e hanai a e hoohinu ia lakou, a no ka minamina i ke ku wale mai, nolaila, ua hookuu wale ia lakou, a holo pu aa aku la maloko o ke kaona.
KA HUHU O NA PERESIA A KA PAU ANA O KA PAHU DALA.
I ka hiki ana mai a na Perusia iloko o ke kaona, a ike i keia mau mea ino i hanainoia e na kou Farani, na pii mai la ko lakou mau kai. Heaha ka mea nana i hoomahehe i ko lakou piikai, eia, o ka loaa ana o ka paea dala a na koa Farani ia lakou. i ka wa hooholoia ai ka haawi pio, ua haiia aku na alii koa Farani e hoike mai i ko lakou mau helu, a e ukuia aku. i ka hoike ana mai o na mea a na alii Farani i houluulu ai, a i ka uku no i ua pahu delanei a pau e ke dala a nele kahi poe. Ua ikemaka su i kekahi mau alii koa, i noi aku, o na lio ola a me na paiki poino ole, ko lakou mau uku. O na hae keia, ua puhiia i ke ahi a ua kanuia i lalo e ka naau mokumokuahua o ka puaii pio.
KO NA PERUSIA NAAU ALOHA.
He la olu olu a maha ka ponono, ka la a na Perusia i komo mai ai iloko o ke kuianakauhale a pahola ae la i ka hoomalu ana. Ua minamina au i ka hoike ne ano, mai ka hoomaka ana mai o keia kaua a pau waino,ua hooikaika na koa Farani me he puaa kaua lanakila la ma ka aina o ka enemi, @ ae ka ikaika mamua o ko na Perusia. O na hana kue a pau i loaa kino mai ia’u, mai ko'u mau hoa kanaka Farani mai no ia mai na kanaka mai, ka poe i ikeia aku, he kiu iloko o na malihini a pau. I ko’u wa i haule aku ai iloko o na lima o na Perusia, eia ka he poe oluolu loa lakou.
I ko’u haalele ana ia Sedana ma ke kakahiaka Sabati, a holo i ka palena o ka aina a i ko’u maalo ana mawaena o na kahua o na koa Perusia, ua ninau pinepineia mai au, aka, o ka’u pane aku, “He mea kakau nupepa au no ka nuepepa Amerika,” a ia manawa koke no, ua hoouna loa ia aku la au imua me ke akahai. Ma ke kua o kuu palapala Farani e hookuu maikai ana ia’u ma ko’u alanui e hele ai, ua kaukau iho kekahi alii ukali Persuia, he mau olelo, e malama loa ia ko’u maluhia ma na wahi a pau. Ua olioli loa au mahope iho, no ke noi pinepine ole ia mai o kuu wahi palapala hookuu, aka, i na wa a pau e ninaninauia mai au, ua hai waha aku au, a lawe ia aku la ka’u mau olelo, he oiaio. Hookahi wale no o'u noi ia ana mai ma Sedana, a puka loa au i waho.
I kuu wa i haalele ai ia Sedana i ua kakahiaka nei i haiia ae la, e hoomalu pono ia ana na mea a pau me ka hikiwawe. Ua laweia aku na lio a ,e na kanaka make, e ahu ana mai na alanui aku O na mea i paumaele o loko o ke kaona, ua pulumiia aku la na hale kuai. O ka maluhia a me ka hololea, ua hoomalu iho la ma kahi o ka haunaele. Ua ike pinepine au i ke ano hooponopono a na Perusia a me ko lakou manao wiwo ole, e hoololi hikiwawe, i na aole i lilo i mea kaumaha no ka puali kaua hanohano, ke hoololi, o ko’u manao i wanana pinepine e ai na Ferani ka make.
HEAHA KO NA FARANI MEA HIKILEE WALE
Ua hahai hele au mahope o Makamahone, mai ka la mai a’u loaa aku ai, e hoonoho ana oia i kona pauli kaua ma Kalona, a hiki i ka la popilikia ma Sedana, ka la i haawi pio ia aku au ka puali kaua i kukulu hopia, koe aku ke koena e paniia la ma Meza. He mea maopopo loa, i ka wa o’u ma kalu hoomoana ma kalona a me Reima, ua ike au i ka nui o ka poe hele e wale aku no, a ua halawai pinepine mai au me na koa e hoaa ana, auhea la ko lakou mau mahele i hele mai ai. Ua ike au i na Aliikoa a me na koa i hoehaia, ka mea a na koa Farani o na la i hala a hoowahawaha ai.
Ua hoopuka aku au no ka hoohemanema wale ia o na kanaka aohe pili ke hale a me ka hookuu wale ia o ko lakou mau aahu e kuu welu, me ka hooponopono ole ia. He mau mea liilii wale no paha keia, aka, o ka hoolio ana i mea ole imua o ka maka o ke kanaka koa, ua lilo ia i mea kanalu iloko o’u, e haule mai ana kekahi palaha pu maluna o ka pomaikai a makou i upu ai e loaa mai ana ia moku. Ua ike pu au i ka wikiwiki ino o na Aliikoa Farani e pale ae i ioa maluhiluhi a aikena o ka huakai hele loihi a me ka oluolu kupono ole o na koa kiai o ka po. Ua hoomanao pinepine au i ko’u hele ana mawaena o na laina koa Farani, i ka pili o ke aumoe a i ke kakahiaka nui anuanu, a sole loa au i lohe i kekahi hoaano kaua e hele mai ana e ae mamua o kekahi maa koa lio, a aole no hoi i halawai aku me ka poe kiu o ka enemi. Ma kekahi aoao ae hei, ua pinepine ko’u ike i na Aliikoa, o maunauna wale ana i ka Manawa kupono, o haawai hou aku ai i na ike i ko lakou mau koa, ma ka hoopau Manawa ana malako o na hale inu kope a me na hele lealea. Ua pinepine ko’u ike i na Aliikoa Ukali, e lealea ano ole wale ana, a poina ka lakou mau hana ponoi, e hoike ana ia lakou, he poe ike ole i kekahi Manawa, i ka inoa o ohana aina kahi Alihikaua w ninau ana i kekahi loa lopa, ma kahi e hele aku ai, me ka mana ana o na alanui elua. Ua hoao loihi au e kue aku i keia mau ikemaka, aka, o kona hopena, he maopopo loa. He mea ehaeha no’u, aka, ua , konoia mai au e hoike i ko’u manaoio maoli, ma ka olelo ana aku, he mea pono ole ko Ferani ae ana e hooikaika i kekahi hana hou aku ma ka hookah koko o kona mea wale no e pakele ai mai kona auhulihia mai, e imi i kumu e ae, aole me ke kaua.