Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 41, 8 October 1870 — KA MOOLELO o KAMAAKAMAHIAI. KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MOOLELO o KAMAAKAMAHIAI. KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

A pau no hoi na olelo a ua Keiki alii nei, o ka holo aku la no ia o ua kanaka nei a ku ana ma ke alo o Kamaakamahiai, a pane aku la, e, i kauoha mai nei ke Keiki alii ia e hele aku malaila, a lohe no hoi ua pua o nei, o ka hele aku la no ia a ku aku la ma ke alo o ua poe keiki alii nei. la wa no i ninau mai ai ke keiki alii hiapo, O oe no paha ; ia e Kamaakamahiai ? pane aku hoi o Kamaakamahiai, aohe au, aia no paha ia i kona wahi, no Hawaii nei no kakou, no kela aoao au o Kau, a malaila mai nei no makou, e hele ana i ka huakai kaapuni ia Hawaii nei a puni, o ka ike ana mai nei hoi i ka oukou hana, oia ka mea i hele mai nei e ike maka i ka oukou hana. Ekemu hou mai la no ua keiki alii nei, a o oe no kai olelo mai nei aohe e hu ke ao ana ia makou aohe ikaika, ae aku la no keia (Kamaakamahiai) me ka hunahuna ole iho i kau wahi mea iki ana i olelo ai, ia wa no i okakala mai ai ua poe keiki nei, me ka oleloʻmai, koala ko io ia makou i keia la, koala ko io wahi a keia leo nui mawaho mai, me ka hopuhopualulu o ka pane ana mai, a hele mai la imua me ka hili ana i na kanaka i ka laau, a, ahu-ku iho la na kino eha o na kanaka ilalo i ka honua, o ka hele mai la no ia a ku ana i ke alo o ua poe keiki alii kamaaina nei, a hoomaka aku la no e hahau i ka laau i ua poe keiki nei, aka, lilo e nae ke poo a me ka pepeiao ia Kamaakamahiai, me ka hawanawana aku, e mai hanaino olua ia lakou, o ko kakou poe kamaaina no ia i hele mai nei, a lohe laua, hookuu iho ia i ka laau ilalo, me ka hoopuka ae i ka laua olelo kaena, mai ike: maka oukou i ka ulei ku pali o Kanehoa, mai haaheo ka ninau a ka laau e ! auhea ke poo. “O keia mau keiki e pahapaha nei, oia no na keiki a Olopana." lna oukou a he poe e ae, papapaui na keiki o Oahu i keia la, aole hoi, o oukou ka ko makou kuleana i hele mai nei, a lohe ua poe keeki nei i keia leo, akahi no a hoomanao ae o Kamaakamahiai no ka keia, me ka olelo iho, mai make, ina he poe opu aloha ole keia, pau ka ike ana i ke ao malamalama, kekuhi nei! he mea e, aole ka,eia no ka o ke kaikoeke, a pau ia mea a pau, o ka wa nomia i hoi nui ai a hiki i ka hale o na keiki kamaaina, a me ia keiki malihini, a me ua kae-a-e-a nei, a ke mai la hoi o Nalualele ia lakou nei a pau i hoi like aku ana, oiai ua kukui e aku la o ka lono, o Kamaakamahiai ua hiki mai la, na na aku no hoi kauluwela o Puna i ka imu o ka puaa a me na mea ai a pau loa o ia ano a pau, a i ka hiki ana aku no hoi oi ia niuhi nei, ea, wai alohia paha kela i ka [illegible] a lele mai la a hopu i ka lima o Kamaakamahiai, a hoonoho iho la iluna o na aha, me ka olelo pu ae no hoi, eia au o ko makuahonowai, aia no ko wahine i ka hale, aia hoi a pau ka paina ana imua nei, alaila, hoao olua me ko wahine, a pau no hoi keia luana aloha ana, a makaukau mai la no hoi na mea a-i, a hoopiha iho la i ka lua o ka inaina a piha, hoomaka koke mai la no o Nalualele e koi mai i ua hunona nei ana e hoi a ka hale, hoao ae me ka wahine, a Ae aku la no keia (ka e-a) a hoi like aku la lakou a hiki i ka hale, i na na aku no hai kahia, e moe papio mai ana ke aloʻo Kapaiaala lalo, ke kaikamahine a Nalualele. i ka makou na na aku, waiho e ua mea he nani, a me ka maikai, a pau no hoi ka makaikai ana 1 ka lehulehu, oia iho la no ka wa i hoao ae

ai a lilo laua i kane a i wahine, a noho a kane a wahine ae la laua, o ka noho aku la no ia a he mau la ka loihi, hiki mai ana ka luna a Kuilioloa ke alii o Kau, a olelo mai ana he kaua i ka la apopo. A lohe no hoi Nalualele i ka olelo kaua o kona wa no ia i liuliu ae ai i kona mau wahi kauna koa, a pao no hoi ka poe, o ka wa no ia i noho makaukau ai a hiki wale i ke ao ana, o ka hoomaka aku la no ia e hele e kaua me kela aoao, ma keia hele ana o na keiki a Olopana, i ke ehu no o ke kaua ua hee e no ka aoao o Nalualele, a koe aku la na e-a-e-a o ke one kapu o Olopana. Ka hele no hoi ia a kau ka la i na pali, pa ana ke o a Kuilioloa ia laua nei, penei ka laua hana maalea ana, ua oleioia mai laua. o ka puni ka a ua ilio nei o ka uala pulehu. a no ko laua lohe ana ia olelo, oia iho la no ko laua manawa i pulehu ai i ka uala. A moa no hoi ka uala, ihi iaua a pau ka ili, a ho-o iho la i ka limu awaawa o Maui iloko o ka uala, a waiho ae ana, a pe~ la aku ana, a ua nui no hoi ka uala a laua i hana awahua ai, a ia laua no e kololou ana i kapuahi, kapalulu ana ua ilio nei, a pane mai la e moa ka ai, e ai kakou, a lohe laua nei i ka ieo, i aui ae ka hana he ilio, pane ae ia laua nei, aia no hoi kau puu-uala ma o ua pau ka ili i ka ihiia, a o ka maua no hoi keia, i loa no a pau ia mau olelo a laua, o ka iho aku ia no ia o ua ilio nei a pau ua puu uala nei, i loa no a pau iloko, o ke kunewa a make aku la no ia, a i aneane loa ana aku e make o ua ilio nei, pane ae la ia i kana huaolelo hope loa, u make ae nei au ia olua, e make ana hoi olua i na Ualapulehuauli. A pau keia mau olelo. o ka waiho a make aku la no ia ua ilio nei i ka moe akau a hooilo a ike laua nei ua make loa ua ilio nei, o ko laua wa no ia i ooki ae ai i ke poo o ua ilio nei a moku, a hoi aku la laua, me ka laua ukana he poo no ka ilio, a hoi aku la laua a hoea ana i ka hale, a kapalili ana ke poo i ke alo o Nalualele, a pea aku la no ua mau keiki Oahu nei hoi ana a komo aku la no i ko laua hale, a me ko laua mea nana e hoopumehana, a o ka Nalualele ma hana hoi i ka wa i haule aku ai ke poo o Kuilioloa, he akena aku i ka ikaika o keia mau keiki alii, a piha ae la lakou i ka olioli nui no ka make ana o ko lakou enemi ino loa, oiai o ko lakou mau hoa hakaka no ia, a olelo ae la hoi kekahi poe, no ka hele ole o ka hunona a ke alii i ke kaua, aole nae he wahi hua ino ae a ka makuahonowai i ka hunona, " ina paha ia no keia wa la ea, pau ka moe wale iho no o ka hunona, pau ka waiwai ole. pau ka pa laualelo i ka waha o ka makuahonowai, kalua imu nalo," a pela no lakou i wa olelo ai a hala he mau la o ka noho ana, hiki ana na luna a Kauala, o kekahi kaua keia, a hai mai ana he kaua ko ka la apopo, aia no i kahi i kaua mua ai, o ka olelo mai ka ua mau luna nei, o ka hoomakaukau no hoi ka Nalualele, a makaukau no hoi na poe kaua, o ka noho aku la no ia a po a ao, o ka hele aku la no ia o ka huakai kaua, oia hele no hoi ko lakou nei a aohe no hoi i launa aku i kahi o ke kahua kaua, owe ana ka lau o ka laau, i alawa ae ka hana o na keiki a Olopana, he mau Ualapulehu e lele mai ana ma kahi o laua nei e hele aku ana, a ike laua nei i keia mau mea lele, huli ae la laua a olelo aku la Keauka ko laua kuhikuhi pololei, me ka ninau aku, heaha keia kaua e hele mai nei ? A heaha hoi keia mau mea e lele mai nei ? Pane mai kahi hookapuhi, o ke kaua keia a ka po, he mau uala keia e lele mai nei la, ninau hou ae la no ua mau hanai, A pehea kakou e pakele ai i keia make nui e kau mai nei ? penei olua e hana aku ai, e ku olua ma kahi hookahi me ka naue ole, a kokoke auanei ua mau uala ia e pa mai ia olua, e lele ae olua ma ka aoao hema, a haule keia mau uala, alaila hoi kakou, aohe e pono ke a-a aku e kaua pu me keia kaua, o ke kaua keia pau na niho, i loa no a pau keia mau olelo a kahi kahu, a hana aku la laua e like me ke kuhikuhi ana mai a kahi kahu, aohe no hoi iliuliu iho ia ku ana a ua mau keiki alii nei, hihi ane ka makani ma ka aoao akau o ua mau keiki nei, e lele ae ana laua e like me ka mea i olelo ia mai, a hala laua ma keia aoao, halulu ana ua mau uala nei ilalo, a lilo ae la na koa o Nalualele i mea ole. A pane aku na keiki alii o Oahu ia Nalualele, e hoi kakou e na alii o Hawaii nei, aohe kakou e pono ke hele aku

imua, oiai ke hopo mai nei ko maua alakai, ka mea hoi e pono ai ka maua hana ana, nolaila, e hoi kakou, a pau no hoi ka laua mau olelo, o ka ae like mai lano ia o ka Hawaii mai mua a hope, a huli aku ia lakou e hoi pulelo mai ana keia kanaka mauka iho me ka laau nui, o ka hele mai la no ia a kokoke o ka huli aku la no ia hele ana a hiki i kahi o Uli, kahi hoi i lele mai ai o na uala, a ke hele la keia, ke olelo ae nei hoi na keiki a Olopana, akahi no kakou a nee aku imua, ua aloha mai nei ko hunona e Nalualele ia kakou, ina kela e lokoino loa mai nei, he uku paha ka hiki o kakou i ka hale, papapau i ka make, a pau keia mau olelo a ua mau keiki alii nei o Oahu, o ko laua haalele iho la no ia i ka huakai, a hele aku la imua ma kahi a Kamaakamahiai i hele ai, o ko laua hele aku la no ia a kokoke, i na na aku ka hana, e hakaka mai ana ua eu nei me Kanaloauhiki, ke alii o kela aoao, e lele ana iluna, ma kahi hiki ke lele, e kakakaa ana ilalo ma kahi hiki ke kaa, o ka hele aku la no ia o ua mau keiki alii nei a kokoke loa, mai ka lani mai ka honua no laua neia hahau ana i ka laua mau laau, oia pololei wale no a ke poo o Kanaloaihiki pepe liilii, o ka mea no hoi ia i kaua loihi ai. Ua paopauaho ua eu nei i ka hakaka ana me na leho a me na uala, ua make ka mea nana e pulehu a e nou i ka uala, a pela hoi me ke kahu o na Leho, ua make iaia nei, a o keia mea hoi e hakaka

nei, oia ke alii, o na koa kela, a ike ia Kamaakamahiai ua make kona hoa paio, [illegible] a kohu make aku la ia, a moe ana [illegible] lele iho la na kaikoeke, a lomilomi [illegible] me ka olelo iho, luhi ea, aohe a ia pane leo ae. o ke kunou wale ae no o ke poo [illegible] moe hoi ia o ua o Kamaakamahiai. a [illegible] no hoi, ala ae la ia a olelo mai la [illegible] kai koeke, akahi no hoi o'u kaua i makau [illegible] ua kohu make au, ke hele la ka hoi a pau [illegible] aho, aole no hoi i loaa hoomaha [illegible] mau hakaka ana mai nei. a pau kela mau kaua i ka make, a koe hoi keia kupua [illegible] loa, a kena aku la ia na kaikoeke e kaua e oki i ke poo o ua alii kipi nei, a hoike mai la no hoi i na leho a me na mea nana e pulehu lehu ka uala, a moku no hoi ke poo o ke alii nei, o ko lakou hoi aku la no ia a [illegible] aku la ka huakai e hoomoana aua no i ke alanui. a hoi like aku la lakou a puka [illegible] i kauhale, a wa aku la i ke koa a me ka [illegible] ika o ke keiki o ke o e kolo o Ka[illegible] noho aku la lakou me ka maluhia a ua [illegible] lo mai no hoi o Nalualele no Kamaaka hiai ka moku o Hawaii. a malalo mai [illegible] me na makaainana. Ua hoole aku no ua [illegible] |nei me ka olelo aku, noho no oukou i ko oukou aina. e hoi ana no makou, aia nae [illegible] pau ae ka nanea ana ia Hawaii nei, a [illegible] hoi aku i ka aina. A noho aku a lakou a hala he mau la loihi,a i kekahi la olelo aku la o Kamaakamahiai i ka wahine o [illegible] hoi ana au i ka la apopo a i noho oe a hanau kena opu ou e hapai la, a ina e [illegible] mai he keikikane, alaila, e kapa iho o ia [illegible] inoa o Kaaeamoku, a ina no hoi he kaikainahine, e kapa iho no oe ma kou [illegible] a noho uwe iho la lakou ma ia la a po a [illegible] po a ao, a kupono no hoi ka la i [illegible] iho ia no ka wa i haalele aku ai [illegible] a Hawaii, a hoi mai la lakou i Oahu nei [illegible] ana mai o ua poe eueu nei iluna o na waa aloha aku aloha mai. I loa no [illegible] ana o na huaolelo aloha, e [illegible] Koieie ma i kuu pau iho ai i ka ikaika [illegible] ia lakou ma ka lakou hana akamai loa [illegible] hoe waa, ma Koolau mai o Maui [illegible] ana a pae ana na waa i Kahuli, a lele ae la lakou i ka aina, a ike ana ia Puki ma me ka lehulehu a pau loa, a noho lakou i [illegible] la elua anahulu, a hoi loa mai la a kau i Oahu nei, a ike me ko Oahu nei poe makamaka, a liuliu iki no hoi ka noho ana o ka pii no ia o Kamaakamahiai e ike i kana hiapo, a hele aku la ia kokoke malalo o kahi o kana hiilei e noho ana, pa-e ana ka leo ona o Kahelekulani ma ke oli ana mai penei Hoaloha waie ka ia i Heeia i ka malie. Ka halialia o ka maka o ke Kaunoa, Aloha o'u makua i Kanehoa, Ka hoa o ka po kulolia i keanu, Ua okioki-a e ka ua ke ko'a o Heeia, Kaawale o Kapapa i ke kai la-e, aloha A lohe no hoi o Kamaakamahiai i ka leo o kana hiwahiwa e uwe mai ana iaia nei, a e hai mai ana i ko lakou kaawale o ka noho hui ana, kulou iho la ua eu nei uwe i ke aloha i ka leo o kana hanau kama, a ia ia no e uwe ana, pa-e hou ana no ka leo ma ke oli no, penei : Ke uwe mai la ka ohia kumakua i ke anu. Helelei na wai-maka a ka ua Apuakea. Ke holoi la i ke oho o ka mahiki, Ua hanupa wale i ke aloha i ka ehu-kai, 1 ka uaina mai la kaawale ka malanai, Kaawale ka pili aloha me ka makua, He makua he keiki na ka ua holio, I hoopumehana i ka poli o ka mauu—e, Aloha kaua—e. I ka pau ana oia mele a ua hiwahiwa nei o ka nani a rne ka ui oi-kelakela o Koolau, ia wa no i pane ae ai o Kamaakamahiai, Aloha no paha kakou, me kuu manao owau la ke hele aku ana e ike ia oe, a ma ko pane ana mai nei hoi, nolaila, e hoi au, a o olua no ke hele ae i ike oe i ko makuahine a me ou kupuna a me makou no hoi a pau, a pau no hoi kana olelo, o ka huli aku la no ia hoi a hoea i ke kula o Alele, malaila no hoi ka hale o Olopana ma, a hookahi no a lakou hana o ke kali o ka hiki mai o ua ui nei o ka pali Koolau, a ua aui no hoi ka la, oia no ka wa a ka ohu a me ka noe i iho makawa [illegible] mai ai a pouli pu o Koolau a puni, a iloko no hoi o keia wa e pouli ana, ua lohe ia aku ka leo o na manu a pau loa o ka nahele o kuu pau mai ana i ko lakou mau kani lealea ana, me he mea ia e hoonani ana i ko lakou haku. Aole i pau.