Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 45, 5 Nowemapa 1870 — Ka Hoohaunaele a na Pake ma Peru. [ARTICLE]
Ka Hoohaunaele a na Pake ma Peru.
[I kela pule aku nei, ua hoike lihilihi aku mukou no ka hoohaunaele a na pake paa'nana e like me ko kakou nei, i kepuia ma Kina, ma Peru. I keia pule, ke unuhi pau loa aku nei makou i ka mooleln L. H.J
New York, Oct- 33.—Ma ka palnpala a ka mea kakau nupepa Herald mai Lima mai, i kakauia ma ka la 14 o Sepatemaba, 1 ioaa mai ai ka moolelo o ka hoohaunaele pepehi kanaka a na pake paahanii ma ke awaawa o Supe, he wahi he 150 mile mai ke kulanakauhnle mai o Lima, he mau pake hana lakou maluna ona mahiko o Patoilca a me Gatpon. He kokoke 1,200 pake i hoohanaia maluna o keia mau mahiko, a ma na wahi mahi-ai e ae e kokoke mai ana, ua oi aku mamua o 4,000 pake i hoopaa palapalaia no na malama loihi i koe. Ua ala mai kekahi nune mawaena iho q na pake, aka, no ko na iuna nanu ame ko na ona mahiko hilinai maluna o ka mana o ka lakou mea e hana aku ai, nolaila, aole lakou i manao nui aku i keia kupu īno. No īa niea, aole i ala mai kekahi kue ma ke ano hoohikilele. Haalele iho la na pake ika lakou hoonaulu manao ino me ka wawa ole, a hoi aku la maluna o ko lakou mau home paaua, e hookanaka makua i ko lakou mau manao hookahe koko.
Hiki mai la kekahi ogena o keia mahiko mai Lima mai, me ka eke dala nui, i hoomakaukauia no ka uku aku i na paahana a me ke kuai mai i na pulupulu mai na aina e poai koke mai ana. I ka po o ka la 4 o Sepatemaba, i keia agena eke dala nui, me ka luna aina, me ke kauka lapaau a me kekahi mau haole e ae o ka inahiko, e akoakoa ana maluna oka papa aina ahiahi, he lohe ana ka lakou i ka hemo ana o ka puka o ke keena aina, a komo ana he 200 pake paha, ua makaukau me na newa pepehi kanaka a lele iho la lakou maluna o na haole keokeo.
Iloko o ka manawa pokole loa, e hiki oie aku ai ke kamailio, pepehi mai la na pake i ko lakou mau enemi, a pakele hookahi haoie, aka, ua eha no nae. 1 pakele i ka hina ana malalo o ke pakaukau, a hoomakemake, noiaila, kuhi na pake, ua make io oia, aohe i pepehi hou ia iho. Lalaina ae l«i na pake ma kela wahi keia wahi o ka hale, a loaa ae la na pu panapana, pa lilo ia lakou nei. Puka aku ia ua poe pake nei mailoko aku o ia hale, a komo aku la i ka hale o na luna o ka mahiko o Galpon, a hana aku la no i keia maewaewa hookahi. Lawa ole iho la na pake i ka pepehi i na haole a pau e loaa aku ana ia lakou, aka, o ka lakou hana mainoino loa, o ka okioki liilii aaa i na kino make o na haole a me na wahine mikimiki a me na kamalii. 1 keia wa, ua pii ae la ka nui o na pake i ka 1,100. O ko lakou nee ana, ua hahai no mahope o kekahi mea a lakou i hoolilo ai i poo, a lawe mai la lakou i na dala a pau e loaa aku ana a me na waiwai kumukuai nui. Ua manaoia e hana ino hou aku ana lakou i kahi kauhale uuku o Barrania. 1 keia manawa no, ua holo e aku la kekahi pake a hai aku i ka ona o kekahi mahiko e noho ana ma ke alanui e hiki aku ai i Barrania, mc ka hai pu aku, ei ae na pake ke hele n.ai nei e powa. Wikiwiki ae la ke-
le haole i kana wahine a me ka ohnna a lawe aku la a huna iloko o ka haiepule no ka mahiko. O ua haole nei me kekahi hoaloha ona, pili aku la a paa i ka puka, a i ke kaa)o ana ae o ke kolamu mua o keia poe kipi, ki aku ia laua ina pu raifela. Ua wiwo ole no na pake ika aa mai, aka, no ko lakou maamaa ole i ke ki pu, haule wale iho la lakou imua o na mea pale aku ma ka halepule. Iloko o ka hora 1, ua luku aku keia mou haole elua, he 60 paha a oi ae mau N pake. No ka ikaika loa oke pale ana aku a keia mau haole, ua auhee aku ke koena, ao ko lakou manao, e holapu aku ī ke kaona. Ma keia wa aku la paha a na pake i hele nku ai, ua loaa iki he wahi manawa no na kamaaina o kela kaona e pale mai ai.
Ua hoopuupuu kokeia ae he mau wahi pa he umauma ke kiekie ma ke ala e komo aku ai i kahi kaona, a ua hoonohoia he 40 kanaka mahope aku o na pa, e kue mai i na powa. lloko o keia manawa pokole, ua hoopuipui hou ia ae na pakeahiki i ka 2,000, a ua hoea mai lakou ma ke alo, me ka hoouna mai i mea kamailio, e noi mai ana e haawi pio aku i ke kaona. Aohe i owaka ae ka waha o ua wahi pake nei, oia lele pololei no o ka pu a ku ana make loa. Ike mai la na pake, piha loa lakou ika inaina, heie mai la lakou e wewahi ina kaupale. Hoomaka ka hakaka lima no kekahi mau minute, aua nui loa ka eha o na haole ma ka houhou pahi ana a me na newa, mai na p«ke aku. Aohe i liuliu iho, hookui mai la ka ikaika o ka pauda. Neenee aku la na pake a mamao, a hoike mai la ia lakou iho he hana nui ke hiki mai ana. Mu keia wahi, ona haole i noho ai ma ka halepule a kipu mai ai, ua loaa hou mai la he inau hoa hou, nolaila, ua kipu hou mai la lakou, a iloko o ka wa pokole, ua puehu aku ia na pake no ka makau a holo aku la me ke kimo o na poo imuā.
Un hoouna kokeia keknhi olelo waea i Lima, ama k& la 6 ae, hiki mai ka liamuku me 200 koa ma kahi oka hakaka. Ua auhee aku na pake m.i na mauna. Mahope o ko na koa imiimi ana iho a ioaa hou he mau kanaka kokua hou, huli aku ia lakou a pii i na mawna e huli hele ai ina pake. Oka poino o keia pepehi, he 40 haole i make a he 300 paha pake i pepehiia. Ua ha'na ino ia na mea ulu, a ke laloma hele la na pake iluna o na pali a me na puu, e auwana ana me na puuluulu, a e hao wale ana i na mea oloko o na pupupu hule e loaa aku ai ia lakou. Aohe oko lakou mau ona wale kai' poho, aka, ua poino pu ka maluhia a me ke kuikahi. He nui ka pioloke ma keia hana pono ole. O ka nui o na pake a puni ka Ripuhalika, ua mahuahua loa, a nolaila, ua ulu mai na manao makau, a o na haole ona mahiko hoi, o lakou pu kekahi e hauwalaau nei no, ka mea, īna aole e loaa koke na paahana, alaila, e lilo ana ko lakou inau aina i ka wa pokole, i mea poho loa.
Ma ka la 23 o Sepatemaba, loaa hou mai he palapala, e hoiUe ana, o ka hoohaunaele a na pake, ke mahuahua nei kn hopena ino. Aohe i loaa iho nei na wahi huna o na pake he lehulehu e pee niai nei i na kua, nolaila, ua neenee hou aku lakou iloko loa oka aina ma na mauna e kokoke mai nei. He lehulehu wale ona mahiko waiwai nui e waiho ana ma ia wahi oua aina, i kapaeia ka mahi ana, a he kanalua ka mahiai hou ia i keia mua aku. Aole e piha ana i ka $1. 000,000 ke poho no na ona mahiko. Ua hookomoia ae he bila iloko oka Ahaolelo nui o ka Ripubalika, e haawi ana i ka mana i kekahi Poe Hui, e lawe mai i na negero o Aferika i mau paahana, aka, ua hoole loa ia no ka mea, ma ka manao o na lala o ka Hale, he kukulu hou ana ia ika hookauwa kuapaa ma Peru. He wanana.—Eia ka olelo a Sir John. Bownng ia His Ex. R. C. Wale : " He mau kauwa maikai na pake ke wae ponoia, aka, ina e lehulehu ana lakou mawaena o oukou, e hehi auanei lakou maluna ona kanaka Hawaii." He ninau.—l ka wa hea e hookoia ai keia wanana ?