Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 27, 2 Iulai 1870 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKOA, HONOLULU, IULAI 2, 1870.

     MALOO KA LOKO O KAELEPULU.  O kela loko nui kaulana nona kela inoa e kau ae la maluna. ua lohe hou mai nei makou ano. ke @oke la no ka la maluna o ia loko ia momo@ i ike ia.  Ke make la he mau lau ia, wa@ a kekahi kamaaina, a ke uali nei na ku@ ikaika o ka la maluna o na ia.

 

     MAKEIA. Ma ka hora 7 1/2 o ka po Poaha. Iune 23, maloko o ka Luakina o Kaukeano. @a hoohona ma ka Berita Hemolele o ka Mare, o Mr. Hanale S. Matina o Kauahaao @e Miss Maraea O. Kekela o keia kulankauhale.  Na Rev. S. C. Demona laua i mare.

 

     KEAKA LEALEA MA HONOLULU.  Ua hoo@ia keia mau la panoa o keia kulanakauhale, mamuli o na hoolealea ana i na po, o ka poe hana keaka hou i hiki mai nei mai Kaleponi, maluna o ka Ekake.  Ua ao ia na ilio me he mau kanaka opiopio la, e hooiohe @ @ kuhikuhi a me na namu ana a ko @ alakai.  E holo ana hoi maluna o ka @ a e p@ana maluna o na alapii, e lele ana maloko o na poepoe pepa a me na hana e ae.  Ua kohu kanaka ka hoolohe.  He @ wale na mea i hoike ia.

 

     KANIUHU A HOOPILI PAHA AUANEI.  He luna makainanana no kekahi apana kuaaina, i noho ma ka Oihana Aupuni a peku ia ae, noho ma ka aoao kuokoa a kaiehuia mai mawaho o ka aoao pono. Ke mihi, a ke ka@ nei, no kona mau poho pilikino, kunana, a pi-oo, a ke hi-o nei ma ka aoao, e hoihoi hou aku ai ia ia, e ikea mai e ka aoa o nana i hoouna mai; o ua elele la ka ka lehulehu o kekahi aupuni uuku e haka pono @.  Ua k@ maluna ona ka hao kuni o ka hoahewa a ka mea kuni o ka Isaraela, @ eia, ua hala ka nani mai ka Isaraela aku.  Ke ninau aku nei makou i ka olelo a kek@ ia ia, "ma ka hana pololei, ma ka hoo@ @ e ikea hou ole ia mai @ mea la oe? @, ma ka hoopili i komo hou ole mai, a @ loaa mai kahi oihana aupuni.

 

     KA HUINAHELU HOU.  Ua haawi mana@ @ mai la makou kekahi kope o ka @ hou a Hon. C. J. La@ana i unuhi @ nei, mamuli o ke kauoha a me na lilo o ka Papa Hoonaauao.  O ka huinahelu haole i unuhiia mai ai.  oia no kekahi buke kiekie o na mea helu a Jas. B. Thompson L. L. D. (Kam@kana.)  Ua humuhumu ia iho nei na buke o keia ano ma ka olelo Hawaii, a ua paa he mau haneri, a ke waiho @ ma ke Keena o ka Papa Hoonauuao me ka makaukau, e kuai aku i na mea a pau e hele aku ana e kuai.  Nolaila, ke kono aku nei makou i ka lehulehu a pau.  ke nui a me ka liilii, e makemake ana i keia buke helu hou, e hele ae mailaila, e wae ai no oukou.  He elua ano ili o ka buke i humuhumu ia ai; nolaila, elua ano kumukuai, oia hoi he hookahi dala ($1.00) no kekahi, a he ekolu hapaha ($3/4) no kekahi.  Ke manaolana nei makou, no ka pau loa ana o ka huinahelu kahiko, oia ke kumu e kuai nui ia ai keia buke, a hookomo aku i ke ao ana ma na kula.

 

     "HOOHUI AUPUNI KE KUOKOA."  Ua kunua mai makou e ka aoao kuhina i keia mau huaolelo, e hailiili ana me ka inoino nui, aka, i na e hoomaopopo ae kakou i ke kulana o ko kakou aupuni i keia wa, nawai la e kuai nei i na aina nui i ka poe hoomakau@?  Nawai la e ae nei o ka olelo haole ka @lolei ma na kanawai o ke aupuni?  Aole @ keia poe e imi akamai nei? Ke manao nei @, na lakou no.  Ke hoopuka akea nei kek@ poe ma Amerika, o ka hapa nui o na aina @, no na haole Amerika, pela io paha aua@-i.  Nawai i kuai aku ia lakou? Na @limali ma e noho hoomakaulu mai nei, lilo o@ ka mokupuni o Niihau no na haole,  a i na e mai na mahiko a kela poe e hoolaha nei ma Amerika,  alaila, mahuahua.  Ina aole e mikiala kakou i na hana maalea a keia poe; alaila, heaha la auanei ka hopena?  E hala ole makou ma k@ ka@@ihi wale ia ana mai, he "ake hoo@ aupuni," he "poe makemake hookahuli aupuni," aole loa pela ko makou manao.  Eia ko makou ake nui, e ike ia ke kanaka Hawaii, he kanaka, a e kulike hoi me ka ili keokeo ma ko makou nei aupuni.  Aole i ka poe malihini ke aloha, a i ka lahui nona ke aupuni ka paaua.

 

     LALAU WALE ME KE KUMU OLE.  Ua mamina makou i ka hoike aku ma keia helu o ka nupepa, no ka haalele wale o kekahi poe lunamakaainana i ko lakou mau noho, a hele wale mamuli o ka hana e, aole i uku ia e ke aupuni e hana.  E hoike ana makou i na mea o ka poe elele hoohakahaka mau i na noho maloko o ka Hale, i ka wa Ahaolelo i kekahi wa e aku i ike mai ai ka lehulehu makaainana nana i hoouna mai i ua poe la, ma ke ano punahele.

 

     KA BILA KANAWAI HOOMAHUAHUA LUNA.  Ma ka Poaha iho nei, ua hoopaapaa nui ka Hale Ahaolelo i ka Bila Kanawai e hoomahuahua ai i ka nui o na @makaainana ma kekahi mau apana i ikeia ua mahuahua na kanaka.  Ua hala kekahi manawa, aka, o ka waiwai, ua kau ia aku la ma ka aoao o ka nele, mamuli o ka hoole ana o 15, ae ana o 10 wale no poe, a me ka lalau ana o ka poe i koho ole i ka Bila, a i noho ole mai maluna o ua noho.

 

     NO KALEPONI MAI.  Ua loaa mai ia makou kau palapala e Ioane Kapu, o Vernou, Sutter Co, Cal., e haohao ana no ka hiki ole aku o ka nupepa Kuokoa.  O ka makemake o ka Lunahooponopono no ka poe lawe pepa ma @ pea o ka poepoe, o ka hookaa e mai i ka uku nupepa he $2.00, me ka uku pooleta he $1.60.  Huina pau $3.60.  Hookaa e mai, emoole loaa ka pepa.

 

Maui.

     KULA SABATI.  Ua hoomaka ia iho nei ke Kula Sabati, ma ka Hale Pule ma Ulupalakua nei, ma ka pule hope iho o Mei A.D. 1870.  A o na hana ma ia kula, o ka hoopaanaau pauku Baibala.  Mamuli o ke alakai ana a E.C. Lake, ko makou kahu Kula Sabati.  A e hai aku oe i na hana maikai a Iesu, ma keia Apana, a ke hele mai nei kela po keia poe i ke Kula Sabati, a o ka nui o na haumana Kula Sabati he 40 no ia.

IONA KAHUAKUI.

 

     HOOHUA MAI LA HE HUA OPIO.  Ma ka po o ka la 15 o keia maluma, ua haawi pomaikai ia mai ka makua Rev. Iosepa P. Gerina, ma ka hoohua ana mai o kana Ewa Hat@ F. Gerina i ka hua opiopio maikai mai luna mai.  Ua hanau mai la oia he kaikamahine mamuli o ka ehaeha o ka hanau keiki ana, ua loaa ia laua he mau keiki ekolu, he elua kaikamahine hookahi keiki kane, mamuli o ka paa ana o na makua i ke kaula gula Hemolele o ka mare.  Nolaila, ke lana nei ko'u manao e loaa hou ma keia mua aku, no ka mea, o kekahi no laua o na opio o ka "Ua ukiu" nei.                                                          J.K. KAUAUKIU.

Makawao, Iune 16, 1870.

 

NU HOU KUWAHO.

No Amerika.

     O ka Bila Kanawai e papa ana i ka hoopaa ana i na pake malalo o kekahi haku, aole e oi aku mamua o ka eono malama, ua waihoia i ke Komite o na Aha Hookolokolo o ke Senate o Amerika Huipuia.  Ua manaolana na mea a pau e hooholoia ana kela bila Kanawai.

     Ua waiho aku kekahi Lanamakaainana o ka Hale o lalo o Amerika Huipuia, oia o Mr. Prosser, he olelo hooholo, e kauoha ana i ka Peresidena e hoouna aku i kekahi manao i ke Aupuni o Sepania, e hooponopono i na  hihia mawaena o Sepania a me Kuba ma ke ano uwao.  Waihoia e noonoo.

     Ua hoolaha ae kekahi lunamakaainana o ka Hale o lalo o Amerika Huipuia, he Bila e haawi ana i ka poni no ka eli ana i ala wai a me na ano e ae paha ma Kaleponi.

     Ua waihoia ae he Bila Kanawai, i ka Hale o lalo o Amerika Huipuia, he Bila e hoohoihoi ai i ke kukulu ana i mau laina mokuahi e hooholo ai, mai Amerika aku a i Europa, Iaia a me Kina.  Malia paha hoi, oia kekahi laina mokuahi e hooholoia mai ai mailaila mai a i na aina puni ole hikina, a kipa wale mai hoi i Hawii nei.

     Ua hoole ka Ahaolelo o lalo o ke aupuni o Amerika Huipuia, aole e kokua aku i kekahi puu dala i na waea moe moana a moe aina paha, e kukuluia ana e kekahi mau hui paha.  Ua komo pu iloko o keia hoole ana, ka waea moe moana e manao wale ia nei e hoomoe mai Kaleponi a Kina ma ke ala aku o Hawaii nei.  Ua manaoia nae, ua hiki no i kekahi hui ke hoomoe i na waea olelo me ke kali ole i na kokua mai ke aupuni.

     Ma ka po o ka la 6 o Iune, ma ke kulanakauhale o Wasinetona, ua haawi ae ka Peresidena Generala Kalani, he hookipa hanohano loa ana i na alii Ilikini.  Malaila pu kahi i akoakoa ai o ka wahine a ka Peresidena, na Kuhina o ke aupuni, na Kuhina o na aupuni e me ko lakou mau ohana.

     Ma ka la 7 o Iune, ma ke kulanakauhale o Wasinetona, he Aha Kuka mawaena o ke Kuhina Kalaiaina Cox o Amerika Huipuia @ me ke Kom@siua Ilikini Pareka.  Ma ia kuka@, ua haiolelo ke Kuhina Kaliaina maluna @ e haawi ana i ka ae, o na kuikahi ae like i hoa@oia, e malamaia no e ka Agena. aka, aole nae e haawiia na lako kaua a me na pu a hiki i ka wa a Ao ulaula (Red Cloud) ke alii Ilikini a me kona mau kanaka, e ae mai ai e malama i ka maluhia.

     No keia mau olelo, i pane mai ai o Red Cloud.  "He maikai a he oluolu no paha ka Makua Nui, aka, aole nae au i ike.  Ua noho au me ka maikai a me ka oluolu i ka lahui keokeo a ua haawi aku au i ko'u mau aina.  Ua hoouna mai ka Makua Nui i kona lahui malaila, a ua waiho mai ia'u e noho nele a ma kahi mokupuni uuku wale no.  O ko makou lahui, ke auhee aku nei e like me na hau ma ka aoao o ka puu, aka, o ko oukou lahui, ua like lakou me na mauu nee papa i ka wa ua mamua o ka wa e nee mai ana ke Kau.  Aole o'u makemake i na kanaka ilikeokeo e hana i mau alanui maluna o ko makou mau aina.  Ua hookulukulu iho na ilikeokeo i na koko maluna o na oi oi o na mauu ma na laina o Papu Fetterman, (Petemena.)  E hai aku i ka Makua Nui hoonee aku ia Papu; alaila, e noho malie makou, aole e hoohaunaele wale aku.  He elua o'u mau mauna ma ia wahi, no laua na inoa Pau Eleele a me Kina Nui.  Aole o'u makemake. e hoomoe ia i mau alanui maluna olaila.  Ua kukulu iho na ilikeokeo he mau pahu kukulu malaila, aka, makemake au e hoonee ae ia mau mea.  Aohe o'u makemake i na mea huna ia ma Missouri.  Ke make nei ko'u lahui me he mau hipa la; aohe ku like o ka aina ia lakou.  Mai ka Akau a i ke Komohana.  ua pau na kanaka ili-ulaula i ke komo malalo o na lima o ka Makua Nui.  O makou ka hopena loa o na Ogalala.  (Ogallallas.)  Ua ike no makou i na kumu mai ko makou mau makuakane mai, a no keaha la ka pomaikai i haawiia mai ia makou, i malama oe ia ai.  O na kanaka a ka Peresidena i hoouna mai ai me na koa, aohe o lakou noonoo a aohe no hoi he aloha ma ka naau.  O oukou ka lahui i ike i ka malama ana i ka maluhia.  No ka mea, o na aina a ko oukou mau alanui hao e moe nei, aohe he wahi mea i loaa mai ia'u, a aole la hoi ia.  he wahi komo keleawe la hoi, ole loa no.  O oukou e ka poe keokeo, he hiki ke hana i na lako kaua.  Heaha ke kumu i haawi ole mai ai oukou is mea ia'u?  Ua makau anei oukou, e hele aku au, e kaua me oukou?  He aina nui a ikaika ko oukou.  Aohe o'u makemake i na lako kaua no ia mea, aka, no ke ki manu a me na ki holoholona. Ke manao nei au, e hele e mahiai, aka, aole nae e hiki ke hana koke ano."

     Ua ae ke Komite Kalepa o ka Ahaolelo Senate o Amerika Huipuia, e kokua aku ke aupuni i ka laina hooholo mokuahi mawaena o Amerika a me Na Holani.   Nolaila, ma ka hoomaopopo ana, e paa loa aku ana ka hooholo ana i na mokuahi mawaena o keia mau awa.

No Europa.

     O ke ahi nui nana i @ i ke kulanakauhale o Konatiopela ma Tareke, ua pio.  He ehiku tausani ka nui o na kauhale i paa i ke ahi.  He 150 ka nui o na kino kanaka i loaa aku, mailoko mai o ka poino.  O ka hapalua paha ia o na ola i make i loaa ae.  Ua kohoia aku ke poho ma keia pau ahi, he @25,000,000 like ia me $125,000.000.

     Ke mau la no ka paa ole, o ka waea moe moana o Irelani, aole i hapai hou ia.  Ke okaikai nei no ka poe Feniana.

     Ke luku la ka mai Korela ma Inia me ka make nui.

     Ma ka Hale Ahaolelo o Sepani, ua ninauia ke noi, na ka lahui e koho i ko lakou alii, aka, ua hoole ia nae.  He nui na nune mawaenaa o kekahi poe kanaka e ae.

     Ua hoouna aku ka Emepera wahine o Farani, he umi tausani hapaha Farani i mau kokua i na kanaka i hoopoinoia ke ahi nui ma Ko@atinopela.

     O ke kanaka kakau moolelo kaulana loa o Beritania nui, oia o Kale Dickens, ua make iho la ma ka la 9 o Iune, ma Ladana.  Ua pau kana hana ma keia honua.  O kana mau buke he kia hoomanao ia nona.

     Iloko o ka malama o Mei, he 21 000 na kanaka i haalele iho ia ia Livapulu, a holo aku i Amerika Huipuia.

     He paonioni e noho nei mawaena o ke Suletana o Tureke a me ka Moi, hoonoho aku o Aigupita.  O ke kumu nui no paha, no kela ala wai o Suez e holo nei.  Ke kau mau la no hoi na maka o Rusia maluna o Tureke, no kana mea mua no paha e kau loihi loa nei.  Aohe akaka o ka hopena o keia mau aupuni.

     Nui na heihei waapa, a heiehi moku ma Ladana i keia mau la mai nei.  Pili waiwai nui kekahi poe, a hoolilo makehewa i na dala, me ka manao e puka ana ka lakou mau pili waiwai.

     Aohe no he mau hana ano nui i hana ia, ma ka Ahahui o ka Pope o Roma, o na wahi kumumanao wale no paha no ka manaoio.

 

Hoike a ke Komite Hoike Kula o ka

APANA O KONA, OAHU.

 

Mea Hanohano W. P. Kamakau,

Peresidena o ka Papa Hoonaauao.

                                                 Me ka mahalo.

 

     O makou o ke Komite a ka Papa Hoonauao i kohoia ai no ka nana ana i ka hoike o na kula la aupuni maoli o ka apana o Kona, Oahu, ke waiho aku nei me ka haahaa i ka makou hoike aku.

     Ma ka Poakahi, Iune 20, ma ka luakini o Kamoiliilii, ua hoikeia na kula o Wailupe, Kaili ke kumu 34 haumana i hiki mai; Palolo, J. H. Kanepuu ke kumu, 15 haumana; Manoa, Kamokuiki ke kumu, 50 haumana; Kamoiliilii, G. Kekipi ke kumu, 20 haumana;  Waikiki-kai, Mrs. Nowelo ke kumu, 13 haumana: huina pau o na haumana i hiki he 141.

     Poalua, Iune 21, ma ka luakini o Kawaiahao, ua hoikeia na kula o Moanalua, Maraki ke kumu, 35 haumana; Moanalua, W. Kaapuiki ke kumu, 26 haumana; Kalihi-uka Kamakea ke kumu, 16 haumana, a me Kapalama, Mrs. Mary Alapai ke kumu, 20 haumana; huina pau o na haumana i hiki mai he 97.

     Poakolu, Iune 29, ma Kawaiahao, hoikeia na kula o Maemae, S. Kuaumoana ke kumu, 21 haumana; Pauoa, Mrs. Pakeke Kehipio ke kumu, 13 haumana; Kamakela Mrs. Kekahuna ke kumu, 64 haumana; Kawaiahao, w. Mrs Emalia Namaielua ke kumu, 40 haumana; huina pau ma ia la he 177.

     Poaha, Iune 23, ma Kawaiahao, hoikeia na kula o Roma, Mrs. Kilikina ke kumu, 101 haumana; Roma k, Lapilio ke kumu, 53 haumana; Kalihi-kai D. Pihi ke kumu, 72 haumana; Kaumakapili, S. P. Kahukula ke kumu 69 haumana;  huina pau ma ia la 295.

     O ka nui o na kula o keia apana he 1S. o ka  nui o na haumana i hiki mai ma keia mau la hoike 710.  Ua olelo mai ka Lunakula o keia apana, he makahiki oi keia o ka nui o na haumana i hiki mai ma na la hoike, mamua o kekahi o na makahiki i hala mua aenei.

     Eia na palapala i hoikeia mai e na kumu ma keia mau kula:  Heluhelu, Helunaau, Huinahele, Hoailonahelu.  Palapala Aina, Kakaulima, a me ka Himeni.  He mau haumana a kekahi, aole nae i hoikeia  imua o ke Komite.

     I ka nana ana o ke Komite i keia hoike ana ua maopopo ka holomua ana o kekahi mau kula.  Ua mahalo ke Komite i ka holomua ana o kekahi mau kula Katolika; aka i ka hoomaopopo ana i ke kumu oia holomua ana, ua maopopo, o ka lawe ole ia o na haumana makaukau i kekahi Kulanui aku: Ma na kula hoole Pope, ua lawe mau ia ko lakou poe makaukau i ke Kulanui o Lahainaluna i kela a me keia makahiki.

     Ma kekahi Papa hoonohonoho e waiho pu ia'ku ana me keia imua ou, e maopopo ai ke kulana--@ kela kula keia kula ma na palapala i hoikeia mai imua o makou, mai ka Papa akahi, a hiki i ka Papa elima.  Ma ka ike a me ka nui o na haumana.

     Ma ka nana ana o ke Komite i keia hoike ana, ua loaa kekahi mau mea ano nui e waiho aku ai imua o ko ka Papa kaana a me ka noonoo kaulike ana, malia paha o lilo ia i mau mea e hooponopono a e hoopololei ai me ka mikiala i ka hoonaauao ia ana o na opiopio Hawaii; a penei no ia:

     1.  No ka nele i na buke heluhelu kupono.  Ma ka makaikai ana o ko oukou Komite ma ka lehulehu ana o na haumana, ua makaala ke Komite no na mea e pili ana i na buke heluhelu, a ua ike lakou he tele nui ia.  O ka hemahema a me ke ano pu-pu o na haumana ma ka heluhelu ana, ua hilinai nui no ia maluna o ka nele ana o na Kula Aupuni i na buke heluhelu kupono ole.  Oiai, ma ka heluhelu ana mai o na haumana a pau, he mau buke wale no i kupono ole, e like me ka opiopio o ko lakou mau makaukau a me na makahiki.  Nolaila, ua manao ke Komite, he mea hupono ole ke hoopalaleha ia ka hoomakaukau ana o ka Papa no ia mea, he mau Buke heluhelu no ka pomaikai o na kula a pau o keia Pae Aina, i hana papa ia e like me ka pii ana ae o ka ike a me na kulana o na haumana.

     2.   E ao aku i na kumuao aole e ao kikokoi i na haumana.  Ma ka hoolohe ana o ke Komite ma kekahi o na kula i hoikeia, ua halawai mai lakou me kekahi hana maa kupono ole i hanaia e kekahi poe kumu; a oia no hoi ke ao kikokikoi ana, a ma ke ao ia ana o na haumana ma na welelau wale no o na mea ike, a aole i hapai ia aku me ka maopopo mai ke kumu aku kahi maa mau o ka hookomo ia ana aku o na ike iloko o ka haumana.  He mea kupono keia e papa ia, aole e ao kikokikoi ia, no ka mea, o ka waiwai nui ma ke ao ia ana o na haumana o ka maopopo pono loa ia lakou o na mea a pau i ao ia ia lakou ma ke ano papau mai ka mua a i ka hope me ka holopono.  E malama pono ia keia mea i loaa maopopo pololei ai i na opio ka ike io maoli.

     3.  Aole kupono e ao alukaia na haumana nui me na haumana liilii, ma ka palapala aina a hoikehonua paha.  Ua pai ia mai ka manao o ke Komite e kamailio ma keia mea, oiai, ma o na haumana opiopio loa, ua okomoia aku iloko o lakou kekahi mau mea ma ke a@o paa hoopaanaau wale no, aole me ka maopopo a ike kupono maoli o ka haumana opioio loa.  Nolaila, ua komo ka manao i ke Komite e waiho aku imua o ka Papa, e ao p@pa ia na haumana e like me ko lakou kulana a me ke akamai.

    4.   Aohe pono e ao ia ka  hoailonahelu me ka naopopo ole o na buke helu malalo iho.  Ma ka hoike ia ana o na kula i hai ia, ua halawai mai ke Komite ma kekahi mau kula, ua io ia kekahi poe haumana ma na matimai kiekie, me ke ano maopopo ole o na buke haahaa iho oia no.  Ua lono mai ke Komite o ke kumu i hana ai na kumukula pel@, no ke ake mahalo ia mai o kana mau haumana i ke komo ana ma na buke kiekie.  He'ano maikai no paha ia mea, ina nae, ua pap@pu ke ao ia ana, mai na buke haahaa a pii aku iluna.  Ua ike ia ka hemahema o keia mea e olelo ia nei ma ke Kula o Manoa o Ka@okuiki ke kumu.

     5.   E ao mikiala ia ke kakaulima me ka haku manao ana, ma na kula a pau loa.  Ma kekahi mau kula, ua hoike ia mai imua o ko oukou Komite kekahi mau aoao kalana i kaulima ia e kekahi poe haumana; he hapa uuku loa nae o na haumana.  Aka, aole ia o ka manao o ke Komite. oiai. o ko lakou ake nui, o ka hoolaulaha like loa ia ma na ku@ a pau loa, a i kumu e hiki pono loa e kauoha ia na kumu kula a pau, e hoooikaika me ka mikiala loa i ke ao ana ma ia mea, a e hooholo mua hoi ia mea.  No ka mea, o ka ike ana i ke kakaulima o ka haumana, he pomaikai nui no ia e loaa ana ia ia ma kona noho ana aku i na la kanaka makua ma ka lawelawe a me ka hooponopono ana aku i na oihana a pau e pili ana ma na ike palapala.

     O ka lua hoi o na mea i olelo ia, oia no ke ao a me ka hoomanaia ana o na haku manao ana, he mea nui ia e nana ia ai e ka hoikaika ana o na kumu kula.  Ma kekahi o na kula kakahikahi i hoike ia, ua heluhelu ia mai kekahi mau haku manao ana, aka, o ka makemake nae o ke Komite, aole o na Kumanao i hakuia e ua kumu, a o ka ka haumana hoi ka heluhelu ana mai.   O ke kupono no ka haumana ponoi no e imi i ke Kumumanao a me na hoolala ana i na manao a pau oloko.  I kumu e hiki pono ai o keia, he mea pono e ao ia na haumana ma ke Aok@ko; a ina he mea hiki, e hanaia kekahi buke Piliolelo Hawaii maoli.  Ma keia mau mea, ke waiho aku nei ke Komite i ka hooholo a me ka paipai ia ana no ia ma ke ahonui a me ka hooikaika ana o ka Papa.

     E @ i na kumu kane ma kahi o na kumu wahine hemahema a kupono ole no ka oihana ao.  Ma ka nana ana o ke Komite i na kula malalo o ke ao ana a na kumu wahine ua loaamai kau wahi manao hoohalahala a kanaloa no kekahi mau kula malao o ko lakou ao ana.  Ma ia mea i manao ai ke Komite he mea kupono e hoopau ia na kumu kula wahine hemahema ma ia mau kula, a e hoonoho ia ia mau kumu kane, no ka mea, aole i ike ia ka holomua ana o na kula malalo o ko lakou ao ana.  Aka, he olioli nae hoi ke Komite e imi mua ia i mau kumu wahine akamai kupono, mamua ae o ka hoonoho is ana aku o na kumu kula kane.  Ina nae, aohe he nui kupono o na haumana wahine malalo  kekahi kumu kula wahine hemahema alaila, he mea kupono no e hoohui ia aku, malalo o ekahi kumu kula kane e kokoke mai ana.

     E hookuu ia mai hoi ko oukou Komite, e hoopuka aku i ko lakou mau manao mamina, no kahi e loaa ole mai ai o na kumu kula wahine kupono i hohonua i holomua ko lakou akamai ma ka oihana ao; oiai, aohe wahi e ao ia ai, a e loaa mai ai hoi o na kumu keia wahine e makaukau kupono ai no ia oihana o ka hoonaauao ana i na makuahine opiopio Hawaii o ka hanauna hou o keia wa a me ko ka manawa e hiki mai ana.  Ua komo ka manao iloko o ke Komite e mAahalo o ua ao ana a na kumu kula kane me na kumu kula wahine.  He hookaawale aipakiko noeau ana ia.  Eia nae, he mea maopopo no ia kakou, e loaa nui ana i keia lahui na kumu kula kane no na makuakane opiopio Hawaii, no ka mea, aia he Kulanui a he puuhonua, kahi e ao ia ai na akamai noeau palapala hiki a pau;  a he hoomakaukau ana no hoi ia ia lakou, i kupoo ai no na oihana hoonaauao ana aku.  Aka, ke nana ae nae kakou no na kaikamahine, aohe he kulanui i hookaawale ia no ko lakou hoonaauao kiekie ia ana i kupono ai lakou no ka noha ana i mau kumu ao, e haawi aku ai i ke akamai i na kaikamahine e hoonoho haumana ia mai ana paha malalo o ko lakou ao ia ana. Ina, aohe kulanui e ao a e hoomakaukau ia ai na kaikamahine no ka oihana ao ma ka olelo makuahine, heaha hoi ka pomaikai o ka hookaawale ana i ke keiki kane mai na kaikamahine mai, malalo o na kumu kula kane a me na kumu kula wahine?

     7.   Ma ka manao ana o ke Koite, ke waiho aku nei laku imua o ka Papa, he mea kupono e hookohu is i Komite e nana ai i na kula a me ka makaukau pono o na kumu e ao ana maluna oia mau kula, a me ka ole paha; a e hoike mai ua Komite la i ka Papa i ke kupono a me ka ole paha i ka hoopau ana i na kumu kula makaukau ma ko lakou whi.

     8.   He mea pno e mikiala pono ka Luna Kula a o kona Hope i ka nana a me ka hooponopono i na Kula o keia Apana; a pela no hoi me ke kumu kula ao imeni e malama pono laua i ka laua mau hana me ka hoopalaleha ole.

     9.   E hookuu is mai ke Komite, e hoopuka aku kekahi manao i mua o ka Papa, a oia hoi, e ao aku ka Luna Kula i na kumu kula a pau, e noho maemae lakou i mua o ka lakou mau haumana.  E malama pono lakou i ka lakou mau hana i mua o ka lakou mau haumana, aole o ka hoikeike pu ana i mua o ko lakou mau maka i na hana kupono ole.

     1o.   No ko ke Komite manao e hookomoia mai ana kekahi Huinahelu hou no na Kula aupuni, a ma ka hoike ana no hoi o na kula,  ua ane like ole ke ao anana a na kumu i ka lakou mau haumana, a ua paewaewa no hoi ma ka Helunaau a me ka Huinahelu, nolaila, he mea pono e ao ia na kumu e kekahi mea makaukau mua, i makaukau ai ke alakai ana ma ke ao ana i na haumana.

     Ma keia mau mea a pau i hoakaka ia ae nei, ke waiho haahaa aku nei ke Komite i ka lakou olelo hoike, me ka haawi aku i ko makou mau mahalo ana i ka Papa.

                JNO. M. KAPENA,

                M. KUAEA,

                J. U. KAWAINUI,

                D. MALO

 

        MARE.

     Feb 5. ma Makawao. mareia e rev J. P. Gerina, o S. F. Cleveland me Mary Keola.

     Mei 7. malaila @, mareia e Mr. Gerina, o Kekua k no H@ haku, me Kuawa w no K@.

     Mei 14. malaila no mareia e Mr Gerina, o Daniela k no Kaluanui, me K@ no Ha'eh@u.

     Feb 4. ma Kaloa Kauai mareia e Rev E Helekunihi, o Mr @. Kalaheo, me K@ukai w

     Mar 10. malaila no, mareia e Mr Helekunihi, o Kaili k, me Mahoe w

     Apr 2. malaila no, mareia e Mr Helekunihi, o Kalawa k me Luukia w

     Apr 30. mailaila no, mareia e Mr. Helekunihi, o Kahahl@ me Paupau.

     Mei 9. malaila no, mareia e Mr. Helekunihi, o Keola k, me @ w

     Mei 11. "         "              "              " K@ k, me Kuikina w

HANAU.

     Mei 2@. ma K@ Lanai, hanau o Kahelekaapuni w na Kaalakala me O@.

     Apr 30. ma Manoa hanau o Ke@ w, na Pa@ me Mele Pala@.

     Feb 9 ma Kala Maui hanau o Nahine w na Hu e Kikika.

     Apr --@ Kapaaha Puna H., hanau o Kaawa k na Kaikuana me K@iani.

     Mei 13. malaila no hanau o Adama k, na Adama me Kaili@

     Apr 3. ma Peahi Haamakaaloa, hanau o K@ w, na Kahoohanohano me Kaahi.

     Apr 29. ma Waimanalo, hanau o Levi Poai k, na  Kaili@ me K@.

     Mei 6. ma Lihue Kauai hanau o L@ Ka@ w. hanau o Kawa@ w

        Mei 11. ma @ Lanai hanau o Kawa@ w

MAKE.

     Mei 25. ma Honolulu make o S@ N@ Jr  

     Mei 25. ma K@ Lanai make o @ k

     Mei @. ma @ make o Ka@

     Iune @. ma Honolulu make o @ Au@ w.

     Mei @. ma @, Hilo, make o @ @ K@

     Mei @7. ma @ Lahaina make o @ w

     Iune 2. ma Honouliuli @ make o A @ k

     Mei 9. ma @ Maui make o N k

     Mei @. ma K

     Feb @. ma @ Kaupo make o @w

     Apr @. ma  @ Kaupo make o Kamahine k

     Apr 11. malaila no make o L@ w

     Ian 11. ma @ @ make o @ w

     Feb @. malaila no make o Kaai w

     Mar 25. ma Pukalani K@ make o Ka@ k

     Apr 1@. ma Pukalani K@ make o Kahani k

     Apr 13. ma M@ Lanai make o Ka@ w

     Apr 21. ma K@ Lanai make o Lani@ w

     Apr 29. ma K@ Lanai make o Kai@ k

     Apr 9. ma P@ Lanai make o Kawaha k

     Mar 13. ma Keo@ Lanai make o K@ k

     Mar 2@. ma Ho@ Maui make o Ma@ k o Wa@ w

     Mar 28.      "        "       "           Kawa@ k

     Apr  2.             "        "         "           Pupuka w

        "    4.             "         "        "          Kaha@ w

        "    @.           "         "         "          Kino@ k

         "    6.            "         "        "          U@ w

         "  18.            "         "         "          Ka@ w

         "  2@            "         "        "          Kan@ w

         "  2@            "         "        "           A. K.

          "  30.            "        "         "         @ w  o Kaweh@ k

     Mei    8. malaila @ make @

 

EMI LOA KE KU IKE!

Emi loa me ke Dala

NA

MEA HAO

MA KA

HALE KUAI HAO O NUKA,

UA @

Mr. BILA KONAWELA

@

KUMUKUAI HAAHAA LOA.

Nolaila, o @

                                Na Laka, na Kui, na @

                                        Na @

                                                Na Laka K@

                                                        Na mea @

Na@

A ME NA ANO HAO E AE A PAU MA KEIA OIHANA,

He pono i na kanaka a pau ke @ o keia hale kuai, mamua o ke k@ @ Hale @.

E HOOMANAO

AIA MA KA HALE KUAI O NUKA,

MALALO O KA HALE MU.

Honolulu, Iulai 2, 1870                                  448 @

 

OLELO HOOLAHA.

 

KE PAPA AKU NEI AU I NA MEA A PAU. AOLE

e hoaie i kuu wahine mare, oia o

MARAEA WAGNER.

Aole loa au e hookaa i na aie a pau ana e aie ai ma

kuu inoa.         (447-1m)       John Wagner

NOTICE

ALL PERSONA ARE FORBIDDEN TRUSTING MY WIFE MRS. MARY WAGNER, as i will pay no debts contracted by her.

447-@                                     JOHN WAGNER

 

OLELO HOOLAHA

 

     OWAU o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke kuhea aku nei au i kuu kane mare ia HOONAUU, e uoho mai la i ka Uakanilehua o Hilo ma Puueo, e hule mai e kamail@o po kaua no ko kaua hookaawale ana i ko kaua berita mare mawaena o kaua.  Nolaila, mai ka la e puka aku @ keia Olelo Hoolaha a hiki i ka la hope o Iulai ae nei, a ina aole oe e hiki mai, e hoopli no au ma ko Kanawai.  No laila, e hele koke mai oe, mai hoopanee, mai hookunana, a mai hookaulua, e wiki mai oe.  MIREKA KAHAWI.

Kaluanui, Ha @maile, Iune 1 1870        447-2@

 

HOOLAHA AHA KOMOHEWA!

 

     O NA KANAKA a pau i loaa e hele ana maluna o kuu aina i kapaia o ONOLI-NUI, ma Kona Hema, Hawaii, e hoopiiia no e like me ke Kanawai; a o @a holohona a pau, Bipi, Li@, Haki, Kekake, Hipa, Kao, Puna a pela aku, ke loaa ehele hewa ana ma kela aina i oleloia ae la, mahope iho o keia la e puka nei ma ka nupepa, e lawaia no lakou i ka Pa aupuni.  THOMAS HUGHES.

Onouli-nui, S. Kona, Hawaii, Mei 21, 1870  441-3@

 

Na Mea Hoohiehie o na Wahine.

MA NA MOKU I KU

HOPE MAI NEI, UA LOAA

MAI I KA MEA NONA KA INOA MALALO

iho, na lako hoohiehie o na wahine--Na Pua @, Hulu, Na lei A-i Pupu, Papale, @ Papale, na Pua Kanikau holookoa a Hapa Kanikau.  Eia he mau Kalepa Eleele Pelekane, na Mikina-lima ma @ a Thompson. Vel@ K@, Pihi, Li@ine, na mea ulana a pela aku, peia aku.  E kuaiia no lakou ma ke kumukuai makepono ma @ Hal@

Mrs. McDOUGALL,

Helu 38, Aianui Papa, Honolulu    443-@

 

HALE KUAI ME AI.

KUAI EMI1 KUAI HOLO1

Ma ka hale o Uilama!

Hale Kuai Ala Holo o Uilama (Ryan.)

431 1y            Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanau a me Pauoa

 

No Ka Poe Aie.

 

     E ike auanei na kanaka a pau i @ maii ma @ Hale Kuai ke kauohala aku nei oukou a pau @ e hele @ mai e Hookaa i ko oukou @ @ @ o na mahina ekolu mai keia la aku.  Ina aole oukou e hookaa mai. alaila, e @ pii no au ia oukou ma ke Kanawai.    JOHN KAI AKINO.

Hilo, Hawaii, April 1, 1870                    4@

 

HALE KUAI BUKE

 

HENERE M. WINI.

Aia ma Honolulu Hale , oia ka Hale Leta, aia malaila he wahine e kuai aku ai i na buke haole he nui wale,

O KELA ANO KEIA ANO.

BUKE Kula haole,

        KUHIKUHI o ke kanaka Hawaii,

                NA OLELO kike, (Phrase Book)

                        BUKE PA, KO, Li, (Cramina)

 

A ME NA BUKEKULA E AE HE NUI WALE.

Mailaila no na Buke no ke Kakau Waiwai no kela oi hana keia oihana, mai ka mea nui a ka mea liilii.

AIA NO HOI

NA KANANA leta rulaia a rula ole ia,

        PENI hao maikai loa,

                INIKA, Ipu-i@ika,

                        PENIKALA ULIULI, eleele a ulaula,

                        KUMU Peni,

                                        WEPA ulaula a eleele,

WAHI palapala ulaula, keokeo a eleele (mea kakau)

        PAPA POHAKU a me ka penikala pohaku,

                INIKA ELEELE, ulaula a uliuli.

Me kekahi mau mea e ae no he nui no na Kula a me na Oihana Kakau.  A he makepono no ke kuai ana malaila no keia mau mea.  E hiki no i

na kanaka maoli mai Hawaii a Niihau ke hele malaila e kuai ai.

 4@