Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 38, 17 Kepakemapa 1870 — Page 4

KE KUOKOA, HONOLULU, SEPATEMABA 17, 1870.

KA NUPEPA KUOKOA.

 

Ka maha e mau ana.

Endersing Rest Fresh Laurels.

1.       No ke aha e kapeke a me ka makau,
Ke kau na kaumaha, a me na hoao ?
Akua a makena na pilikia o'u,
E hoomanao au ia. He maha no no'u,
E hoomanao au ia. He maha no no'u.

Cho.-  Maha, he maha mau
No ka poe maemae ma ka aina ao,
Ma na papu aala a laelae,
Kahi maha no ia no ka poe maikai.
Maha, he maha mau.

2. A i loa kea la a apuupuu no,

A pa mai ka ino, a kau mai ka po,

E pa aka olelo maikai a lesu,

He wahi hoomaha ke waiho la no'u.

Cho.- Maha, he maha mau, &c.

3. A eha kupaka, a mai make no,
A haloiloi na waimaka o'u,
Hoolana kuu ahane, ua kokoke mai
Ia wahi hoomaha, a pau ae ka uwe,
Ia wahi hoomaha, a pau ae ka uwe.

Cho.- Maha, he maha mau, &c.

4.   A uhi ka po, e nana i ke ao,
i ka wai liula i na hoku kaa mau,
A hoomanao ne i ka aina ma o,
Aole he aka, aole he po,
Aole he aka, aole he po,

Cho.- Maha, he maha mau, &c.
HAWAII.

 

 

O ka pono loa o na keiki o ke Kula KAHUNAPULE, E MARE E i KA wahine mamua o ka hele ana mai i Wailuku nei.

 

            No ke kokoke ana mai o na la e huli hoi mai ai ka Rev. W. P. Arexanedero, nolaila, ke hooiaio aku nei au ma ke Kilohana, i ike e mai ai na keiki e manao ia ana e hookomo mai i ke Kula Kahunapule Wailuku nei, aka, aole nae au e papa aku ana mai hele main a keiki i mare wahine ole, e hele mai no o ka'u nae e olelo nei, o ka pono loa, e mare e mamua o ka hele ana mai i ke Kula Kahunapule ma Wailuku nei, no na kumu a'u i noonoo ai, eia iho malalo nei:
            1. O ka mea a mau mea i mare e i ka wahine a hele mai i ke Kula Kahuna, ua pau kona hemahema. O ka noho ana o ua haumana o keia kula mamua aku nei, ua ike nui ia ka hemahema, aia a hoomaka ka noho ana, oiai ua ae ia na keiki Kula Kahuna e hana i hapa la no ka 25 keneta, aia nae iloko o ia wa e hele ana i ka hana a hiki i ka aina-awakea, hoi mai ma ia mau hora iho, he wa imi palapala ia, a i ka hora 3 me ka hapa, o ka wa kula no ia, pela mau e hana ai a hiki i ka Poaono, nui na wahi hemahema o na wahi welu lole, ke waiho mai la me ke tausani lepo, oiai no hoi, aia i na po mahina, o ka wa holoi ia o kekahi mau keiki, oiai, o ka wa kaawale ia aole hana, eia no hoi, aia ina keiki i noho nei, ua ikeia na hemahema o ia poe, aia o ka mea wahine, ua loaa no ia laua ka noho pono ana, aole no hoi he hoopoinoia ma na mea pono kino. Ua ai, ua inu, a ua lawa pono, ua pau no hoi ka hemahema ma ka hooponopono ana ia loko o ka hale, he pumehana no hoi ka noho ana o ke kane a me ka wahine, o ka mea no hoi ia i olelo ia ma Kinohi 2: 18, pela no hoi ka Paulo. “E mahaloia ka mare no na mea a pau,” a pela aku.
            Eia hou no hoi, o ka noho ana o keia kula, o ka pono no ka  lako e mamua o ka wa e noho ana, oiui, aia a i mai ka Papa Hawaii me ka ninau ana. Owai, a owai o na keiki o ke Kula Kahunapule e hele ana i Maisonisia i keia A.D? Eia ka pane ana, me ke paki ke ana, a ina hoi e imi mai i mau wahine na makou, me ka i aku o kahi ike i kahi, he lana loa ka manao e hele ilaila, o ke kumu nui keia nana e keakea, a ua ike no hoi au, pela no ka manao o na keiki, o ka hele no ilaila, o ka mea nui nae nana e keakea, o ka wahine ole, ua ikeia ka pono o ka i makaukau o J. D. Ahia, a me D. Kanoho no ka hele ana, aole no hoi laua i manao a noi aku ia Rev. W. P. A., no keia mea, be okoa na keiki i noi. Eia na inoa, S. K. Nawaa, T. Kekualaula, S. P. Heulu, C. M. Keone, o ke-na poe la, o lakou kai mare i ka wahine, ekolu hoi poe i koe, o lakou ka poe kau nui e hele, iloko nae o ia manao paa ana, nui ka hooluhiia, pa i Hawaii, pa i Maui, pela no hoi i Oahu, ke hele a lohe ia mai aia i Hawaii ka wahine makemake e hele i Maikonisia a ina aina e, o ka was no ia e hele ai, a i ka hiki ana aku, o ka mea e loaa mai ana o ka hoohoka mau ia, pela mau e hanaia ai i ka hiki ana mai o ka la e uniki ai, lilo e ka Papa Hula is D. K., a me J. D. A., o kekahi poe iho, aole i ko ka iini ana, a hookahi o lakou i hele, oia o S. K. N., mamuli o ke apuepue, aka, o D. K., a me J. D. A., aole laua i koho i kahi e hele ai, aia i ka mahina o Mei, he hui Lunakahiko ma ia mehina, ia wa i maopopo ai e hele ana o Kanoho, a me Ahia, ia hoi ana mai a Wailuku nei, hai aku i na wahi Ewa no ke hele ia wa, ka ae koke mai no ia me keia mea, oia ka'u e olelo nei, o ka oi o ka pono e mare wahine e, a hele mai i ke Kula Kahunapule o Wailuku nei, e hoomanao iho.
            Eia no hoi, o ka mare ana i ka wahine a hele mai i Wailuku nei, oia kekahi mea e nui ai ke aloha o ke kane me ka wahine, a ua kuni paa ia ma ke aila oiaio, nau ka pane aku, aia ka mea la i mea, he ae wale mai no ka ia la, a he mea no hoi ua kakou Hawaii e manao ai, o ka noho ana ma ka aina malihini, e hoomanaoia ana ia noho malihini ana ma na la e hiki mai ana. Eia kekahi pono a ka mare e i ka wahine a hele mai i Wailuku nei, o ka lonolono wa ole ia o na inoa, o kekahi poe mea wahine ole, aia iloko iho nei o keia mau la, ke wawa a ke nune ia nei na keiki o keia kau, aole nae au e olelo ana, ua hana io ia ka hewa, o ka wawa a mee ka nune ka'u e lohe nei, aka, o ka ,ea wahine, aole i lohe ia kona inoa, aole no hoi au e olelo ana, o na inoa o na keiki a pau kai komo i kela helu maluna ae, o kahi hapa no, oia ka pono a me ka oi aku ke mare e i ka wahine, a hele mai i Wailuku nei, aole e lohe ia ka inoa, oiai o ka ka Buke Nui no ia e olelo nei. Ua oi aku ka inoa maikai mamoa o na hale i piha i na waiwai he nui, nolaila, o ka inow ka mea nui, nole o na mea popopo wale, e noonoo pono iho.
            Nolaila, ma na wehewehe a ma na kuhikuhi maluna ae, ua ike kakou, oka poe i mare mua, aole he mau hemahema e hookokokeia mai, o ka mea mare ole i ka wahine a hele mai, he nui ka hemahema a me ka hooluhiia i o a ianei, e like me na keiki a'u i hai ne nei mamua. Ke i mai nei paha oukou, nui loa na lilo ina pela, koi auanei kela i Pu-kaka, a i mea, a nui loa ka lilo ina pela, ke i aku nei au. Ua nui no na keiki i mare i na wahine mamua iho nei, aole nae au iike ia mea, o ka nui o na lilo, oiai e loaa wahi hana ana no ka wahine, a ua loaa mai no kahi hapawalu o ka la, a ua pau no kona hemahema, pela iike nui ia mamua aku nei.
            Nolaila, auhea oukou e na hoa e manao ana e hele mai i ke kula, a i maalo aku keia mau olelo i o oukon la, e hoomanao, a e noonoo nui iho, aka, mai kanalua nae no ka hele mai, e hele mai no, oiai, aole ia'u ka mana hiki ke papa aku, aka, o ka olelo nae a ka poe kahiko ka'u e hoomanao nei. Iluna no ka ua, waele e ke pulu, o like auanei hoi me na kanaka i hele ai i ka ako lau uala, hoi mai a lehei i kahi a laua i ike ai he nui ka wai, aole nae i hele e nana mua, i ka wa i lele ai o ka mua, o kona make no ia, holo aku no hoi kona lua a lele no, ia wa i pane aku ai, Ua ike no ka hoi oe aohe wai- aohe wai e, ma mamake like ana ia kuhihewa. E aloha auanei.
SAMUELA P. K. NAWAA.
Halaula, Maui, Aug. 27, 1870.

 

O na hana a ka Luna o na mai Lepera E Noho Ana Ma Kalawao Molokai, ua ku i ka pono ole.

E ka Nupepa Kuakoa E ; Aloha oe :-
            Ina he mea oluolu i kou manao a me kou poe paahana, ka lawe hele ana aku i keia wahi ukana, a nau ia e puuaue like aku iloko o na keena i waiho ai o ke aloha. I ike mai ai ka Peresidena o ka Papa Ola i ka pono ole o kana Luna i koho mai ai. I ka nana ana i na la i aui ae nei a me keia mau la e naue nei, ua ike makoua ua hoomaopopo no kela mau hua e kau haaheo ae la i ka luna o Kaala: “O na hana a ka Luna o na mai Lepera e noho ana ma Kalawao, ua ku i ka pono ole.”
            O kana mau hana pono ole a makou i manao ai, oia keia: Akahi.- O ke kuai i ka waiwai o ka poe mai me he ano aihue la. Alua.- O ka hoopunipuni mau i na mai. Ekolu.- O ka haawi like ole ia o na lako a ka Papa Ola i haawi mai ai no makou.
            Ma ko makou hoomaopopo i keia mau kumu i hai ia aku la imua o oukou o na makamaka, ua mapopo lea no, he mau hana pono ole keia. No ka mea, i ka manawa e hiki mai ai ka moku, a hooiliia mai ka ukana i kuniia ma ka hao o ka Papa Ola, e like me ka Bakeke-wai, sopa, berena, lole, kaula, a pela aku. O ka lawe aku la no ia o na kanaka paahana o ua wahi Luna nei i kekahi hapa o keia mau waiwai, a komo i kona Hale Kuai, a o ke kuai mai la no ia me ka Papa mai i kahi poe mai, aole e olelo wale aku a lohe hou kekahi poe, hele aku la hoi, me ka manao e kuai aku, a ike mai la kela e hele aku ana, o ke pani mai la no ia i ka puka o ka Hale moe, a naloaku la, alaila, eia ka pono, e hele aku a kikeke i ka puka o ka hale, a puka mai kela, me ka ninau mai, “Hele mai oe i ke aha? Alaila, e hawanawana aku ka pono, i na he kaula a he kopaa paha, pela iho la e loaa'i.
            Alua.- O ka hoopunipuni mau i na mai. Ma keia kumu no hoi, ke hoomaopopo loa nei no makou i ka ewaewa pono ole o kana mau hana, penci i maopopo ai, i ka manawa e kii aku ai i wahi laau, e like me ka lepo pele kau puupuu, aila ne hoi a pela aku. O ka hoole mai la no ia, me ka i mai pau no, ole mea koe. A hele aku koi kekahi, haawiia mai la no pela me na pono kino e ae o keia poe makuaole a ke aupuni i haawi lokomaikai mai ai ; ke pukapuka nei nae ma ka eke a Hagai.
            Ekolu.- O ka haawi like ole ia o na lako a ka Papa Ola i haawi mai ai no makou. Ma keia mea, ke kanalua ole nei makou me ka hai hookamani ole aku ia oukou e na makamaka, no ka mea, he mea nui ko makou hana pono ole ia ana e keia wahi Luna. Kehu ole ma keia oihana nui a kaumaha.

            No ka mea, o keia mau waiwai o makou e malama ia nei, e ua wahi Luna nei, e like me na mea i hai mua ia ae nei maluna. Eia ke ike ole nei mokou i kahi i pau ai, no ka mea, he kakaikahi loa ka poe e haawiia mai. He hele aku ma ke ano hoomalimali, alaila, loaa mai, aka, manao aku oe ma ke ano noi maoli aku, aole loa e loaa mai ana. A he mau kumu lehulehu aku kekahi a makou e ike nei, me ke kali ana a hiki mai ka Peresidena o ka Papa Ola, alaila, e noi no makou imua ona, e hoopau i ka noho ana o ka Luna hana pono ole. A e koho ma ka mea kupono, a makau i ke Akua, i ole e lawe wale i ka waiwai o hai, me na lima kakauha pono ole.
            A he mea kaumaha i ko makou mau manao, ka ike ana aku e hanaia mai ana me ka pono ole. Ma ko makou manao no e kii aku e makee mai ia mau waiwai, eia nae o ka loaa ole o ka mea nana e imi i ka pono kaulike mawaena o makou. E aloha auanei ka L. H. a me na Keiki ahonui o ka Nupepa Kuokoa. S.W. Makaulaau..
Kalawao, Molokai, Augate 19. M. H. 1870.

 

Mai Makawao mai.

 

E Ka Nupepa Kuokoa E; Aloha oe:

            Aiama ka la l o Sept. i kunewa ae nei, ua hooko ia ka makemake no ka Ahaaina hauoli no kela mea keia mea i puka mai, mailoko mai o no pilikia mai, a he mea no hoi ia na ka manao e oluolu ai. a e hui pu aku ai ilokoo ia hauoli ana. –I ka hoomaka ana o na hana o ia la, ua puka ae la ka lehulehu mailoko ae o ka Lanai Ahaaina, a kai huakai aku la ma ke alanui, a o na keiki liilii puhi-ohe o ka uka iuiu o Pulehu, a me na lawakua puhi-ohe o Waihee, oia mamua o ka huakai a me na pahu kani eha, a o ka lehulehu a pau ua kahiko ia i ka lole pauhau. Nana aku, hulali memele lua i ke kula a Kanoenoe, alohi anapa i ka wai a ka Naulu, aohe wahi i koe no ka mahalo aku, oia no oe i ka pua o ke Kookoolau ka wehi memele i ka uka iu, pela no ka huakai i hoomau aku ai a hiki i ka Hale Kuai o Peter Genntt; alaila, ua poho iho la na manaolaca e hiki i ka wai heahea o Alelele. Alaila, huli hoi mai ka huakai a hiki i kahi o George Miner, malaila aku a huli hoi loa i ka Lanai Ahaaina.
            I ka hiki ana o ka huakai malalo o ka malumalu o ka Lanai Ahaaina, ua hooku  lalani ia ma ka huinahalike, a ua puka mai la o Miss Kaniho Kailianu a me Mr. George Crocker a ku iwaena o ka huinahalike e hoomakaukau no ko laua mare ia, a ua hoopaa ia laua ma ke kaula gula maeele a ke aloha e Rev. J. S. Green. Mahope iho, hoonuu iho la ka lehulehu i na mea ai o ka papa-aina, ua lawa no a oi a koe aku, a pakui kenakena i na mea ai.-
            I ka wa e luana ana mahope iho, kui-keae la ka leo o na pahu, ulili palalu ae la ka leo o na ohe, pela no i hoomau aku ai a nele iho la no lawakua o Waihee i ka hookani ana mai, (he paupauaho no ke aho, a loaa iho la i kahi mele “Kaupuu naenae holuholu.”) A o na wahi keiki liilii o Puhelu, oia mau no ko lakou kulana ma na mea kani, kawewe no na pahu, uli-ulili no na ohe, kiani no na lima.- Aole no hoi i loaa ia'u ka mahalo i ua mau lawakua la o Waihee ma kekahi mau leo, oia hoi o Hail of Columbia a me Marching through Georgia; oiai, ma ka nana aku, ua halahu mawaho o ka rula.
            Na na keiki no hoi o Pulehu i hehihehi iho i ke kahua hookahakaha, a kulu aku la ka la ma kela aoao o ka huina aouli. A o ka pau no ia o na hana. Na Mr. Hu i hoala ae i keia Ahaaina a me kona ohana a me kekahi poe kuwaho e ae, oiai, makou e noho ana iloko o na ehaeha a ka mai, a mamuli wale iho no o ka pono laau Hawaii i loaa hou aaku ai kekahi manawa o keia mau la e kunewa aku nei. Nolaila, e noonoo pono ia na kahuna Hawaii e ka Papa Ola, a e haawi koke aku i Palapala ae e lapaau mamuli o ka pono o na kanawai no ka poe i ike ia e ka lehulehu he pono. Nolaila, e pono no e hauoli no ka lanakila ana, aole hoi e Ahaaina no na kupapau e like me kekahi poe e malama ana no ka la i make ai.
            I ka hoomaopopo ana, ua like no makou me ka puka lanakila ana o ka Isaraela mailoko mai o na hana hooluhi a ko Aigupita, a komo lanakila aku la ka lakou poe mamo iloko o Kanaana, pela hoi makou i puka ma; ai mailoko mai o na pilikia ehaeha a ka mai, a hauoli hoi ma ka lokomaikai o ke Akua.—Me ka mahalo i ka L. H.        J. Nakookoo.
Makawao, Maui, Sepatemaba 8, 1870.

 

HE KANAWAI

E HOOPONOPONO AI I KA HAAWI A ME KA MAHELE ANA I KA WAI MA KA APANA O Lahaina, MOKUPUNI O MAUI.

            NO KA MEA, ua nui ka pilikia i keia ma Lahaina iloko o na makahihi i hala ae nei, no ke ano o ka lawelawe ana i ka oihana mahiai; a no ka mea, he mea pono loa e hoomahuahuaia ka mana o na Komisina o na ala liilii a me no pono wai; Nolaila

E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pe Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni:
            Pauku 1. Ma ke noi ana mai o kekahi poe ma ka palapala imua o na Komisina o na Ala Liilii a me na Pono Wai, e hooponopono hou ia wa kuleana wai ma ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui; alaila, na ia poe Komisina e hai aku i ka lohe i ka poe a pau i pili, ma ka haawi ana aku ia lakou i ke kope o ia noi ana mai, a me ka hoakaka ana hoi i ka manawa a me kahi e hooloheia ai, a e kauia ka olelo hoolaha akea ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, a ma na wahi akea e ae ekolu ma Lahaina; o ke kauia ana oia mau olelo hoolaha, aole e emi iho i na la he iwakalua-kumamakahi mamua ae o ka hooloheia ana oia noi.
            Pauku 2. I ka manawa a me kahi kohoia no ia hoolohe ana, e hoolohe no ke Komisina i na aoao a pau i pili, a me na hoike a lakou e lawe mai ai, a e hiki no hoi i na Komisina ke hele kino aku e nana i kahi i hoopaapaaia; alaila, w hooholo no lakou, ina e hiki ia lakou ke mahele kaulike hou i na kuleana wai, a ma ia mea e hooholo ai no ke uku poho, ina ua poho io kekahi. Ma ia olelo hooholo e hiki no i ua poe Komisina la, ke hoomahuahua a hoemi paha i ka wai i haawiia i kela a me keia mea.
            Pauku 3. Ma ka hoolohe ana i na hihia u pau malalo o keia kanawai, e noho mai ka Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Hookolokolo Elua ma ke ano Komisina, a oia hoi ka Luna Hoomalu no na hana a pau.
            Pauku 4. E loaa no iua poe Komisina nei ka uku no ka lakou hana, e like me ka mea i hoakakaia ma ka Pauku 1001 o ke Kanawai Kivila, i hoololiia ma ka la 2S o Augate, M. H. 1860
            Pauku 5. Ina ua kueia ka pono o kekahi mea ma ka olelo hooholo o ua poe Komisina nei, e hiki no ke hoopii hou aku imua o ka Aha Kaapuni o ka Adana Hookolokolo Elua, ma ke ano hookahi e like me ka hoopii ana mai na olelo hooholo e ae o ua poe Komisina la.
Apono ikeia la 19 o Iulai. M. H. 1870.
Kamehameha R.

 

HE KANAWAI.
E HOOLOLI HOU AI I KA PAUKU 146 O KE KANAWAI KIVILA.

E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahalolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni:

            Pauku 1. O kela hapa o ke Kanawai i kapaia He Kanawai e hoololi ai i na Pauku @43 a me 146 o ke Kanai Kivila, i aponoia i ka la 31 o Dekemaba, M. H. 1864, e pili ana a e hoololi ana i ka Pauku 146 o ke Kanawai Kivila ua hoololiia, a penei e heluheluia ai:
            Pauku 146. i ka wa e kepa ai kekahi kanaka maoli e holo i kahiki maluna o kekahi moku, e uku mai ke kapena o ka moku i ke Kiaaina o ka Mokupuni, a i kona hope paha, no na auhau pili kino o ua kanaka nei i eono dala wale no, ke oi ole aku ka manawa i hoolimalima'i mamu o ka makahiki hoakahi, a ina e oi aku ka manawa mamua o ka makahiki hookahi, alaila, e uku mai ke kapena i na dala he umikumalua. Aka nae, i na wa a pau, ina e kepa kekahi kanaka maoli maluna o kekahi moku Hawaii no ka manawa, aole o ohiia mai ke kapena mai kekahi o na dala i oleloia maluna no ka auhau pili kino o ia kanaka, ke ole nae e komo ka manawa ohi auhau iloko o ka manawa o ia kepa ana, a ma e komo ka manawa ohi auhau, alaila, e ohiia ka auhau o ia kanaka mai ke kapena mai o ia moku, a e mana no ke kapena ke lawe i ka nui o ia mau dala auhau mai loko ae o ka uku mau o ia kanaka.
            Pauku 2. E lilo keia i kanawai mai kona la aku e hoololoia ai.
            Aponoia i keia la 21 o Iulai, M. H. 1870
            Kamehameha R.

 

HE KANAWAI

E HOOLOLI AI I KE KANAWAI E PILI ANA I KA AUHAU HOLOHOLONA, A E HOOPAU AI I KA PAUKU 481 A ME 497 O KE KANAWAI KIVILA.
            E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni.

            Pauku 1. O na lio kane, o na lio wahine a me na lio keiki a pau, e auhauia lakou i kanahiku-kumamalima keneta pakai ma kela makahiki keia makahiki; eia nae, aole e lilo kela kanawai i mea e kue ai i ke kanawai e pili ana i na lio kea.
            Pauku 2. O ns lio s psu i kudalaia e ka Luna Pa Aupuni, mamuli o na kanawai e kau nei, me ka hoihoi ole ia mai o ka poho o ka Pa Aupuni, a me na lio e ae ma ia kudala ana, e pepehiia no ua mau lio la e ka Luna Pa Aupuni mahope o ke kuka pu ana me ka Luna Helu a me ka Luna Auhau.
            Pauku 3. O kela mea keia mea ia ia kekahi lio, a e malama ana paha i kekahi lio, a holholona e ae i ku i ka auhau, e manao ia oia no ka ona o ua holholona la ma na mea a pau e pili ana i ka auhauia; a e ayhauia oia no ia holholona la; aka hoi, aole no i manaoia he mea kue keia i ka Pauku 492 o ke Kanawai Kivila, i hooholoia ma ka Makahiki 1864.
            Pauku 4. E auhauia na miula a me na kekake a pau, i hapalua dala pakahi, no kela a me keia makahiki.
            Pauku 5. E auhauia na ilio a pau i hookahi dala pakahi no kela a me keia makahiki; aka hoi, aia a loaa i kekahi Luna Auhau ke dala auhau mai ka ona mai o kekahi ilio, e haawi aku ka Luna Auhau i ua ona la, i kekahi hoailona metala, no kela a me keia ilio i hookaaia ka auhau. E paiia ua hoailona la me ka helu o ka makahiki i hookaaia'i k auahau, a i paiia no hoi me kekahi helu, a e kakauia ua helu la mahope o ka inoa o ka ona ma ka huke o ka Luna Auhau e hoomaka ana mai ka hookahiaku ma kela a me keia Apaua Auhau, a e ohi no hoi ka Luna Auhau mai ka ona mai i oleloia maluna, i umi keneta pakahi no kela a me keia hoailona i haawiia'ku ia ia mamuli o ke ano o haiia ,aluna; a heluia ia mau loaa a pau ma kahi okoa, e na Luna Auhau, a e hoihoi ia no hoi ma ka Waihona Dala o ke Aupuni.
            Pauku 6. O kela a me keia ona o kekahi ilio e hoopaa aku, a e kauoha paha e hoopaaia aku, ma ke ano ikeia, ma ka a-i o kela a me keia o kana mau ilio, ka hoailona metale a ka Luna Auhau i haawi ai ia ia e like me ka mea i kuhikuhiia ma ka Pauku 5 o keia kanawai, a i ole ia, me ka hoailona metala i paiia e ke Aupuni e like me ka mea i hoolakoia mai ia ia e ka Luna Auhau; a o na ilio a pau i loaa me ka hoailona ole i hoopauia pela, e pepehiia no lakou e ka Makai o ka Apana.
            Pauku 7. Ina e lawe kekahi mea i ka hoailona metala aole i haawiia mai e like me na mea i oleloia ma keia kanawai, a i ka hoailona metala hookahi paha no kekahi mau makahiki elua, a oi ae paha, a, ina hoi e hoopika aku i kekahi hoailona metala ma ke ano wahahee; a ina paha e lawe kolohe ia kekahi hoailona metala mai ka a-i aku i kekahi ilio, aia a ku ka hewa ia ia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apena paha, e hoopaiia oia aole e oi aku mamua o na la he kanakolu, aia no i ka manao o ka Aha.
            Pauku 8. Ma keia ua kauohaia ke Kuhina Waiwai e hoomakaukau i kekahi mau hoailona metala, i lawa kupono e like me na mea i hoikeia ma ka Pauku5 a me ka Pauku 6 o keia kanawai. E kakau aku no ke Kuhiua Waiwai ma ka inoa o no Luna Auhau, ka heluna o na hoailona metala i hoopakaia aku ai ia lakou pakahi, a na lakou no e hoakaka pono mai no ia mau hoailona ma na palapala hoike aku ai mamuli o keia kanawai.
            Pauku 9. Ma keia,  ua hoopauia na Pauku 481 a me na hapa kanawai a pau i kue i keia kanawai, ma keia ua hoopauia no hoi.
            Pauku 10. E lilo keia; kanawai mai ka la aku o kona hooholoia ana; eia nae, aole e lilo ka Pauku 6 i kanawai aia a mahope aku o ka la akahi o Dekemaba, Makahiki Hookahi Tausani Ewalu Haneri me kanahiku.
            Aponia i keia la 21 o Iulai, M. H. 1870
            Kamehameha R.

 

HE KANAWAI.
HOOLOLI AI I KE KANAWAI I KAPAIA, "HE KANAWAI E KAOHI AI I KA LAHA ANA O KA MAI LEPERA," I APONOIA I KA LA 3 O IANUARI, M.H. 1865, MA KA PAKUI ANA AKU I MAU PAUKU HOU, OIA KA PAUKU 5 (A.) A ME (B.) MAHOPE IHO O KA PAUKU 5 O IA KANAWAI.

            E Hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni:

            Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no, ke kanawai e kaohi ai i ka laha ana o ka mai Lepera, i aponoia i ka la 3 o Ianuari, M. H. 1865, ma ke pakui hou ana aku mahope o ka Pauku 5 o ia kanawai, he mau pauku hou, oia hoi ka Pauku 5 (A,) a me (B,) e heluheluia'i ua kanawai la, pene:
            Pauku 5 (A.) Aole no e aeia kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai Lepera, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a  iloko paha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola, no ka hookaawale ana a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua ia ia ka palapala ae a ka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole i ao kekahi luna i hookohuia e ka Papa Ola; a ina loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, ina i ku ka hewa ia ia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, e hoopaiia i ka uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala hookahi haneri no kela a me keia hewa; a i uku ole i ke dala alaila, e hoopaahaoia ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha.
            Pauku 5 (B.) E ku no i ke kanawai ke hana ka Papa Ola ma o kona Peresidena la i na manawa a pau i mau rula, ke ikena he pono no ka hooponopono a me ka hoomalu ana i ka poe mai lepera, i hoonohoia imalalo o ka malama ana o ka Papa; a e kulike no ka mamna oia mau rula, me ko na kanawai paa o ka aina: Ina nae, ua aponoia e ka Moi iloko o ka Aha Kuhina, a ua hoolahaia ma na nupepa elua i paii ma Honolulu, ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Beritania.
            Pauku 2. E lilo keia i kanawai mai kona la aku e hooholoia'i.
            Aponoia i keia la 19 o Iulai, M. H. 1870.
            Kamehameha R.

 

HE KANAWAI.
A HOOLOLI AI I KA PAUKU 403 O KE KANAWAI KIVILA E PILI ANA I KA UKU O NA LETA I LAWEIA MA KA MOANA.

E Hooholoia e ka Moi a me ka Hale Aha olelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni:

            Pauku 1. Me keia ua hololiia ka Pauku 403 o ke Kanawai Kivila ma ka pakui ana aku i na huaolelo hou mahope o ka lalani hopuna olelo mua, a u heluheluia ua lalani mua la me ka hoololi, penei:
            “Penei ka uku no ka kalihali ana i na mea a pau i hookomoia iloko o na eke leta, e laweia aku i na e, a e lawaeia , mai paha mai da aina e mai: Elima keneta no kela leta keia leta i emi malalo o ka hapalua auneke; he umi keneta no kela leta keia leta aole i emi malalo o ka hapalua auneke, aole hoi oi aku mamua o ka auneke hookahi ke kaumaha; elima keneta no kela a me keia hapalua auneke hou iho; a e huiia me keia hapalu auneke hou iho; a e huiia me keia uku a e ohiia no hoi, ka uku no ka halihali ana ma ka moana, Koe Nae; Oiai e mau ana ke kuikahi leta panailike i hanaia ,a Wasinetona, ma ka la 4 o Mei o keia makahiki, aole e auhauia na leta loaa mai no Amerika Huipuia mai. AA eia kekahi, o na leta a pau i laweia aku i Amerika Huipuia e ukuia ma ia poe leta ka uku leta Hawaii, he eono keneta no kela a me keia hapalua auneke, a hapa paha oia, a aole he uku hou aku. He mana no hoi ko ke Kuhina i na manawa a pau e hooponopono i na uku a me oa rula na aina e, a e laweia mai paha mai na aina e mai, i kulike ai me na auhau leta a me na rula i hooholo like ia mawaena o keia Aupuni me ia Aupuni.
            Pauku 2. E lile keia i kanawai mai kona la aku i aponoia'i.
            Aponoia i keia la 19 o Iulai, M. H. 1880
            Kamehameha R.

 

HE KANAWAI.
E HOOPONOPONO AI I NA KULA KUOKOA NO NA WA E KULA AI A ME KA MAKAUKAU O NA KUMU.
            E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ia Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni:

            Pauku 1. E noho no na Kula Kuokoa a pau iloko o keia Aupuni, aole e emi malalo o hookahi haneri me kanawalu la kula i keia a me keia makahiki; a i kela la keia la aoie emi malalo o na hora ekolu e kula ai.

            Pauku 2. Ina e make make kekahi e kukulu i Kula Kuokoa, e noi aku oia ma ka palapala i ka Luna Kula o ia Apana, k@@ ana e manao ai e kukulu i ke kula; a e hui pu me ia palapala i palapala hoopii i kakauinoaia e na makua a me na kahu o na keiki i manaoia e hoonoho ma ia kula, me ka hoakaka i ko lakou makemake i kela mea nana i hoala ia kula i kumo no ka lakou mau keiki.

            Pauku 3. Iloko o na la elima mai ka loaa ana mai i ka Luna Kula o ka palapala noi oleloia maluna, e hai aku oia i ua mea @ la, e ninaninauia oia no kona makaukau ka oihana kumu kula, ma ka manawa aole e emi iho malalo o na la ekolu mai ka wa i haiia ai pela, a me kahi ana i manao ai he pono. A e hai aku hoi oia i ka mea e noi mai ana, e koho i kekahi e noho pu ma ke ano Komite me kekahi mau mea e ae e@ a hookahi oia mau mea na ka Luna Kula i koho, a na ia mau mea elua e koho i ke  ulu o ke komite.

            Pauku 4. Mahope iho o ka hoonoho ana o ke komite i oleloia ma ka pauka maluna, e ninaninau i ka mea e noi mai ana no kona makaukau ma ke ao ana i ka poe opiopio; a ina ua maopopo i ke komite ke kupono o ua mea la i noi mai ai, e hoike aku no lakou ma ka palapala i ka Luna Kula, me ka hoakaka pu i kona makaukau; a e kakauinoaia e ke komite ua palapala hoike la, a e hooiaioia e ka Luna Kula, alaila, i manaoia o ka ae ana no ia i ka mea e pu ana i ua palapala la e kukulu i kula mal@ o na hoakaka ana o keia kanawai.

            Pauku 5. O kela a me keia mea i loaa iaia ka palapala ae e like me na hoakaka ana o ka Pauku 4 o keia kanawai, a ua uhaki nae oia i kekahi o na olelo o keia kanawai, e hiki no ke leweia aku kona palapala ae kumu kula , ma ka hopii i hooiaioia imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana Luna Kula, a Kahukula Nui paha.

            Pauku 6. Aole no manaoia ma keia kanawai ua papaia ke kukulu ana i na kula wae a me na kula kuakoa ke kukuluia e kekahi poe kupono mai na aina e mai i loaa ia lakou i na palapala hoapono; aole hoi ke kukuluia e kekahipoe i hookaulanaia no ia hooko pono ana ma ka oihana kumuao, ina paha lakou mai na aina e mai, ina paha noho nei maloko o ke Aupuni, ke ole ana kekahi mea ku i  ka hewa ma ia mau kula.

            Pauku 7. Aole no i manaoia, o kekahi akoakoa ana o na kamalii kula no ka hoonaauaoia he kula ia ma ka manao o na kanawai e kau nei, ke ole hookoia na olelo o keia kanawai.

            Pauku 8. E lilo keia i kanawai mai @ la aku o kona hoaponoia'na, a o na kanawai me na hapa kanawai i kue i keia kanawai ma keia ua hoopauia.
            Aponoia i keia 19 o Iulai, M. H. 1870.
            Kamehameha R.

 

EMI LOA KE KU IKE!
Emi loa me ke Dala
NA
MEA HAO
MA KA
HALE KUAI HAO O NUKA,
UA LILO IHO NEI IA
Mr. BILA KONAWELA
na mea hao a pau o loko o keia Hale, a e kuaiia aku ana ma na
KUMUKUAI HAAHAA LOA.
Nolaila, o na kanaka a pau mai Hawaii a Niihau, e makemake ana i
Na Laka, na Kui, na Lu,
Na Kuaina Aho lawaia,
Na Lako Kamana,
Na mea hoonani Noho lio a Kaulawaha,
Na lako mahiai pa mea kanu,
A ME NA ANO HAO E AE A PAU MA KEIA OIHANA.
            He pono i na kanaka a pau ke komo e mai maloko o keia hale kuai, mamua o ke kikihi ana aku i na Hale e ae.
E HOOMANAO
AIA MA KA HALE KUAI O NUKA,
MALALO O KA HALE MU.
Honolulu, Iulai 2, 1870. 445-3m

 

HALE KUAI BUKE O HENERE M. WINI.

Aia ma Honolulu Hale, oia ka Hale Late, aia malaila he wahi e kuai aku ai i na buke haole he nui wale
O KELA ANO KEIA ANO.

BUKE Kula haole,

            KUHIKUHI o ke kanaka Hawaii,

                        NA OLELO kiki, (Phrase Book)

                                    BUKE PA, KO, Li, (Carmina)

A ME NA BUKEKULA E AE HE NUI WALE
Malaila no na Buke no ke Kakau Waiwai no kela hana keia oihana, mai ka mea nui a ka liilii.
AIA NO HOI
NA KANANA leta rulaia a rula ole ia,
PENI hao maikai loa,
INIKA Ipu-inika,
PENIKALA ULIULI, eleele a ulaula,
KUMU Peni,
WEPA ulaula a eleele,
WAHI palapala ulaula, keokeo, a eleele (mea kakau)
PAPA POHAKU a me ka penikala pohaku,
INIKA ELEEEE, ulaula a uliuli.
            Me kekahi mau mea e ae no he nui no na Kula a me na Oihana Kakau. A he makepono no ke kuai ana malaila no keia mau mea. E hiki no i na kanaka maoli mai Hawaii a Niihau ke hele malaila e kuai ai. 430-6ms