Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 27, 2 July 1870 — Page 1
This text was transcribed by: | Charles H. Thode |
This work is dedicated to: | Melanie Burtis |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IX. HELU 27. HONOLULU, IULAI 2, 1870. NA HELU A PAU 448.
KA NUPEPA KUOKOA,
HOOPUKA MAU LA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he Umikumamalua!
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
OIOI HOOLAHA-aole i po mamua o 10 laina o ka hoolaha h@ kahiana $1.00 . @@@@ @@@o @@@. He $1.50: @@@@@@@@@@@@@ $2.00 @@ @@@ @@@ ia @@@ ke daia o na o@@@@@@@@@@@@@@@ e pa:
@@@@@@@-@@@@@@@@@ no @a lala@@ hookahi_p@o@i he 25
@@@@@ $1.00. @@ @@@@@ $2.00 : a p@ia ku.
@@@@@ @@ @A OLELO HOOKLANA- @a @@o pepa, a me ka uku
@@ Kao kao. @ haawlia no poa ka lima o na Lona o ke
A@@@@@ @i leia e @@@ana mai ia Kaaka Kalika.
@@ @@@ l@@a a @a@ u HINOKAA HUA MAI NO-aole e kaula
@@ @@@ @@@@ @@@le a kanaka maoi, paha ma ka @oa o
Ka p@@@@@we @@@a ke @@@ e hookaa@ mai ma@@ua. K@pono
@@@ p@@a @@@ ma@@ula, no ka @, @a, he emi no ka nahoo
50 kela pup@@@
@a @@@@@@ i @@@@@@@@@@@@@@@oa-ma ke keeno i no@o
@@@ la @o @@ @ J. W. A.Alo@. Ma noa ne o ka liale @@ta
O na pora kana mai ka e@wa @ kana@@@a. a @ ka ha o
Ke a@@@.
H. M. WINI. Luna Hoopuka.
“KA NUPERA KUOKOA.”
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
A@@@@@@@@@@@@@@@@@ 10 lines, inserted once for $1.00
@@@@@@@@@@@@@@ $20 for one month; all advertise
@@@@@@@@@@@@@
Ka@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ pa@@ or 4 cts. a line.
Pa@@@@@@@@@@@@@@@@Subscriptions or Kanikaua.
DILLINGHAM & CO.,
NA
M@@@@@@KOMOMAI A KUAII NA MEA HAO, NA MEA
@@@@@@@@ena. Aila. A me na waiwaia pau.
@@@@@@@@A@@@M@@@Honolulu. @27 6ms.
Noho Lio!_Noho Lio!
@@N@ NOHO LIO MEKIKO A MEKEPONO LOA I
@@ @@uiaula me na ili Kaloponi, e luna no ma ka lia.
@ Hana Noho Lio o
DALTON & BLAUVELT.
430_ly* Ma Alanui Moi, Honolulu.
OLELO HOOLAHA.
KE PAPAIA AKU NEI NA MEA A PAU O PAPA AKO
@@@@ Hasleaha, na aiua e waiho ana ma Koolauloa, Oahu.
@@@@@@@@@@@@ wak@ i ko lakoa mau holoholona maluoa i na wa
@@@@@@@@@@ ia maluoa, ina e komo hewa ka Lio, Bipi, Hokl
@@@@@@@@@@@, elua
@@@@ @@ uku n@e no e like me ka nui o ka poino a poho.
@@@@@@H@pa. Kao. Moa. He hapeha pakahi no ke poo, a ina
he @@@ Kaka, he hapalua pakahi no ke pao, a ina he kauaka
k@ @@@@ a le hiki lala ke hele ma na wahi i hni la ae la ma
lu @@@@a@ ku e kekalu, e uku no la no ke komo hewa $1.00
K@@@@@@@ka maua mau Pamolo, eia o Pamawaho me Kauahi
kau@ AKOWAI, AHUNA, NUO, Pake.
H @. K@laa@@@. Ian. 22, 1870 426_ly
HALE PAI KII!
AIA KO’U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,
MAWA @@@@ka HALEKUAI BIPI a @@ ka HALEK@AI MKA
A@@@ SAVIDGE ma ke Alanui Pe He emi@@ma ke kumu.
ku. @@@a KII. L. KEIKA (CHASE.)
422 ly Mea Pai Kii.
NA LAAU LAPAAU
A DR. JAYNE.
OIA NA
LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE
LAAU HOOPAA HI.
LAAU HOOMAEMAE KOKO,
LAAU HAMO_PENIKILA,
HU’ALE OLA.
AIA MA KAHI O
KAKELE me KUKE.
Honolulu 482
NA BUKE
HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII.
@@@ Hemolele Nui ili gula nani me na ku
Mauhi ma na aoao ………………………………..$12 00
“ “ Nui ili eleele kaeae wai gula….. 7 00
“ “ uuku iki iho,……………………….. 8 00
“ “ Pananaiki iho ili eleele ……….. 5 00
Kau @a Hou @@ gula nani me na kuhikuhi…….. 3 00
“ “ ele@le kaekae wai gula…………. 1 50
“ “ “ …………. 1 00
Kau @a Hou Hapa Haole………………………… 75
@@ Hawaii 1848 me ke kanawai………………... 25
“ “ 1835………………………………… 25
@@ma Leo Mele @i wa@@@@@ me ke kanawai.. 25
“ “ “ lahilahi……………………… 10
@@@@ K@alema...................................................... 30
@@@@ …………………………………………….. 25
@@@ Ma@hini ana………………………………… 25
@ @@@ Alua ano…………………………………… 25
@@ Kamalil………………………………………….. 25
@@@ Palapala Hemolele……………………………. 25
@@@@ O Heoeri Opukahaia……………………….. 25
@@@ Akua…………………………………………... 25
@@hewehehaia………………………………………. 25
@@au li@@@@ ili man@@@@............................... 25
@@ “ “ lahilahi……………………….. 10
@@ Kamalil Kula Sabati……………………………. 10
@@mamua Kuia Sabati……………………………... 10
@@@mwina Kamalil Buke 2………………………. 10
@@e Lame Lama…………………………………… 10
@@ Kake no ka Popa………………………………. 10
@@Kula Sabati Hela 3……………………………… 25
“ “ “ 4…………………………….. 65
@@ Kaane@@ a loano…………………………….. 10
@@oi……………………………………………….. 50
@@oi ili akiu……………………………………….. 1 00
Na Kauoka Hou Pakeka
@@ula nam………………………………………… 1 10
@@@@ @a@@@@ @@@i…………………….. 10
@@ele@be............................................................... 35
Kauoha Hou Pakaka me na Halelu
Gula nani………………………………………….. 1 75
@@@@@ kaokue @ul gula……………………… 80
@@eele……………………………………………. 50
Na Halelu Pakeka
Guia nani……………………………………….. 10
eleele kaekae wal gula…………………………. 50
@@ eleele............................................................. 50
Eia na buke haawi @oale.
@pala Liilii---
Helu 4 -- Makemake anei oe i ke ola!
Helu 6 -- E hele i o Kristo la.
Helu 7 -- Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11 -- No ka hoohiki wahahoe i ke Akua
Helu 16 -- Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a ma ke Eesukristo ana.
Helu 17 -- No ka mahi anan, kuai ana a me ka loa ana i ka Awa.
Davida Malo Kumumanao
Moolelo o Ma@ Puaaiki.
L. K. KULIKA,
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ke Ahahui Kua@ ko Hawaii Pae Aina
Ka Nupepa Kuokoa
KA MOOLELO
NO
KAMAAKAMAHIAI ,
KA NIUHI AI HUMUNUMU
OKAHULUI I MAUI , KE PUHI
NAU OKAOKA HOI O KONA MAU
LA KOA, KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.
P@ aku no keia, he loaa no ko kuu i a ke hele au ilaila, i loaa ole mai no ia oukou, oa kamaaina oukou iaia, ike mai kela ia’u he mahhini haawi mai i ka i-a na’u. O ka i-a ia ea o-no ka a-i ana iho, he i-a na na’lii, o kau i-a e olelo mai nei la, aohe ono o ia i-a, he i-a n aka makaainana, o ka ono ia o ka i-a a na’lu, hoi aku e-a, ninau nai ko noho hale, nawai kau i-a, alaila olelo aku au, na na’lii, he mea e ka hauoli o ka noho hale, a-i iho no e-a ono ka a-i ana, pau pono mai ke poo a ka hi-u. O hoi no oe, e hele ana no au, pane hou mai no ua wahí keiki kamaaina nei, alia hoi ha kaua e kele, e hoihoi ae au i kuu ko, a waiho aku, alaila kaua hele, ae aku la no hoi keia.
Ke holo la ua wahí keiki la a hiki i ka hale, waiho i na ko ana, holo mai la a loaa keia, hele pu aku la laua, a hiki ma kekahi lae kahakai e nana aku ai i ke one o Kamaalaea, noho iho la laua nei, aohe i li-u-li-u iho, hoea mai ana keia waa lawaia, ninau aku la o Kamaakamahiai, owai ae la keia waa lawaia e hoi mai nei, pane mai hoi kahi keiki kamaaina, o Lokoino aku ia, o ke’lii. E hele au i i-a na’u i ke’lii, o ko ia nei ku ae ia no ia hele ana a hiki i ka waa, ua hala ke’lii i ka auau, pa-i-pa-i ana keia i ka waa mai mua a hala ihope, mai hope a hiki waena.
Hopu iho la keia elua Uhu, paa i ka lima, pe-a aku la no keia holo ana, ke holo nei hoi keia kanaka a hiki i @@@@@@@@@@@@@, aunea @@@@ e lii, ua lilo aku la elua Uhu i kela wahí keiki uuku, aia la ke holo la, pane mai la ke’lii, haia aku a loaa kaili ia mai ka i-a a pepeki iho a make ua wahí keiki la, lawe a@@ a ka lua hooleinamoka kiola iho ilaile, o kana loaa ka ia o ka hele mai a @@u i-a i hele alii ai e lawaia, a lawe aku me ke noi ole mai, i ka pau ana o ka olelo a ke’lii, o ka holo aku la no ia o ua kanaka nei, a loaa ua wahí Kamaakamahiai nei e holo ana, kaili ia ne la na Uhu, a pepehi ia iho la keia a make, lawe ia aku la keia a ka lua hooleinamoka, kiola ia iho la, hoi aku la na kanaka la, pa-e mai la ka leo o kahi aikane a ua o Kamaakamahiai, auwe, make kuu aikane, aohe no paha au e kala i olelo aku ai ia oe he’lii huhu, he pi, hoopaakiki no oe, alaa ko make la. O ko ia nei hele aku la no ia a kahi i waiho ai ke kino make o Kamaakamahiai, lalau iho la keia, paa ma na wawae, ua hele__a paumaele loa i ka lepo, kau-o aku la keia a loko o ke kai, i loa no a pulu i ke kai o ko ia nei ola ae la no ia.
Pane ae la keia i ke kokoolua, akahi no ka hoi ua le-a o ka hiamoe, ua moe ino ka paha wau, ua hele au a oki loa i ka i-i o ka lepo waiapo. Pane aku la kahi aikane, aohe paha kou he hiamoe, he make kou, e ole au e kii mai nei ia oe a kauo mai nei iloko o ke kai, ola ae nei oe; ahe, ua make io ka wau, o ka’u ike ana iho la no ia i kuu lalau ana i na Uhu elua, a hoi mai no au, o kuu loaa mai ni ia i ke kanaka, o ka pepehi no ia ia’u, (Kamaakamahiai.) a pau ka laua olelo ana, hoi aku la a hiki i a laua i noho mua ai, noho iho la laua ilaila, aohe no hoi i liuliu iho ka laua noho ana iho, hoea mai ana no keia waa. Ninau aku la no ua wahí eueu nei, owai hoi keia waa lawaia e hoi mai nei? Pane mai la kahi aikane, o Alohaole, o ka muli aku keia o Lokoino. E hele hou ae au i ke noi i-a na’u, wahí a Kamaakamahiai, pane hou mai kahi aikane i ka hua o ka pono. Mai hoopaakiki oe i ka hele, o make hou mai auanei oe; aohe au e make, malia he’iii lokomaikai kela, e hele no au, o ke ku ae la no ia e ua eueu nei hele ana, a hiki i kahi a ka waa i-a e kau ana, ua hala e aku la o Aholaole i ka auaua, pane aku la keia, nani wale no hoi ua i-a la e ka lawaia, o ka i-a paha ia ke hele la nakele ka waa.
Paipai aku la keia i ka waa mai mua a hope, mai hope a waena, lalau iho la no keia elua Uhu, paa i ka lima, pe-a ae no keia hoi ana, ke hoi nei keia, ke holo la hoi ke kanaka a hiki i kahi a ke’lii e auaua ana, i pau ae ke kai, pane ana ua kanaka nei i ke’lii, i hele mai la au e olelo aku ia oe, ua lilo aku nei ka i-a i kela wahí keiki uuku, elua Uhu i lilo aku nei, pane mai la hoi ke’lii, haia aku a loua, pepehia iho a make, kanu iho i ka lepo, a pau ka ke’lii olelo ana, o ka uhai aku la oo ia o ua kanaka nei. A loau aku la ua wahí kopu eu nei, kaili ia ae iho la i ka lepo a nale. A ike hou mai la no kahi aikane ua make keia, pane mai la kahi aikane, auwe, make hou no oe, i ko pakela paakiki loa no la, alaa ko make hou la, he uku paha auanei ke ola hou ke hana aku au, o ko ia nei ku ae la no ia kii ana i ke aikane, huai iho la keia i ka lepo a loaa ke kino kupapau o ke aikane, hapai ae la keia a waiho iluna, ua hele a wali, uwe iho la keia, a pau ka ianei uwe ana, kauo hou keia a hiki i ke kai, i loa na a pulu ke kino o ua o Kamaakamahiai i ke kai, o ke ola hou ae la no ia, a pane ae la, helu alua ka hoi kela aoao, o ka olua make hoi ia, na’u aku hoi ka make; kau i ka lele, moe olua i ka paepae. Hoi mai la laua nei a hiki i kahi a laua i noho nua ai, aohe i upu iho, hoea mai ana no keia waa lawaia, o ka ia nei no ka ninau, owai keia waa e hoi mai nei? o ka kahi aikane no hoi ka hai aku, o Manao ae keia. o ka muli hope o na’lii nana oe i pepehi, pane aku keia, aia ka hoi ua i-a, e hele au e noi i i-a na’u.
I loaa oie no kuu i-a i kela mau alii no ke ino no o ko laua mau inoa, e loaa ana no kuu i-a i kela alii, he inoa maikai kone, a ko ia nei ku ae la no ia hele, a hiki i kahi o ka waa i-a e kau ana, pane aku la keia e like mamua; o ko ia nei lalau iho la no ia elua Uhu, a pe-a ne la no hoi ana, ke holo la hoi ke kanaka e olelo i ke’lii, no ka lilo o ka i-a ia ia nei, pane mai la ke’lii i ka olelo o ke ola. O ka make i-a ia, ke hele la no a lalau, o ka ole no ka hele mai a nonoi, he hookano ia, aka e kela la he maikai ia; hoi aku la keia a loaa ke aikane, pane mai la kela, loaa io mai la no ko i-a, e aho ea e hoi kaua a ko makou hale, noho kaua, a hoi mai ka makuakane o kaua, loaa hou ua i-a au, alaila hoi ko-a-uka, aohe au e noho, e hoi ana no au, no ka mea aohe ono o ka i-a a ka makaainana, eia no ka i-a oao, he i-a na na’lii, ke hoi nei au. Ke noho la oe a i ike ae i ka a o ke ahi i ke kula o Kumaomao, e hoonanao ae oe n aka moopuna a Pu-ki ia ahi, alaila, e kau ana kaua i ka hanohano, a e hoi hou ana oe a noho i ke kulana o kou mau makua, a pau ka laua mau olelo ana, ia wa i haawi aku ai keia i ke aloha pumeha i kona kokoolu o ke aikane, he amo ana iho nan a maká o ke aikane, i nana mai ka hana aole o Ka maakamahiai, a he mea ano e loa ia i ka ike mai, o koia nei paipai-u aku la no ia noho ia iuka, komo ana keia imua, waiho aku la i ka i a iloko o ka ipu-kui; hoi mai la keia a komo i ka hale noa, waiho aku la i ka i-a iloko o ka ipu, haule iho la no keia moe no e like no me kahi kino mu aka hele a “puainawele i ka la o kalaihi, hinau i ke aka lawe a ke lailuahine,” ke moe la ua wahí kolohe nei, ke uwe kapalili la, me ka hookina i ka leo, ke kulapa la i o ia nein a lima me na wawae. A puoho ae la o Leialoha i keia leo iloko o kona hiamoe nui. ala aela,a olelo iho la me ke aloha i kahi kaikunane, auwe, akahi no ka hoi kuu lilo i ka hiamoe, ua al aka oe, hoonana iho la a pau ka uwe ana a ke kaikunane.
A mahope iho hoi mai ana o Puki ma mai ka mahiai mai, auau no hoi ka lepo a pau, hoi loa mai la a hiki i kauhale, a ke ahi o ka luau, a me kahi kukui inamona, a ia Hina ma no e koala ana i ka lakou mau pepee luau, pane mai la no hoi o Kamaha, u ono wale mai la no hoi ka uhu, e laa keia hoi ana mai la la, na hele a haehae i ka pololi, o ka nupa iho la no ia o ka uhu o ka oala mana pani kela, noke wale aku no a maona, ia Manawa no i pane ae ai o Kamaakamahiai i ka leo o ka olioli, a uhu loko ipu , ka-ha-ha, he apuhi oe e na wahí keiki, aia hoi i hea ka uhu, oiai eia kakou la ke hoolohe nei i ka leo kani hone o ka manu a me ke kahuli kani kua-mauna i ka nahele nei; pane hou ae no ua wahí eu nei, huli wehe ipu na-na , pane iho hoi o Hina, ka! Eaho hoi e hooko kaua e huli i ka ipu, malia io hoi he uhu, a miki aku la ke kupunawahine, a ke wehe la i ka ipu a hemo ke poi, i nana iho ka hana e moe ana ua uhu nui ula, a hooho ae la oia me ka leo o ka olioli nui, ola kakou eia ka uhu la ke waiho nei, he i-a auanei he ola, a lalau iho la oia i ka uhu a lawe aku la e ha na, iaia nae i puka aku ai i waho o ko lakou hale, auhea olua e Puki ma, ola makou i ka makou i-a hou, eia la he uhu; pane mai no hoi o Puki ola io aku la oukou. E mau ana no ka lakou papa-leo ana. pa-e mai an aka leo o Kamaha, ke olelo hou aenei no ua wahí keiki nei he uhu no ka ka laua aia no ka iloko o ka ipu kahi i waiho ai, e olelo aku oe ia laua la e huli aku iloko o ka ipu, a lohe o Hina i keia mau olelo a kana hunona, huli aku la ia a kahea aku la i kana kane a me ka laua keiki, e, e huli iho ana olua iloko o ka ipu, ke olelo aenei no ua wahí keiki nei he uhu no ka aia iloko o ka ipu, a lohe hoi o Ku i ka olelo a kona mama, o ka lele ino aku la no ia ma kahi o ka ipukai e waiho ana, e wehe ae la i ke poi a ike iho la i ka uhu e waiho ae ana me ka makamaka hou; A puana ae la me ka leo o ka olioli, a me ka hoopuka ana paha i keia mau lalani mele la. “Ua olioli kai o Haehae, i ke ani a Kalawakua o na pali,” a oili aku la ia a ku ana i waho, a hea aku la me ka leo nui, eia io la, ua loaa aenei iloko o ka ipu, ola io ka hoi keia la makapehu o kakou, no ka loaa ana o keia mau i-a, nawai la keia mau i-a? ua pii kanaka mai nei paha o kai, ke loaa nei hoi ka kakou i-a, pane mai la hoi ka makeahine, pela paha, a pela aku ka lakou mau olelo he nui, e hoopuka ana ma ko lakou mau waha, me ka hauoli nui, a hiki i ka pau ana o ka i-a i ka hoomaemae, a waiho ana iluna o ke pa, a hoomaka iho la e hoonuu, me he mea la o “Ai hoonuu Puna i ka mahu a ka wahine hoohiala-ai ina mapuna wai a ka naulu” i kaka mea o ka ai a ka makapehu. A noho aku la lakou me ka aim au ana no i ka uhu i na la a pau ma ka iho mau ana no o ua kamalei mei a kakou a hala he mau makahihi o ko lakou noho ana, nap ii ae la ke kino o ua wahí niuhi nei a kakou, ia Manawa no hoi keia i ike ai i kekahi mea hou ma kona ano hookupua, a iho aku la oia i kai i kekahi po, a hiki keia i kai i kai o Kamaalaea aike iho la keia he palaoa pae. Kohola paha, ke kuhihewa ole ka mea kakau moolelo a Kaao hoi, o ua palaoa pae nei hoi ua lilo ia i heana na ke’lii, a ua hapai iho o Kona a me Koolau i ua pihi nui nei o ke kai, a aohe wahí mea a hiki iki o ua kupua nei o ka hohonu, oi noke wale ua mau alii nei a aohe neeu mai, aka, ke hamohamo nei hoi ke kupua o ka uina i na pihi nui nei o ke kai, mai ke poo a ka hiu, a, mai ka hiu mai a waena, o ke komo ae la no ia malalo, a auamo ae la a huli aku la no pii i ka uka. Ke hoi nei keia ke kauo la no ka hiu o na ia nei ilalo. Ka! Na na aku a he keu ua ikaika, a o kahi o ka hiu e kauo nei, ea moku kahawai, o ka hele aku la no ia a pii ana i na kualono, a e iho ana i na awawa, a pela uku a hoea ana i ka hale, a hookuu iho la keia i ua i-a nei kamumu launa ole mai, me he mea la o “Halulu nei nehe ae oe,” a lohe o Puki i keia mea halulu, pane ae la oia, a halulu, he hekili paha, he olai paha, he pohakaa paha.
Aole, o Kamaakamahiai ka, a lohe o Ku i keia olelo a kona papa, puoho ae la ia a ninau ae la, heaha keia mea au e kamailio nei o ka po? Pane iho ka makuakane, e kamailio ae ana wau i ko keiki, i ka hoi ana mai nei me ka mea nui a hookuu mai nei mawaho, o ka halulu ka’u i lohe aku nei, nohe nae au i puka aku nei e nana i ke ano, a pela laua i papa leo ai a hele ana i ke ao, a o kahi kamalei hoi a kakou ua hoi aku la no a ka poli o kona kaikuahine Leialoha, moe no a hiki i he au ana.
A i ke ao ana ae, oili aku la o Hina iwaho, a ike aku la i keia mea nui e waiho ana, puiwa ae la oia a holo aku la me ka leo makau, auwe ka mea nui e! e make ana kakou i keia mea! A lohe o Pu-ki i ka leo puiwa o kana wahine, puka mai la ia mai ko laua hale mai me ke keiki, a pane mai la, ke ike la hoi ha i ka mamo a’u a ka ikaika. Oi noho aku lakou nei a ua awakea no hoi, ku ana keia kanaka, ua kiai ia ua i-a nei e na kanaka, ma ke kauoha a ke’lii Lokoino, o-i moe aku hoi na kanaka a hiki i ke ao ana, i ala ae ka hia, aole ua i-a nei, holo aku la lakou a hai aku la i ke’lii; au lilo ka heana a ke’lii, aole i ike ia kahi i lilo ai, no ka luhi no hoi i ka hana i ke ao, i po iho ka hana, aohe hiamoe aku a koe, ia makou paha e moe ana, ia wa ka lilo ana, a lohe ke’lii i keia mau olelo. Hoopuka mai la oia i kana olelo kauoha, e huli oukou ma na lae kahakai. A ma ka aina kekahi. A pau ke kauoha a ke’lii, hooko aku la na kanaka, ke hele la kekahi ma na kahakai, ma ke kula kekahi, a o ka poe i hele ma ke kula, loaa ia lakou ka meheu, o-i huli aku lakou a pau mai ka aui i ka hoi, a koe aku hookah, o-i hookolo aku hoi keia ma ka meheu a hoea ana i kauhale o Pu-ki ma, a ike iho la keia i ka i-a e waiho ana, a puka loa aku la i kauhale, a ike aku la ia Pu-ki ma, aloha aku aloha mai, pane mai la o Pu-ki, mama hoi oe o ka pii ana mai nei o keia uka, heaha la kou manao? Pane aku la ua kanaka nei me ka leo kakana, i huli mai nei au i ka heana a ke’lii, a i ae la ke waiho mai nei, he kuhi ko makou la ua lilo i ke kai, eia no ka ia oukou, ae mai o Pu-ki; Ae, ua lilo mai i kuu moopuna i ka po nei, ninau hou aku la ua kanaka nei, auhea ua moopuna la au? E kii aku a lawe ae au i ke kolohe imua o ke’lii, ilaila aku hoi kona ikaika la ea ikaika aku, a lohe o Ku i keia mau olelo a ka luna i huli mai ai.
Puka ae la oia a kahea aku la i kana keiki, e Kamaakamahiai e, o mai la ua eu nei, O , hele mai nei, a lohe keia i ka leo o kona makua, o ka hele mai la no ia a komo i ka hale o Pu-ki ma, aole oia i hoolaa ia, e noho ana no i ka a-i noa, e a-i pu ana no me ke kupunawahine, ka makuahine, a ma ke kaikuahine, ninau aku la keia i ua kanaka nei, heaha kau o ka hiki ana i kuu wahí nei? Pane mai la no hoi ua kanaka nei, i buli mai nei au i ka heana a ke’lii, eia ka ua lilo mai nei ia oe. Nolaila, he mana hiki ia’u ke hopu aku i ke kolohe a lawe aku imua o ke’lii: pane mai la o Kamaakamahiai, he pono no ia hopu ana mai ou ia’u, ina aole oe i ike aku la i ka i-a, a no ko ike ana. Ke kauoha aku nei au ai oe, e hoi oe a olelo i ua mau alii la i kuu olelo, penei; o Lokoino ea, no luna ia o ka lele, a o Alohaole, no lalo ia no ka pae humu, o oe hoi, no uka oe no mau haalelea. A lohe na kanaka nei i keia mau olelo a ke aiwaiwa, pii ae la kona kai, i anehe aku ua kanaka nei e lalau, e hopuia mai ana e Kamaakamahiai a paa, kiola ia aku i kai, oia lele ka-o-ka-o wale no a haule ana i ke kula o Kamaomao.
Ia haole ana iho, ua like me ka make, oia moe hoi ko ia nei--a ala mai, hoomaka aku la e hele, o ka loaa mai la no ia i ka poe imi, me ua olelo kauoba a ke’lii, e imi a loaa ua wahí kanaka le a pepehi a make loa, no ka hele wale mamoli o kona manao, a o ke kino make wale no ke lawe aku imua o ke’lii; ia wa paa ua wahí kanaka nei, lilo na lima i ke kua. pane ae keia, alia au e make, e waiho kuu make a hiki i ke alo o ke’lii, hai aku i ua olelo o pau a ke kanaka i imi ai e like me ka makemake o ke’lii, a pau na olelo i ka hai aku, alaila make iho. Loa e lohe aku oia i keia mau olelo, kaumaha kona manao me na kaikaina ona. E like me ko’u kaumaha e hoi nei. Olelo mai kekahi kanaka, e aho io e waiho ka make a ke alo o ke’lii, pela no e paa ai na lima i ke kaula, a hooholo like iho la lakou, alakai ola ia aku la ua wahí kanaka nei a ku ana i ke alo o Lokoino, a i ka ike ana mai o ke’lii e kai ola ia aku ana ua wahí kanaka nei, he mea e kona huhu nui, pane mai la ke’lii, ao ke aha oukou i hoolohe ole ai i ka’u kauoha, e pepehi a make, alaila lawe mai, ian ua aloha oukou iaia, e ola hoi ia o oukou hoi ke make, no ko oukou hookuli. ( Aole i pau .)
Ka Moolelo o ka Ahaolelo
1870.
La Hana 44-Poaha, Iune 23.
Hakawai ka Hale i ka hora 10 kakahiaka.
Hoike mai ke Komite i waihoia aku ai e noonoo i ka hoopii a Hamakua e pili ana i na makai, e noonoo ka hale.
Waiho mai ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, he olelo hooholo, e hookuuia kekahi alii no kona omaimai, a e uku ia oia i kekahi uku kupono no ka malama ana iaia. Hala mawaho o ka rula.
Ma ke kapaeia ana o na rula, ua neia o Mr. Pilipo e lawe mai i ka Bila e hoololi ai i ka pauku 528 o ke Kanawai Kivila. Kapae hou ia na rula a helohelu mua ia.
Hapaiia na hana o ka ia, oia ka Bila Auhau no na aina i hoopomaikaiia, ma ka heluhelu akolu.
Heluheluia ka bila mai mua a hope, a hooholoia, mamuli o ka ae ana o ka 24, a hoole he 11.
Heluhelu akolu ia ka bila no ka hookaawale ana i haawina no na malama Hale Dute, a hooholoia.
Heluheluia ka olelo hooholo a ka Hope Peresidena i kae ai i ka Bila i laweia mai ai e Mr. Kamikana, e hoopau loa i ka Pauku 1420 o ke Kanawai Kivila.
Ua hoopii o Mr.Kamikana i ka olelo hooholo, no ka mea, aole keia he bila ano hookahi, e like me ka bila e hoopau ana i na pauku mai ka 1417 a hiki i ka 1425 o ke Kanawai kivila. He bila ano e loa keia mai kela mai, nolaila, ua laweia mai keia ma ke ano okoa, aole kue i na rula.
Kue mai o Mr. Laiana i ka rula ana a ka Hope Peresidena. Ina ua manao hou ia i mea e hoola hou aeai i na Pauku mai ka 1417 a hiki 1425 o ke Kaoawai Kivila, alaila, ua hala io mawaho o ka rula, aka, he bila ano okoa loa keia, a kue loa mai nae ka Hope Peresidena mamua o kona noonoo ana.
Kokua mai ke Kuhina Waiwai i ka rula ana o ka noho.
Kokua mai no hoi ke Kuhina Waiwai i ka rula ana.
Kue o Mr. Kaukaha i ka rula ana a ka noho. Ina e ae ana kakou i keia rula ana a ka Hale, alaila, aole e hiki ana i ka Bila a Matina ke lawe ia mai imua o ka hale.
Ninauia ka hoapono a me ka hoahewa i ka ka noho, a ua puka kela. He 17 hoapono, 16 hoahewa, a 5 mau luna noho wale aole hele mai.
O kekahi hana hou aku o ka la, oia ka hooponopono hou i na kanawai.
Noi mai ka Loio Kuhina e hoopanee loa. Hooholoia.
Heluheluia ka bila e hoomahuahua ana i ka Lunakanawai Hoomalu, a kauohaia e kakau poepoe.
Heluhelu akolu ia ka Bila e hoopaa ana i ka uku o na kanaka hana i ka wa e aie kua ole ai.
Noi mai o Mr. Laiana e kakau poepoe.
Noi mai hoi o Hon. Mr. Bihopa e hoopanee loa.
Kokua mai ka Loio Kuhina i ke noi a Mr. Laiana.
Ninauia ke noi a Mr. Laiana a hooholoia.
Heluheluia ka Bila pili waiwai a kauoba ia o kakau poepoe.
Heluheluia ka Bila, a hoolilo ana i kekahi aina i noho ia e kekahi iloko o ka manawa loihi he 20 makahiki me ke keakea ole ia nona iho, ma ka heluhelu alua.
Aohe i pau ka hoopaapaa hoopaneeia.
La Hana 45-Poailma, Iune 24.
Halawai ka Hale ma ka hora mau.
Hoike mai ke Komite o na Aha Hookolokolo, e hooholo i ke Kanawai e hooponopono ai i na hihia Karaima me kekahi mau hoololi.
Ma ke noiia ana mai, ua kapae ia na rula a ua heluhelu mua ia ma ke poo, me ka hoololi i hana no ka la Poakahi e hiki mai ana.
Hoike mai ke Komite o na mea huikau, e noonooia na hoopii o Maui, e kau ana i dute maluna o na uala kahiki i heokomoia mai a e uku makahikiia ka Luna Makai o Hoouaula_o ka hoopii no ka hoemi ana i na uku makahiki o na Kuhina, e hoomoe ma ka papa. Hoaponoia ka hoike.
Hapaiia ka hana i hoopaneeia, oia ka Bila no na waiwai paa ma ka heluhelu alua: a ma ke noiia ana, ua kauobaia e kakau poepoe.
Heluheluia ke Kanawai e huikala aku ai i ke Kuhina Waiwai, ma ka heluhelu akolu a hooholoia.
Ma ke kapaeia ana o na rula, ua heluhelu mai o Mr/ Laiana he olelo hooholo, e kohoia i Komite no ka noonoo ana i ke oki wale ia ana e ae paha. Kohoia o Mr. Laiana, Kahaulelio, Bihopa, Kaukaha a me Phillips.
Heluheluia ka bila e hooponopono ana i na Kanawai, oia ka hoololi i ka olelo Hawaii i olelo kupa.
Noi mai ka Loio Kuhina, e hoopanee loa, a Lamailio mai no ia mea.
Kokua mai o Mr. Kaukaha i ke noi a ka Loio Kuhina, a kapa mai no ka lili i ka olelo haole, ke kumu o ka hakuia ana o keia Kanawai.
Kokua mai o Mr. Pilipo i ka bila, a kamailio mai no ka pono ke hoololi i ka olelu Hawaii, e uwalo ana maluna o na hoa Lunamakaainana, e kupaa, e manao oiaio, e aloha i ka aina a me ka olelo ponoi, a noi mai e kakau poepoe.
Kue mai o Mr. Kamikana, Laiana, Hikikoki, a kamailio loihi mai ma na kumu a ma na olelo hoohenehene i ka olelo Hawaii.
Kokua mai o Messrs. Kuapuu, Kamakau a me Kahaulelio i ka bila, a koi nui mai e hooholo. Aohe i pau ka hoopaapaa ana.
Hoopanee ka Hale.
La Hana 46-Poaono, Iune 25.
Halawai ka Hale ma ka hora mau.
Hoike mai ke Komite no ka Imi Ola, no ka hoopii a Kau, e uku ia Baraunu wahine, no kana mau lapanu wale ana. Manao ke Komite, e waiho aku i ka Papa Ola, na lakou e ninau a huli i na mea pono. Hooholoia ka hoike.
Hoike mai ke Komite o na Mea Huikau no na huopii, e noi ana, e noonooia kekahi mau hoopii a o ka hapanui o hoemoe aku.
Ma ke noi a Mr. Laiana, ua hoihoi houia ka hoike i ke Komite, a mahelehele pono i na haawina e hookomo ai i ka Bila Haawina, a hoike hou mai.
Mamuli o ka aeia ana mai, ua heluhelu mua mai o Mr. Kaiue, he bila e hoololi ana i ka pauku 1035 o ke Kanawai Kivila.
Hapaiia ka noonoo no ka Bila Haawina i ke Komite o ka Hale. Noho o Hon. Bihopa ma ka noho.
Waiho mai ka Loio Kuhina i kana hoike no na Makai. Ua hooponopono akaheleia i ke Keena o ka Ilamuku me ka noho pu mai o na Kianina o na mokupuni e ae. Penei ka hoonohonoho ana no na makahiki elua e hiki mai ana:
No na Makai o Oahu $59,736.
“ “ Hawaii, 17,540.
“ “ Maui, 18,600.
“ “ Kauai, 6,612.
Kela a me keia lilo, 1,000.
_______
$103,588.
Ua manao ka Loio Kuhina, ua nui loa keia, nolaila, ua noi mai oie, e noonoo pono ka Hale.
Heluheluia na Haawina malalo iho, mailoko mai o ka Bila i hoomakaukauia:
No na Makai o Oahu $30,000.
“ “ Hawaii, 7,000..
“ “ Maui, 9.800.
“ “ Kauai, 3,500.
Ina e uku malamaia oa Makai ma ka $12.00 no ka malama, alaila, e paa like ana na Apana i na Makai, alaila, e like auanei me ka hokie.
Noi mai o Mr. Hikikoki, e hooholo i ka haawina o na Makai o ka mokopuni Oahu, i $30,000.
Nui loa ka hoopaapaa no keia hoemi ana. Manao na Lunamakaainana e hooponopono hou, a ua nui wale aku hoi na Makai kuaaina.
Olelo mai ka Loio Kuhina, aohe e akaka pono ka puu dala kupono, no ka mea, i ka wa mokuahi a Kikina, e hoonoho hou ia mai ana i mau Makai; a i ka wa uluaoa ole o na kanaka, e hoemiia iho ana. Aole i ike ka Loio Kuhina i ke kumu e hoopaa’i i ka uku o na makai ma na wahi a pau.
Manao o Mr. Pilipo, a hoopaa i ka uku o na Makai o Honolulu mai ka Hope Makai a iho ilalo i na Makai. O ka uku o kela Hope Makai, ua pii loa, he $125.00 no ka malama, a ua nui loa no hoi. Ina e hoemiia i i ka $100.00, alaila, e lawe ana no no kekahi mea e ae. Noi mai o Pilipo, e lawe mai i ka uku o na Makai imua o ka Hale, a e noonoo ma na haawina. (Rula mai ka noho iaia). Noi hou mai o Mr. Pilipo, e hoopii ae i ka haawina no ua Makai o Honolulu, i ke $37,960.
Mahope o ka hoopaapaa wale ana, ua hoomaha ka Hale e noho e paina awakea.
Halawai hou ka Hale i ka hora 12 1/2.
Lilo hou ka papa ia Mr. Pilipo, oia nae kona wehewehe ana i na haawina, i hiki