Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 25, 18 Iune 1870 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKOA, HONOLULU, IUNE 18, 1870

 

@ hanohano alii. Ke kaumaha nei @ ka hoike ana aku; no ka mea, ua pau @ lakou i ka ha@a e! Ua ike pu no hoi @  ka @  o ka poe Misionari Hikimua, a @ i kokua aku ia lakou. A @  no noi au i ko lakou mau hooikaika ana i na aumeume ana, a me na ho@o na hana Karistiano iwaena o @.

 

@  kumamalina ma makahiki o @  ana i keia Akipelago, i hiki @  kanana i ka like ole io mawaena o ko lakou k@lana mua, a me ko keia @ . I ka makahiki 1825, he naaupo na Hawaii, a me ka haahaa; he hookipa aloha @ ano noeau no hoi @ oi ae mamua o kekahi mau lahua e ae o ka Polenesia. I ka makahiki 1870, ke ike kakou i ko lakou @ ae a hiki i ke degere kiekie o ka ike Kalikiano, ka naauao, akamai, a me ka @. O ka hua o keia pomaikai, ua @ ka hapanui o ia mea, no ka hooikaika ana o na Misionari Amerika no ke Akua.

 

M@ anaina e like me keia, ua kono ia au e @ , he hoike maka no au i ko @ Karistiano oiaio, hooikaika, haipule, a @ ko@pono, a me ka manaoio; a @ mai no ia ma ka hana Misionari @ no na makahiki he kanalima.

 

E @ he manao paa ko'u i na aole ka kakou ao ana, a me ke kokua ana, ina ua @ keia lahui. Nolaila, he pono i na Hawaii o keia au, a me na haunauna e hiki mai ana e hoonani aku i ke Akua, no ke ao ana a na Misionari a me ka loaa ana mai o na pomaikai nui malaila mai."

 

Ma @ o keia haiolelo ana, himeni @ na Kula Sabati i ke mele.

 

1. K@ mau, kai mama like nae,

@ ola. na koa maikai ;

M@ ike e kau maluna'e

M@ e kai oli ai.

 

2. P@ paio mau, ma ka hoonaauao,

M @ oa‘e i ka diabolo.

M ka naaupo, ke alii hoolalau,

A @ mau koa, na ino a pau.

HUI -  Kai a mau, kai a mau, &.

 

3.Mele mau, mele mau, mele like no nae,

Ma na kula Sabati, na kula e ae,

I ke Lii o ka Lani, ke Lii e ola'i.

HUI -  Kai a mau, kai a mau, &.

 

A@ haiolelo pokole mai la ka Rev.  A. Bihopa i ka i ana:

 

Ua pomaikai au i keia la no ka huipu ana me oukou, e hoomanao ai i ka Iubile–akahi no au a hui me ke anaina nui e like me keia. Ua minamina makou i ka hiki pono ole ke apo aku a pau ka palena o kana mau olelo, no ka paha i na hamumu, kawewe, hene malie i loko oo ka hale, a ua lilo ia ia mau mea e keakea aku ai i ka lohe mai ko makou mau pepeiao aku. No ka mea, oia no kekahi o na poe makua kahiko nana i hoomanawanui me ka luhi no ko kakou hoonaauao, a me ka pono Euenelio iwaena o kakou.

 

Ma hope iho o kana haiolelo ana, himeni hou mai la na kamalii Kula Sabati i ke mele

 

1. Kai a nauwe i ka nani,

Kai a nauwe i ka nani,

Kai a nauwe i ka nani,

Nauwe me ka ahe aulii;

Nauwe me ka mililani,

Nauwe me ka mililani

Nauwe me ka mililani

Ia Iesu ke Alakai

Nana kakou e kai ae

I na puka o ke ao maikai.

HUI-Mele ae, mele ae

No ka lanakila nani e,

Mele ae, mele ae,

No ka lanakila nani e.

 

Aia onou mai na ino,

Aia onou mai na ino,

Aia onou mai na ino,

Ko ke ao me ko ka po,

Ko ka uhane, ko ke kino,

Ko ka uhane, ko ke kino,

Ko ka uhane, ko ke kino,

Lanakila ia Iesu,

Hapai nui i ke Lii

No ka lanakila nani e.

HUI- Mele ae, mele ae, &c.

 

A pau ia, ku mai la ke 'lii Hon. Col D. Kalakaua, a puana ma la me ka maopopo @ penei:

 

“Ua @ a ua kaomi, pu ia iho ma luna o'u @ ehehia i ka wae ia ana e ka Hale Ahaolelo Kaukanawai o keia Aupuni, owau kekahi e hai aku i ka olelo maikai o ka Iubile o keia la. A me he mea la, ma na mea i ka@ iaiho nei e ko'u ma mua, aole a'u mea e kamailio ai. Aka, e noi aku au i ko @kou lokomaikai, oiai kakou e hauoli nui ana (heihei.)

 

E noi aku ana no hoi au, e Iubile kakkou no ka poe kapena, a me na luina i lawe mai i na Misionari, ka poe hoi nana i makaala i na makani, na au, a me na ino o ka moanae hoopae pono mai ia lakou, a loaa ia kakou keia Iubile maikana ana (heihehiia.)

 

Aole paha he mea e hoole mai ana, mai ka pae ana mai o na kumu misionari ma ke @ o Kaiakekua, a hiki i keia wa, o na 'lii @ ka poe nana i kokua nui i ka lawelawe ana @ ka pono o ke Akua, me na Misionari ma keia Pae Aina (hehihehi nui.) A ia'u e a @ ae nei, aole i hakahaka ka noho ana oo na lii o ia mau la, me na 'lii hoi o nei mau @ (hehihehi.) O ko kakou Moi Hiwahiwa @ Kamehameha V. ke pani nei o ia i ka hakahaka o kona kupuna wahine o Kaahumani. (hehihei a paipai.) O Keopuolani hoi, ma @ Hakalelepono Kapakuhaili kane hunona. @ pani ia nei no ka hakahaka o Ulumahiehie e ke keiki a Kekauluohi. O ko Olohana hoi, e ko ka Moi wahine Kaleleonalani e noho mai nei (hehihei).

 

Ke noho mai nei na pilikana o Kaumualii, ke noho mai nei no hoi o Paki a me Konia, ke noho mai nei na Moopuna a Kaikioewa, Naihe, a me Kapiolani. O keaha la ka mea i koe? Aole! (paipai hehihehi). E like me ka hoopumehana ana a na 'lii o ia mau la i ka hana a na Misionari, pela no hoi ka hoopumehana ana a na keiki a na alii i ka hana a na misionari i keia mau la (paipai.) O na 'lii a me na misionari o ia mau la, pela hoi na keiki a na 'lii, a me na keiki a na misionari o keia mau la. Ua Iubile lakou i ka hiki ana o ka pono a ke Akua ia mau la, a o ka hooko ana hoi ka kakou ia mau pono; a ina kakou e nana aku ioko o ia mau mea ua nui ka pono i loaa ia kakou i ka loli ana ae ma keia pono hou (paipai.)

 

Na keia pono Karistiano hou i loaa ai ia kakou ke kuikahi me na Aupuni nui o ko na Aina e (hehihehi a paipai) a ma kahi o na @he kaini a me ka pololu o ka wa kahiko, ua lalau iho kakou i ka peni, a me ka oo mahiai, i palekaua, a i pono e kukulu @ ia kakou i ke kahua iwaena o na Aupuni Nui o ka Honua nei (paipai nui.)

 

Na keia pono e hoololi ai i ke ano o ka Ahaolelo, a me ke kau ana i ko kakou mau Kanawai. no ka mea, i ka wa kahiko, i ke Alii a me na 'lii wale no ke kau i ke Kanawai, aka, i keia manawa, hea mea okoa. Ma kahi o ke 'lii Nui ka Moi, ua hoonohonoho ia na Kuhina e pani i kona hakahaka. Ma kahi hoi o na Kuhina o ia mau la, ua hoonoho ia na alii ma ko lakou wahi, a ma kahi hoi o na Kakaolelo, ua pani ia ko lakou hakahaka e na Luna makaainana, i waha olelo no ka Lahui holookoa. A e like me ka Mamalahoa o ke kaulike i na la @ Kamehameha I, pela no hoi ka Mamalahoa o ke kaulike o ko kakou mau Kanawai e kau nei i keia mau la, (heihei @a) Nolaila, ina kakou e hoohalike ae, o ka Iubile ma ke ano Kanawai, i mea e pono ai ka maluhia o ko kakou mau kino, ua holo like lau me ka Iubile o ko kakou mau uhane, a kakou e hauoli nei i keia la (hehihei a paipai.) He nani nui loa ka holo like ana o ke kaulike me ka oiaio. O ke kaulike ma ka aoao o ko kakou mau ano kino, a o ka oiaio hoi ma na mea e pono ai ko kakou mau (uhane paipai.)

 

Iloko o keia makahiki Iubile, ua ku ia mai ko kakou Pae Aina, e na moku mahu o kai e mai, a kakou i manao ole ai e hiki mai ana. Me he mea la, ua komohia ka uhane maikai o na Panalaau o Beritania Nui e lawe i keia makahiki 1870, i makahiki e Iubile ai ma keia Pae Aina o Hawaii nei, ma ka hoouna ana mai i mau moku mahu e holo ai i waena o keia aupuni, a me ko lakou mau awa. A ina kakou e nana ae i ka holo nui o ka waiwai o ko kakou aupuni ma ke ano kalepa ana me na aina e, ka lawelawe pono ia ana o ko kakou mau kanawai, ka hoonaauaoia ana o ka lahui i loko o na kula, ka holo maika ana o na oihana mahiai, a me ka maluhia o ko kakou noho ana, e lana no auanei ko kakou manao ikaika ana, he mau kumu nui ia no kakou e hauoli io ai i keia la. (paipai nui).

 

Ke pani nei au i ka'u mau wahi olelo ana ma ke noi ana aku ia oulou a ia kakou pu a pau, mai hoopoina kekahi i ka poe i make kike iho nei, i ka umi o na mahakiki hope o ka hiki ana mai i keia makahiki Iubile. No Kamehameha IV. Ka Haku o Hawaii; Kamaikui hoi; Kaahuanu III; Kekuanaoa; Kapaakeu; Keohokalole, Kapena; a me ka nui o ka poe e ae i hala e aku, (paipai nui.) A e uwe no hoi kakou no ka mea Hanohano Ioane Ii i make aku nei. Oiai, iloko o ke kani ana o ka pu o keia makahiki Iubile, ua kaheia mai oia e hoolohe i ka pu, a e hui pu aku me ka hauoli a me ka Iubile ma ka lani (hehihehi.)

 

Nolaila, e na hoa aloha a me na makamaka i akoakoa mai nei i keia la, aohe mea hiki ke hoike mai i ka nui o ka hauoli i loaa pakahi i kela a me keia. Aohe hoi he mau huaolelo e hiki ke wehweheia a hoolawa i ka hoike i ka nui o ka olioli, aka, aia pakahi no iloko o ka puuwai o kela me kei, ka pana ana, a me ka nae malu ana, e Iubile! e Iubile!! e Iubile!!! (Paipai nui.) A ke hookuu nei au i kao olelo. "E ola Ka Moi i ke Akua." E ola na Miwahine i ke Akua" a me oukou e na alii, a me na makaainana i akoakoa mai i loko o keia la Iubile!" I(Huro! a paipai nui.)

 

A i ka pau ana o kana haiolelo, ku maila ka Hon. L. Aholo, a hoike mai la i na mea e pili ana no ka Ahaolelo penei ;

 

"E ke anaina holookoa. Ua ili iho maluna o'u ka ilihia a me ka hanohano nui i keia la a oia hanohano i loaa mai ia'u i keia la oia ka ili ihe iho ma luna ou mau hoa o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni.

 

Ua hiki mai nei kakou i ke kanalima o na makahiki o ka laha ana o ka olelo a ke Akua ma keia Pae aina, a i ka elima hoi o na Kamehameha e noho ana ma ka noho Alii, (paipai ia) a me he mea la, ua pa umi ia na makahiki o kela Kamehameha keia Kamehameha.

 

O Kamehameha I. he umu makahiki. Kamehameha II he umi makahiki, a pela no a hiki ia Kamehameha V, e noho ana ma ka noho alii, ua piha ke Kanalima kamahiki, (paipai.)

 

He nui na mea a'u manao ai e Kamailio aku, aka, he pakole ka manawa, a he poe naauao no oukou. Aole e kali ana ka manawa i ke kanaka.

 

E kamailio ana wau no na mea e pili ana i ka Ahaolelo.

 

Eia no ma ka lima o ka Hale Ahaolelo ke ola a me ka make o keia lahui kanaka.

 

Na ka Hale Ahaolelo e Kau i na Kanawai kupono. No ka mea, o ke Kanawai, oia ka io a me ka iwi o ke Aupuni, o ke Aupuni Kanawai ole, oia ke aupuni, aole hiki ke ku maluna.

 

Eia hoi ; na ka Hale Ahaolelo no e kau i na Kanawai e holo ai ka naaua. Ke oleloia nei, ua hiki aku kakou i ka pane poo o ka naauao. Ke olelo aku nei hoi au, aole kakou e hiki aku i ka pane poo o ka naauao kai loaa ia kakou, aka, aia i ka Hale Ahaolelo ke kau nui i na Kanawai e holo ai ka naauao. Ina ua naauao kakou, ina aole e noho lakou nei (na Kuhina) ma ka aoao Akau o ko kakou Moi. Nolaila, e hooikaika kakou i ka imi i ka naauao a hiki i ka pane poo o ka naauao–E like hoi me ka olelo ma ka Baibala : "O ka haalele i ka wea, oia ka naauao," a nolaila, aole kakou i naauao.

 

Eia hoi ; aia i ka Hale Ahaolelo ke kau i na Kanawai e pono ai ka noho ana o keia Lahui–Oiai kekahi hemahema nui, o ka pono ole o ka noho ana o keia lahuikanaka. Ina e pono na Kanawai i kauia maluna o keia lahui, alaila, e pono ana ka noho ana. A o na Kanawai, oia kekahi mea i holo ai ka pono ma kei Lahui–he Kanawai kahiko no hoi kekahi mamua aku o ka hiki ana mai o ka olelo a ke Akua, oia hoi, "E hele ka luahine a moe i ke ala, a e hele ka elemakule a moe i ke ala.

 

Ma kahi i loaa pono ole ai ke Kanawai, aole he holo pono o na hana Euanelio, aka, ma keia Pae Aina, ua holo pono no na hana."

 

Mahope iho o ka pau ana o ka haiolelo a Hon. L. Aholo, himeni mai la na haumana Kula Sabati i ke mele,

 

1. Kuu aina hanau e,

Nou au e mele nei,

Aina maikai

O na makua o‘u,

Me na keiki pu,

E o, mai o a o,

Kuu mele nei.

 

2. Kuu aina hanau e,

Kuu aina makamae,

Aloha au

I kou mau kahawai

Na kualono e,

Na kula uli mau,

He oli ko'u

 

3. Hookani na laau

Na aheahe hau,

I kou maikai ;

Pha na leo e

Mai na pohakuo mai

Kanaka, kamalii,

Hookani ae.

 

A kau ka himeni ana mai a na haumana Kula Sabati, ku mai la ke Kahu o ke Kawaiahao, a hoakaka mai la i ke anaina i ka mea nana ka haiolelo hope o ka la, oia hoi o ka Rev. S. Kauwealoha, ko kakou Misionari i hoounaia aku i ka Pae Aina o Fatuhiwa, a he 17 hoi ka nui o kona mau makahiki o ka noho ana ilaila. A penei kana haiolelo ana i lawe hapa ia mai e makou :

 

"E OLA MAU LOA KE ALII,–A me na kanaka a pau o Kakuhihewa ; Aloha oukou  ;

 

"Ua hawiia mai ia'u ka hanohano o ka hai ana aku ia oukou e na hoa Hanohano–no ka pono Euenelio mai kona hoomaka ana mai a hiki i keia manawa. Ua hoikeia ka pono o ka olelo a ke Akua, ua hoolahaia iwaena o kakou. Ua huli nui na'lii a me na makaainana, a ua lanakila loa hoi ka pono o ka olelo a ke Akua iwaena o kakou, a ua kupu a laha ka Euanelio ma Hawaii nei. O keia Euanelio ka mea i maluhia ai ka lahuikanaka. A i keia wa la, ke hapa nei ka olelo a ke Akua ia oe e Hawaii ! (hehihei) Ke hoike mai nei na hana, na pono i ke ano o ka Euanelio. A pela hoi i na waiwai a me na holomua ana o kakou ma na mea o kela ano kei ano. He nui kuu olioli ia kakou e ka poe hanaohano, no ko kakou hoohui ia ana mai maanei i keia la. E hoomaikai aku kakou i ke Akua. Alou oukou!" (hehihei a paipai nui loa).

 

Ma hope iho one, ku mai ka Makua Rov. S. C. Damon D. D. ke Kahunapule o Polelewa, a hai pokole mai la, no ka manawalea a ke Ekalesia o Betela, i manao ai e haawi aku i na Makuahine kahiko o ka Pono e ola nei, oi hoi o Tatinawahine a me Winiwahine. O ua manawalea nei i manaoia ai e haawi aku na laua, he ekolu haneri kanalima dala ($350.00). Aka, ua hoihoi mai nae o Winiwahine i kona hapa no Tatinawahine ; a ua lawe no hoi hoi o Tatianawahina i hookahi haneri dara mailoko mai o ua manawalea nei ia laua ; a o ke koena iho, he elua haneri me kanalima, ua waiho ia aku me ka waihona o na hana hoopomaikai e ae.

 

A ma hope iho o keia, himeni mai la na Papa Himeni a elua i ke Mele Iubile no ka makahiki 1870.

 

Ka Iubile ! ka Iubile!

Ua poha oli mai;

Ua pau na makahiki e,

Ke kanalima nei.

 

E hui mai na hoa e,

Na hoaluhi nei,

Mai Kauai a Hawaii mai,

Ma keia Iubile.

 

E hui a hoomaha e,

Wa Iubile no nei,

E kuu ka luhi a maha mai,

Ku, ku a hoomaikai.

 

E hui a maha oli pu,

Loihi no ka wa,

I luhi ai a luuluu no,

Hauoli i keia la.

 

A pau na makahiki hou

He kanalima no,

Mahea ka nui o kakou?

Maanei anei, mao?

 

E hoi e, a paio ae,

E mau ke aho e,

A hiki hou ka Iubile

Maanei a maluna e.

 

Pau ka himeni, pule o Rev. H. H. Pareka i ka pule hookuu. A pau ia, alaila, kahea ia  mai la na mea a pau e ku malie lakou ma ko lakou mau wahi, a hiki i ka wa e kahea ia mai ai kela, a me keia mau mahele e puka aku iwaho. Alaila, ua malie a ano lai ku iho la loko o ka hale, a oia ka wa i hoomaka aku ai ko kakou Moi aloha, e naue aku mai kahi ana i luakaha iho ai me ka hoolono akahele malie ana i na hana o ka la ; a mamua pono iho o ka awai ; hoolauna mai la ka Luna Nui o ka la Kulaia, oia hoi, o S. B. Dole, Esq., a ma hope ponoi aku ona ka Moi wahine Emma, a me Kuhina waiwai, a me na hoa Kuhina e iho, A ia ia no hoi i haalele mai ai i ka papahele o ka luakini o Kawaiahao, halia mai la iloko o makou ka weli aloha e kanaenae aku, a nolu wale iho la i ka manwa e h@i ke alohaaa:

 

“E aa aku ana ia oe,

E ka malu e kaha kaa,

I kupu i oni e kela,

Pa no i ka Lani ka ua kelakela,

Aohe a-u inoa ina honoa

He kapu moe ia,

O ko kala ana aku no hoi,

Hiki mai ana ke aloha wela i ka poli a.”

 

Kahea mai la no hoi ka Major W. L. Moehonua, e ukali aku mahope o ka lakou la huakai, na Kanikela iho o na Aina e, a me na Lii, a me na Kiaaina, a i na Hoa hanohano aku hoi o ka Ahaolelo. Mahope aku o lakou, o na Kahuapule aku, a me ko lakou mau ohana, a o na hoa Lahainaluna hoi. Ma hope aku o keia o na poe makaikai e ae. A mahope loa o keia poe o na kamalii Kula Sabati.

 

Ua naue aku la lakou ma ka aoao Hikina Akau iho o ka halepula, mailaila, kahi i hoomakaukau ia ai na papa aina o ka la, malalo o ka hooponopono ana a ka Luna o ka Ahaaina Major W. L. Moehonua, a me na Komite no ka ahaaina. Ua olu konahe maikai ia launa ana iho malalo o ka malumalu o na laau kiawe, a malaila iho la i hoohialaai iho ai i na ono o ka papaaina i hoomakaukau ia no ka la Iubile. Ua ina a kena na maka i ka nana ana aku, hewa ka hoi i ka wai ua mea he kanaka, a huli ae la makou e hoolono aku i ka hauoli Iubile oiaio ana ou e Hawaii. Aia hoi! he mau mele ana no kekahi i puana ia mai iloko o ka wa e ai ana, na na poe Lahainaline, na na keiki Kula Sabati, a me na poe keiki o ka ua Kanilehua o Hilo. Ua kohoia aku mawaena o ka 6000 ahikii i ka 7000 ka nui o na kanaka ma ia la.

 

Ua lulumi aku, ua hooke no hoi na kanaka, a ua hauoli io no i ka Iubile ma ka ike ana aku. A i ka wa i pau ae ai ka hialaai ana a na poe o luna; ua kaawale, a ua waiho ia iho hoi na papaaina no na poe e komo hou aku ana, a pela wale no i hana ai a hiki i ka wa i aui lea aku ai ka la i kona kulana ahiahi. A pela iho la i malama ia ai, a i hanaia ai hoi na hana hauoli Iubile ma Honolulu nei. Aka, mamua ae nae o ko makou hooki ana i ke kakau no keia mea, ke lalau ae nei makou i ka pu e puhi aku no oukou.

 

“E hauoli hookani olioli e Hawaii,

No kou makahiki Iubile!"

 

Ke Kanawai ano nui o keia Kau Ahaolelo.

 

Ua lohe a ua maopopo i ka makaainana a pau o Hawaii nei, ko makou wehewehe nui ana i ke ano o ke Kanawai o na Haku a me na Kauwa e waiho nei ma ko kakou mau Kanawai, a oia no hoi ka Bila Kanawai ano nui o keia kau, i waiho ia mai e na Luna Hanohano o ka makani Apaapaa o Kohala.

 

He manawa loihi ko makou wehewehe nui ana i ke ano o ke kanaka kuokoa ma keia kanawai. A iloko nae o ia manawa loihi, ua maopopo lea loa i ke keiki naauao a i ka hapauea noonoo ke ino ia o ia Kanawai.

 

He iwakalua ae nei makahiki ka loihi o ka waiho ana o keia Kanawai, e hoopaa ana i ke kino o ke kanaka e hookauwa na kekahi mea dala. Iloko nae o keia mau makahiki loihi, ua ulu mai na hihia i hoomaopopo ole ia e na Lunakanawai Apana kuaaina, no ka mea, he makau wale lakou i ke kau ana aku i na olelo kue i ka poe waiwai, a akiakiia aku auanei a kaiehuia ae mai ka oihana aku.

 

Ua hoopaaia na kanaka hawaii ilihune a me na kaua e ae ma kahi pepa nahaehae wale me ka mea kala. He mea nui nae ua wahi pepa la. Ua liko aku maloko olaila ke kuokoa, ka lanakila, a me ka uhane o ke kaua i ka mea kala. Ma loko o na makahiki hope mai nei, ua ikeia ka hoolahaia ana i ke akea loa, ke kuaiia ana o ke kino a me ka uhane o ke kanaka kauwa, mai kekahi haku mea dala a i kekahi mea dala e ae maloko o Hawaii nei ponoi.

 

I ko makou ike ana i keia, ua kono kokeia ko makou pulima e wikiwiki e hoike aku i ka lehulehu me ka menemehe, no ka uhai ana mai o ka hookauwa kuapaa, e kuaiia ana mai kekahi a i kekahi me he holoholona la, aina,, mekini a me ia mea aku ia mea aku kino uhane ole.

 

Ma ia hoikeike ana aku i ko kakou poe kau Kanawai, ua kapaia mai makou he "noonoo papau" he "kahawai walaau wale," me ka ike maka no nae i na hoike a makou i kuhikuhi akuk ai. Aole nae he hoole mai, aole hoi he hooiaio mai.

 

Ina makaainana o na Apana, no lakou ka hapanui o na Lunamakainana a makou e hoike aku nei malalo iho, ma ka aoao o ka poe uuku mailuilu, oia hoi ka poe waiwai; e haka pono mai ko oukou mau maka i ka hana a na Lunamakaainana a oukou, a na oukou e kaana me ka pololei, a kapa mai i na inoa kupono a oukou e ka lehulehu e makemake ai, mamua ae o ko lakou hoi ana aku e launa me oukou, a e lawelawe paha i kekahi mau oihana ponoi no lakou. Ua maopopo no paha, "E ike ia ka laau ma kona hua." pela no hoi auanei oukou e nana mai ai o ka hua aku.

 

O ko makou manao paa ma keia hoopau loa ana i keia kanawai, e ukuia ka paahana Hawaii e like me ka nui o ka luhi a me ka inea. Ua maopopo ia makou i keia wa, ua nui ka luhi o na paahana, aka, o kekahi uku, ua uuku maoli. Ua ake nui loa ka poe waiwai e nui ko lakou loaa ma ka hou o ko hai lae, me ke kaana ole nae no ke kaulike mawaena o ke kaua a me ka haku.

 

Ma keia kanaho ana aku nei i ko kakou poe kau Kanawai naauao, ua peku mai lakou, a ua hoopaaia ke Kanawai e like me kona kulana mua, i ike ia he Kanawai Kumukanawai ole.

 

Ke makemake nei loukou i mau hoololi, a ua heluhelu nae makou ia hoololi, a ua maopopo ia makou, aohe no e pii ana ko kakou wahi uku, no ka mea, ua hamama ka puka no ke kii ana aku i na paahana mawaho aku o keia lahui. Ina kakou e hoopii ae i kahi uku, kii koke no lakou i mau paahana mawaho o ka aina e, a hoemi loa ia ko lakou mau uku, no ka mea, he poe malihini lakou.

 

Ua ike no oukou e na makaainana, aole e ola ka ohana i kahi alima, aono, ahiku dala o ka mahina, no ka mea, he mau ohana kekahi o oukou, he mau keiki a pela aku. Ne mai paha auanei kau wahi keiki, hoohalahala hoi kahi a kauahaka maoli. Nolaila, e nana pono mai oukou, ina paha he aloha makaainana, a ina paha he aloha kakou ia kakou iho.

 

Eia mai ka poe a makou i mahalo loa ai, no ka hooikaika ana e imi i pono no na makaainanana: Ka Loio Kuhina His Ex. S. H. Pilipo, C. J. Laiana, G. W. Pilipo, Asa Hopu, N. Kepoikai, J. Kaluaipiihaole, Hanale Kamakana, S. M. Kamakau, J. L. Naili, D. Kaukaha a me S. K. Kuapuu 11.

 

Eia mai no ka poe makemake i ke Kanawai mua, Hikikoki, Wahine, Kumahoa, Tema Matina, Halemanu, Kaai, Aholo, Hanaike, Kahaulelio, Kaiue, Ailuene, Kalama, Kale Kauka, Naukana, Komoikehuehu, Wiki Laiki 16-Hui me 12 alii-28.

 

Nu Hou Kuloko

Oahu.

 

HE AUMOKU KAUA BERITANIA. Ma ke awakea Poaha iho nei, Iune 16, kai lalani mai la mawaho ae o Laeahi, na moku kaua makaikai eono o ka Adimarala Hornby, a kuu iho la i ko lakou mau heleuma ma ka nuku o Mamala. Eia na inoa o ia mau moku-Mokuahi Livapulu, oia ka moku o ka Adimarala, he 30 ona pukuniahi. Pearl, Kapena Ioane Ross, he 17 pu. Charybdis, Kapena A. McLyona, he 18 pu. Endymion, Kapena Lacy, he 21 pu. Liffey, Kapena Robt Gibson, he 30 pu. Phoebe, he 30 pu. E ku ana lakou maanei he ehiku a he umu paha la.

 

I na makemaka Hawaii. Ma ka hebedoma elua o ka malama o Iulai, e haalele ana kekahi moku ia Honolulu nei, a e holo pololei aku ana i na Pae Aina o Maikonisia. Nolaila, ke paipaiia aku nei, na aikana, na hoaloha na makamaka, na makua, na kaikuaana, kaikaina, kaikuahine a me na keiki a na Misionari Hawaii e noho mai la i waena o kela lahui, e hoouna ae i ke Keena o ka Papa Hawaii ma Honolulu, ma ka inoa o W. Kamalani, i na puolo, na palapala, na makana a me na mea a pau a oukou e makemake ai e hoouna aku i o lakou, e awiwi mai i ka hoouna mamua ae o ka la 4 o Iulai.

 

Hoopololei. Ua oleloia ma ka hoike loaa a ka Hon. W. P. Matina no ka luakini o Waiohinu, "Lilo ia Kamana $3.00; aole oia ka pololei, he $300.00 ka pono." Nov 16, 1869 L Anatonia no ka laau o ka luakini o Hilo i kuaiia aku $70. Ma kahi o ka inoa Hilo, o ka pololei ma laila, hiolo.

 

Ua oleloia ma ka pane ia Hikikoki, oia kekahi lala o ke Komite Waiwai. O ka pololei, oia ka lala mua loa o ka Hale Ahaolelo i noi ae e hoopono i ka hoike a ke Komite Waiwai.

 

Haiolelo aloha a Rev. O. H. Kulika. E haiolelo hope loa ana o Rev. O. H. Kulika ma ke ahoahi o ka la apopo hora 7 1/2 Sabati Iune 19) ma ka luakini o Kaumakapili. Nolaila, ua konoia na mea a pau e makemake ana e lohe hope loa i ka olelo a ke keiki Hawaii e haalele ana i kona aina hanau, a lawe aku i ka Euenelio i ka aina e. He mea nau e Hawaii e haaheo ai kou holomua ana e lawelawe i ka oihana laa.

 

I na Luna Kuokoa.

 

Ke paipaiia aku nei na Luna "kuokoa" a pau mai Hawaii a Kuai, mai kea wa aku e hoouna mai ai lakou i na uku nupepa "Kuokoa" no keia makaniki, a ina ua hiki ole i kekahi mau Luna o na apana kuaaina loa ke hoouna mai ma ka leta, alaila, ke kauoha aku nei makou i lakou, e lawe pu mai i ka wa a lakou e holo mai ai i ka Ahaolelo Euenelio o keia makahiki. Mei poina oukou i keia leo paipai, aka, e makaala a hooko.

 

H.M @, Luna Pai

 

OLELO HOOLAHA

 

O KE KULEANA @ KAPALAALA@, WAIKAPU @

MRS. @ KIAHA

Waikuku, June 14, 1870 @

 

OLELO HOOLAHA

 

@

 

Mr. PEAHI C KAHOOMAKA

BLACK SMITH

Kapuukoko, @ Iune 17, 1870 @

 

@

 

H. KAAUANA   J.P. DAVIDA.

@

 

OLELO HOOLAHA

 

KE PAPA AKU NEI AU I NA MEA A PAU AOLE

e 2 i kuu wahine @, oia

Mrs. PIKINI SANDS

a me na mea e ae e ale ana ma kuu inoa, no ka mea, ua haalele mai oia i kahi moe@ ai, ua hele aku me ke kumu ole. Aole loa au e @ a pau ana e ale ai ma kuu inoa.

ROBT C. SANDS

HONOLULU, IUNe 7, 1870.

 

HOOLAHA KOMOHEWA!

 

O NA KANAKA a pau i @ na holoholona a pau, bipi, lio, hoki, @, hipa, kao, puaa a pela aku. ke loaa e hele hewa ana ma kela aina i oleloia ae la, ma hope iho o keia la e puka nei ma ka @, e laweia no @ i ka PA AUPUNI.  THOMAS HUGHES.

 

MA NA MOKU I KU

MA HOPE MAI NEI, UA LOAA

MAI I KA MEA NONA KA INOA MA LALO

iho, na lako hoohiehie o na wahine - na pua, lole, hulu, na lei ai, pupu, papale, @ papale, na pua kanikau holookoa a hapa kanikau. Eia he mau Kalepa @ Pelekane, @ mikina lima maka e pena a Thompson, @, Kilika, Pihi, Libine, na mea ulana a pela aku, a pela aku. E kuaiia no lakou ma ke kumukuai makepono ma ka Halekuai o

Mrs. McDOUGAL

Helu 38, Alanui Papa, Honolulu 443 @

 

NO KA AINA O MANUKA

A ME

KAULANAMAUNA,

 

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU KE NANA mai ia Makou ka poe nana i hoolimalima i na aina maluna ae, ke papa aku nei makou ia oukou e na ano kanaka a pau loa, na kapu @ hele ana a @ wale i kekahi mea a mau mea o luna o ua mau aina la, oia na holoholna, na @ a me na mea i uku a pau loa-Ina e loaa ana ia makou a i kekahi paha o makou, a i ka makou Luna paha i hoonoho aku ai kekahi e hele wale ana maluna o ua mau aina la me ke kuleana ole e alwe i kekahi o kelau mau i haiia maluna ae e hanaia no ia mea e hoopiia ma na Kanawai o keia Aupuno. O makou no, o

W. THOMAS MARTIN,

KEAKA a me HILINAI.

Honolulu, Iune 1, 1870  444 @

 

HALE MU!

HALE KUAI MEA AI!

HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka @ a pau

RAIKI no Waimea, Kauai mai,

PALAOA maikai loa

KAMANO io ula no Keamolewa mai

BIPI uahi no Kaleponi mai

KOPA keokeo-KOPA ulaula

AILA Honua! AILA Koholo,

KOPE-PAAKAI,

AI no na Leio a me na Moa

Na mea ono he nui wale o kea ano keia ano.

PIA NO HAWAII MAI,

PI AI

A he nui no na mea ai maikai e ae.

nolaila, la ea, e na makemake, e hele mai no me kahi @ e ike maka no oukou i keia mau mea i halia ae la ma luna.

Me ka mahalo

I. BATALETA

422-3@

 

HALE KUAI MEA AI

KUAI EMI! KUAI HOLO!

Ma ka hale o UILAMA

Hale Kuai Aia Holo O Uilama (Ryan.)

431 Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me Pauoa

 

No ka poe Aie.

 

E IKE auanei na kanaka a pau i aie @ ma ko'u Hale Kuai ke kauohaia aku nei oukou a pau loa e hele koke mei e hookaa i ko oukou mau aie iloko o na mahin ekolu mai keia la aku. Ina aole oukou e hookaa mai, alaila, e hoopii no au ia oukou ma ke Kanawai.  John Kai AKing

Hilo, Hawaii April 1 1870 437.

 

NA LAAU LAPAU

A DR. JAYNE

OIA NA

LAAU KUNU,

LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE

LAAU HOOPAA HI

LAAU HAMO-PENIKILA,

HU'ALE OLA

 

AIA MA KAHI O

KAKELE ME KUKE

@