Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 34, 20 ʻAukake 1870 — Ka ha iolelo a ka Lunamakaainana o HANALEI. [ARTICLE]

Ka ha iolelo a ka Lunamakaainana o HANALEI.

IE ki Nufepa Kuokoa e ; Aloha oe: Aia ms W* Helu 1S o kc - Auokoa, M na kamumanao » ka mea Haoohtno o Haoalei »hoike aiuoua 0 kona mao makaaioana. penei; 1 Ke aoo o kc Aupuni, a me kona 5 kulana e ku nei i kei* manawa. 2 Ka holopono o na oihana hana Hm* Uoko o keia aupuni. 3 Ka pii mahuahua aoa o keia Aupuni roa ka Oihana mahiai, a me ke Kalepa Kuioko, a kuwaho. 4 Ke ano o ka Waihon» Dala o ke Aopuni. 5 Ke ko, a me ke ko ole o ka makemake o na makaainaoa, £ ko Hanaiei» Ua mahalo io paha ookou roa na wehewehe ana ma ka waha o ko oukou Luna, no ka iset, ua hoomaikai aku ta paha oia ia ia iho imua o oukou ; Eia iho ka ioo o iana la h* hololua, A oo kuu ina» nao, aole paha oukou i ike lea i kooa mau aoao, oiai ka Ahaolelo e noho ana, nolaila au. e hoike pono aku i kooa mau hiooa, a he kamaaioa hoi au no Hooolulu aei ia mau la.

O oa Lom la au e Hanalei. oia kekah> Hoa j oke Komtte Waiini, aoa aipono fc*a oĒa i ka Hoike a fce Kuhioa Waiwiii no oa L*!o o' na makahiki e'ua i hala. e paei aoa ma ka U 31 o Manki IS7O. L'a ike no oae ia. ua he-, wa kekahi rnau hoohlo an*. aole nsc o~i s ku ma ka smo mamioa dala. a koleana d*ia hoi o ke Aupun» o Hanaiei. a kamaii'o no ka : pono ok* «.aihona daU oka Apans a ko- ? ho Kuokoa raa ko oukou aoao e ua tnakaainana o Hana?e?. hio keia ma ke kulana I ae a oukoa i hoouna mai ai ia ii, me he mea ; ia t he inea iūm i& ia ko kakom dala e bou* kupu nei a e Auhau la tuai nei. Ok* Bila i Haavrma o na makabtki eiua a ka Ahaoleio ; M. H. IS6S. aia malaiia na kuhikuhi ana H ke ano oka hooliio ana, aoie nae oia i hai; aka me kooa mau boa ma ka aoao Kuokoa,| e kue aku i ka hooiilo tva!e ia o k? daia roa I ka me3 i kaaoha ole i* e ke Kamwai. O ka | mea i maiama i ki pono o ka iehulehu, nia i ke miiama i ka wniwai oka llehoiehu. Pe-j hea ia e Hanalei ? Ua makaain pono ia anei | kooukou kuleana daia aia ko ke.kou *raihc»-| na ? Aole, ua hio aku, ua haaieie la oukou, j a m kakou a pau. Oa kue ino oiana, i ka Hooloii o ka hoa. pcy\oia ona Kanawai o keia aupuni ma ka olelo Hawaii. £ia ka hoaponoia o ko kakou mau l\anawai e noho nei, rna ka oleio Bentauia. £ nana i ka pauku 1,493 o ke Kannwai Kiviia, a me ke Kanawai i aponoia ma ka ia 10 lanuan M. H. 1565. ona Luna ia a oukou e Hanaiei ka mea i keehi i ko kakou mau pono ko kakou oia. a ua oleio oia imua o ka Ahaoleio i ka poe kokua i ka hoololi, •• he poe hii, he poe hiiahila ole." Ua hoowahawaha loa oia ike kanaka Hawaii, ua haaieie oia ia kakou, ua hoihoi no oia i ka hoapono ana ma ka oieio Beritania, ana i ike pono ole ai i ka pono a me ka hewa, a i ka oieio hoi i hiki oie ia ia ke kamailio aku. E ike oukou, a e munao pono, o ke Kana* wai ka io a iue ka iwi o ke Aupuni ; a pehea ia ko oukou manao ? He aupuni Hawaii, ko kakou, a pela ko kakou Moi, a me kakou na makaainana, alaiia, ma ka olelo Reritani anei ka 10 a me ka iwi e hoaponoia ai ko kakou mau Kanawai? 0 na aupuni kau Kanawai, aia no ka hoaponoia o ko iakou mau Kanawai ma ko iakou oielo ponoi no, a o kakou nae, aia ma ka oieio i hiki oie ī ka hapanui 0 ka iahuikanaka ke ike. Na oukou no e ko Hanaiei e nana i keiakee o ko oukou Luna. O ua Luna Ia a oukou e ko Hannlei, kekahi keu ma ka hoopiipii uku o kekahi mau Luna Aupuni, a pehea aku la kona oieio no ka waihona daia oke Aupuni ? tFa ike oukou i ka nui o na lilo a keia Kau Ahnoleio ' 1 hooiiio ai, aohe Kau Ahanieio i iike me keia i hala aku nei, a oua luna ia a oukou kekahi lokomaikai nui. Haawi ka iima ukau haawi ka lima hema. CJa kauoha mai no anei oukou peia, e hooliio nui i ke dala? Oia nei iho no kekahi i ka 850,000 ko ka Laina mokuahi, ua heo aku iu ia ina mokuahi o Nuhoiani, he elua tausani a keu e uku ai i keia a me keia malaina aloha ino kakou, a i oie ia, o na keiki paha a kakou, i ka haawe hou iho ona paakai hou, ieho na kua ia, e na hna makaainana, i ka puni hoouna ina Lunamakaainana iokomaikai. He poe koa kupono anei ia no kakou ? O iakou anei ka poe aioha ia kakou ? He poe aloha aina io anei lakou? O ko lakou aioha Moi anei ia ? E hooie aku. Eia iho no ia hana nui aua Luna la. O ka hoomoe ma ka papa. lna he mau paiapaia hoopii no Waimea ae, ma o kahi Luna M. ia, a me na wahi Hiia Kanawai no a ua wahi Luna ia o Waimea, o ua Luna ia no a oukou e Hanaiei ka maoi moa ae, e hoomoe ma ka papa, e hoopanee ioa, a peia aku. la laua 'ia Kauai no ka, e nahu aku ai kekahi i kekahi, he ahona, ina la hoi na na Luna o na Mokupuni e ae e kue mai, a peia no oia e hann ai i na Bila Kanawni, a me na Palapala Hoopii a na hoa e ae, he hooiuoe no, a he hoopanee ioa no. He hana ku ika iokeino keia. He hana e loaa oie ai na pono like no ka iehulehu, a me na pono o kekahi mau apana a pela no oukou e neie ai no kekahi mau mea u oukou e makemake ai. I ko Hanaiei, oia kekahi mau mea i hiki ia'u ke hooi manao i na kuiana o ko oukou Luna. | Ma kekahi mau kumumanao i noonooia i : keia Kau, ua hui no oia me ka poe e kokua am ika iehulehu. Ma na kumumanao ona imua o ko oukou haiawai o ka ia 30 o lulai, Heaha kana hoakaka no ke aupuni ? Ua ike ole anei oukou ike aupuni.* Ua hunaia anei ke ano aupuni imua o kakou a pau, a imua oka Ahaolelo ka hoike ana ae ? Aole anei 1 ike kakou, o na iima iuwelawe o ke aupuni ua komo pu īloko o na hana kaiepa a tne ka mahiai, a ke hoohuiia nei ka hana Kanawai I ana ma ke kokua ana i ko iakou mau poraaiI kii ? Ke hookaawaleia nei i pau dula oui no

{ ke kii aoa i mau lima hnna uku haahaa loa ■ i na aina e, i mea e nui ai ko iakou loaa, n | emi ka lilo, a i mea hoi e hoonele mai ai i na kamaaioa i ka haoa <t>le : a ina e loaa ana ia haoa, he wahi uku mailuilu loa no, ho paupau oae ka haoa. Pehea la kaoa no ka waihona dala o ke aupuni ? loa e hooko po* oo ia ka uku aku i na haawioa a pau a ka Ahaolelo M. H. 196S i hoolkaawale ai; alaila, o ka waihooa dala, ua maloo loa, aohe wahi mea paina e loaa aoa i na Lunamaka* "ioaoa i keia Kau; a iioa iqo e uku pooo ia na haawina a pau loa a keia Kau i hookaa> wale ai, alaila, aohe wahi keoeta hookahi o loko o leo kakou waihooa, me he mea la e hoonmhuhuaia ko kakou aie aupuni, a kokoke $400,000. a oia ka ipilikia la o ka hooona mai i ka Luoamakaainaoa lokomaikai. He aie makehe«4 keia, mt; ka maluhia oo o kakou, a o ka aie no ka keia. He aie na Aupuoi oui e ooho loai uii oo kekahi mau ha-

oa oui. e like rae Beritaoia do ke Kaoa, a : me Amenka oo ke Kaoa, a pela oo kekahi poe aapuni e ae. 1 Heah » kana baita oo ke ko a me ke ko oie ■ oka makemake ona m.ikaainana ? Ok* iokahi ole ki me* e ko ai. a o in lokahi ' o{e no ks me* e taamaha niai a?, a ma e Uke ka maoao i na ht*a a piu o ka Ahioleio »a« ka atMc «ja*3i3iioan», ua ko pono na mea r kakou a pau 1 makemake ai. Ika »a fcajou, ua ko'u kahi •• e hele ana au e . hoopaa i La me#. e hooemi no au i ka uku o na Luna aupuni. e kokua ooi au i ko oekou jj mau pono." a pela ako ; aka, i ka hiki ann \ mai ia ne% ua hala ta, aia ka waha waiwai ] roa o, he loaa mai kahi oihana ke hoi aku i, ke kuaaina, i wah» Luoa He(u. a wahi Paiapaia Loio; a pehen auaoei ekoa> na niake-1 make o kakiu e na ma»aainana la ? I Eia bot kekahi, o ke kue kino o kekahi i : kekahi, aohe nana raa ka pono o ka lehule-j hu ; ua pono ka inanno o kekahi no ka iehu-| iehu, aka, no ke kue kino o kekahi i keleahu j a no ka lili pu no hoi, noiaiia, ua kue ia, a_ 1 ua haole. Me keia ano ona hoa, e loaa ole i ai ko kakou makemake. O keia ano iiii &! kue plli kino, me he mea la, oia ke ano o ko; oukou Lunamakaainann e Hanalei. Hnoliao 1 nui makou i ko iaua lokahi nui ole me ko Waimea Luna ; heaha ia ? be punaiua paha, he honpaio paha. Oke kanaka o keia ano, aoie ia i kupono i kauwa na ka iehulehu. E koho ika mea Pouwai akea, e keho ana ma ka pono akea. e hoopoina ana i ka. huhu ponoi i kona hoa Lunamakaaina.ua, alaila, pon« keia hann. E na hoa makaainana o Hanalei, me keia mau kumu, e hoomanao no ke Kau Balota M. H. 1572. Mai nana ma ka waie waha a ka Mea. D. K., a mai n.ma ma ka pili makamaka, aka, e nana iho, o kou waiwai o kou oia, o kou make ka Ba!ota—E waiwai ana oe, a e ola ana hoi, ke koho ae i ke kanc»ka 1 aloha io ia Hawuii, i kona poe makaainana, i kona Alii, a me kana olelo ; a e nu ke no oe, e kaumaha ana, e pilihua ana, e noho u ana ke koho ae i ka muhee. Kalawaiiine.

HE KANAWAi

E HOOLOLI A1 I KA Pauku 453 A me KA PadKU 454 O KE KANAWAI KIVILA, E PILI ANA i na Auhau Waiwi Lewa, a me iNa Auhau Waiwai Paa. E hooholoia e ka Moi a me ka Hale A haolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke j Aupuni : ! Pauku l. E hoololiia, ama keia ke hoololiia nei ka Pauku 453 o ke Kanawai Ktviia, ma ke kapae ana i na huaoielo '• kookahi! hapaha keneta," me ka hookomo ana malai-i ia i na huaolelo 14 hookahi hapaiua keneta." Pauku 2. E hoololiia, ama keia ke hoololiia nei ka Pauku 454 o ke Kanawai Kivila, ma ke kapae ana i na huaoleio " hookahi hapaha keneta," me ka hookomo ana maiaila i na huaolelo 44 hookahi hapalua keneta." Pauku 3. E lilo keia i kanawai mai ka la aku o kona hooholoia anu. Aponoia i keia la 1S o lulai, IS7O. KAMEHAMEHA K.

ME KAx\ A WAI

E FAPA AI I KA POE MALAMA HALE 1?(U KOPE, Hale Aina, na Hale Kuai Rama, JBjlioki A ME NA HALE MAIKA, E HOOKAPU LAKOU I KO LAKOU MAU WAHI, 1 OLE E PIPILI WAI NA KEIKI HELE KULA IWAENA O KA NAPOO A.NA A ME KA PUKA AN'A MAI 0 KA LA. E hooholoia eka Moi a me ka llale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaoleio Kaukanaieai o ke Aapuni:

Pauku 1. Mn keia ua papa Ua ia, ka poe malama i na Hale Inu Kojw\ Hale Aina, na i Hale Kuai Kama, Bilioki a me na Hale Ma-' ika, i me na Hale Wiliko, i ka ae ana aku i na keiki hele kula, keikikane a kaikamahine paha, e noho mai ma ko lakou mau wahi i kekahi manawa mawaena o na bora o ka napoo ana a me ka puka ana mai o ka la, ke ole e hele pu me ko iakou mau makua a kahu paha. Ina e loaa kekahi keiki hele kula, keikikane a kaikamahine paha ima kekahi Hale Inu Kope, Hale Aina, na Hale Kuai Kama, Bilioki a me na Hale Maika, ke ole j e hele pu me ka makua a kahu paha, alaila. e manaoia ua hana i ka ofeni ka mea nana i malama i ua hale la, a e hoopaiia i ka uku hoopai aole e oi aku i na elala he iwakalua, ke ku ka hewa ia la imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha ; a e hiki no i ke Kuhina Kalaiaina ke lawe ae i ka palnpaia ae, e like me ka mea i manao ai he pono. Pauku 2. ioa e hoopaakiki na keiki hele ! kula inai ke kipakuia nna aku e kekahi o na mea malama Hale i haiia ma ka Pauku maluna, e biki no ia lakou ke kahea aku j. na makai e kokua mai, a na lakou e kauoha aku i na keiki e hoi i ko lakou mau wahi' ponoi; a ina aole e maiama ia e na keiki i kauoha ia, na na makai no e hopu ia poe keiki i hoi ole aku i ko lakou mau wahi ponoi,! a e hoopaaia lakou ma kahi paa a hala la po. j a e laweia mai ii kakahiaka ae imua o ka j Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, a e hoopaiia lakoa e like me ke kanawai e pili aoa i na keiki haalele kuia. Packu 3. E iilo keia i kaaawai mai ka la aku i aponoia ai. Aponoia i keia la 6 o lulai M. H. 1810. KAMEHAMEHA R. j

HE KANWWAI E HOOUIO AI 1 « ANA FOLOL£ A3JL 0 NA MILE ma na Apana Auhaū xa ko Hawau .NKI PAB Aiha. E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae i akoakoa iloko o ka Ahaoleh Kaukanawai o ke Aupuni: Paukc 1. Ma keia Kanawai, ua kauohaia ke Kuhina Ka!ai»ina e ana, a e hooiaio roc na hoailona pohaka i ka nui o na Mile o na Alanui Aupgni ma kela a me keia Apana Auhan ma ko Hawaii nei Pae Aaina; a e hoohiha aku ma ka Nopepa oke Aupuni i ka nui o na mile ma k«la a mc keia Apane. A

mahope iho o ka hee'&ha aoa. e hooko ia ea niaoa Aupooi a paa e pīh aoa. Pirsx: 2. E hlo keii kanaini mai ka h aku o kona hoo'ihai* aua. i keta I-.i 5 o I«i* f i. M. H. l-?70. K AMKHAMKHA U.